60 соле, ки чун бод гузашт

http://60solle_ki_guzasht

60 соле, ки чун бод гузашт

Душанбе — 2021

ББК  

 60 соле, ки чун бод гузашт. — Душанбе:  ДДЗТ, 2021. – 200 с.

 МУРАТТИБ: Сӯҳроби Мирзоалӣ,  дотсенти кафедраи журналистикаи байналхалқии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон

МУҲАРРИР: Саъдулло Ҳайдарӣ, дотсенти кафедраи  телевизион ва радиошунавонии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон

Дар китоби мазкур меҳрномаи дӯстону ҳамкорон ва шогирдони соҳибҷашн, доктори улуми филология, профессор  Ҷовид Муқим ба муносибати 60-солагии зодрӯзаш гирд оварда шудаанд. Барои аҳли илму адаб, дӯстдорони сухан ва донишҷӯёни шуъбаву факултаҳои журналистика  пешбинӣ шудааст.

Китоб бо маблағи муаллиф чоп шудааст.

                  

                  

                                     ©  Ҷовид  Муқим, 2021.   

САРСУХАНИ СОҲИБҶАШН

            Аслан ман таҷлили зодрӯзро дӯст намедорам, зеро боз як сол аз умрам мегузарад ва номаълум аст, ки боз ба чанд зодрӯзи дигар мерасам. Инак, 60-сола мешавам, ки бароям ғайриинтизор менамояд. Зеро ин 60 сол чунон гузашт, ки нафаҳмидамаш. Гӯиё дирӯз буд, ки роҳгардон шуда будаму бебокона қадам зада, ба хонаи навсохтамон мерафтам, ки бомаш шиферӣ буд. Он вақт ман намедонистам, ки хонаи мо аввалин бинои шиферӣ дар деҳаи Чузии Болои ноҳияи Ҳисор аст. Зеро дунёи ман аз ҳамин ҳавлиамон берун намерафт. Одамони зиёдеро ҳам намедонистам. Аксаран наздам бибиам ва модарам буданд. Падарам, Аминҷон, ки дар як деҳаи дурдаст директори мактаб буданд, субҳи содиқ ба кор мерафтанд ва шоми торик бармегаштанд. Бибиам зани хушчеҳраи қоматбаланд буданд. Бинобар ин ӯро Нурбибии дароз  мегуфтанд. Бобоямро падарам ҳам чандон ёд надошт. Ҳанӯз дар 4 ё 5-солагии падарам бобоямро, ки як чарчинфурӯши одӣ буд, бо тӯҳмати нотавонбинон кулак гуфта, бадарға кардаанд. Дере нагузашта Ҷанги Бузурги Ватанӣ оғоз шуду касе намедонист, ки ӯ дар ҷанг кушта шуд ё дар ҷабҳаи меҳнат дар Сибир ҷон бохт.

Модарам, Зайнура духтари шаҳрӣ буд, ки бо амри тақдир, дурустараш бо миёнравии дӯсти бобои модариам, Аълочии маорифи СССР Маҳмуд Шоев ба падарам хостгорӣ шуда буд. Модарам дар кӯчаи Красный Партизани шаҳри Душанбе, дар ҳамсоягии Қаҳрамони Тоҷикистон Мирзо Турсунзода таваллуд шудааст. Модарам ба деҳа, ки он вақт чандон шароити хуби зиндагӣ надошт, бо азобу машаққат одат карда бошад ҳам, то охири умр орзуи ба шаҳр баргаштанро мекард.

---

Воқеан, мо дар деҳа хеши наздике надоштем, зеро падарам ягона фарзанди барҳаёти бибиам буд. Хешовандони модариам бошанд, ҳама дар Душанбе зиндагӣ мекарданд. Ҳамин буд, ки баъзан ман як қисми таътили тобистонаро дар шаҳр, дар хонаи бобоям мегузаронидам.

Ман аз 6 солагиам ба мактаб рафтаам, баъди ду ҳафтаи оғози дарс. Ҷӯра ва ҳамсояам Баҳрулло, ки аз ман як сол калон буд, ба мактаб рафт ва ман танҳо монда,  намедонистам бо кӣ бозӣ бикунам.  Ва ман рӯзе бе дафтару китоб бо Баҳрулло (баъдан муаллими забони англисӣ шуд) ба мактаб рафтам. Муаллимон ва волидонам гумон карданд, ки мактабравии ман аз рӯи ҳавою ҳавас аст ва зуд аз баҳри дарсравӣ мебароям. Вале ман ба таҳсил ба таври ҷиддӣ машғул будам. Ҳамин тавр, маро ба синфи якуми «А» қабул карданд.

Бояд, бигӯям, ки  дар хондану навиштан ва ҳисобро омӯхтанам, саҳми модарам зиёд аст. Он кас то дар хона мустақилона сабақомӯз шудан, вазифаи хонагиамро тафтиш мекарданд ва барои дарсхонӣ кумак мерасониданд. Ҳамин буд, ки ман дар муддати кутоҳ аълохони синф шудам ва инро то хатми мактаб нигоҳ доштам.

Раҳматӣ модарам ҳатто таҳсилоти миёна надоштанд. Бобоям аз ҷаҳолат, ки набояд духтари қадрасаш бо юбкаву колготки ба мактаб равад, ба таҳсили минбаъдаи ӯ монеъ шудааст. Ҳамин буд, ки ӯро бармаҳал, дар шонздаҳсолагиаш ба шавҳар додаанд. Модарам дар мактаб аълохон буд ва як умр таассуф мехӯрд, ки ӯро намонданд таҳсил бикунад. Вагарна духтур ё муаллима мешуд. Воқеан, қобилияти зеҳнии модарам дар байни занҳои деҳа ҷудо шуда меистод. Вақте бо модарам барои харид ба мағозаи деҳа мерафтем, то бо чӯт ҳисоб кардани фурӯшанда, модарам азёд пули харидамонро мегуфтанд. Модарам газетхону китобхон буданд. Падарам ва баъдан мо, фарзандон ба рӯзнома ва маҷаллаҳои зиёде обуна будем. Дар хона низ китобхонаи калоне доштем. Модарам дар лаҳзаҳои фориғ аз кори рӯзгор бо шавқ китоби бадеӣ мехонданд ва ё радиои «панҷсӯма» гӯш мекарданд. Модарам забони русиро хуб балад буданд ва равону бехато гуфтугӯ мекарданд.

Падарам, хатмкардаи бахши забон ва адабиёти дорулмуаллимин (ҳоло донишгоҳ)-и Самарқанд ва факултаи таърихи Донишкадаи омӯзгории шаҳри Душанбе аз шахсони хеле бомаърифат буданд. Ба ғайр аз ихтисоси худ аз география, ҳуқуқ ва ҷомеашиносӣ дарс гуфта, ҳамаи ин фанҳоро ба таври аъло медонистанд ва дар баҳсҳои илмӣ дастболо мешуданд. Падарам мутолиаи зиёд доштанд. Ба ғайр аз адабиёти тахассусӣ ва илмиву оммавӣ боз хондани китобҳои бадеиро дӯст медоштанд. Ва ин одатро то охири умр тарк накарданд. Ҳар ҳафта рӯзномаи «Азия Plus»  ва нашрияҳои дигарро бе айнак мутолиа мекарданд. Воқаен, 15 сол қабл баъди як табобат, чашмонашон рӯшан шуд ва дигар ниёз ба айнак намонд. Падари ҷаҳонгаштаам ба аксар кишварҳои Шӯравӣ рафта буданд. Дар синни 75 — солагӣ ба зиёрати  Каъбаи Мукаррама низ мушарраф шуданд.

Падарамон то лаҳзаи вафот хотираи қавӣ доштанд. Боре ҳангоми як бемориашон мо дар ҳузури он кас сари кадом як масъалаи таърихӣ бо бародаронамон баҳс кардем. Падар суҳбати моро шунида, хатоямонро ислоҳ карданд. Падарам шоҳмотбозиро хеле дӯст медоштанд ва борҳо ғолиби сабқатҳои ноҳиявӣ шудаанд.

Албатта, хислатҳои хуби инсонӣ, шуғли мутолиаи волидон ба мо фарзандон бетаъсир намондааст. Ҳамаи мо, 10 нафар хоҳарону бародарон таҳсилоти олӣ гирифтем ва аз рӯи тахассус кор мекунем.

Ман ҳангоми мактабхонӣ орзуи ҳуқуқшинос шуданро мекардам, то бо беадолатиҳо мубориза барам. Вале он вақт ба факултаи ҳуқуқшиносии донишгоҳ бе собиқаи корӣ қабул намекарданд. Ман дар дил орзуи дигаре низ доштам, мехостам журналист ва нависанда шавам. Зеро дар синфҳои болоӣ машқи навиштан мекардам. Ва хабару лавҳаҳоям дар рӯзномаи ноҳиявӣ ва марказӣ чоп мешуданд. Ҳангоми хатми мактаби миёна ман метавонистам ба дилҳоҳ факултаи филологӣ ба осонӣ дохил шавам. Зеро дониши қавии ин соҳаро доштам. Вале падарам, ки азоби муаллимиро хуб медонистанд, намехостанд, ки ман ҳам чун ӯ омӯзгор шавам.

Ман он вақт намедонистам, ки ба факултаи филологияи Университети давлатии Тоҷикистон ба номи В. И. Ленин дохил шуда, баъди як ё ду соли таҳсил ба факултаи журналистикаи Донишгоҳи давлатии Маскав ё Ленинград гузаштан мумкин аст. Бинобар ин бо роҳнамоии падар ба факултаи иқтисодии УДТ дохил шуда, иқтисодчӣ шудам. Вале навиштаҳоям дар рӯзномаҳои бонуфузи ҷумҳурӣ, аз қабили «Адабиёт ва санъат» чоп мешуданд.

Соли 1987 бо таъсиси шуъбаи журналистика дар назди факултаи филологияи Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон дар қатори довталабони дигар имтиҳон супорида, ба курси аввал қабул шудам. Ҳамон вақт мудири шуъбаи иқтисодӣ ва иҷтимои ҳафтаномаи «Адабиёт ва санъат», нависанда Адаш Истад маро ба кор ба шуъбааш даъват кард. Вале ман гуфтам, ки навишта тавонистан ҳоло маънои журналист шуданро надорад ва аз пайи омӯхтани назарияи журналистика шудам. Ва танҳо моҳи декабри соли 1989 бо таъсиси рӯзномаи «Паёми Душанбе» ман фаъолияти пурра ва касбии журналистиамро оғоз намудам.

Ман нисбат ба ҳамсолони худ қариб 10 сол дертар ба ин пеша оғоз кардам ва барои ба орзуи давраи мактабхониам расидан челонгару ронандаи нақлиёти барқии боркашон  ва иқтисодчӣ будам. Ду сол хизмати аскариро низ адо кардам. Албатта, ин солҳо ва шуғлҳои ман барабас нарафта, ба ҳамчун жуналисти касбии серсоҳа ташаккул ёфтанам мусоидат намуданд.

Ман ҳеҷ гоҳ хаёли муаллим ва олим шуданро напарваридаам, агарчи ҳангоми аъло хатм кардани факултаи журналистика роҳхат ба аспирантура доштам. Устоди шодравон Асадулло Саъдуллоев ва дӯсту ҳамсабақонам Сангин Гулов, Саъдулло Ҳайдарӣ ва Маҳмуд Шоев ҳар дафъаи вохӯрӣ таъкид мекарданд, ки ман бояд унвонҷӯ шавам ва рисолаи номзадӣ нависам.  Ҳамин тавр соли 1997 ман таҳти роҳбарии Асадулло Саъдуллоев унвонҷӯи кафедраи телевизион ва радиошунавонии донишгоҳ гардидам. Дар арафаи дифои рисолаи номзадӣ, моҳи сентябри соли 2003 корро дар кафедраи мазкур ба ҳайси муаллими калон оғоз намудам ва ҳамзамон дар созмонҳои байналхалқӣ аз рӯи ихтисос фаъолият мекардам. 

Имрӯз хуб дарк мекунам, ки донишу малакаи тули ин солҳо андӯхтаамро бояд ба шогирдон бидиҳам. Танҳо дар ин ҳолат ман рисолати худро ҳамчун омӯзгор ва инсон анҷомдода меҳисобам.

Зиндагии шахсии ман чандон ширин набуд. Он баландиву пастиҳои худро дошт. Фавти завҷа, ки баъди чор соли интизорӣ ба висоли ҳам расидем. Марги нахустфарзандамон Сиёвуш албатта, захми ҷонкоҳе дар қалбам гузоштааст, ки бо гузашти беш аз 33 сол аз дил берун намеравад. Умуман, дар ин 60 соли зиндагиам ҳеҷ ягон чиз бароям осон ба даст наомадааст.

Ман ҳамеша мустақил будам, чи аз нигоҳи озодии андешаву рафтор ва чи аз ҷиҳати молиявӣ. Аз 16-солагиам кор карда, маош гирифтаам. Ҳоло ҳам мӯҳтоҷи касе нестам ва ба пули фарзандон ҳам умед намебандам.  Ва то ҷон дар рамақ дорам, заҳмат мекашам.

Дар тули ҳаётам барои ҷоҳу ҷалол, зиндагии осон талош накардаам. Ҳар чӣ қисмат бароям раво дид, ба як лаби нону як пиёла об қаноат кардам. Бо ҳар роҳу восита, аз ҷумла бо хушомадгӯиву чоплусӣ ва хабаркашиву дурӯғгӯӣ, бо ришвадиҳӣ ба зиндагии шоиста ва мақоми баландтаре нарасидаам.

Борҳо сангам заданд, ноҳақ озорам доданд, бадгӯӣ карданд, вале ман аксуламал нишон надодам. Ҳамеша бадхоҳонро ба Худо супоридам. Якумр ба касе бадиро сазовор надидам, агар тавонистам кумакашон кардам. Бахиливу ҳасӯдхӯрӣ дар хуни ман нест ва барои ҳамин ҳам аз пешрафти дигарон болида, ба ғами дигарон шарик ҳастам.

Ифтихор мекунам, ки умри ман ба мисли баъзеҳо беҳуда ба айшу шикамчаронӣ нагузаштааст ва то тавонистам ба ҷомеа, ба мардумам хизмат кардам. Аз он чизе, ки офаридагор бароям ато кардааст, шукр мекунам. Нақшаҳои зиёди эҷодӣ дорам, вале вақтам кам аст барои амалӣ кардани онҳо. Зеро вақти зиёдро дарсгӯӣ, омода шудан ба он, кор бо шогирдон ва пажӯҳиши илмӣ мегирад. Барои эҷоди публитсистӣ ва бадеӣ вақт хеле кам ва ҳатто намемонад.

Дар ҷомеа зиндагӣ карда, берун аз он буда намешавад. Ман дар Тоҷикистон таваллуд шуда, зиндагӣ дорам ва он Ватани азизи ман аст. Баъзеҳо мегӯянд, ки «Ватан он ҷост, ки зиндагиат хуб аст». Ва онҳо барои зиндагии хубу осоишта тарки ватан мекунанд. Ватанро чӣ тавре ки ҳаст, бояд дӯст дошт. Аз ин рӯ, ВАТАН бароям сухани оддӣ ва хушку холӣ нест. Он баробар ба МОДАР, НАНГУ НОМУС аст.

Шояд садҳо нафар мехостанд, ки дар зодрӯзам бораи ман чизе бигӯянд, албатта ҳар яке сухани гуфтание дошт. Дар ин китоби меҳрнома, ки дӯстону ҳамкорон, ҳамсабақон ва шогирдон навиштаанд, ҳар яке аз дидгоҳи худ маро тавсиф кардаанд. Махсусан аз гуфтаҳои устоди арҷманд Иброҳим Кенҷаевич Усмонов сарам ба осмон расид. Барои ин заҳматашон ба эшон ташаккур мегӯям. Бигзор, Худо ҳамагонро ба санаҳои бузурги зиндагӣ расонад!

Бо эҳтиром, Ҷовид Муқим

ЖУРНАЛИСТ ВА ОЛИМИ ПУХТАКОР

Иброҳим Усмонов, профессор

Дар илми журналистикаи имрӯзаи тоҷик профессор Ҷовид Муқим ҷойи фавқуллода муҳимми худро дорад. Моҳияти ин ҷойро ман дар се сифати хоси ин журналист эҳсос мекунам. Аввалан, вай журналисти касбӣ ба ҳамаи маънояш аст. Маълумоти олии журналистӣ дорад, дар соҳаи журанлистикаи амалӣ таҷрибаи бештар аз 30-сола дорад ва соҳаҳои ахборе, ки вай кор кардааст, аз он навъи журналистика аст, ки дар назди кормандонаш вазифаи сареъ, яъне оперативӣ мегузошт ва вазифаи ҳадафдор ҳам буд. Ҳам дар матбуоти навташкили ғайриҳукуматии Тоҷикистон дар солҳои 90-уми асри XX, ҳам дар Радиои «Озодӣ” ва ҳам дар нашрияҳои дигаре, ки хоҳ расмӣ бошанд, яъне ҳукуматӣ бошанд ва хоҳ мустақил вай аз як дидгоҳ – “дидгоҳи Ҷовид Муқим”таборӯз мекард ва таборӯз мекунад. Вай ҳамчун журналист мавқеъ, мавзӯъ ва симои худро дорад ва ба ин мавқеъву ба ин мавзӯъ ва ба ин симо хиёнат кардан намехоҳад ва онҳоро хирашавӣ намемонад. Ин се намои журналистии Ҷовидро бо як калима “масъулияти инсонӣ” ифода кардан мумкин аст.

Ҷовид Муқим ҳамон чизро менависад, ки ҳақиқат ҳисоб мекунад. Ҳамон тавре менависад, ки ӯ мехоҳад. Барои он ки ин мақсад ва ин мавқеаш ифода ёбад, вай камтар ба назар мегирад, ки оё хонандагон бо ӯ ҳамфикр ҳастанд ё не. Яъне мисли баъзе журналистон ӯ талош намекунад, ки он гаперо гӯяд, ки хонандагон мехоҳанд, балки он суханеро мегӯяд, ки хадаш мехоҳад ва худаш медонад. Ин принсипнокӣ ва мавқеъдории журналист аст.

Ҷовид ҳамчун журналист сабки хоси худро дорад. Журналистикаи вай журналистикаи таҳлилгарист. Ӯ ҳар мавзӯеро, ки таваҷҷуҳашро ҷалб мекунад, аввал мушикофона тадқиқ мекунад ва сипас боинсофона пешниҳод мекунад. Аслан ҳамин чиз муайянкунандаи талабот ба публитсистика ҳамчун ба соҳаи эҷод аст. Яъне маҳз бо ҳамин роҳ хонандаи худро ё шунавандаи худро ба гуфтаи хеш бовар кунонидан ва аз паи худ бурдан мумкин аст. Маҳз бо ҳамин роҳ хонандаро ба ҳаракат овардан мумкин аст. Ба ҷараёни зиндагӣ ҷалб кардани хонанда аз ҷониби публитсист ин фақат мавқеъгирии сиёсӣ буда наметавонад, ин ба ҳизби сиёсӣ ё ҷараёни сиёсӣ пайванд буданро ҳам на ҳамеша ифода мекунад, балки ин дар масъалаи миллӣ ва умумиинсонӣ ҳам зарур ва ҳам қобили андеша  аст.

Масъалаи миллияти эҷодии публитсистии Ҷовид Муқим аз эҷоди иддае аз қаламбадастони мо, ки онро фақату фақат дар ситоиши муҳити худ дидан мехоҳанд ё такрор ба такрор ёд кардани гузаштаи дуру наздикро асоси он медонанд, ба он фарқ мекунад, ки Ҷовид таваҷҷуҳро ба мавзӯъҳои мубрами иқтисоди Тоҷикистон, масъалаҳои ақлонии Тоҷикистон ва масъалаҳои иҷтимоӣ ҷалб карда метавонад. Дар ин соҳа ба вай сабақе, ки вай дар соҳаи иқтисод гирифтааст, низ ёрӣ мерасонад.

Дар масъалаи навиштаҳои сиёсии вай, бахусус дар солҳои 90-ум агар амиқ назар шавад, дарк мегардад, ки ба ӯ ҳангомаву валвала хос нест, вай он масъалаҳоеро, ки барояш хушоянд нестанд, бурдборона бо далоилу арқоми кофӣ, бо андешаҳои муттако ба илм пешниҳод мекунад. Ин гуна журналист албатта, барои шогирдон гапи гуфтанӣ дорад. Бинобар ин, дарсе, ки ӯ медиҳад ва роҳи иншое, ки вай ба шогирдон пешниҳод мекунад барои камоли гурӯҳи нави журналистон мусоидат менамояд.

Дигар хислати Ҷовид ба ҳайси олим, муҳаққиқи журналистикаи тоҷик низ роҳи ба худ хос дорад. Илми вай ва тариқи таҳқиқи вай, асарҳои илмӣ ва таълимии навиштаи ӯ гувоҳӣ медиҳанд, ки воқеан публитсистика соҳаест, ки зиёдтар ба сиёсат, зиёдтар ба афкори иҷтимоӣ, зиёдтар ба таъсиррасонии омма наздиктар аст, на ба таърих ё филология.

Расонаҳои амрикоии Радиои “Озодӣ” ва англисии Би-Би-Си, ки мавриди таҳқиқи ин олими тоҷик қарор гирифтаанд, дастгоҳҳои пуриқтидори таблиғотии дунё ба ҳисоб мераванд. То ба миён омадани Интернет ҳамчун ВАО ва ҳамчун воситаи иғвои милливу сиёсиву инсонӣ маҳз он ду корпаратсияи зикршуда василаи пуртаъсири як ҷаҳонбинӣ ба ҷаҳонбинии дигар ба ҳисоб мерафтанд. Аслан таблиғ ва контропрапаганда маҳз ба аксуламали давлатҳои ҷаҳон ба гуфтаҳо ва навиштаҳои ин ду радио ба ҳисоб меравад. Яъне, мамлакатҳо талош мекунанд, ки ҳақиқати худро аз таъсири худхоҳонаи мубаллиғони Радиои “Озодӣ” ва Би-Би-Си ҳимоя кунанд. 

Ҷовид Муқим бо таҳқиқи ин ду системаи ахбор, сохтор ва манбаъҳои фаъолияти онҳо, мундариҷаи эҷоди онҳо, шакли эҷоди онҳо хонандагон ва шогирдони худро ба ҳақиқати дастгоҳи идеологӣ ошно мекунад. Дар ин бобат андеша ронда, амиқ дарк кардан мумкин аст, ки профессор Ҷовид Муқим ба ҷавҳари илми публитсистика сару кор дорад. Вай пропаганда ва контропрапагандаро дар устохонаи эҷодии худ санҷидаву омӯхта, онро дар илми дақиқи худ ба қолаби даркорӣ оварда, тадқиқ кардааст.

Ҷовид гаҳе мегуфт, ки публитсистикаи иддае аз адибон, ки  мо – олимони тоҷик онҳоро тадқиқ кардаем, на ҳамеша ба сатҳи он баландиҳое қарор доранд, ки бунёдгузорони публитсистикаи сиёсӣ муқаррар кардаанд ва дуруст ҳам мегуфт, ки барои ба ҳақиқати эҷодӣ наздик кардани ҷавонон таълими он мавзӯъҳои публитсистика, ки ба таблиғи ҷиддӣ машғуланд, таваҷҷӯҳ кардан беҳтар аст. Донишҷӯён бояд таҳлили маводи чунин расонаҳоро ёд гиранд.

Воқеан, тавре Е. Учёнова, яке аз муҳаққиқони барҷастаи публитсистикаи рус тазаккур медиҳад, соҳаи эҷоди публитсистӣ аз ваъзҳои динӣ, аз номаҳои дарборӣ, аз баёнияҳои шахсиятҳои маъруфи сиёсӣ ва ҳарбӣ маншаъ гирифтааст, ки онҳо аудиторияи худро ба ҳаракат меоварданд. Барои он ки ин кор татбиқ шавад, ду чиз: далели равшан ва таҳлили амиқ даркор аст. Ҳамин маъноро Ҷовид Муқим дар тадқиқи илмии худ бо сарбаландӣ пеш мебарад ва барои ҳамин ҳам иддае аз асарҳои вай масъалаи дурӯғ ва ростро дар публитсистика тадқиқ карда, дар ин замина таҳлилро ҳамчун омили муҳимми эҷоди публитсистӣ мешиносонанд.

Сеюм, шахсияти Ҷовид Муқим. Дар он солҳое, ки ман ӯро шинохтам, хоҳ давраи донишҷӯияш, хоҳ дар вақти кориаш ва хоҳ ба сифати муаллим дар донишгоҳ, як хусусияти наҷибашро дарёфтам. Вай талош намекунад, ки ба касе маъқул шавад. Не, албатта намехоҳад, ки ӯро бад бинанд, вале дӯстиву меҳрубонӣ ва эҳтиром карданашро харидан намехоҳад. Вай бо ҳама ҳамон тавре муносибат мекунад, ки мехоҳад ба ӯ ҳам ҳамин хел муносибат кунанд, ҳақиқатро гӯянд ва ҳақиқатро ҳимоя кунанд. Рости гап, ҳардуи ин, ҳам гуфтан ва ҳам ҳимоя кардани ҳақиқат кори ниҳот душвор аст ва на ҳар кас ин қудратро дорад, аммо Ҷовид ин қудратро ба худ касб кардааст. Вай ба зиндагӣ боақлона нигоҳ мекунад ва аз он бардошти хоси худро дорад, барои ҳамин ҳам ҳар касе, ки Ҷовидро дуруст мешиносад, кӯшиш мекунад ба вай ҳамкор бошад, рафиқ бошад ё шогирд.

Ҳамин сабабҳо ва хислатҳост, ки профессор Ҷовид Муқим муҳити худ, як навъ устохонаи касбии худро ба миён овардааст. Шогирдони донишҷӯ ҳамроҳи вай, на танҳо аз матбуоту радиову телевизион, балки аз сомонаҳо низ мавод меҷӯянд. Онҳо на танҳо аз навиштаҷоти забони рӯсӣ, балки аз дигар забонҳои олам аз ҷумла, англисӣ ва дигар забонҳои аврупоӣ низ истифода мекунанд. Шогирдони соҳаи илмаш пас аз тай намудани ин гуна зинаҳо ба сатҳи баландтар мебароянд ва ҷустуҷӯҳои илмиашон ба мавзӯъҳое асос мекунад, ки онҳо барои шинохти илми имрӯзаи журналистикаи тоҷик муфиданд.

Як хислати дигари Ҷовидро ёд овардан мехоҳам: ӯ ҳамеша меомӯзад. Ман гумон мекунам, ки хазинаи маънавии вай бисёр ғанӣ аст ва умед дорам, ки ин боигариро солҳои сол шогирдони нав ба наваш, ки ҳар сол чандин нафари онҳо ҳамчун журналист ё ҳамчун муҳаққиқ ба паҳлуяш медароянд, бо ифтихор истифода мекунанд.

ҶОНИ ОДАМ

Эҳдо ба устод Ҷовид Муқим

Толиби Луқмон

Виқори кӯҳсорон аст дар ӯ,

Фари фарҳангёрон аст дар ӯ.

Насозад сар ба пои сифлагон хам,

Ғурури сарбадорон аст дар ӯ.

Маромаш тезҳушии ману туст,

Қиёму пурхурӯшии ману туст.

Ҳама ин сахтгириҳо, ки дорад,

Барои сахткӯшии ману туст.

Ҳақи хидмат ба фарзандони Одам,

Бувад ӯро ҳамин унвони Одам.

Сифоте, ки ба ҳаққаш баршумурдем,

Хулоса мешавад бо «Ҷони Одам».

Бувад ороста бо зевари илм,

Вуҷуди ӯст равшан аз фари илм.

Ҳамин аст орзуи мо, ки бошад,

Муқими ҷовидони кишвари илм.

                    ӮРО  ҲАРФИ ДИЛУ ЗАБОН ЯКЕСТ

(эҳдо ба 60-солагии зодрӯзи устод Ҷовид Муқим)

Шарофат Худойдодова,

ноиби ректори ДДК ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ

оид ба муносибатҳои байналмилалӣ

  Зиндагӣ дар садафи хеш гуҳар сохтан аст,

 Дар дили шўъла фурў рафтану нагдохтан аст.

 Ҳикмату фалсафаро ҳиммати мардӣ бояд,

 Теғи андеша ба рўйи ду ҷаҳон охтан аст.

Аллома Иқболи Лоҳурӣ бо ин сатрҳо, бешак онҳоеро ба корсозию коршиносӣ ҳидоят месозад, ки нисбат ба тақдири миллату давлати худ бетафовут нестанд ва низ метавонанд барои Ватан бо нархи дилу баҳои ҷон хидматҳои арзанда анҷом диҳанд.

Дар ростои фаъолияти омӯзгорию рӯзноманигорӣ аз таҷрибаи соҳибкасбони саршиносу варзидаи кишвар зиёд баҳра бурдаам ва баҳри сипосу эҳтиромашон очерку меҳрномаҳо интишор кардаам.

            Чеҳраи иншои имрӯзаам  яке аз шахсиятҳои шинохтаву обрӯманди диёр, доктори илми филология, профессори кафедраи журналистикаи байналхалқии ДМТ, журналист, публитсист ва нависанда  устод Ҷовид Муқим мебошанд, ки ба масобаи як “соҳибҳунари ботамиз, дар дидаи мардумон азизанд”.

            Чун сар задам ба равзанаи ошноӣ аз шарҳи ҳолу аҳволи устод Ҷовид Муқим, он қадар зарфиятҳое дарёфтам, ки мавсуфро ҳамчун як иқтисоддону рӯзноманигори касбӣ ва адиби хушзавқ бозгӯ мекунанд. Бароям аён гашт, ки роҳи паймуда ва талошварзиданҳои Ҷовид Муқим ҳамагӣ татбиқи воқеии сиёсат, иқтисод ва иҷтимоиётро дарбар гирифта, ин се ҳадафи таъминкунандаи зиндагии осудаву арзандаи мардум дар меҳвари андешаҳо ва нигоштаҳояшон мавқеъ гирифтаанд.

            Фориғултаҳсили бахши иқтисодӣ Ҷовид Муқим метавонистанд, ба кори сердаромаде машғул шаванд, вале он ҷавҳари истеъдоду маъонӣ, ки дар замирашон инқилоб дошт, ӯро ба факултети журналистика овард. Аз ҷост, ки донишу маҳорати сиёсию иқтисодиашон имкон дод, ки тавассути ҷозибаи сухан дар ҳалли масъалаҳои маорифу рушди журналистика, ки бевосита  фарогири ҳама паҳлӯҳои ҳаёти ҷомеа мебошанд, чун як тоҷик ва ватандории асил устуворона гом бардоранд.

            Устод Ҷовид Муқимро ғоибона мешинохтам. Бо таъсисёбии   Муассисаи давлатии “Телевизиони Сафина” ва намояндагии муассиса дар шаҳру минтақаҳои кишвар, инчунин фаъолияти мухбирони махсуси Шабакаи аввал, Радиои Тоҷикистон ва рӯзномаву маҷаллаҳои расмӣ, мо, рӯзноманигорони минтақаи Кӯлоб  дар фикри  омода намудани мутахассисони соҳаи журналистика будем. Хушбахтона, соли 2009 дар факултети филологияи тоҷик ва журналистика ихтисоси рӯзноманигорӣ низ таъсис дода шуд.

            Тавре маълум аст, масъалаи тайёр кардани кадрҳо, таҳияи  стандартҳо, нақша ва барномаҳои таълимӣ дар пай мушкилоти зиёде ба бор оварда буданд ва мо бо роҳнамоии устоду омӯзгорони факултети журналистикаи ДМТ, устодон Саъдӣ Маҳдӣ, Ҷовид Муқим, Мурод Муродӣ, Сангин Гулов ва дигарон дар ин самт муваффақ шудем, ки ба онҳо изҳори миннатдорӣ менамоям.

            Маҳз дар ҳамон давра, ки устод Ҷовид Муқим бо созмону расонаҳои хориҷӣ   ҳамкорӣ доштанд ва барои  семинару тренингҳо ба ш. Кӯлоб сафар мекарданд, ман низ дар ҳайати эҷодии ТВ Сафина бо он кас шиносоӣ пайдо намудам, ки минбаъд ҳар як суҳбату вохӯрии бо устод анҷом додаам, оламе таасурот ва маънӣ бардоштаам.

Замони таҳияи рисолаи номзадӣ, ки ба устод фишурдаи рисоларо барои навиштани тақриз пешниҳод карда будам, он хомиҳо ва нопуррагии тадқиқотро бо як диди олимонаю орифона ба ман фаҳмониданд, ки то он дам касе чунин кӯмакам накарда буд.

Муҳаббатам  ба устод боз ҳам қавитар аз он гашт, ки замони баргузор намудани як даври омӯзишӣ барои донишҷӯёни шуъбаи журналистикаи донишгоҳ бо соядасти худ ба ман китоби “Ишқи деромада”-ро тақдим намуданд ва чун ман сари ҳар мавзӯъ аз намунаҳои адабиёт бо порчаҳои шеъриву овардани ҳикматҳо суҳбат мекардам, устод маро борҳо руҳбаланд намудаанд, ки адабиётро дӯст медорӣ,  ва низ миёни ҳамкасбон: “Шарофатро сад сол боз мешиносам”-гуфтанашон на фақат эҳтиромамро ба ин шахсияти наҷиб зиёд намуд, балки акнун дар ҳузури ин олими тавоно масъулияти сухан гуфтану амал карданамро пайваста идора мекунам, то ба  ҳарфи ноҷо  ва камбудие роҳ надиҳам.

  Пас аз аз мутолиаи  қиссаи “Ишқи деромада”, дар баробари он, ки дар раванди таълими журналистика аз монография,  дастурҳои таълимӣ ва дигар таълифоти илмии устод фаровон истифода мебурдам, бароям тарзи баёни матлаб, интихоби қаҳрамонҳои ҳикояҳо дар асарҳои бадеӣ   хеле писанд омад.

Муҳтавои қиссаву ҳикояҳои «Вақте мард мегиряд” «Ишқи деромада», «Ишқи мӯйсафед», «Қасос” «Хиёнат» ва дигар асарҳои устодро инъикоси табиати зебою биҳиштосои Тоҷикистон, ғуруру сарфарозӣ, тамкину таҳаммулпазирӣ,  маҳбубияти сокинон ба марзу буми аҷдодӣ, муҳимтар аз ҳама напузируфтани дурӯғ ва бетарафии аъзои ҷомеа ташкил медиҳанд. Ин ҳама тасвиру рангомезиҳо ва суханпардозиву офаридани портрету характерҳо гувоҳи маҳорату истеъдоди хоса ва натиҷаи мушоҳидакориву баҳодиҳии воқеии муаллифи синчакору дақиқназар Ҷовид Муқим аст.

Аснои мутолиа, пеши назарам, дар баъзе образҳо  симои воқеии муаллиф зуҳур мекунад ва сари чанд вақт дар андешаи онам, ки бо коргандонҳои синамо оид ба рӯи навор овардани филмномаҳои ҳамноми қиссаҳои ҷолиби устод дасти кор бигирам. Дар суҳбатҳои хоса, гоҳо гиреҳҳои дили устод кушода мешаванду бо дарди ошнои аз даст додани  ҳамасафари ҳаёт ва ҳасрат аз нокомиҳоро эҳсос мекунам, вале боз ҳам ба хушбинию хушбоварии устод эҳтироми зиёд қоим мешавам.

Сабақи дигаре, ки барои ҳаммиллатонамон хеле зарур аст ва ман аз устод Ҷовид Муқим омӯхтаам, ин  якпорча ва воҳиди том, манбаи ихлосу илҳому эҷод ва мазрае барои фидокориву ҷоннисорӣ донистани Ватан маҳсуб меёбад. Ҷовид Муқим аз тоҷикони асиле ҳастанд, ки барояшон маҳалгароиву тамаллуқкорӣ, чоплусиву мансабталошӣ ва “хизмати хирсона” расондан ба одамон бегона аст. Ҳар амалеро анҷом медиҳанд,  ҳар ҳарфе ироа мекунанд, аз дилсӯзӣ ба Ватан, шуғли писандида ва барои беҳбуди вазъ буда, қавлу амалу ҳарфи дилу забонашон якест.

Ҷовид Муқим ҳамчун як омӯзгори варзида ва журналисти  соҳибкасбу соҳибунвон борҳо таъкид менамоянд, ки “журналист нафарест, ки барои беҳбудии ҷомеа умрашро сарф карда, пайи ислоҳи камбудиҳои ҷойдошта мешавад ва манфиати миллиро аз манфиати шахсиаш боло мегузорад”.

            Таи чанд сол аст, ки маҳз бо ташаббуси бевоситаи устод Ҷовид Муқим дар ҳамбастагӣ бо Ассотсиатсияи тоҷикистонии рушди тафаккури интиқодӣ ва дигар ташкилоти миллию минтақавӣ ва факултети журналистикаи ДМТ омӯзгорону донишҷӯёни риштаи журналистикаи донишгоҳҳо ба семинару тренингҳо вобаста ба масъалаҳои муосири рушди журналистика, расонаомӯзӣ, тақвияти нерӯи зеҳнӣ ва тафаккури интиқодӣ ҷалб карда мешаванд, то ҳамқадами замон гарданд, мушкилоти мардум ва соҳаҳои хоҷагии халқро воқеъбинона расонаӣ кунад ва дар пайи беҳбуд бахшидани сатҳу сифати зиндагии ҳамдиёрон саҳми муносибу арзанда касб намоянд, зеро устод бар он боваранд, ки журналистикаи касбӣ ҷойгоҳи хосаро дорост ва ояндаи он дурахшон аст.

            Дар рӯзи ҷашни фархундаи 60-солагии камолоти журналист, публитсист ва нависанда  устод Ҷовид Муқим, таманнои саодату нишоти ҷовидонӣ ва сарфарозиву комравоии эшонро намуда, барояшон расидан ба ҳама ниятҳои неку наҷибонаро дар ҷодаи ҳаёту эҷоду фаъолияти илмию омӯзгорӣ орзумандам.

ЭЪТИРОФ

Саъдӣ Маҳдӣ,

декани факултети журналистика

То ба факултети журналистика омадан, ба ман расониданд, ки бо баъзе устодон кор карданат мушкил мешавад. Як профессор ҳаст — Ҷовид Муқим тамоман ба гап қариб нест. Танқид мекунад, фақат гапи худаш. Вақте ба факултети журналистика омадам, устод Ҷовид Муқим бо як чеҳраи гарми ба худаш хос маро пешвоз гирифт! Биё, Саъдӣ, —  гуфт устод, — ба навиштаҳоят шиносам! Ин эътирофе буд, ки маро рӯҳбаланд намуд. Ва дар оянда, вақте бо Ҷовид Муқим ҳамкор шудем, ҳар суханеро, ки бо ӯ матраҳ менамудам, мефаҳмонидам, даррав дарк мекард ва бисёр корҳоро бе ягон супориш аз рӯи виҷдон иҷро мекард. Яъне, устодро як корманди аҳлу фаҳм дарёфтам, на чуноне ки пештар шунида будам!

Фикр мекунам, ки тамоми ҳаёту фаъолияти як нафар корманд, махсусан мансабдорон, зери ҳамин вожаи эътироф мечархад. Бояд маро чун олим, соҳибқалам ё чун роҳбар ё чун шахси кордон ё чун шахси уҳдабаро эътироф кунанд. Ин як сирри фаъолият ва махсусан роҳбарӣ аст, ки ман гуфтам!  Вақте ба китобҳои устод шинос шудам, қоил шудам. Ин ҳам эътироф буд, ки дар оянда байни ману устод муносибати ҳасанаро ба вуҷуд овард.

Бале, ман эътироф мекунам, ки устод сахтгӯ аст, зеро ҳақгӯ аст. Сухани ҳақ ҳамеша сахт аст! Ман дониши ӯро эътироф мекунам! Эътироф мекунам, ки ҳеҷ кас мисли устод Ҷовид Муқим расонаҳои хориҷиро масалан, Радиои “Озодӣ”-ро  таҳлил карда наметавонад.

Маҳфили “Анис”-и Ҷовид Муқим машҳур аст. Ҳар нафар медонад, ки дар ин маҳфил дастоварди шогирдон таҳлилу баррасӣ мешаванд. Агар ҳама профессорон чун Ҷовид Муқим мебуданд, баҳори дониши донишҷӯён гул-гул мешукуфт!

Тренингҳои устод махсусанд. Дарсҳои такмили ихтисосро ончунон шавқовар мегузарад, ки гузаштани вақт эҳсос намешавад! Дарс пур аз иқтибосу омори дақиқ ва фактҳои илмианд!

Соли 2020 устод бо мардум буданд, яъне бемории мушкилро аз сар гузарониданд. Ҳамеша аз таҷрибаи худ ба дигарон мерасонанд, ки эҳтиёт бошед, ба ин вабо шӯхӣ накунед! Худаш низ дигаронро эҳтиёт мекунад — эҳтиром мекунад. Имсол устод соҳиби унвони Аълочии маориф ва илм гаштанд. Гарчанде хеле пештар ба ин унвон меарзиданд, вале дар фикраш набуданд.

Бояд гуфт, ки устод дар тарбияи шогирдон, аспирантону унвонҷӯён низ пешгоманд. То имрӯз 8 нафар шогирдонаш рисолаи номзадӣ ҳимоя карда, 4 нафари дигар дар арафаи ҳимояанд. Фикр мекунам, ин эътирофи таърих аст.

Шасти умри устод хеле борвару пурсамар аст! Зеро устод як шахси самимӣ, поквиҷдон ростгӯ ва дӯсти содиқанд! Зинда бошед, устод!

Воқеан, зиндаву ҷовид аст, ҳар кӣ аз худ номи нек ва шогирдони нек боқӣ мегузорад! 

АНДАР ШИНОХТИ ДУ РАСОНАИ БУЗУРГИ ҶАҲОНӢ

Мурод Муродӣ,

профессори кафедраи матбуоти ДМТ

Вақте сухан дар бораи бузургтарин шабакаҳои радиоии сатҳи ҷаҳонӣ меравад, дар навбати аввал радиоҳои Би-Би-Си ва «Озодӣ» дар зеҳн пайдо мешаванд. Ин радиоҳо бо мақсаду ҳадаф, тактикаву усулҳои кор, натанҳо дар минтақаҳои алоҳида, балки дар фазои иттилоотии олам мавқеи намоён доранд. Ин аст, ки ҳам дар фаъолияти амалӣ ва ҳам дар фазои илмии журналистикаи кишварҳои гуногуни дунё таваҷҷуҳ ба ин радиоҳо бештар аст.

Дар муҳити  илмӣ ва амалии журналистикаи тоҷик пас аз Истиқлолияти давлатии кишвар ба матолиби ин радиоҳо ва омўзишу пажўҳиши фаъолияти онҳо эътибор бештар гардид. Истиқлолияти давлатии кишвар, дигар шудани сохти ҷомеа, мухолифатҳои сиёсӣ, тағйир ёфтани низоми воситаҳои ахбори омма, ба вуҷуд омадани типҳои гуногуни нашрияҳои даврӣ ва амсоли ин боис шуд, ки, аз як тараф таваҷҷуҳи ВАО-и хориҷӣ, бахусус радиоҳои «Би-Би-Си» ва «Озодӣ» ба воқеиятҳои Тоҷикистон бештар шавад, аз ҷониби дигар, муносибат ва тарзу тариқаи фаъолияти онҳо ба контексти илмӣ кашида шавад.

Албатта, барои аҳли илми соҳаи журналистика радиоҳои мавриди назар бегона набуда, эшон тавассути адабиёти илмиву таълимӣ аз фаъолияти онҳо воқиф буданд. Хусусан дар ин самт маълумотҳои китобҳо доир ба таърихи журналистиаи кишварҳои хориҷӣ таҳия намудаи  А. Нуралиев, И. Усмонов ва дигарон аз аҳамият холӣ нест.

Авалин муҳаққиқи тоҷик, ки масъалаҳои журналистикаи хориҷӣ, бахусус фаъолияти радиоҳои «Би-Би-Си» ва «Озодӣ»-ро аз мавқеи журналистика мавриди пажўҳиши илмии диссертатсонӣ қарор дод, профессор Ҷовид Муқим аст.

Ҷовид Муқим аз зумраи омўзгорони факултети журналистика аст, ки фаъолияти эҷодии худро аз журналистикаи амалӣ шурўъ намуда, баъдан ин фаъолиятро бо илму таълим пайвастаанд. Ин зумра омўзгорон чанд бартарӣ доранд. Аввалан, онҳо аз таҷрибаи хуби рўзноманигорӣ бархурдоранд, қаламашон суфта ва фикри иҷтимоиашон пухта шудааст. Баъдан, дар раванди таълим донишҷўёнро бештар ба фаъолияти амалӣ – навиштан ҷалб карда метавонанд. Солисан, дар таҳлилу баррасии масъалаҳои мубрами илмӣ ҷанбаҳои назариву амалиро дарк ва ба назар гирифта метавонанд. Ниҳоятан, агар пайваста кўшиш кунанд, умеди аз воқеиятбинӣ ба моҳиятбинӣ расиданро доранд.

Профессор Ҷовид Муқим дар ин ҷода гомҳои устувор гузошта, пайваста пайи ҷустуҷўву пажўҳиш қарор дорад. Бешубҳа ў дар се самти фаъолияти эҷодӣ сермаҳсул аст, теъдоди матолиби журналистиву публитсистиаш шояд беш аз 1000 бошад, теъдоди пажўҳишҳои илмиаш низ ба 100 мерасидагист, воситаҳои таълимиаш низ кам нестанд. Дар бораи асарҳои бадеиаш чизе гуфтанӣ нестем. Пажўҳиши ин ҷанбаи фаъолияти ў мавзўи дигар аст. Танҳо зикри ҳамин нуктаро зарур меҳисобем, ки ў ба қадри вақт мерасад ва бо расидани фурсат аз он самаранок истифода мекунад.

Аз мавзўъ андаке дуртар рафтем. Ба асли суҳбат наздик мешавем. Ҷовид Муқим замоне ба фаъолияти илмӣ шурўъ намуд, ки корманди Радиои «Озодӣ» буд. Шояд ин боис гашт, ки ў ба пажўҳиши ширкатҳои бузурги иттилоотии ҷаҳонӣ, бахусус радиоҳои «Би-Би-Си» ва «Озодӣ» даст зад ва дар заминаи корҳои илмии ба анҷом расонидааш рисолаи номзадӣ ва докториро дифоъ намуд. Ҳосили пажўҳишҳои ў дар шакли рисолаҳои алоҳидаи илмиву таълимӣ ба нашр расидааанд, ки «Ҳақиқат ва дурўғ» (2000), «Мақоми жанрҳо дар радиои «Озодӣ» (2000), «Радио «Свобода»: ложь и правда» (2005), «Радиои   Би-Би-Си: дирўз ва имрўз» (2006) намунаи онҳост.

Чунончи, аз унвони рисолаҳо бармеояд, таваҷҷуҳи муҳаққиқро асосан се ҷанбаи фаъолияти радиоҳои мавриди назар ҷалб намудаанд. Ба ин манзур, дар «Ҳақиқат ва дурўғ» диққати муаллиф ба пажўҳиши муносибати Радиои «Озодӣ» ба Тоҷикистон ва чигунагии инъикоси воқеиятҳои он дар ин расона (солҳои 1992-2000) равона шудааст. Радиои «Озодӣ», ҳамчунин Би-Би-Си, ҳарчанд зоҳиран дар ин самт муносибати холисона менамоянд, аммо мақсади аслиашон таъсир расонидан ба афкори ҷомеаи кишварҳои дигар ва ба васила тарғиби иттилоот дигар кардани мафкураи мардум будааст, ки барои амалӣ сохтани нияту ормонҳояшон замина фароҳам меорад. Ба ин минвол муҳаққиқ дуруст дармеёбад, ки чунин радиоҳо «ҷузъи ҷудонашавандаи сиёсати хориҷӣ гардида, давлатҳои абарқудрат тавассути матбуот, радио, телевизион ва маводи чопӣ мафкураи ба худ манфиатборро ба сари мардуми кишварҳои дигар бор мекунанд» (с.11). Ин шинохти аввалин ва асосии ин расонаҳо, ки аз ҷониби пажўҳишгар дарк шудааст, меҳвари таҳқиқ ва таҳлилу баррасиҳои ўро ташкил медиҳад. Бинобар ин, ҳарчанд ин расонаҳо, аз ҷумла Радиои «Озодӣ» дар пахши сареъи воқеияти олам, ба вижа  рўйдодҳои Тоҷикистон афзалият доранд, аммо таъйиноти онҳо аз иттилоотонӣ дида, бештар тарғибу ташвиқ будааст.   

Ба ин манзур Ҷ. Муқим бо муаррифии мухтасари ин радио, бозгў намудани моҳияти фалсафавӣ ва иҷтимоии мафҳуми ҳақиқат, ба муайян намудани таносуби ҳақиқат ва дурўғ дар барномаҳои он мепардозад. Ў дар такя ба матолиби зиёди ин шабака кўшиш намудааст, ки дараҷа ва ё таносуби инъикоси ҳақиқати воқеиро дар барномаҳои он ошкор намояд,  сабабҳои таҳриф  шудани воқеияти ҳолро нишон диҳад. Табиист, ки ҳар гуна воситаи ахбори омма сиёсати муассиси худро ба инобат мегирад, ки радиоҳои хориҷӣ истисно буда наметавонанд. Аммо таҳлилҳои муҳаққиқ, ки дар заминаи маводи тўли даҳ сол дар ин шабака пахшгардида сурат гирифтааст, нишон медиҳад, ки таҳриф шудани ҳақиқати воқеаҳои инъикосшаванда ба омилҳои гуногун алоқамандӣ доштааст. Тобеи мавқеъ ва сиёсати муассис будан, ҳангомаҷўйӣ дар барномаҳо, ташреҳи нодурусти факту далел, аз будаш зиёд тафсир кардани баъзе  рўйдод, бемасъулиятии журналистони маҳаллӣ ва амсоли ин аз омилҳои асосии таҳриф ёфтани ҳақиқати воқеаҳо ва рух додани ғалату иштибоҳҳо маҳсуб мёфтаанд.

Дар шинохти Радиои «Озодӣ» муҳаққиқ ба ду ҷанба бештар таваҷҷуҳ зоҳир намудааст. Аввалан, чунончи ишора рафт, ў кўшиш намудааст, ки мавқеи ин радио ва кормандони эҷодии онро дар инъикоси воқеиятҳои иҷтимоӣ муайян намуда, омилҳои аз ҳақиқати ҳол дур шудани нигорандагонро нишон диҳад. Ҳарчанд дар баррасии ин масъала муҳаққиқ факту далелҳои зиёдро ошкор месозад, аммо дар ҳукми онҳо то андозае эҳтиёткор аст. Сабабҳои таҳриф шудани ҳақиқат ва рух додани камбудиҳои эҷодиро ў ба омилҳои сиёсиву иҷтимоӣ ва касбӣ нисбат медиҳад, баинсоф будани журналистонро талқин месозад. 

Ҷанбаи дигаре, ки дар ин пажўҳиш мадди назари муҳаққиқ қарор гирифтааст, инъикоси рўйдодҳои Тоҷикистон дар радиои мазкур аст. Аслан, ин масъала дар бахши аввал низ мавриди эътибор қарор доштааст, аммо муҳаққиқ хостааст онро дар алоҳидагӣ муфассалтар баррасӣ намояд. Ин қарори муаллиф аз вазифаи Радиои «Озодӣ» маншаъ гирифтааст. Ба таъбири ў, «яке аз вазифаҳои муҳим ва асосии Радиои «Озодӣ» пахши ахборест, ки бо сабабҳои гуногун дар дохили кишвар ба мардум расонида намешавад. Аз ин рў, барномаҳои Радиои «Озодӣ» то андозае холигии фазои иттилоотии Тоҷикистонро пур мекунанд» (с. 36).

Муаллиф ин омилро мусбат арзёбӣ намуда, бо баррасии намунаҳои зиёд аз барномаҳои ин радио ва ҳамчунин нашрияҳои даврии тоҷик ба натиҷае мерасад, ки дар аксар маврид «диди он бо мавқеи ҳукумати ҷумҳурӣ мувофиқ меояд».

Ҷовид Муқим ҳамчун корманди бахши тоҷикистонии Радиои «Озодӣ» (дар вақташ) тарзу усули кор, коргоҳи эҷодӣ, талаботи идора, меъёри муносибат ба воқеиятҳои иҷтимоӣ ва шеваҳои нигоришу баёни он низ таваҷҷуҳ намуда, соли 2000 рисолаи илмию таълимиеро таҳти унвони «Мақоми жанрҳо дар Радиои «Озодӣ»  ба табъ расонид.

Дар ин рисола низ муаллиф ба ду паҳлуи масъала: ҷанбаъҳои назарии жанрҳои публитсистика, шаклҳои фаъолияти эҷоди журналистӣ;  меъёру андоза ва тарзу тариқаи истифодаи имконоти жанрҳои хабарӣ дар бахши тоҷикистонии ин радио таваҷҷуҳ намудааст. Дар баррасии ҷанбаъҳои назарии жанрҳо муҳаққиқ андешаҳои дигаронро ҷонибдорӣ карда, тақвият бахшад ҳам, ҷо-ҷо шарҳу тавзеҳи тозаро ба миён мегузорад. Масалан, агар дар адабиёти илмиву таълимӣ саволҳои чӣ?, кай?, дар куҷо? ҳамчун меъёри муайянкунадаи сохти хабар  шинохта шуда бошанд, муҳаққиқ Ҷ. Муқим дар заминаи таҳлили хабарҳои Радиои «Озодӣ»  ин меъёрро андаке пурратар мегардонад. Дар шинохти ў «хабар маълумоти кўтоҳест, ки аз ҷузъиёти нав саршор аст ва моҳияти барои ҳама ва ё қисми муайяни ҷомеа ҷолиб мебошад. Вай воқеаро, ки аҳамияти сиёсиву иҷтимоӣ, илмию фарҳангӣ ва ғайра дорад, возеҳ месозад. Хабар бояд ба саволҳои чӣ рўй дод?, кай?, дар куҷо?, ба кадом сабаб?, дар кадом шароит ба амал омад?, ва чӣ натиҷа дод? посух гўяд». Ин тавзеҳ беасос нест, балки дар иртибот ба маводи рўзноманигорӣ шакл гирифтааст. Аммо як нуктаро ба назар бояд гирифт, ки ин маҷмўи саволҳои сохторӣ ба кулли жанрҳои хабарӣ тааллуқ дошта метавонанд. Хабар жанри кўтоҳ ва мушаххасбаён аст. Тафсили муфассали воқеа аз имконоти жанрии он берунтар меравад.

Дар ин пажўҳиш таснифоти классикии жанрҳои публитсистика риоя шавад ҳам, муаллиф дар нишон додани теъдоди жанрҳои алоҳида, андаке бо диди нав менигарад. Хроника, хабар, ҷараёнот, хулосаи радиоии матбуот, табсираи радиоӣ, мусоҳибаи радиоӣ ва репортажи радиоиро ба сифати жанрҳои мустақил муаррифӣ мекунад, мавқеъ ва мақоми ин жанрҳоро дар Радиои «Озодӣ» нишон медиҳад, чигунагии инъикоси онҳоро бо радиоҳои ҷумҳурӣ муқоиса мекунад. Аз таҳлили муқоисавии ў бармеояд, ки тарзу таҳияи пахши ахбор дар Радиои «Озодӣ» нисбат ба радиоҳои ҷумҳурӣ возеҳу ҷолибтар аст. Аммо, баъзан хулосаҳои муҳаққиқ ба ҳам мувофиқ намеоянд. Масалан, дар рисолаи «Ҳақиқат ва дурўғ» ў ба таҳриф шудани ҳақиқати инъикоси воқеиятҳои иҷтимоӣ дар ин расона мутмаин мешавад. Ин ҷо бошад, хабарҳои ин шабакаро «воқеӣ, боинсофона, бомувозиннат, муҳим, нав ва саривақтӣ» баҳо медиҳад.

Хосияти пажўҳишии ин рисола боз дар он аст, ки муҳаққиқ ба баррасии вижагиҳои сохториву шаклии жанрҳои хабарӣ қонеъ нашуда, чанд сония ё дақиқа ба эфир пахш шудани онҳоро низ мушахассан зикр менамояд. Ҳамчунин ў дар баробари жанрҳои маъмул, дигар шаклҳои баёни журналистии дар Радиои «Озодӣ» тамоман истифоданашударо ба таври умумӣ ва бо шеваи хоси худи броз медорад. Бино ба баррасиҳои ў жанрҳои нутқи радиоӣ, ҳикояи радиоӣ, фелетони радиоӣ, инисировкаи радиоӣ, песаи радиоӣ дар барномаҳои радиои мазкур тамоман истифода намешаванд. Истифода нашудани ин жанрҳо на танҳо ба талаботу шароити замон, балки ба таъйиноту имконоти худи Радиои «Озодӣ» низ вобаста будааст.

Хамин тавр, дар гуфторҳои Радиои «Озодӣ» аз 17 жанри журналистикаи радиоӣ, ки дар рисола баррасӣ шудааст, бештар  жанрҳои хроника, хабар, ҷараёноти радиоӣ, хулосаи радиоии матбуот, баёния, табсира ва мусоҳиба истифода мешудаанд. Хамчунин дар гуфторҳои ин радио баъзан омезиши жанрҳо, ба талаботи жанри мушаххас ҷавобгў набудани матолиб ба мушоҳида мерасад, ки ин камбудиҳои эҷодӣ низ аз назари муаллиф дур намондааст.

Рисолаи мазкур, аз як тараф, барои фаҳмиши назарии жанрҳои журналистикаи радиоӣ ба муҳассилин ёрӣ мерасонад, аз ҷониби дигар, дар муайян намудани бурду бохти Радиои «Озодӣ» ҷиҳати корбурди имконоти жанрҳои журналистӣ мусоидат карда метавонад.

Дар таҳқиқоти Ҷ. Муқим омўзиш Радиои Би-Би-Си нисбатан васеътар сурат гирифтааст. Ин радио бо назардошти таърихи пайдоишу ташаккул, сохтори идоравӣ баррасӣ гардида, мавқеи он дар фазои иттилоотии олам, бахусус Тоҷикистон муайян карда шудааст.  Ба таъбири Иброҳим Усмонов, нигоҳи муҳаққиқ дар шинохти ин расона дигархелтар аст. Ин андешаро дар чанд ҷиҳат метавон муайян кард. Аввалан, муҳаққиқ дар омўзиши ин расона муносибати консептуалӣ менамояд, дар баробари ҷанбаҳои таърихӣ, ба ҳадаф вазифа ва нақши Радиои Би-Би-Си дар фазои иттилоотии олам, тарзу тариқаи инъикоси воқеиятҳои иҷтимоӣ дар барномаҳои он, истифодаи маводи ин расона дар матбуоти даврии муосири Тоҷикистон ва амсоли ин низ аҳамият медиҳад. Баъдан, ў ба таври возеҳ собит месозад, ки мақсади расонаҳои хориҷии муқими ин ё он кишвар, аз ҷумла Радиои Би-Би-Си тарғиби идеологияи сиёсии давлати муайян аст, ки тариқи пахши «иттилооти холис» сурат мегирад. Ниҳоятан, ин расона дар инъикос ва тарғиби воқеаҳои олам аз тактика ва усулҳои ба мафкураи аудитория таъсиррасон моҳирона истифода карда метавонад. Ин расона дар пахши иттилои сареъ пешгомтар аст.

Як ҷиҳати хоси ин пажўҳиш он аст, ки муаллиф дар баробари бевосита баррасӣ намудани фаъолияти Радиои Би-Би-Си дар заминаи таҳлили якчанд нашрияи даврӣ аз қабили «Зиндагӣ», «Миллат» ва «Asia-Plus» дараҷа ва шаклу шеваи истифодаи маводи ин расонаи хориҷиро дар матбуоти даврии тоҷик нишон медиҳад. Ба назари муҳаққиқ «Истифодаи маводи радиоҳои хориҷӣ дар нашрияҳо ду сабаб дорад. Аввалан, бо истифодаи маводи радиоҳои мазкур ҳафтанамаҳо саҳифаҳои худро пур мекунанд. Сониян, нашрияҳо баъзан он маводеро чоп мекунанд, ки аз номи худ наметавонанд ба табъ расонанд. Дар ин ҳол онҳо ҷавобгариро барои чопи чунин мавод аз сари худ соқит карданӣ мешаванд».

Албатта, истифодаи маводи ин ё он расона дар фаъолияти ВАО  мамнуъ нест, аммо ин амал меъёр ва қонунмандиҳои худро дорад, ки  нашрияҳои давриро мебояд онро риоя кунанд. Аз ҷумла, интихоби маводи ба ҷомеа муҳим, нишон додани манбаъ, ба мавқеи манфиати давлату кишвар мувофиқ намудани иттилоот ва ғайра. Мутаассифона, баъзан нашрияҳои даврии тоҷик ин ҷиҳатҳоро ба инобат намегиранд, ки ба манфиати ҷомеаи мо нест.

Умуман, Ҷовид Муқим ба пажўҳиши илмии расонаҳои хориҷии муқими Тоҷикистон, бахусус Радиои «Озодӣ» ва Радиои Би-Би-Си ба дараҷаи номзадиву докторӣ мушарраф гардид, ки аз баракаташ илму таълими журналистикаи тоҷик бенасиб намондааст. Ин насиба аз  баракати дастуру воситаҳои таълимии ў «Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он» (2013), «Буҷаи давлатӣ ва журналистика» (2015), «Журналистикаи мултимедиявӣ» (2016), «Журналистикаи чандрасонаӣ» (2019) афзун гардид. Аммо, ба пиндори мо, агар Ҷовид ба пажўҳишҳои консептуалӣ ҷиддан машғул шавад, илму таълими тоҷик ба дастовардҳои хубе ноил шуда метавонад, зеро ў нерў ва тавони хуби илмӣ дорад. Ба умеди расидан ба ин орзу таманно мекунем, ки танаш сиҳат, вуҷудаш бегазанд ва илҳоми эҷодиаш ҳамеша дар ҷўш бошад. Омин! 

НЕСКОЛЬКО СЛОВ О ХОРОШЕМ ЧЕЛОВЕКЕ….

  Муллоев Ш.Б.,

 профессор РТСУ

            Рассказать о хорошем человеке уместно всегда, в любое время и без особого повода. Тем более, если человек на самом деле хороший, и вы знаете об этом, как никто другой. О Джовиде Мукиме, вот о ком я  хочу рассказать. Все грани его личности мне будет сложно раскрыть, хоть  я и знаю его очень давно, но всё же, познать  личность человека полностью — дело сложное. Для меня, Джовид Муким, с момента нашего знакомства до настоящего времени, представляется незаурядным человеком, Человеком с большой буквы. Он — профессиональный журналист и писатель. Но я, в своем маленьком эссе, буду излагать свои мысли о хорошем Человеке, коим является Джовид Муким. Думаю, что понятие «хороший человек», как никогда очень актуально сегодня.

            Вспоминаются слова мудрецов: «Мы вечные странники в этой жизни». Каждый из нас хоть раз в жизни, задумывается о «хорошем» и «плохом».  Порой, рассуждая о том, кого называть «хорошим человеком», а  кого – нет. Приходится задумываться, быть может, тот, кого называют «хорошим человеком», притворяется им и помогает всем не от чистого сердца, а чтобы лишь казаться хорошим для окружающих, преследует свои корыстные цели? Может быть, он или она это делают «напоказ» для общественности.  В нынешнее время рассуждать о хороших людях стало редкостью. Не осталось уважения к хорошим  людям, настоящим личностям.   Однако, принято считать, что хороший человек это тот, кто не завидует, не осуждает людей, прощает обиды и не держит зла на других и это  подтверждается  поступками, проявлением характера.

 В Джовиде Мукиме  его ум, образованность, любовь к творчеству, его бесценные  способности, добродушие и порядочность сочетаются с невероятной скромностью и  сдержанностью. Обладая, всеми этими качествами,  он не пытается возвысится  над кем-то, не выискивает чужие недостатки.  Джовид Муким – прекрасный  человек, он  уважает не только всех людей вокруг,   но и окружающий его  мир в целом.

     Каждый человек сам решает, каким ему быть: плохим или хорошим, и когда человек определяется, то начинает получать от жизни все то, что заслуживает.  На мой взгляд, хороший  человек  всегда будет излучать свет и радость, от него веет добротой и теплом, в любой момент этот человек поддержит, даст совет, будет честным с другими и не сделает зла. В нем нет зависти, коварства, нет желания причинять кому-то боль, он живет в полной гармонии с самим собой, искренне радуется чужим достижениям, в нем преобладают положительные качества личности.

Именно, черты характера  моего друга, Джовида Мукима навеяли на меня эти  рассуждения, так как именно в нём я распознал изложенные мной представления о хорошем человеке. Такие люди, как Джовид Муким – созидатели, люди несущие свет.  В то время когда  плохой человек живет во тьме своего зла, так как это для него единственный источник жизни, так как по-другому он не хочет и не умеет, человек-созидатель  преображает всё вокруг. Джовид Муким – созидатель, вдохновитель и просто хороший человек.

    Итак, в этом маленьком эссе были изложены мои мысли о хорошем и плохом, то есть, о тех чертах, которые присущи природе человека.  Личность  моего друга Джовида Мукима – вдохновляет, служит примером чести, порядочности, скромности и  трудолюбия.  Желаю здоровья, мой друг! Живи долго и продолжай радовать нас своими достижениями!

САХТГЎЮ ҲАҚШИНОС

Солеҳ Юсуфов, рӯзноманигор  

Аз серкорӣ ва ташвиши зиндагӣ шояд дар даҳ соли ахир ҳамдигарро ба серӣ надидаем. Барои он шояд мегўям, ки дидору вохўриҳои лаҳзагӣ дар хошияи маҷлису маҳфилҳо ва маросимҳои таъзияро истисно кардам. Бо телефон гоҳ-гоҳ бо Ҷовид Муқим ҳамсуҳбат мешавем, аммо ҳар матлабе, ки менависаду дар нашрияҳо ва шабакаҳои интернетӣ нашр мекунад, ҳар чизе, ки дар борааш менависанд, мехонам, аз кору бораш огоҳ ва аз дастовардаҳояш хурсанд мешавам.  Баъзан ҳамкоронашро дида, аз аҳволаш мепурсам, агар ин ё он шогирди донишгоҳиаш ба идораи нашрия корафтода шуда ояд, салому паёмаш мефиристам, ки аз ин ҳам баробари худи ўро дидан, руҳам бардошта мешавад. Ин ҷо ҳар чи мегўям, ба хотираҳои солҳои 90 асри гузашта, ба  замони ҳамкориҳо дар нашрияи «Тоҷикистон» ва Радиои Тоҷикистон рабт мегирад.

 Баҳори соли 1992 дар авҷи рўйдодҳои сиёсии кишвар  нашрияи «Тоҷикистон» таъсис шуд, ки ин дўсти мо дар саргаҳи харакатҳои таъсиси он ва аз ҷумлаи нахустин кормандонаш буд.

 Ҷовид ба ин нашрия аз рӯзномаи «Паёми Душанбе» омад, ки моҳи декабри соли 1989 таъсис ёфта, аз моҳи январи соли 1990 нашр мешуд. Ман тақрибан як  моҳ дертар омадаму бо бештари ҳамкорон, ки то он замон фақат  ғоибона ва бо номашон ошно будам, шинос шудем.  Агарчи Ҷовид бо бардари хурдиам, шодравон Раҷабалӣ, ки аксбардори рӯзномаи «Садои мардум» буд, дӯстӣ дошт.  Ин ҷо бо Ҷовид ва Суҳроби Зиё, дўсти дигари бериёамон   ин ошноӣ дар солҳои баъд ва даврони ҳамкорӣ дар Радиои Тоҷикистон ба сатҳи дўстию бародарӣ расид.

Дар Радиои Тоҷикистон, ки ба замони роҳбарии шахсиятҳои шинохтаи журналистика ва илми кишвар Бобоҷон Икромов ва Иброҳим Усмон рост омада буд, Ҷовид дар сарредаксияи барномаҳои иқтисодӣ ва ман дар сарредаксияи барномаҳои сиёсӣ ба кор оғоз намудем.

 Он солҳо ҳанўз ду диплом доштан мўд нашуда буд, вале Ҷовид ҳанўз дар ҳамон давра  соҳиби ду ихтисос буд. Пас аз хатми факулети иқтисодӣ  дар бахши журналистикаи ДМТ низ  таҳсил  намуда, дипломи онро дошт.  Фақат диплом не, балки донишу зеҳни қавии таҳлилу тахияи матлаб дар соҳаи иқтисодро  ҳам соҳиб буд ва дар як муддати кўтоҳ ҳамчун таҳлилгари масъалаҳои иқтисодӣ дар байни кормандон эътироф  ва аз рўи адолат бо гузашти андак вақт муовини  сармуҳаррири сарредаксияи иқтисодӣ, ки аз шуъбаҳои саноат ва кишоварзӣ иборат буд, таъин гардид.

Ишора ба дўстию бародарӣ кардам, ки гапи хушке нест. Зеро дар солҳои ҳамкору наздик будан борҳо ба манзилаш дар шаҳри Душанбе ва  чанд бор ба деҳаи Чузии ноҳияи Шаҳринав, зодгоҳ ва  маҳали зисти волидонаш рафтаам. Ў ҳам якҷо бо Суҳробу чанде аз дигар шиносҳои муштаракамон дар рўзҳои сахту дарднок  паҳлўи мо буданд ва бо ҳузури худ дарди моро сабук мекарданд. 

Онҳое, ки Ҷовидро мешиносанд  эҳсос намудаанд, ки дар рафтору гуфтор як инсони ҳассос, соҳиби андешаи хос нисбати ҳар  рўйдоду ҳодиса ва дар амал ҳам гоҳе сахтгўй аст.  Ин ҳама аз хислатҳои зотиаш аст, ки Ҷовидро чун шахсият ба атрофиён мешиносонад.  Бо бародаронаш Маъруф, Ҳикматулло (Алиҷон), Нодир ва хоҳарашон Сабоҳат  то андозае шиносам. Ногуфта намонад, падари шодарвонашон амаки Ҳоҷӣ Аминро ҳам, ки тамоми умр омўзгори фанни таъриху  мудири мактаб буданд ва баъди ба нафақа баромаданашон деҳқонӣ мекарданд, низ мешинохтам.  Шояд ба шарофати меҳрубонию сахтгирии падар ва нони ҳалоли муаллимӣ бошад, ки фарзандон ҳама соҳибтаҳсилот шуда, ҳар  як дар соҳаи худ соҳиби эътибору обрў ҳастанд.  Хоҳарамон  Сабоҳат, ки мутахассиси  соҳаи ҳуқуқ аст, як даъват ба намояндагӣ аз мардуми ноҳия вакили парламенти кишвар ҳам буд.  

Раҳматӣ модари Ҷовидро ҳам мешинохтам, ки аз як зани нисбат ба мо шиносу дўстони фарзандаш меҳрубон буд.  Худи Ҷовид боифтихор мегуфт, ки модарам аз маҳаллаи Сариосиёи  Душанбе аст.  Ҳар боре агар аз назди Хона-музеи М. Турсунзода  мегузаштем, бо фахр мегуфт, ки хонаи бобою бибии модариам дар гузашта ана, дар ҳамин  маҳал будааст.

            Агар хато накунам, тобистони соли 1995 буд, ки Ҷовид маро барои сафар ба ноҳияи Айнӣ, ба деҳаи Урметан, манзили хусуру хушдоманаш даъват кард.

            Дар ҷавоб гуфтам, ки, «ман он ҷо коре надорам, барои чӣ равам?»

— Ҳамроҳ меравем. Репортёрро ҳам гиред, барои барномаатон мавод ҷамъ меоред, бо сокинони деҳа мусоҳиба мекунед. Ва бо шӯхӣ, вале бо ҷиддият  илова кард: «Натарсед, бепул бурда меорам!»

            Дар ниҳоят ба лозим будани ин сафар маро бовар кунонд ва  дар яке аз рўзҳо  савори худрави «Москвич- 412»-и ў шуда, ба роҳ баромадем. Мошин коркуфта буд, вале аз ин бим  надоштам. Зеро медонистам, ки худи соҳибаш дар таъмиру соз кардани андак –мандак «дардҳо»-и мошин ба даступанҷа мебошад. Дар ин сафар  ҳамсараш – зани ҳалиму меҳрубон  ва писараш  Бежан, ки он вақт хурдсол буд, низ ҳамроҳ буданд. Ин ягона боздиди ман аз ин макон ва дидору гуфтугўҳо бо сокинони меҳмоннавоз, соҳибкорон, аҳли зиёи мактаби он деҳа буд, ки  баъдтар ба шакли гузоришҳои радиоӣ таҳия  ва пахш гардиданду дар маҷлис – «летучка»- ҳо, ки аввали ҳар ҳафта баргузор мешуд, баҳои хуб гирифтанд.

Барои арзи воқеият як мушоҳидаи дигари то ба ин дам ба  хотир мондаро ҳам бояд ёдовар шавам. Дар ҳамон маҷлисҳо гоҳе маҳаки интиқод дар арзёбиҳои Ҷовид, ки аз ҷумлаи соҳибвазифаҳои идораи радио буд,  қарор мегирифтам. Боре  журналисти ботаҷриба Карим Мўсо, ки инро пай бурда буд, пас аз як маҷлис дар ҳузури ҳамагон гуфт: — Ман ҳеҷ намефаҳмам, шумо дӯстед, аммо ҳам боре Ҷовид туро аз минбар таъриф намекунад, баръакс ба барномаҳои ту хурдагирӣ менамояд.

Дўстам заррае худро гум накарда, бо ҳамон одати ҳозирҷавобие, ки дорад, ба ҷои ҳардуямон посух дод: -Дӯстӣ дӯстиву кор кор аст. Мехоҳам ҷўё бошад, боз ҳам беҳтар кор кунад. Дигарон танқидро намебардоранд, ин кас (бо ишора ба ман)  аз танқид хулоса мекунанд ва ба пешравӣ ноил мешаванд. 

            Охири соли 1995  роҳи мо боз ҷудо шуд. Идораи Радиои Тоҷикистонро, ки моро ба ҳам наздик карда буд, баробар тарк намуда, фаъолияти эҷодии худро дар ҷойҳои дигар давом додем.

 Ҷои зикр аст, ки Ҷовид аз аввалин кормандони Радиои «Озодӣ»  дар Душанбе буда, дар шакл гирифтану кушоиши дафтари он  дар Тоҷикистон нақши калон  дорад. 

Борҳо шунидаам, ки муаллими бузургвори бисёре аз аҳли матбуоти собиқадори имрўз  Иброҳим Усмон, дар маҳфилҳои илмию нишастҳои хоса Ҷовидро аз ҷумлаи шогирдони  боистеъдодашон ном бурдаанд. Ин баҳогузорӣ на муҳобот, балки арзи ҳақиқатест, ки  ин дўсти мо бо заҳмати зиёд ба он сазовор шудааст.

Ҷовид Муқим, профессори Донишгоҳи миллии Тоҷикистон дар баробари корҳои илмию рўзноманигорӣ  асарҳои бадеӣ низ менависад ва муаллифи китобҳое  бо номҳои “Қасос”, «Хиёнат»,  “Ишқи деромада”, “Ишқи мӯйсафед”  ва ғайра мебошад.  Онҳое, ки шахсияташро медонанд, бо як нигоҳ навиштаҳояшро дарк мекунанд, ки Ҷовид пушти образу тасвирҳои худбофт ва бадеият намегардад ва ҳамон тавре ки фикр мекунаду гап мезанад ба он шакл менависад.

Ӯ блогнависи хуб ҳам ҳаст. Дар ҳар навишта, ҳатто дар хурдтарин эҷодаш масъалагузорӣ мекунад. Яке аз навиштаҳояшро бо номи «Хӯҷаинча» дар бораи мушкилоти нақлиёти мусофиркаш чанде пеш дар «Фейсбук» хондам, ки далели равшани ин сухан аст.

«… Хӯҷаинча ба пас нигариста маро сари қаҳр дид ва ноилоҷ хомӯш монд. Шояд фаҳмид, ки пеши ҳар зӯр боз зӯре ҳаст».

 Ана, ҳамин чеҳра ва хислати хоси ҷовидона аст. Дар ҷою фурсати лозим ҳақгў ва гоҳе сахтгўст. Сухани ҳақро бе бим ва бе парда мегӯяд. Фикр намекунам, ки ба 60 даромада, ин хислатҳояш тағйир ёфта бошанд. Зеро ӯ якрӯ буда, пӯсташро иваз намекунад.

РӮЗНОМАНИГОРЕ ОЗОДАНДЕШ ВА ПАЖӮҲИШГАРЕ ПӮЁ

Кӯшише андар шинохти як ҳампеша ба баҳонаи 60-солагии зодрӯзаш

Суҳроби Зиё,

рӯзноманигор

Пешгуфтор

Ҷовид-иқтисоддон,

Ҷовид-журналист,

Ҷовид-муҳаққиқ,

Ҷовид-устоди донишгоҳ,

Ҷовид-аксбардор,

Ҷовид-нависанда…

Беҳуда нагуфтаанд, ки “ба як мард чил ҳунар кам аст”. Ҷовид Муқим, рӯзноманигор, доктори улуми филология, профессори кафедраи журналистикаи байналхалқии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон аз ҷумлаи  онҳое ҳаст, ки ин панд дар ситоиши онҳо гуфта шуда. Ҷовид воқеъан як рӯзноманигори озодандеш, воқеъгаро ва пухтакор аст. Ӯ инсоне масъулиятшинос ва эҷодкоре пӯёст, ба доштаҳояш иктифо намекунад ва пайваста дар пайи таҳқиқу омӯзишу ҷустуҷӯст. Талошҳои пайвастаи Ҷовид Муқим дар роҳи илм буд, ки дар муддати се сол (2003-2006) ӯ ҳам рисолаи номзадӣ ҳимоя кард ва ҳам доктори илм шуд.

Ҳарчанд беш аз бист сол аст, ки ба кори таҳқиқу пажӯҳиш ва тарбияи рӯзноманигорон машғул аст, боз вақт пайдо мекунад ва барои рӯзномаю нашрияҳо мақолаю гузориш менависад. Пайваста матлабҳои таҳлилию интиқодии Ҷовид Муқимро дар матбуот мехонем. Мушкилоти иҷтимоъии мардум, рафтори номуносиби ҷавонон дар амокини умумӣ, кори нақлиёти шаҳрӣ, қимати маводи ғизоӣ, вазъи нобасомони бозорҳо…. аз ҷумлаи мавзӯъҳое ҳастанд, ки зери заррабини ин рӯзноманигори соҳибтаҷриба қарор мегиранд.

Дар остонаи шастумин солрӯзи таваллуди Ҷовид Муқим кӯшише андар шинохти беҳтари ӯ кардам ва чанд сафҳаеро аз китоби умраш варақ задам. Ҳосили ин кор ҳамин навиштаи ноқис ва нокомил аст ва умедворам хонандаи азиз бо камоли бузургӣ камбудиҳои ин чеҳраномаро нодида мегирад.  

Бахши нахуст: ёди айёми ҷавонӣ

Саодати нахустин дидор бо Ҷовидро дар ибтидои даҳаи 1990 доштам, агарчӣ бо ному навиштаҳояш пештар ошно шуда будам. Ӯ он замон дар “Паёми Душанбе” кор мекард. Баъд бо амри сарнавишт мо муддате дар ҳафтаномаи “Тоҷикистон” ҳамкор будем. Як муддат Ҷовид дар “Нерӯи сухан” ҳам кор кард. Замони ҷанги дохилӣ ӯ дар идораи барномаҳои иқтисодии Родиёи Тоҷикистон фаъолият мекард ва ҳамзамон гузоришгари Родиёи “Озодӣ” дар Душанбе буд. Гузоришҳояшро барои ин расона ба Прог бо номи мустаъори Мориҷи Доварӣ мухобира мекард.

 Ёдам ҳаст, барои ин кор утоқи кӯчакеро аз хабаргузории “Ховар” барояш иҷора карда буданд. Он утоқ ба ҷуз аз як дастгоҳи телефон дигар васоиле надошт. Мо як гурӯҳ рӯзноманигорони ҷавон, он солҳо мисли Ҷовид барои бархе аз расонаҳо ва хабаргузориҳои хориҷӣ кор мекардем ва гаҳ-гоҳе дар нишасту конфаронсҳои матбуотӣ ва ҳамоишҳои байналмилалӣ  ба дидори ҳамдигар мерасидем.

Он солҳо кор барои расонаҳои хориҷӣ бисёр душвор буд. Ба далели раванди ҷангу сулҳ, Тоҷикистон дар он солҳо яке аз доғтарин нуқтаҳои ҷаҳон маҳсуб мешуд ва ҳар рӯз чандин иттифоқоти муҳим дар кишвари мо рух медод. Ҳузури даҳҳо хабарнигори хориҷӣ дар Тоҷикистон рақобати сахтеро миёни онҳо ба вуҷуд оварда буд. Онҳо талош мекарданд то ки пештар аз дигарон аз рӯйдоду таҳаввулоти Тоҷикистон мухотабони худро дар саросари дунё огоҳ созанд. Чунин шароит боиси як навъ сабқат миёни хабарнигорони расонаҳои хориҷӣ дар кишвари мо шуда буд. Дар ин росто Родиёи “Озодӣ” дар пӯшиши ахбору ҳаводиси Тоҷикистон мисли имрӯз бештар аз дигарон муваффақ буд. Бидуни шак, Ҷовиду ҳамкоронаш, ки баъдтар дар дафтари ин расона дар Душанбе истихдом шуда буданд, дар бозтоби масоилу мушкилоти рӯзгори мардум дар он айёми душвор нақши муҳимме ифо мекарданд.

Ошкоргӯӣ, ҳақҷуӣ ва даст задан ба масъалаҳои доғи рӯзгори мардум ному овози Ҷовидро миёни шунавандагони  Родиёи “Озодӣ” дар дохил ва хориҷи кишвар ошно ва маҳбуб сохта буд. Ёдам ҳаст, борҳо ҳамроҳи Ҷовид ва хабарнигорони расонаҳои дигар ба маҳалли даргириҳо миёни гурӯҳҳои шӯришӣ ва неруҳои давлатӣ мерафтем, бо фармондеҳони ду тараф гуфтугӯ мекардем, то дар бораи таҳаввулоту рӯйдодҳои кишвар хабару гузоришҳои дасти аввал таҳия кунем. Албатта он замон ба озодии баён дар кишвари мо бештар эҳтиром мегузоштанд.

Ҷовид ҳангоми кор дар Родиёи “Озодӣ” ба пажӯҳиши амиқи ин расонаи амрикоӣ пардохт ва соли 2000-ум монографияҳои “Ҳақиқат ва дурӯғ” ва “Мақоми жанрҳо дар Родиёи “Озодӣ”-ро интишор дод. Пас аз чопи ин асарҳои пурарзиш нотавонбинон ӯро аз фаъолият дар ин расона ихроҷ карданд. Аммо ӯ аз саҳнаи матбуот дур нарафт. Ҳамкориашро бо нашрияҳо бештар кард ва ба сурати ҷиддӣ ба пажӯҳиш машғул шуд.

 Ҳоло беш аз бист сол аст, ки Ҷовид ба шогирдони донишкадаи рӯзноманигории Донишгоҳи миллии Тоҷикистон дарс мегӯяд. Дар бораи ҳузури Родиёи “Озодӣ” ва Би-Би-Си дар фазои иттилоъотии Тоҷикистон ва вежагиҳои фаъолияти ин расонаҳо  дар кишвари мо дар замони истиқлол ва пеш аз он таҳқиқоте анҷом дода, панҷ рисола ва садҳо матлаб дар ин бора ба чоп расондааст. Шогирдонеро ҳам тарбият мекунад, ки мисли худаш ба таҳқиқи масоили гуногуни матбуоти тоҷик ва садою симои кишвар машғуланд.

Бахши дуввум: вижагиҳои ҳирфаӣ ва шахсӣ

Ба назари банда Ҷовид чанд вижагӣ дорад, ки ӯро аз ҳампешаҳои дигари мо мутамойиз мекунад. Нахуст ӯ аз маъдуд рӯзноманигорони тоҷик ҳаст, ки маълумоти олии иқтисодӣ дорад. Ҷовид Муқим 35 сол пеш факултаи иқтисодии Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон ва баъдтар дар соли 1992 факултаи журналистикаи ин донишгоҳро хатм кардааст. Аз ин ҷост, ки дар навиштани матолибу гузоришҳои иқтисодӣ дасти болое дорад.  Дар Тоҷикистон теъдоди рӯзноманигороне, ки танҳо мавзӯъҳои марбут ба як риштаи хос, масалан, сиёсат, иқтисод, фарҳанг, ҳунар, варзиш ва ё мусиқиро дунбол мекунанд ва дар ин заминаҳо соҳибтахассус ҳастанд, шояд аз ангуштони ду даст зиёд набошад. Журналистони мо дар ҳама мавзӯъ менависанд ва худро фақат пойбанди  пайгирии танҳо масоили як арса намекунанд. Аммо матолиби навиштаашон то чи андоза ба дарди хонанда, шунаванда ва ё бинанда мехӯрад, суолест, ки посухи қотеъ ва мусбат ба он наметавон дод.

Ҷовид Муқим аз маъдуд рӯзноманигоронест, ки ранҷу азоби ҷанги Афғонистонро дар вуҷуди хеш эҳсос кардаанд ва ба таъбири имрӯзӣ рӯзноманигор — ҷанговари интернатсионалист ҳастанд. Ӯ мисли ҳазорон нафар аз ҳамсолонаш бо амри раҳбарони ҳизби куммунисти Иттиҳоди Шӯравӣ барои анҷоми хидмати сарбозӣ ба он сӯи Ому эъзом шуд ва наздики ду сол дар замони ҷанги шӯравӣ алайҳи муҷоҳиддин дар Афғонистон дар ин кишвар қарор дошт. Бидуни шак, осори он ҷанг то ҳоло дар ҷисм ва рӯҳу равони кӯҳнасарбозоне, ки ҷон ба саломат бурда, аз майдони набардҳои шадид ба хонаҳояшон баргаштанд, боқӣ мондааст. Ҷовид ҳам истисно нест ва шояд ба ин далел суҳбат дар бораи ин сафҳаи зиндагиашро дӯст намедорад.

Аз замоне ки Ҷовидро ба унвони хабарнигор мешиносам, аксбардорӣ ҳам бахше аз машғулиятҳои дӯстдошта ё хоббии ӯ будааст. Ӯ низ мисли зиндаёд Муҳиддини Олимпур аз оғози фаъолияти рӯзноманигорӣ, фаъолияти чандрасонаӣ дорад, яъне ҳам матлаб менависад, ҳам акс мегирад ва ҳам гузоришҳои садоӣ таҳия мекунад.

Дар солҳои охир аз табиати зебою нотакрори Тоҷикистон, чеҳраҳои фарҳангию адабӣ ва ҳамоишу  ҷашнвораҳои ҳунарӣ аксҳое зиёде гирифта ва дар сафҳаи фейсбукаш мунташир мекунад. Чанд бор дар осоишгоҳи Хоҷа Оби Гарм бо дӯстон ба тамошои манзараҳои зебою нотакрори ин мавзеъ рафта будем ва Ҷовид ҳамеша дар ин сафарҳо дурбини аккосӣ бо худ дошт ва аз сангу кӯҳу чашмаю дарахту буттаҳои атроф акс мегирифт. Ва он ҳам чӣ аксҳое! Шояд дар бойгонии шахсиаш садҳо акс аз манзараҳои дилфиреб ва зебои манотиқи гуногуни кишвар маҳфуз бошад. Зеро ӯ ҳар сол умдатан дар баҳор ё тобистон ба манотиқи кӯҳистоние сафар мекунад ва аз тариқи шабакаҳои иҷтимоъӣ, бахусус фейсбук аз пушти аксҳояш моро бо худ ба сайри макону мавзеъҳои дидании “диёри домани гардун”, яъне Тоҷикистон мебарад.   

Ҷовид Муқим ҳамчун устоди сахтгиру ҷиддӣ ва серталаб дар миёни донишҷӯён шӯҳрат дорад. Гӯиё ин панди Шайх Саъдиро шиори худ карда:

Устоду муаллим чу бувад беозор,

Хирсак бозанд кӯдакон дар бозор…

Аз забони даҳҳо донишҷӯ шунидаем, ки ӯ аз шогирдонаш барои санҷишу имтиҳон пул намеситонад. Ин раванди нангин ва номатлуб, мутаассифона дар тору пуди низоми омӯзишу парвариши мо реша давонда, дар дарозмуддат мумкин аст боиси уфти он шавад. Агар мо ислоҳи ин вазъиятро мехоҳем, бояд пайравони устодоне мисли Ҷовид Муқим зиёд шаванд, омӯзгороне, ки  донишҷӯро барои хондану дониш андӯхтан ташвиқ мекунанд, на ба ришвахорию порадиҳӣ.       

Ҷовид дар солҳои ахир дар канори тадрис дар донишгоҳ ва таҳқиқу пажӯҳиш чанд достону қисса ҳам навишт.  “Вақте мард мегиряд” (2007), “Ишқи деромада” (2008) ва “Ишқи мӯйсафед” (2012), “Қасос” (2013), ва “Хиёнат” (2015) аз китобҳои чопкардаи Ҷовид Муқим аст.  Худи ӯ мегӯяд, ки боз достони тахаюлии “Рӯё”-ро чанд сол пеш навиштааст, вале наметавонад мунташир бикунад. Ҳамчунин боз чанд қиссаву румони нотамоми “Мард” дорад, ки барои анҷомашон дасташ намерасад. Ӯ аз соли 1991 узви Иттиҳодияи рӯзноманигорони Тоҷикистон ва аз соли 2015 узви Иттиҳодияи нависандагони ҷумҳурӣ мебошад. Соли 2010 Ҷовид Муқим барои хидматҳое ки дар рушди матбуоти миллӣ ва тарбияи хабарнигорони оянда кардааст, унвони Аълочии матбуоти Тоҷикистонро соҳиб шуд.

Ҳоло ҳам Ҷовид бо расонаҳо ҳамкорӣ мекунад ва берун аз фаъолиятҳои донишгоҳӣ ба масъалаи бозомӯзии хабарнигорони ҷавон таваҷҷӯҳи ҷиддӣ дорад. Дар давраҳои омӯзишӣ барои хабарнигорон, ки тайи солҳои ахир дар манотиқи гуногуни Тоҷикистон баргузор мешавад, ҳамчун устод (тренер) ширкат меварзад ва таҷрубаю донишу маҳораташро ба рӯзноманигорон ҷавон мунтақил мекунад.

Бахши сонӣ: нақши волидайн дар ташаккули шахсияти соҳибҷашн

Як нуктаи дигарро ҳам мехоҳам ин ҷо ёдовар бишавам. Ҷовид дар шаҳри Ҳисор дар хонаводае ба дунё омада ба камол расидааст, ки аҳли илму дониш ва маърифатанд.  Ҳамаи бародарону хоҳаронаш соҳиби маълумоти олӣ мебошанд ва дар арсаҳои сиёсату иқтисод ва маорифу фарҳанг кор мекунанд. Соли гузашта Ҷовиду бародарону хоҳаронаш падарашон Ҳоҷӣ Аминро ба роҳи ахират гусел карданд. Ҳоҷӣ Амин акнун дар водии хамушон дар канори ҳамсари меҳрубонаш, ки 7 сол аз ӯ пештар аз ин дунё рахти сафар баста буд, маскан гирифта (Худованд биёмурзадашон!).  Падараш Ҳоҷӣ Амин умри бобаракате дид ва 85 сол дошт. Ӯ дар водии Ҳисор шахси соҳибэҳтиром буд ва хелеҳо ӯро хуб мешинохтанд. Бо шинохте ки ман аз хонаводаи Ҷовид дорам, бо итминони комил мегӯям, ки нақши падару модари ӯ дар тарбияту ба камол расондани фарзандонашон ва соҳибмаълумот кардани онҳо бисёр бузург аст.

Поён

Ману Ҷовид се даҳсола аст, ки дар ғаму шодии ҳамдигар шарикем. Аз ин рӯ, ба нишони эҳтиром ва рафоқату дӯстӣ бо ӯ, ба писари яке аз бародарони кӯчакам номи Ҷовидро гузоштем. Ҷовиди мо кӯдаки бисёр сертаҳаррук ва чусту чолоке буд. Аммо мутаассифона, умраш кӯтоҳ будааст. Баҳори соли 2002, вақте аз сафари кории чаҳормоҳа аз Ландан ба Душанбе баргаштам, хабари марги ҷияни номуроди худро шунидам. Ӯ моҳе қабл аз бозгашти ман ба Ватан аз болои дарахти анҷири ҳавлии падариамон дар рустое дар дараи Алмосии Ҳисор ба замин уфтода ва дар ҳафтсолагӣ даргузашта будаасту ман бехабар. Пайвандонам тасмим мегиранд, ки ин хабари нохушро то замоне ки ба Тоҷикистон барнагардам, ба ман нагӯянд…

Барои Ҷовид Муқим, дӯст, ҳампеша ва рӯзноманигори маъруфи кишвар умри тулонӣ таманно дорам. Иродаи қавӣ ва рӯҳияи устувори Ҷовид буд, ки дар авҷи бедодгарии куруно дар кишвари мо ӯро аз чанголи ин вирус раҳо кард.

Шасти умри ин дӯсти дардошно ва дилогоҳ, рӯзноманигори боистеъдоду соҳибном, устоди сахтгир ва муҳаққиқи пуркору пуртакопуро ба худи Ҷовид Муқим, аҳли хонадону пайвандонаш ва кулли шогирдону ҷомеъаи рӯзноманигории кишвар шодбош мегӯям. 

Воқеъан, вуҷуди чунин инсонҳои сахткӯшу пӯё ва ҳақиқатпарасту адолатхоҳ ба ҳар фарди худогоҳу худшинос нерую илҳоми тоза мебахшад, боварию эътиқоди онҳоро ба пирӯзии некӣ бар бадӣ, хайр бар шарр, рушноӣ бар торикӣ, ҳақ бар ботил… ва ояндаи дурахшони ин сарзамин қавитар мегардонад.

Ба назари банда, корномаи пурмуҳтавои рӯзноманигор, устоди донишгоҳ ва муҳаққиқе чун Ҷовид Муқим номи ӯро дар замони зиндагияш дар китоби таърихи матбуот ва рӯзноманигории тоҷик ҷовидона сабт кардааст. 

Январи соли 2021

ДЎСТИ ДАСТБАКОРИ МАН

Саъдулло Ҳайдарӣ,

дотсенти кафедраи радио ва телевизиони ДМТ

Рисолати одамизод аз сохтан, бунёд кардан ба вуҷуд овардан ва барои зиндагии шоиста шароити мусоид фароҳам сохтан иборат мебошад. Фаъолияташ ҳам баҳри ноил гардидан ба ҳамин қабил ҳадафу вазоиф нигаронида мешавад. Ҷаҳду ҷадал ва кўшишу ғайратҳо чун нек таҳрезию роҳандозӣ мешаванд самараи назаррасу ҷолиб, накуву фараҳбахш ва хушоянду мондагор  ба бор меоваранд, пазироии хуб ҳам меёбанд.

Рафиқи ман, дўсти мушфиқу меҳрубон ва қадрдони ман, ҳамтаҳсилу ҳаммаҳфили давраи  донишҷўиву донишпажўҳии ман ва айни замон ҳампешаву ҳамқисса ва печида андар як решаи ман  профессори кафедраи журналистикаи байналхалқии ДМТ Ҷовид  Муқим (Муҳаммадӣ Муқимов) аз ҳамин қабил шахсиятҳоест, ки дар майдони фароху барҳаво ва вусъатободи корзору кордори шастсолагии умр заҳмат мекашаду хидмат ба амал меорад.

Ҷовид  Муқим 7-уми феврали соли 1961, яъне шаст сол муқаддам дар деҳаи хушманзари зебобаҳору раънодиёри Чузии ноҳияи Ҳисор (ҳоло Шаҳринав) чашм ба олами ҳастӣ кушода, айёми туфулият ва наврасии хешро мисли ҳаммуҳитони хеш дар вақту лаҳзаҳои зарурӣ бо бозию  шодӣ, кўҳу пуштаравӣ, рамабонию подачаронӣ, коҳкашонию алафдаравӣ бе халалворидсозӣ ба раванди даврони мактабхониаш пушти сар кардааст. Махсусан айёми мактабхонӣ вақти худро бештар ба омўзишу афзунсозии илму дониш ва китобхонию  азбарсозии асоси фанҳои таълимӣ равона намуда, бо ҳамин минвол мактабро бо баҳои хубу аъло хатм менамояд.

Соли 1977 шомили факултаи баплангириву иқтисодии Университети давлатии Тоҷикистон ба номи В.И. Ленин (ҳоло ДМТ) гардида, онро соли 1986 бо ихтисоси иқтисодчӣ хатм менамояд. Дар ин байн хизмати ҳарбиро дар Афғонистон (солҳои 1982-84) адо менамояд.

Соли 1987 дар заминаи факултаи филолгияи тоҷики УДТ ба номи В.И.Ленин (ҳоло ДМТ) шуъбаи журналистика дуюмбора таъсис меёбад, ки Ҷовид   яке аз довталабони он  мегардад. Шуъбаи нав, довталабонаш ҳам зиёданд. Талаботи дохилшавӣ ба он ҳам дигаргунатар мебошад, яъне довталабон пеш аз имтиҳони дохилшавӣ аз озмуни эҷодӣ мегузаштанд. Аввалан, дар қолаби  ин ва ё он жанри публитсистӣ матлаб менигоштанд. Сониян, намунаи эҷоди дар саҳифаҳои матбуот нашр намудаи онҳо манзури ҳайати доварон гардида, аз назари эшон гузаштаву баҳогузорӣ мешуданд. Баъдан  суолу ҷавоб доир гардида сатҳи дониш, ҷаҳонбинӣ ва сиёсатдониву фаҳми ихтисосӣ доштани довталабон  муайян карда, сипас ба имтиҳонсупории дохилшавӣ роҳхат мегирифтанд.

Нахустшиносоии рўёрўии мову Ҷовид  ва дигар довталабони шуъбаи навтаъсис дар ҳамин рўзҳои озмунӣ доир гардида, ҳамдигарро аз наздик дидем, шунидем  ва шинохтем. Айёми имтиҳонот ҳам гузашт. Ниҳоли азму ҷазм, заҳмату часпу талошҳо ва кўшишу ғайратҳо меваи шаҳдбор ба бор овард, ки ба  унвони донишҷўӣ сазовор гардидем.

Давраи самаровару тиллоии умр — панҷ соли донишҷўӣ бо хусусиятҳои худ дар ёдҳо нақш бастааст. Хати сайри он асосан аз хобгоҳ, донишгоҳ, китобхона, чорабиниҳои гуногуни завқбахшу фараҳмандсоз, донишу маърифатафзо, ҳаётомўзу зиндагисоз иборат буд. Машғулиятҳои назариву амалӣ шавқовару мутаваҷҷеҳсоз, муносибату муоширати байниҳамдигарии устодону шогирдон, баҳсу мунозираҳои манфиатовар, ки дар пайвастагӣ бо ҳамдигар сурат мегирифтанд, риштаи меҳру муҳаббатро қавию ногусастанӣ мегардонд.

Дарсҳои амалӣ бо суолу ҷавоб ва баҳсу мунозираҳо  сурат гирифта, мазмуну муҳтавонокӣ  ва ҷилваю  рангорангии раванди таълимро таъмин менамуд.

Ҷовид ҳам яке аз ҳамин гуна донишҷўёни фаъолу пешкадам ва пешдасти  гурўҳ буд. Муносибати нодида гирифтани устод баъзан дарсро сарду беруҳ мегардонад. Баҳоррўя буд. Дар курси 2-юм таҳсил мекардем. Як муаллим аз Институти педагогии ба номи Т.Г. Шевченко (ҳоло ДДОТ ба номи С. Айнӣ)-и шаҳри Душанбе ба курси мо аз фанни адабиёти рус дарс медод. Дар ҷараёни дарс зимни баёни мавзўи тадрисшаванда муаллим ба тавзеҳи нодурусте роҳ дод, ки ин боиси нороҳатӣ ва малоли хотири  на танҳо Ҷовид  балки аҳли курс гардид. Ў бо вуҷуди он ки муаллим аз аспи ҷаҳл намефаромад бо далел собит намуд, ки ҳамбаҳс дар ин маврид ноҳақ аст.

Солҳои донишҷўӣ барои Ҷовид ва ҳамкурсон солҳои омўзиш ва пажўҳиш буд. Онҳо асосҳои назариявии фанҳои тадрисшавандаро аз худ намуда, дар ҷараёни таълим реферат ва кори курсӣ навишта бо ин васила ба ҷанбаи илмии навишторашон таваҷҷўҳ зоҳир менамуданд. Аз вақти дар ихтиёр доштаашон самаранок истифода мебурданд. Бо ВАО, ба хусус бо матбуот ҳамкорӣ карда, матолиб ба нашр мерасонданд. Фаъолияти Ҷовид Муқим дар ин самт назаррастар буд. Бо  қаламу коғаз  ва сухани ноб сари кор гирифта хомафарсоӣ мекард, аз ин ҷост, ки навиштаҳояш зуд-зуд дар саҳифаҳои матбуоти даврӣ ба табъ мерасиданд. Қаламкашӣ навиштаҳояшро шакл гиронда ба онҳо мазмуну маъно ва тобиши тоза ато карда, ҳамзамон суфтагию сайқалёбии маҳорати нигорандагии муаллифро таъмин мегардонд. Меҳру муҳаббати сухан ва сеҳри қалам водор сохт, ки Ҷовид таҳсилро аз курси сеюм ба таври экстерн ба роҳ монад (солҳои охир касе ба гузаштани чунин тарзи таҳсил ҷуръат намекард) ва фаъолияти амалии хешро дар матбуот  бевосита идома диҳад. Ҳамин тавр ҳам шуд. Ба бахти ў рўзномаи «Паёми Душанбе» таъсис ёфт ва Ҷовид ба сифати яке аз кормандони аввалини он ба кор пазируфта шуд. Хуб дар хотир дорам, ки Ҷовид  он шабу рўзҳо чи қадар серташвиш буд. Барои нухустшумораи нашрия маводи ҷолиб омода месохт. Бегоҳи  воридшавии соли нави 1990 якҷоя  ба чанд объект даромада будему ў мусоҳибаҳо мерост ва фактҳои ҷолиб дармеёфт. Тавлиди шумораи аввалини онро бо чашмони худ дид, бўи рангу бори матбааро аввалбор  бо машоми хеш шамид…

Дўсти мо Ҷовид  ба ҳамин тариқ, ихтисоси журналистикаи донишгоҳро бо дипломи аъло хатм кард. Дар расонаҳои «Тоҷикистон», «Нерўи сухан», Радиои «Тоҷикистон», Радиои «Озодӣ», «Интернюс Нетуорк» фаъолият намуда, дар қолаби жанрҳои журналистика хабар, репортаж, мусоҳиба, мухбирнома, нигориш, мақола, лавҳа, очерк, фелетон ва памфлет барин матолиби мондагори хонданиву шуниданӣ эҷод намуд.

Масъалаи таҳқиқу пажўҳиши соҳа, ки дар як бурҷи дили Ҷовид  маскан гирифта буд, оҳиста-оҳиста рў зада ўро ором намегузошт, балки ба таҳрик меовард. Аз ин ҷост, ки соли 1997 ба сифати муҳаққиқи кафедраи телевизион ва радиошунавонӣ ба кори илмӣ-таҳқиқотӣ машғул шуда, мавзўи «Таърихи пайдоиш ва рушди Радиои «Озодӣ»-ро мавриди пажўҳиш ва баррасӣ  қарор дод. Ҷўишу пўиши вусъатнок, таҳқиқу ковишҳои амиқи  илмӣ, фарогирии матолиби пахшгардида ва заҳматписандии унвонҷў дар ин самт рисолаи пурмуҳтавою  ҷолиберо рўи кор овард, ки  онро соли 2003 муваффақона ҳимоя намуда, ба дарёфти дараҷаи илмии номзади илмҳои таърих шарафёб шуд.

Бо ҳимояи рисолаи номзадӣ корро дар ин самт хатмшуда наҳисобида, пажўҳиши илмиро вусъатноку гуногунпаҳлў ба роҳ монда,  бо мақсади амиқтар омўхтани самти пешгирифта ва ноил  гардидан ба дастовардҳои ҷолибтару рушанибахш Ҷовид   моҳи октябри соли 2005 ба докторантура баромад ва мавзўи «Воқеияти Тоҷикистони соҳибистиқлол ва проблемаҳои инъикоси он дар ВАО-и хориҷӣ»-ро мавриди ҷустуҷўи илмӣ қарор дод. Дар такя ба сарчашмаҳои илмӣ ва дастовардҳои муҳаққиқони соҳа матолиби пахшгардонидаи ВАО-и хориҷиро дар мавриди Тоҷикистони соҳибистиқлол аз ҷиҳати илмӣ таҳлил, таҳқиқ ва баррасӣ карда, рисолаи комилеро барои дифоъ пешниҳоди  Шўрои диссертатсионӣ намуд. 26-уми декабри соли 2006 рисолаи докториашро дар мавзўи зикршуда бо рўи сурху сари баланд ҳимоя кард, ки он аз ҷониби муқарризони расмӣ ва ғайрирасмӣ арҷгузорӣ ва сазовори баҳои баланди илмӣ дар самти рўзноманигорӣ гашта, соҳибашро сазовори дараҷаи баланди илмии доктори илмхои филологӣ гардонид.

Айни замон низ Ҷовид   корҳои илмӣ, таълимӣ ва тарбиявиро баробар ба роҳ монда аз натиҷаҳои назарраси ба даст овардааш меболад, зеро ин корҳо заҳматталаб ва ҳамзамон муқаддас  маҳсуб ёфта, барои давлату миллатҳо дардхўр ва коршояманд.

Омўзгорӣ як бахши муҳиму назарраси фаъолияти Ҷовид   буда, аз соли 2003 инҷониб дар ин пеша шуғл меварзад. Ибтидои фаъолияти омўзгории ў ба сифати муаллими калони кафедраи телевизион ва радиошунавонӣ маншаъ гирифта, минбаъд дар кафедраи журналистикаи байналхалқӣ ба сифати дотсент ва профессори кафедра идома меёбад.

 Дар маҷмўъ пешаи омўзгорӣ, ба хусус муаллими журналистшавандахо будан фаъолияти душвор ва заҳматталаб мебошад. Он аз кас, донишфарохӣ, ҷаҳонфаҳмӣ, дорои табъи баланду завқӣ дилписанд буданро талаб менамояд. Маҳорату масъулият доштан ва ҳунарманду заковатманд будан хоси ин пеша буда, фазилату эҷод мехоҳад аз устод. Ҷовид  ин хислатҳоро доимо дар ниҳоди худ мепарварад. Аз ин ҷост, ки шогирдон дар дарсҳои ў фаъоланд, доимо дар атрофи ўянд. Ҳар гоҳе ки ўро дар иҳотаи шогирдон мебинед, гумон мекунед, ки ў оҳанрабосту шогирдон оҳан, ки сўяш ҷазб мешаванд.

Ӯ пайваста дар ҷустуҷўи роҳу усулҳои нави таълим буда, методҳои анъанавию муосирро дар ҷараёни тадрис ҳунармандона пайванд дода, бо ҳам тавъам месозад. Аз воситаҳои гуногуни таълим ва усулҳои анъанавию муосир самаранок истифода бурда, бо ин васила дарсҳояшро шавқовар месозад. Аз техникаву технологияи нав огоҳии хубу комил дошта барои хушояндии мавзўю мазмуни дарсҳояш аз онҳо бамаврид сари кор гирифта метавонад. Омезиши усулҳои анъанавии тадрис бо роҳҳои наву замонавӣ ба дарсҳои ў ҳусну мазмуннокӣ афзуда, ҳамгироии методҳои гуногунро густурдаву устувор мегардонад.

Ҷовид  як одати аҷоиб дорад. Ў ҳамқадами замон буда, пайваста худро, фаъолияти худро, ҷаҳонбинию усулҳои  кориашро такмил медиҳад. Аз омўхтан, сайқал додан, афзудан, мутолиа кардан дар вақти зарурӣ, пурсидан истиҳола намекунад, сар наметобад, зеро ба хубӣ медонад, ки омўзиш амалӣ пайваставу доимӣ буда, ҳам одамон ва ҳам ҷомеаҳоро комил месозад, зебу фар мебахшад, тавонмандию  пешдастӣ ато менамояд. Қаҳрамони мо ҳамчун муаллим қадру қимати вақтро медонад ва аз он самаранок истифода мебарад. Ў барои худ интизом ҷорӣ кардааст. Баробари садо додани занг вориди аудитория мешавад. Мешунавем, ки тўли фаъолияти омўзгорӣ боре нашудааст, ки ў ба дарс дер даромадаву пеш аз вақт баромада ё ин ки бесабаб ба дарс ҳозир нашуда бошад. Солҳои донишҷўи ҳам муносибаташ ба дарс чунин буд. Барои ин албатта, масъулияти касбиаш имкон намедиҳад. Гўйё масъулиятшиносӣ дар ин масъала дар ҷисму ҷони ў сиришта шуда бошад.

Ҷовид  аслан рисоалти муаллимӣ ва журналистиро дар он мебинад, ки аввалӣ бо одамсозӣ ва охирӣ бо ҷомеасозӣ сари кор дорад.

Дар  ҷое, ки фаъолияти мактабу маориф хуб ба роҳ мондаву имконияти созгор барои муаллим фароҳам бошад, он ҷо пешравиву пешдастиро дар ҳар қадам дучор меоед. Муваффақиятҳо баръалову монеаҳо бартараф мешаванд, — мегўяд Ҷовид. Аз ин ҷост, ки ў пешаашро дўст медорад ва кори таълиму тарбияро осон намепиндорад. Ба дарс бо омодагии пешакӣ ворид мешавад, то ҳатто дар ҷараёни дарс ҳам кўшиш мекунад, ки навие пайдо намуда, бо ин васила дарсро шавқовар ва  бо  иттилооту маълумот саршор созад. Вобаста ба мавзўъ ва тақозои дарс матолиби рўзномаву маҷалла, барномаҳои радиову телевизион ва шабакаҳои иҷтимоии  интернетро мавриди баррасӣ қарор медиҳад. Ҳусну қубҳ, манфиату зиён, дурустиву нодурустии онҳоро илман ва амалан мефаҳмонад. Чунин тарзи муносибат ўро  бо донишҷўву  донишҷўро  бо  ў наздик  гардонида дарсҳояшро пурмазмуну хотирмон, ҷозибаноку пурмуҳтаво месозад.

Муаллими  хушкору дилбедор Ҷовид  Муқимро доимо дар иҳотаи донишҷўён мебинед. Ба суолу дархостҳои шогирдон доим посухгў, маслиҳату машваратдеҳи онҳо, нақшасоз барои корҳои курсиву рисолаҳои хатми донишҷўён ва шогирдони унвонҷўю аспирантон мебошад.

Дастовардҳои илмии Ҷовид  назаррасу чашмгиранд то имрўз  таҳти роҳбарии ў 12 нафар рисолаи илмӣ навишта, 8 нафарашон ба дарёфти унвони илмии номзади илмҳои филологӣ шарафёб шуда, 4 нафари дигар дар навбати дифои рисолаашон мебошанд.

Ҷовид Муқими пуркору  ошиқи навиштор ва қаламкашу воқеанигор ба монанди «Ҳақиқат ва дурўғ» (2000), «Мақоми жанрҳо дар «Радиои «Озодӣ»» (2000), «Радио «Свобода»: ложь и правда» (2005), «Гендер ва журналистика»(2006), «Радиои БИ-БИ-СИ: дирўз ва имрўз» (2006), «Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ» (2006), «Матбуоти тоҷик ва масоили гендерӣ» (2007), «Дастур барои радиожурналистони ҷавон» (2008), «Таърихи  журналистикаи  хориҷӣ», (2011 бо ҳаммуаллифӣ), «Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он» (2013), «Буҷаи давлатӣ ва журналистика» (2015), «Журналистикаи мултимедиявӣ» (2016), «Журналистикаи чандрасонаӣ» (2019) як даста рисолаву китобҳои дарсӣ ва дастурҳои таълимӣ навиштааст, ки имрўзҳо мавриди истифодаи аудиторияи васеи устодону шогирдон ва дўстдорони соҳа қарор доранд. Гузоришу мақолаҳои илмии ў пайваста дар саҳифаҳои маҷаллаҳои илмиву маҷмуаҳо ба табъ расида дастраси ҳаводорон мегарданд. Ҷовиди таҳқиқгар  иштирокчии доимии конференсияҳои илмиву назарӣ ва амалии сатҳҳои гуногун буда, бо гузоришу суханрониҳои ҷолибу шуниданӣ дар онҳо баромад менамояд.

Ҳамчунин дар ин самт ў маҳфили илмии инфиродии «Анис»-ро созмон додааст, ки ҳар моҳ бо иштироки шогирдони фаъол доир гардида, масъалаҳои муҳими соҳа ва барои шогирдон аҳамиятнок дар он баррасиву арзёбӣ мешаванд. Шогирдони маҳфил дар нишасту ҳамоиш ва конфронсҳои илмӣ ширкату маърўзахонӣ мекунанд.

Истеъдоди нигорандагӣ ба рафиқи  мо Ҷовид  имкон додааст, ки дар майдони адабиёт ҳам қаламфарсоӣ намояд. Маҷмуаҳои ҳикояву қиссаҳои «Вақте мард мегиряд» (2007), «Ишқи деромада» (2008), «Ишқи мўйсафед» (2012), «Қасос» (2013), «Хиёнат» (2017) аз ин қабил осори ў буда, чопу дастраси мухлисону муштариёни каломи бадеъ гардидаанд.

Ба ҳамин тариқ дўстиву рафиқии ман бо Ҷовид  беш аз се даҳсола боз  идома дошта, тўли ин солҳо бо ҳамдигар якҷоя борҳо бори сафар бардоштаему андар боби он қиссаву хотираҳо ангоштаем, дар маҳфилу чорабиниҳои пурмаониву маърифатафзо ширкату баҳрабардориҳо доштем. Якҷоя хондем,  китобхона  рафтем, театр дидем, кинову консерт тамошо кардем, мухлису  муштарии  сайру саёҳати минтақаву манзараҳои тамошобоби  кишвар гардидем. Бо ҳам ғамшарику  шодишарик будем. Ба хонадони ҳамдигар равуо доштему дорем. Хушбўиҳоро  шамидаему  хушгўиҳоро  шунидаем, хушҳолиҳоро дидаему аз хони ҳамдигар нону намакҳо чашидаем.

Аз наздик медидам, ки тўли ин солҳо Ҷовид  ҳам дар ҷодаи омўзгорӣ, ҳам дар самти илму эҷод ва ҳам дар боби одаму одамгарӣ чи тавр ташаккул меёбад, мақому манзалат пайдо мекунад ва муваффақ мегардад.

Хидматҳои шоистаи ҷонфидои хушсалиқаи илму эҷод, устоди варзидаи пуркору ғамхор Ҷовид  дўсти андар як пўсти ман,  узви иттиҳоди журналистон (аз соли 1991) ва  узви иттиходи нависандагон (аз соли 2015) бо нишонҳои «Аълочии матбуоти Тоҷикистон» (2010) ва «Аълочии маориф ва илми Тоҷикистон» (2020) арҷгузорӣ шудааст. Зиндагии шоиста, умри бобаракат, пирўзию хушҳолӣ ва комгорию некфолӣ насибатон бод рафиқи арҷманд.

АЗ ТАҶРИБАВУ АМАЛ ТО ТАЪЛИМУ ТАҲҚИҚ

Сангин Гулзод,

Маҳмуд Шоҳиён, дотсентони ДМТ

Мову Саъдулло Ҳайдариву Ҷовид Муқим як наслем, парвардаи як мактабем. Давраи донишҷӯйии мо дар факултети филологияи тоҷик дар як давра иттифоқ афтодааст. Агарчи ин ду нафар аз мо бузургсолтар ҳастанд. Ва ҳатто яке аз мо ҳамсабақу ҳамгурӯҳи эшон аст. Саъдулло Ҳайдарӣ то Донишгоҳ омадан омӯзишгоҳи омӯзгориро хатм кардаву таҷрибаи муаллимӣ дошт. Ҷовид Муқим низ соҳиби маълумоти олии иқтисодӣ, хизмати ҳарбиро дар Афғонистон паси сар карда буд (ҳарчанд дар ин бора сухан гуфтанро дӯст намедорад). Ҳамин таҷрибаи ҳаётиашон буд, ки ин ду нафар нисбат ба ҳамсабақони дигар масъулияти бештар эҳсос мекарданд. Хотироти хубе аз он рӯзгор ба ёдгор мондааст.

Имрӯз дӯст, ҳамшину ҳамхез, ҳамкори мо Ҷовид Муқим ба синни камолот – 60-солагӣ расидааст. Фурсате расидааст, ки муруре, нигоҳе ба рӯзгору фаъолияташ намоем. Ва табиист, ки ҳар касе диди худ, шинохти худро менависаду мегӯяд. Мо шинухез, сафарҳои зиёд, ҳамкории бештаре бо ҳам дорем. Агар замоне давраи донишҷӯйиро бо ҳам гузаронидем, шинохти аввалро аз ҳамон рӯзгор бардоштем. Ҷовид Муқим бо хислатҳои хоси хеш, аз ҷумла принсипнокиву масъулиятшиносӣ, ҷаҳонбиниву маърифаташ фарқ мекард. Ин аст, ки донишҷӯйи аълохон буду ҳамкории фаъол бо матбуоти даврӣ дошт. Ва ҳамчунин гӯиё гурӯҳашон низ хоса буд. Агар зикри номи ҳамсабақонашро барем, пас шинохти Ҷовид Муқим осонтар хоҳад шуд. Саъдуллову Зайниддин, Абдураҳмону Ниёзбек, Раънову Шаҳло, Мавҷудаву Манижаву Холбегим… ки ҳар кадоме имрӯз соҳибному дар журналистикаву фаъолият муваффақ ҳастанд. Ва ҳамин ҳамсабақон бо роҳбарии устодони соҳибмактаб, профессорон Воҳид Асрориву Иброҳим Усмонов, Абдусаттор Нуралиев Асадулло Саъдуллоев (куратори гурӯҳ) муҳити тифоқу маънавии созгоре доштанд. Баргузории маҳфилҳои илмиву эҷодӣ ҳам дар донишгоҳу берун аз он, театру киноравӣ, китобхонаву редаксияи идораҳои ВАО дар ташаккули ҳар якеашон нақше гузоштааст.

Ҷовид Муқим аз курси 3 донишҷӯй – шунавандаи озод буду дар нашрияи навташкил, вале овозадори «Паёми Душанбе» фаъолияти меҳнатиро ҳамчун журналист расман оғоз намуд. Расман ба он хотир, ки Ҷовид Муқим фаъолияти меҳнатиашро дар дигар соҳа хеле барвақттар, аз соли 1977 оғоз карда буд. Ҳамкории ғайриштатиаш бо идораҳои матбуот низ хеле пештар шурӯъ шуда буд. Акнун мухбири маошгир буду дар доираҳои журналистӣ ва донишгоҳӣ шинохта. Дар корҳои ҷамъиятӣ низ ширкати фаъол дошт. Аввалин Бобои Деҳқон дар Наврӯз – 1989 ин дӯсти мо буд. Риши сиёҳи зебои Ҷовид Муқим симои Бобои Деҳқонро самимиву табиӣ намо медод. Ин тантанаи наврӯзии донишгоҳӣ дар шароити он рӯзгор ғулғула андохта буд. Аз сари инсоф бояд гуфт, ки бо шукӯҳу шаҳомат гузаронидани ҷашни Наврӯз ташаббуси донишҷӯёну созмонҳои ҷамъиятии факултети филологияи тоҷик буду аз садорати факултет (декан, муаллим Иброҳим Усмонов, котиби ҳизбӣ, муаллим Эргаш Шоев) то Раёсати Донишгоҳ (ректор, муаллим Талбак Назаров, намояндаи ҳизбӣ, муаллим Карим Абдулов, роҳбарони созмони ҷавонон Зубайдулло Раҳматуллоеву Маҳмадамин Маҳмадаминову Татяна Мирзораҳимова) ин ташаббусро сарҷамъона дастгирӣ карданду шароит фароҳам оварданд.

Дипломи аъло ба қаҳрамони мо Ҷовид Муқим имтиёз дода буд, ки бидуни озмун шомили аспирантура гардад. Аммо баъди супурдани ду имтиҳони дохилшавӣ бо баҳои аъло як шӯхии ноҷои устоде Ҷовид Муқимро хашмгин сохту аз баҳри аспирантура гузашт. Он замон аллакай ӯро ба рӯзномаи навташкили «Тоҷикистон» даъват карда буданд. Дар ин рӯзнома дӯсти мо мудири шӯъба ва шореҳи масъалаҳои иқтисодӣ буду навиштаҳои бо факту далел ва бо андеша асоснокаш ба хонандагон писанд буданд. Ҳамин буд, ки роҳбарияти Радиои «Тоҷикистон» ин журналисти соҳибқаламро ба шӯъбаи барномаҳои иқтисодӣ ба кор даъват карданд. Дар баробари фаъолият дар ин боргоҳи сухан ҳамчунин ба тайёр кардани кадрҳои ояндадор машғул гардид. Метавон гуфт, ки аз ҳамон давра фаъолияти Ҷовид Муқим ҳамчун мураббӣ ва муаллими журналистика шурӯъ гардидааст.

Вақте барномаҳояшро мешунидем ва ё дар борааш сухан мегуфтем, Устоди раҳнамоямон профессор Асадулло Саъдуллоев (рӯҳашон шод бод!) мегуфтанд: «Човид бояд ба таҳқиқ рӯй орад, аз вай ҳам муҳаққиқ ва ҳам муаллими хуб мебарояд. Ман борҳо таъкидаш мекунам, аммо гӯш ба карӣ мезанад. Ку бубинед, сухани кадоматон барояш таъсир мекунад». Ва яке аз мо калонгапӣ кардаву ваъда дод, ки Ҷовидро барои унвонҷӯйӣ розӣ мекунонад. Ва усули дар байнамон маъмулгардида (то даме, ки ба унвонҷӯйӣ розӣ нашавад, ҳар рӯз рафта ташвиш медиҳему зиёфаташ мефармоем)-ро ба кор бурдем. Медонистем, ки Ҷовид Муқим чун як шахси масъулиятшинос агар ваъдае дод ё роҳеро пеш гирифт, то охир ба суханаш, ба қавлаш, ба роҳаш содиқ мемонаду онро иҷро мекунад. Ва дӯсти масъулиятшиноси мо оқибат розӣ шуд, то унвонҷӯй гардад.

Корашро, ки ба фаъолияти Радиои «Озодӣ» рабт дошт, дар мӯҳлати муайянгардида анҷом доду монеаҳои сунъии эҷодкардаи баъзе касон боиси ҳимояи дертар гардид. Аммо дӯсти масъулиятшиносу дар роҳи худ устувори мо рӯҳафтода нашуд, балки фосилаи кашолдодаро барои ҷамъоварии мавод барои таҳқиқоти минбаъдааш сарф кард. Ва баъди ҳимояи рисолаи номзадӣ бо риояи талаботи муайяншуда аз паси таҳияи рисолаи докторӣ гардид. Ин дафъа фаъолияти расонаҳои хориҷии дар кишварамон буда – радиоҳои «Озодӣ» ва «ВВС»-ро ба таври муқоиса таҳқиқ кард, ҳадафи гуфторҳои онҳоро ба таври илмӣ исбот кард. Ин ҷо ҳам муваффақ шуд, вале аз камоли хоксорӣ ман-манӣ накард, балки заҳмати устодонашро борҳо зикр кардаву мекунад ва ҳар касе заррае барояш мусоидат карда бошад, ёдовар мешавад. Ва ин камоли ҷавонмардӣ ва намакшиносии ин дӯсту ҳамкори мост.

Ҷовид Муқим аз қабили касоне ҳаст, ки ҳамеша ба дониш, ба масъулиятшиносӣ, ба тавоноии худ такя мекунад. Ҳар куҷое фаъолият дошт, аз худ нақши мондагоре гузоштааст, агарчи сахт гуфтаву навиштааст, аммо дилсӯзона гуфтааст. Дар расонаҳо фаъолият дошт, муддате муҳоҷири меҳнатӣ низ буд. Аммо вазифаи Ҷовид Муқим ба андешаи яқини мо ин муаллим ва муҳаққиқ будан аст. Ана ҳамин фаъолият Ҷовид Муқимро ба таври дигар, дар симои дигар муаррифӣ кард. Чун муаллим тавонист, ки усули хоси таълими худро ба вуҷуд орад, устоди дӯстдоштаи шогирдон гардад. Муаллими сахтгир аст, аммо донишу адолаташ соҳибэҳтиромаш кардааст. Агарчи дар ибтидои фаъолияти муаллимиаш сахт мегуфт, ба гузашту воситабозиҳо ҳеч майле намекард, аммо оқибат шогирдон аз адолаташ изҳори шодмонӣ мекарданд. Ва ҳар касе аз сабақи муаллим Ҷовид Муқим баҳрае бурдааст, ҳатман ба ин андешаи мо розӣ мешавад. Замоне мо масъулиятҳое доштему вазифадор будем, ки баъзан ба донишҷӯён гузашт кардани устодонро тақозо намоем. Зеро маоши омӯзгорон ба миқдори донишҷӯёни шартномавӣ иртибот дошт. Аммо ҳеч гоҳе аз муаллим Ҷовид Муқим талаби гузашт карданро ба донишҷӯйе намекардем. Раёсати Донишгоҳ дар давраи сессияҳо ситод ташкил кардаву устодонеро, ки шогирдони зиёд аз фанни дарсмедодааш қарздор мешуданд, ба муҳокима даъват кардаву месанҷиданд. Замони садри факултет будани яке аз мо талаб карданд, профессор Ҷовид Муқим ба ситод даъват шавад. Қатъиян зид баромадему аз дониш, усули таълим, адолаташ пуштибонӣ кардем. Яке аз роҳбарони Донишгоҳ баъди ин бароямон гуфт, ки кош дигар деканҳо низ аз устодони сахгирашон чунин пуштибонӣ намоянд, баръакс, баъзеҳо омада чунин устодонро сиёҳ мекунанд…

 Аммо имрӯз дӯсти азизи мо, ки ба синни камолот расидаву аз таҷрибаи рӯзгор худ низ сабақ бардоштааст, донишу маърифаташ такмил ёфтаву муносибаташ оҳанги нармро касб кардааст. Дастурҳои зиёди таълимиро барои шогирдон таҳия кардаву навиштааст, ки «муште аз хирвор» — намунаҳоро меорем. «Дастур барои радиожурналистони ҷавон», «Таърихи журналистикаи кишварҳои хориҷӣ», «Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он», «Буҷаи давлатӣ ва журналистика», «Журналистикаи мултимедиявӣ» ва ғайра аз ин қабиланд.

Дар бораи маҳфили илмиаш бо номи «Анис», ки шогирдони зиёдеро роҳнамоӣ кардааст, бисёриҳо гуфтаанд. Дар бораи осори бадеияш дидгоҳҳои мо гуногун ҳастанд, аз ин рӯ онҳоро қазоват намекунем. Аммо памфлетҳои муаллиф арзиши баланд доранд, мондагоранд ва дар ин жанр Ҷовид Муқим алҳол аз беҳтарин эҷодкорон аст.

Ҷовид Муқим танҳо бо усули хоси таълимаш соҳибном нагаштааст, балки асарҳои илмиву таҳқиқии мавсуф ӯро ҳамчун муҳаққиқи жарфандешу ҳамабин дар доираҳои илмӣ муаррифӣ намудаанд. «Ҳақиқат ва дурӯғ», «Мақоми жанрҳо дар Радиои «Озодӣ», Радио «Свобода»: ложь и правда», «Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ», «Гендер ва журналистика», «Радиои Би-Би-Си: дирӯз ва имрӯз», «Матбуоти тоҷик ва масоили гендерӣ»… Ин асарҳо муаллифро чун муҳаққиқи ҳамқадами замон, дорои диди амиқ, таҳлилгари соҳибақида нишон медиҳанд. Барои мисол муҳаққиқ Ҷовид Муқим ҳанӯз 15-16 сол пеш дар бораи ҷангҳои иттилоотӣ, усулу шеваҳои он мегуфт, 20 сол пеш дар бораи таъсири расонаҳои хориҷӣ ба афкори умум менавишт… Имрӯз профессор Ҷовид Муқим аз муҳаққиқони соҳибмактаб дар таҳқиқи илмии журналистика мебошад ва дар баробари пажӯҳишгарони ҷавони тоҷик чанде аз хориҷиён низ аз ин мактаб гузаштаанд.

Нопурра мемонд ин андешаҳои мо агар дар бораи чанд сифати дигари дӯстамон нагӯем. Ҷовид Муқим ҳамсафари хубест. Мегӯянд одамро дар сафар хубтар мешиносанд, сафарҳои зиёд ба тамоми минтақаҳои Ватан бо ҳам доштему хислатҳои наҷиби дӯстамонро дидем. Маҳфилорост. Шӯхиву ҳазлҳои моро бештари касон медонанд. Дар ибтидо Ҷовид Муқим бисёр ҷиддӣ буд, вале ба қавли устоди шодравонамон Асадулло Саъдуллоев, мову Саъдуллову Ҷамолиддин тавонистем, Човиду Бахтиёр ва Сӯҳробро низ ба доираи худамон, ба ҳазлу шӯхиҳоямон пайванд диҳем. Қадршиносу намакшинос аст Ҷовид Муқим. Борҳо меҳмони хонаводаи бомаърифаташон будему аз файзи суҳбати падару модар (Худо раҳматашон кунад!) ва бародаронаш баҳра бардоштаем. Шодишарику ғамшарики дӯстону ҳамкорон ва шогирдон аст. Хоксор аст. Барояш ҳама соҳибэҳтироманд, аммо калонписанду вазифаталаб нест. Якрӯву як маром, дилсафед аст. Ҳар чӣ дар дил дорад, рӯёрӯ мегӯяд. Бо чунин нафарон ба қавли худаш «ба разведка рафтан мумкин аст»…

Дӯст, ҳамкасбу ҳамкор, ҳаммактаби мо, доктори илми филология, профессор Ҷовид Муқим ба синни камолот, ба оғози давраи нави фаъолият қадам ниҳод. Бигзор ин қадамҳо устувору бобаракат бошанд!

ЯК ҚОҲ-ҚОҲИ ХАНДААШ

Бахтиёри Қутбиддин,

мудири кафедраи

журналистикаи байналхалқӣ

Дунёи зудгузар чун навори филме, ки дар он ҳама ҳунармандонем пур аз саҳнаҳои нав ба навест, ки тарҳи ин саҳнаҳоро гоҳо медонему гоҳо намедонем. Табиист, ки дар як порчаву гўшаи ин филм ҳар як нафар чун иштирокчиву ҳунарманд саҳм дорему ҳамдигарро мешиносем. Мешавад ҳолатҳову сабабҳое, ки дар бораи касе чизе навиштан лозим аст: касе зодрўз дорад; солгарди умр таҷлил менамояд дар кору зиндагӣ намунаи ибрат аст; касе мегўяд, ки фалониро муаррифӣ кардан лозим; худи муаллиф бо бечорагии худ ҳоҷате ба қаҳрамонаш дорад ва дигару дигар дигар. Росташ дар ин гуна навиштанҳо қадами аввалро гузоштан осон нест. Дил намехоҳад, дил мехоҳад, ихтиёрмандед, маҷбуред, садоқат доред, бо майлу завқ менависед ва боз чанд сабабҳои дигар. Аммо дар бораи Ҷовид Муқим баринҳо навиштан барои ман қадами аввал бо майлу завқ оғоз мешавад. Ин ҳам чанд сабаб дорад: ў эҷодкор аст, бетамаъ мебошад, қадри бедорхобиҳои эҷодкорро медонад, дунёи эҷодкори дигарро хуб дарк мекунад, дар рафоқату бародариву ҳамкорӣ садоқатманд аст. Ингунаҳо навиштаатро бо чашми дил мехонанд, дурудро алайк мегўянд ва қадри навиштану тору пуди онро медонанд.

Аз овони донишҷў буданам ўро ғоибона мешинохтам. Журналисти фаъолу сермаҳсул ва ҳақиқатҷу буданашро бисёр мегуфтанд. Ҳангоми дар нашрияи ноҳиявӣ фаъолият доштанам, дар бораи ў тавассути Рустами ҳамкурсаш бисёр мешунидам.

­­­– Боҷуръат аст, аз гапи ҳақ парҳез намекунад ва дар зиндагӣ роҳи махсуси худро дорад, – мегуфт Рустам. Инро баъдтар, вақте ки ба факултет омадам аз наздик дарк намудам. Марди бо тану ҷусса, бошитоб қадамзананда, дар сўҳбат андаке дурушт ва дар дарсу омўзиш ҷиддӣ. Бисёр менавишт ва намунаҳои навиштаҳояшро дар расонаҳо зуд-зуд нашр мекард. Яъне журналисте, ки шоҳроҳу пайроҳаҳои касбашро медонад.

Ҷовид Муқим муҳаққиқест, ки ҷавҳари нозкукиҳои публитсистикаву журналистикаро амиқан мефаҳмад ва ин сабаби худро дорад. Зеро мавсуф чун дигар устодони журналистика (И.Усмонов, А.Саъдуллоев, П.Гулмуродзода ва дигарон) ба таҳқиқ аз журналистикаи амаливу касбӣ ворид гардидааст. Чун амалияи соҳаро медонад, барои ў ошкор аст, ки кадом калому навиштори илмӣ барои пешрафти соҳа созгор мебошад. Одату шиори хубаш ҳамин аст, ки бояд донишҷўи факултети журналистика навишта тавонад. Ин талаботи худро нисбат ба аксар устодони ҷавон низ пеш мегузорад, ки албатта ба фоидаи кор аст. Андешааш асос дорад, ки журналисти соҳибқалам дар ҳама соҳа (матбуот, радио, телевизион) ҷову мақоми худро ба осонӣ пайдо карда метавонад.

Мавсуф амалияи соҳаро хеле зиёд меписандад ва гувоҳи ин маҳфилест, ки зиёда аз 13 сол боз амал мекунад. Маҳфили “Анис”-и ў аз пойдортарин маҳфилҳост, ки бетанафус ҷараён дорад ва донишҷўёнро ба олами эҷод наздик мегардонад. Аз камтарин устодонест, ки вақташро барои таҳриру таҳлили навиштаҳои шогирдон сарф менамояд. Ба шогирд сахт карда мегўяд ва гумон мекунед, ки бо ҳамин робита бо фалонӣ анҷом меёбаду нуқта гузошта мешавад. Аммо фардояш мебинед, ки шогирд боз дар назди кафедра ба назди устодаш омадааст. Ба шогирди гурезон худаш занг мезанад ва сиёсаткунон ба назадш даъват менамояд. Ин натиҷаи он аст, ки дар тарбия ва роҳнамоӣ Ҷовид Муқим усули хоси худро дорад.

Дар камол ёфтану ба қуллаҳои эҷодӣ расиданаш нақши оила кам нест. Оилае, ки дар Ҷовид Муқим камол ёфтааст, муҳити маданиву маърифатии баландест. Ин пеш аз ҳама бо он марбут аст, ки падари эшон омўзгор буд. Падар дар тарбияи фарзандон заҳмати зиёд кашида буд, ки ҳамаи онҳо имрўз соҳибмаълумоту соҳибпешаанд. Бародари табибаш Ҳикмат ба акояш Ҷовид зоҳиран (махсусан, қаду қиёфа) хеле монанд мебошад. Як назари таҳқиқомез ба ҷаҳони маънавияш маълум месозад, ки ў марди воқифу нармгуфторест. Бародарону хоҳарони дигар ҳам дар ҷомеа мақоми худро ёфтаву соҳиби обруву эътиборанд. Ҳамагӣ маълумоти олӣ доранд, зиёӣ мебошанд ва ба ҷомеа нафъ мерасонанд.

Ҷовид Муқим омўзгори намуна аст ва ҳеҷ гоҳ ба касби худ хиёнат намекунад. Ҳеҷ гоҳ ба дарс дер намекунад ва намехоҳад, ки дарсашро дигарон гузаранд. Барномаву силлабусҳои кориашро пеш аз дигарон омода мекунад. Дар омода кардани барномаву муҳтавои фанҳои нав саҳми бештар мегузорад. Китобҳои зиёд навиштаву омода намудааст. Дар тарбияи кадрҳои илмӣ низ дар факултет фаъол мебошад. Урфи тоҷиконаи мост, ки намехоҳем шогирд афтону хезон худаш пеш равад. Диламон месўзаду кумакаш менамоем, то ин ки зудтар ҳимоя кунад. – Баъд ақлаш мерасад, худаш ёд мегирад. – мегўем, аксар вақт. Намедонам, одати бад, ё некаш аст, ки ҳеҷ гоҳ ба кори ягон шогирдаш чизе илова намекунад. Камбудиашро мегӯяд, роҳу усули таҳқиқро мефаҳмонад, ислоҳ мекунад ва мехоҳад, ки шогирд худаш ин ҳамаро ҷустуҷу кунаду мустақилона пеш равад. Ин гунаҳо каманд ва аз як ҷониб хуб ҳам ҳаст, ки шогирд чанд сол азоб кашида, худаш бевосита чизеро ёд гирифта метавонад нависад ва билохира ба қадри роҳнамову устод мерасад.

Ҷовид Муқим публитсисти ватандўстест. Таҳқиқи илмияш ба ин хосият  печидагӣ пайдо мекунад. Банда ҷонибдори таҳқиқи публитсистӣ мебошам. Зеро дар ин таҳқиқ мавқеъҳо ва андешаҳо халқият доранд ва дар фаҳми ҳадаф мушкилӣ боқӣ намемонад. Аксар вақт “муҳаққиқони варзидаву мушкилбаён”, ки бандаи истилоҳоту қолабҳои таҳмилӣ буда, бо чанд ифодаҳои русиву арабиву эронӣ худро сорбони корвони илм меҳисобанд, аз он эрод мегиранд, ки фалонӣ забони илмӣ надорад. Ҷаҳонишавӣ алакай собит сохт, ки замони забони печидаву пурмуаммо дар гузашта боқӣ монд. Унвондорҳо беҳисоб шудаанд ва акнун қолабҳои унвонсоз дилбазан шудаанд. Чизе бояд гуфту навишт, ки фаҳмо пешниҳод гардаду нафъ дошта бошад. Ҷовид Муқим низ дар ин роҳ аксар вақт қолабшикан мешавад. Дар як мақолааш дар бораи симои Президент дар публитсистика (“Чеҳраи Президент Эмомалӣ Раҳмон дар ҳафтаномаи “Адабиёт ва санъат””) чизе гуфтааст, ки оҳанги омўзандаи баландро дар роҳи офаридаҳои баландмазмуни публитсистӣ дорад. Муаллиф мухолифи пургўиву тамаллуқи эҷодкорон буда, мушоҳидаи воқеиву навро маҳаки комёбӣ меҳисобад. Меҳнатдўстиву халқияти президентро муҳаққиқона на дар қолабҳои хушку такрору умумӣ, балки дар арсаҳои ғайриинтизори нав ёфтааст, ки таваҷҷуҳро ҷалб менамоянд. Муаллиф қаҳрамони худро тамоман дар саҳнаҳои дигари воқеии зиндагӣ пайдо мекунад ва ҳам хонадаву ҳам адибонро ба қазоват даъват менамояд.

Ҷовид Муқими имрўзаро бо Ҷовид Муқими 10-15 сол қабл қиёс мекунаму фарқро зиёд мебинам. Маълум, ки ҷавониҳояш гузаштанд ва акнун ҷавонон аз кирдору рафтораш сабақ меомўзанд. Солҳои қабл тиннати ҳақҷуиву ҳақгўияш баъзан ўро аз марзҳо каме берун мекард. Дағал буд, дурушт мегуфт ва росташ аз ў озурда мегаштем. Вале як қоҳ-қоҳ зада хандидани беғаразаш ҳама чизро аз дил зудуда мекард ва чун ҷавҳари фикру пиндораш ҳақиқат буд, озурдагии мо давомдор намегардид. Акнун не! Дар сўҳбату гуфтор таҳаммул мекунад, ба ҷавондухтарону ҷавонписарон чун падар муносибат менамояд ва аз насиҳату нақли таҷрибаҳояш атрофиён суд мебардоранд. Ботинаш самимият дошту дорад ва мо низ дар ҳақиқатгўиҳояш дар баъзе ҳолатҳо бо ў ҳамовоз мешавем. Акнун дарк мекунад, ки кадом вақт муқобили маҷро рафтан суд дорад.

Бо ў хотироти  зиёд дорем. Сафарҳои якҷоя ба Варзоб, Қайроқум, Хуҷанд, Ховалинг дар гўшаи хотиротамон нақш бастаанд. Қиссаи деги оши дараи Шаҳбозии дашти Моҳтобиро ҳеҷ гоҳ фаромўш намекунем. Чанде аз устодони факултет барои тафреҳу сайругашт ба талу теппаву куҳсорон ба Файзобод рафта будем. Дар ин сафар, аз  ҷумла устодони равоншод Асадулло Саъдуллоев ва Дўстмурод Бобоев низ буданд. Ба қавле “маёвка”-ро  хуб гузаронидан мехостем. Ҳаво соф буд ва баъди хеле пиёдарафтанҳову куҳбароӣ дар ҳамворие байни юғану чиҳирҳо ҷои нишастро интихоб кардем. Таоми бо ҳезуми куҳсорон дар домани зебоиҳои табиат пухташуда воқеан лаззатбахш мешавад. Ҳамроҳон  асбоби ошро омода кардаву алави дегро даргиронданд. Ҷовид Муқим бо завқ ош мепухту дигарон аз гирду атроф чукриву шибиту дигар гиёҳҳоро чинда, аз ҳавои соф лаззат мебурданд. Абре аз тарафи қибла омаду саёҳати моро халадор кард. Борону жолаи пуршиддат ба боридан сар кард.

Нозу нузи табиати дараи Шаҳбозиро медонистам ва медонистам, ки баъди як соате дара пур аз сел мешавад ва роҳи ягонаи мо ба деҳа банд мешавад. Қад-қади  дара сел меомад ва садои ғўриши баланди об аз болотари мо, ки аз шахҳову адирҳо поён мефаромад, огоҳӣ медод, ки мо худро аз сел паноҳ гирему гурезем. Аммо чун хеле роҳ рафтаву гурусна монда будем, Исмоил Сафарову Ҷовид Муқимро медидам, ки назди дег дар табақчае зери борону жола сардегӣ тановул мекарданд. Дегу табақу косаву дигар аҷносро ҷамъ карда, ҳаёҳуву ҳамдигарро фарёдкунон пеш-пеши сел метохтем. Аз сели аз шахҳову нишебиҳо ҷоригашта, ки ба оби дара якҷоя гардида қуввати онро торафт меафзуд, базўр мегузаштем ва аз зону болотар пур аз лою оби сурхи дараи Шаҳбозӣ мегардидем.  Албатта, деги ошро ҳам фаромўш накарда будем Бо исрори Ҷовид, ки худ дегро аз ҷуйи селгардида гузаронида буд, онро ҳар кадом бонавбат гирифта медавидем. Оши дар саҳро пухташуда бомазза аст гуфта, онро холӣ намекардем.

Дар ин ҷо кори боақлонаи ҳамин шуда буд, ки чанд нафар ҳамроҳони устод А. Саъдуллоев ки ҳанўз ба баландӣ набаромада буданд, бинобар вазъи бади боду ҳаво аз роҳ гашта ба назди мошин меоянд. Он замон устод 69 сол доштанд. Имрўз гоҳо меандешам, ки хайрият фалокате нашуд. Падарам ҳам чун фаҳмид, ки  муаллимони шаҳриро ба як ҷои хатарнок бурдаам, маро хеле сарзаниш кард. Зеро, оби сели ин дара ҳангоми боронҳо бисёр ҳам хатарнок аст ва ҳар сол чорвои зиёди мардумро дар мавҷҳои гилолуди пурсанги худ мепечонад. Ёдам ҳаст, ки ду сол пеш оби сели ин дара якбора ду нафарро ба коми худ кашида, зиёда аз 300 бузу гусфанди мардуми деҳаи Сайдониро нобуд карда буд. Ба ҳар ҳол исрори Ҷовид Муқим кор дод ва ошро дар хона маззакунон тановул кардем.

Қиссаи буду боши якҳафтаина дар Варзоб низ то ҳол муҷиби хандаҳои пурзавқи мост. Соли 2007 Сангин Гулов, Ҷамолиддин Ёқубов, Ҷовид Муқим ва дигарон дар як лоиҳаи омўзишӣ дар яке аз осоишгоҳхои соҳили дарёи шўхи Варзоб қарор доштем. Ҷ. Ёқубов табиатан ҳунарманду шўхтабъ аст ва хеле  беозору содадил ҳам ҳаст. Тақлидкор мебошад ва баъзан кас гумон мекунад, ки дар ҳақиқат ў эронӣ ё яҳудитаборест. Як ҳамкасби равоншодамон низ дар ин лоиҳа ҳамроҳи мо буд. Мо Ёқубиро шӯхикунон дар назди дигарон мухбири хадамоти хабаргузориву матбуотии саёраи Марс муаррифӣ мекардем. Ҳар гоҳе, ки аз дарс ба ҳоҷатхона, дастшўӣ, ё ягон кори дигар берун мерафт, пичиркунон мегуфтем, ки “…ана рафт, хабарҳоро интиқол медиҳад”. Ҳамин хел шуд, ки атрофиён кам-кам аз ў шубҳа мекарданд. Як саҳар, ки ҳанўз субҳ пурра надамиву мо дар хоб будем, Ёқубӣ барои ҳавои тоза хӯрдан ба лаби дарё меравад. Иттифоқан он ҷо он ҳамкасбамон (рўҳаш шод бод) низ қарор доштааст. Ин кор дуввум бор такрор мешавад. Рўзе ҳангоми тановули субҳона ранҷидагӣ барин ҳамкасби равоншодамон оҳиста ба мо гуфт:

— Ман аз ҳамин Ҷамолиддин Ёқубӣ ҳайрон мешавам. Субҳ надамидааст, ў аз дунболи ман дар соҳили дарё ин тарафу он тараф гаштан мегирад…

 Хандаи қоҳ-қоҳи баланди Ҷовид ва хандаҳои мо фазои ошхонаро пур кард. Табъи ҳамсўҳбатамон каме хира гардид ва мо фаҳмонидем, ки Ёқубӣ объекти хандаи мост. Ин гуна хотирот аз Қайроқуму дараи Қаратоғу ноҳияи Ховалинг ва дигар ҷойҳо зиёд дорем. Дар кафедраву факултет бо Ҷовид Муқиму дигар устодон аз ин саргузаштҳо ёд меорему завқ мебарем. Афсус, ки ҳама чиз зудгузар аст ва баъзе шоҳидону ҳамроҳони мо алакай дар қайди ҳаёт нестанд.

Ҷовид Муқим шахсияти эҷодист, ки тўли қариб бист сол бо ў ҳамкор мебошем ва чеҳраи ба мо ошност. Ба синни мубораки шаст қадам мегузорад.  Таманнои онро дорем, ки солиёни зиёд дар паҳлўи ҳам бошем, аз шухиҳову зарофатгуиҳову нақлҳои ҷолибаш лаззат барем ва насиб кунад, ки бо сафарҳои якҷояи устодон ба ин, ё он гушаи диёр хотироти бештару ҷолибтарро дар саҳифаҳо сабт созем.

ҶОВИД, МУҚИМ НАМЕШУД, АГАР…

Раҷаби Мирзо,

журналист

Ҷовид Муқимро ҳоло гоҳ — гоҳ ва он ҳам дар ягон маҳфилу нишастҳо, ё ба тасодуф мебинам. Бисёр кӯтоҳ мегӯяд: «Мехонам!».

Медонам зери ин таъбир чиро дар назар дорад. Аз ин бештар медонам, ки ӯ дурӯғ гуфта наметавонад. Агар ин корро карда метавонист, ақаллан барои рӯширинӣ, вақте аз ӯ пурсиданд, ки номи се журналисти писандидаашро гӯяд, номҳоеро зикр мекард. Худо мегӯям, ки дар байни онҳое, ки ӯ мегуфт «аввал ба онҳо бовар кардам, вале баъд дидем, ки принсипҳояшонро тағйир додаанду чоплусӣ», маро надида бошад.

Инро барои он мегӯям, ки дар ӯ хеле аз хислатҳои худро мебинам. Аз ҷумла, тавре русҳо мегӯянд, одамоне, ки «называют вещи своими именами».

Ману Ҷовид (хеле бахшиш барои ҳамту ном гирифтан, ҳарчанд солҳо аз ман калонанд) шинохти зиёди ҳамдигарӣ надорем. Соли аввали донишҷӯӣ дар роҳравҳои шӯъбаи журналистика (он вақт факултаи ҷудогона набуд) як одами ҷисман боҳашаммат ва ришдорро медидем ва хаёл мекардем, ки устоди донишгоҳ аст. Ин баъд буд, ки фаҳмидем, ӯ як донишҷӯ аст ва он ҳам хеле ба қавле «эрка» — шунавандаи озод. Ин гапи андак набуд дар он замон, ки шунавандаи озод бошӣ.

Хеле дер фаҳмидем, ки барои Ҷовид журналистӣ ихтисоси дуюм аст ва касби якуми ӯ иқтисодчӣ, ки он замон ва шояд ҳоло ҳам «рақами 1».ба ҳисоб мерафту меравад Аммо баъд бовар кардем, ки ин касб барояш «дуюмдараҷа» нест…

Мутмаинам, ки Ҷовид, Муқим намешуд, агар журналист намешуд. Сад дар сад мутмаинам, ки дар бахши иқтисод ҳич кореро анҷом дода наметавонист, ки дар журналистика ва илми он мекунад. На танҳо барои он ки ин илм ва бахши гуманитарист. Зеро журналистика онҳоеро меписандад, ки сахт принсипиалианд!…

Агар иштибоҳ накунам, ӯ аввалин доктори илм дар бахши журналистика аст. То замоне, ки ӯ рисола дифоъ намуд, шрифти журналистика дар илми тоҷик набуд ва онҳое, ки дар ин соҳа рисола ҳимоя мекарданд, ё ба бахши филология мерафтанд, ё таърих ва дертар сиёсатшиносӣ. Яъне ӯ, то ҷое медонам, аввалин доктори илмҳои филолгия дар бахши журналистика аст ва ин ҳам дар худ ҳикматҳо дорад…

Ману ӯ як муддати кӯтоҳ ҳамкор будем. Дар нашрияи «Нерӯи сухан» соли 2003. Аммо матлаби ҳангомабарангезаш дар бораи Радиои «Озодӣ» аввалин бор дар «Рӯзи нав» чоп шуд, зеро онро дигар ягон нашрия ва ҳатто «Нерӯи сухан», ки он ҷо кор мекард, нашр накарданд.  Ин қиссаи дигар аст, ки дигарон чаро он матлабро нашр накарданд. Аммо вақте ин матлаб дар нашрияи мо чоп шуд, хеле баҳсҳоеро ба миён овард ва исбот кард, ки як нашрияи мустақил имкон дорад дар кишварҳое мисли Тоҷикистон фаъол бошад. Мутаассифона, фазову муҳит инро бардошт накард…

Дертар ӯ ба кори донишгоҳӣ рафт ва паи тарбияи донишҷӯёну журналистони оянда. Ин замоне буд, ки инҷониб чунин фазоро дар хонаи иҷораам ба вуҷуд оварда будам, чун дигар нашрия ҳам надоштам, ҷои кору утоқе ҳам. Дертар, агар хато накунам, соли 2005 буд, ки бархе додарҳо гуфтанд, ки маҳфили касбиро барои донишҷӯёни факултаи журналистика Ҷовид Муқим дар хобгоҳи ДМТ ташкил кардааст ва он «Анис» ном дорад. То ҷое медонам барои шакл гирифтани ин маҳфили «як журналисти дигари ришдор» (он замон ман ҳам риши баланд доштам) мушкилоте ба миён омад. Аммо чун диданд, ки дар ин маҳфил танҳо гапи касбист, шояд ором шуданд. Воқеан, дар заминаи ин маҳфил донишҷӯёни фаъоли факултаи журналистика низ маҳфилҳои хос ташкил карда буданд ва «Ҳафтгона», ки ҳоло ҳамагӣ аз журналистони хуби моанд, аз ҳамин қабил аст…

Асарҳои бадеӣ низ Ҷовид Муқим менависад ва онҳоро Одил Нозир ба равиши «беллетристӣ» (эҷоде, ки хонданаш осон аст, яъне ба қавле «оммавӣ») дохил мекунад. Нависандаи ин асарҳо мутмаин аст, ки навистани онҳо зараре надорад, чун, агар хонанда онҳоро аз тоҷикӣ наёфт, ҳатман аз осори ҷаҳонӣ меёбад. Ман ин даъворо баҳо намедиҳам. Барои ман ҷолиб чизи дигар аст: муаллиф энергияи зиёд дорад!

Ба таври дигар, ӯ на танҳо барои таълифи осори илмӣ ва майлонҳои (трендҳо) нави журналистӣ (ки мутаассифона, бовар дорам на ҳамаи устодони факултаи журналистика аз онҳо баҳраманданд) фурсат меёбад, балки нерӯву зарфияташ барои эҷоди бадеӣ ҳам мерасад. Ин маъноеро дорад, ки дар бораи 60-солагии Ҷовид Муқим, агар ин синну солро пирӣ мехонем, хулоса карданамон барвақт аст.

Аз ин пас, ман ҳам ҳар бори вохӯрӣ бо Ҷовид Муқим ба худам иҷоза медиҳаму хоҳам гуфт: «Мехонам!»

Бовар дорам, ӯ ҳам медонад, ки чиро дар назар дорам….

Мавлуд ва он ҳам шасти камолот муборак бод, Худованд ба беҳтарин орзуҳоятон расонад!

ПУЛИ БАЙНИ ДУШАНБЕ ВА ХУҶАНД

Субҳони Аъзамзод

Ҷовид Муқим – донишҷӯи дар синну сол бузурги соҳибришро то ҳол дар ёд дорам. Он замон аҳён аҳён аҳли зиё риш доштанд ва ба маънии воқеии риш расиданд – Шерзод Абдуллозода, Отахон Латифӣ, Муҳиддин Олимпур, Сафар Абдулло… Ин дар ҳолест, ки баъдан ришмонӣ бештар оммавӣ шуд. Аммо бузургии ин шахсиятҳои соҳибриш дар ақлу заковат, хираду донишмандӣ ва ҳунармандиашон ба зуҳур омадааст…

Ҷовид Муқим ҳарчанд ба синну сол аз мо бузург буд, аммо тафовути курсамон дар Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон танҳо як сол аст. Мегуфтанд, ки барояш журналистика ихтисоси дувум аст, аввалаш иқтисодӣ. Дар хобгоҳи Гипрозем воқеъ дар кӯчаи Нахимов (64/10) мезистем. Дар хондан, дар зиндагии донишҷӯӣ ба ҳамаамон пешсаф ва намуна буд. Сермутолиагӣ аз хусусиятҳои хоси донишҷӯёни он замон буд, ки яке аз онҳо ҳамин Ҷовид Муқим аст. Ин наслест, ки дар автобуси шаҳрии маъруфи 18 ва ё 25 ҳам ба муддати 45-50 дақиқаи то расидан ба ҷазира – коргоҳи омодакунии филологҳову журналистону шарқшиносон машғули мутолиаи газета мешуд.

Дар ин бора борҳо гуфта ва навиштаам. Ако-Ҷовид мисли бисёр донишҷӯёни ҳамнасли худ дар хобгоҳ маро “укоча” гуфта хитоб мекард. Бубинед, имрӯз Ӯ ба 60 расидаасту укоча ба 50…

Бо гузашти сол Ҷовид Муқим чун журналист ва пажӯҳишгар маъруф шуд. Ба сифати журналист шояд садҳо навиштааш дар матбуот ба нашр расида бошанд. Бешак, ба маънои тому пуррааш Аълочии матбуоти тоҷик ва узви Иттифоқи журналистон аст. Чун пажӯҳишгар бошад китобу рисола ва дастурҳое чун «Ҳақиқат ва дурӯғ» (2000), «Мақоми жанрҳо дар Радиои «Озодӣ» (2000), Радио «Свобода»: ложь и правда» (2005), «Радиои Би-Би-Си: дирӯз ва имрўз» (2006), «Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ» (2006), «Гендер ва журналистика» (2006), «Матбуоти тоҷик ва масоили гендерӣ» (2007), «Дастур барои радиожурналистони ҷавон» (2008), «Таърихи журналистикаи кишварҳои хориҷӣ» (2011), «Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он» (2013), «Буҷаи давлатӣ ва журналистика» (2015), «Журналистикаи мултимедиявӣ» (2016) ва ғайраро таълиф ва нашр кардааст. Теъдоди мақолоташро дар ин замина намедонам, аммо бояд хеле зиёд бошад. Ӯ табиатан нафари толиби ҳаллу фасли муаммоҳои мубрами соҳаи худ ва иҷтимоиёти ватанӣ аст ва таълифоташ ҳам бо ин вежагияш тафовуте умда дорад. Маълум аст, ки аз имконияти мактабҳои журналистиву пажӯҳишгарии ҷаҳониву тоҷикӣ огоҳ аст. Ҷаҳонро мешиносад ва ҷаҳонро дар пойгаҳи Тоҷикистон мешинонад. Дар ин ҷода Ҷовид Муқим то сатҳи докториву профессорӣ расидааст. Ҷолиб аст, ки баъди се соли дифои рисолаи номзадӣ рисолаи докториашро низ сарбаландона ва мӯйшикофона ба дифоъ расонидааст. Ин бояд аз нерӯву энергияи баланди иштиёқи кори пажӯҳандагӣ ва ҷустуҷӯгарӣ бояд бошад…

Ин журналист ва пажӯҳишгари барҷаста чун эҷодкори бадеӣ низ ном бароварда, маҳсули ӯ дар ин ҷода китобҳои «Вақте мард мегиряд” (2007), «Ишқи деромада» (2008), «Ишқи мӯйсафед» (2012), «Қасос» (2013), «Хиёнат» (2015) будааст. Аз саҳифаи Одили Нозир хондам, ки ӯро «нависандаи беллетрист» муаррифӣ намудааст ва барои ҳамин ҳам ба Итттифоқи нависандагон пазируфтаандаш.

Банда бо устод Ҷовид як ҷо кор накунам, ки тамоми сифоти илмиву инсониашро ба ифотихори 60-умин баҳори зиндагияш як-як ин ҷо баршумурам. Ҳамкоронаш, дӯстонаш, шогирдонаш хеле зиёданд ва итминон дорам, ин корро дар сатҳи зарурӣ онҳо анҷом хоҳанд дод.

Ман танҳо як маротиба – ҳашт рӯз бо устод Ҷовид дар мактаби тобистонаи журналистӣ (Варзоб, 2006) будам ва чанд нафар ҳамкорони мактаби журналистикаи Душанбе ва Хуҷанд аз дарси устодони санкт-петербургӣ баҳра бардоштем (он вақт банда дар шӯъбаи журналистикаи Донишгоҳи давлатии Хуҷанд кор мекардам).

Инро ҳам бояд гӯям, ки устод Ҷовид дар байни ҳамкорони хуҷандиаш эътибори хеле зиёд дорад. Бо кафедраи журналистика дар Донишгоҳи Хуҷанд пайваста дар тамосу ҳамкорист ва тамомии онҳое, ки аз Хуҷанд ба Душанбе, ба Донишгоҳи миллии Тоҷикистон барои дифои рисолаҳои илмияшон рӯйи ниёз меоваранд ва соҳиби увнони илмӣ мешаванд ва агар корашон бо Ҷовид Муқим алоқаманд бошад, ҳамагӣ аз сифатҳои хуби устод бардошт ва нақлҳои ҷолибу мондагоре ба ёдашон мондааст. Инобат Қосимова, аз шогирдони хуҷандӣ аст, ки бо раҳнамоии профессор Ҷовид Муқим рисолаи номзадӣ дифоъ кардаанд.

Агар сухан дар мавриди тарбияву парвариши насли нави пажӯҳишгарони соҳаи журналистика равад, ҳатман нақши бархе устодоне чун Ҷовид Муқимро бо сари баланд метавон таъкид кард ва ба забон овард. Ба ин маънӣ байни пажӯҳандагони журналистика дар Душанбе ва Хуҷанд устод Ҷовид Муқим пуле аст, ки аз он устуворона ва бебокона метавон гузар кард.

Дар як ҷумла маънии зиндагиву таҳсилу кори Ҷовид Муқимро ҷамъбасте мехоҳам: Ӯ ба шаст хонд, ба шаст кор кард, ба шаст ба дараҷаҳои баланд расид ва дар натиҷа ба ШАСТИ умр ноил гардид!

Ин ШАСТИ КАМОЛОТ хуҷаста бод, устод Ҷовид Муқим!

УСТОД ҶОВИД

Сӯҳроби Мирзоалӣ,

дотсенти кафедраи журналистикаи байналхалқӣ

Профессор Муқимов Муҳаммадиро атрофиёну аҳли қалам бо тахаллуси Ҷовид Муқим мешиносанд, зеро бо ин ном ҳамчун журналист матолиб навишта маълуму машҳур гаштааст. Вале ў барои ман Устод Ҷовид аст. Замони донишҷўӣ бароям дарс додаву роҳбари кори дипломиам буд. Ҳоло дар айни замон дўст, ҳамкор ва то ҳадде маслиҳатгару мушовири корҳои илмиам аст. 

Устод Ҷовид қомати баланд дорад ва одатан ҷузвдон дар китф бо шитоб равуо кардани ўро дар донишгоҳ мушоҳида кардан мумкин аст. Ў саросема нест, балки вақтро беҳуда талаф кардан намехоҳад ва ба дигарон низ инро талқин менамояд. Ҳамеша серкор аст, мақолаи шогирдеро таҳрир менамояд, ба шогирде дар атрофи корҳои илмиаш маслиҳатҳо медиҳад ва хондани китоберо тавсия мекунад. Ҳамкорон, шогирдон ва журналистон доимо ба суроғаш меоянд. Аз ин ҷиҳат бо омадани устод Ҷовид кафедра серодамтар мегардад ва ў бо чунин муҳити худ одат кардааст.

Агар рўзе шогирдон ба устод муроҷиат накунанд, ў худ ба суроғи шогирдон мебарояд. Дар кадом вазъ қарор доштани корҳои илмӣ ва эҷодии шогирдонро доимо пурсида меистад. Ҳатто дар роҳрав шогирдонро дида монад, зуд аз хусуси кори курсию, хатм, омодагӣ ба маҳфили навбатии илмию эҷодӣ пурсон мешавад. Шогирдони танбалро ҳеҷ хуш надорад ва онҳо доимо зери назари устод Ҷовид қарор доранд. Баҳонаҳои шогирдоне ки  «дар идораи рўзнома корам бисёр», «дар телевизион барнома дорам» ва ё «дар радио ҳар рўз гузориш омода мекунам» гўён пеш меоранд онҳоро аз масъулият озод карда наметавонад, чунки устод медонанд, ки онҳо  корро кашол дода истодаанд. «Агар таъкид карда наистӣ, ин шогирдон ягон кор намекунанд», — доимо ба мо ҳамкорон хотиррасон карда меистад, устод Ҷовид.

Дар баробари таълиму тарбия устод Ҷовид маҳфили инфиродии худро дорад, ки дар он маҳорати журналистии донишҷўён сайқал дода мешавад ва ҳамзамон маҳсули эҷоди шогирдон таҳлилу баррасӣ мегардад. Ин маҳфил «Анис» ном дошта, аз соли 2005 бетанаффус фаъолият дорад ва моҳе як мароиба баргузор мегардад. Дар маҳфил донишҷўён аз тамоми ихтисосҳои факултети журналистика, магистрҳо, аспирантону унвонҷўён ва ҳатто хатмкардаҳои факултет иштирок менамоянд. Устод Ҷовид ба ҳамкорону шогирдон беғаразона кўмак мекунад ва аз касе чизеро тамаъ надорад.  

Дар шинохти чеҳраи аслии устод Ҷовид бисёриҳо дар аввал ғалат мекунанд, зеро ҷиддияти устод ва бо садои каме баланд сухан ронданаш  онҳоро ба ин фаҳмиш водор менамояд. Аммо бо гузашти замон бисёриҳо дарк менамоянд, ки дар хусуси профессор Ҷовид Муқим ғалат кардаанд ва ў устодест ки ҳамаро дарк мекунад.   

Муҳимтар аз ҳама ў дили пок дорад. Ҳар лаҳза тағйири чеҳра намудан хоси ў нест, якрў ва якмаром аст. Намехоҳад ба касе зарар расонад ё бо касе кинаварзӣ намояд, инро ба худ раво намебинад. Агар бо нафаре баҳс дошт ва ё ҳарфи касеро қабул накард ин маънои онро надорад, ки устод Ҷовид он касро бад медида бошад ва бо гузашти чанд лаҳза гўё чизе нашудааст, мисли ҳарвақта бо чеҳраи кушода ва хандаи ба худ хос  бо кас суҳбат мекунад.

Адолатхоҳию ҳақпарастӣ ва ҳақгўӣ аз хислати наҷиби устод Ҷовид аст. Ӯ айби кас ва ё камбудии шахсро рў ба рўяш ошкоро мегўяд.  Ў ватандўст аст ва ҳар амал ва ё  рўйдодеро ки бар зидди истиқлолият, пешравии ҷумҳурӣ ва оромию суботи ҷомеа бошад, қабул надорад. Устод Ҷовид дар навиштаҳои худ воқеиятро ошкоро мегўяд, пешравиро мехоҳад ва ноадолатиро таҳаммул надорад. Ин ҳама нишон аз журналисти воқеӣ будани устод Ҷовид аст, ки дарди ҷомеаро дарди худ медонад ва танқидҳову эродҳояш барои ислоҳи вазъият ва пешравии ҷомеа ҳастанд ва на ягон ғарази дигар дар пай доранд.

  Устод Ҷовид Муқим манфиати худро аз манфиати ҷомеа боло намегузорад, ҳамеша ба шогирдон инро талқин менамояд. Ин хислати устодро борҳо дар  сафарҳои коллективӣ, саёҳатҳои кўҳиамон ва дигар сафарҳо мушоҳида намудаам. Аз саёҳатҳои кўҳӣ агар чизе боқӣ мемонд  миёни ҳамсафарҳо баробар тақсим мекард, маблағи сарфагашта аз хароҷоти сафарро ба манфиати ҳамсафарон истифода менамуд.

Устод Ҷовид дўстдори табиати кўҳсори Тоҷикистон аст ва қариб ҳамасола саёҳати кўҳиро барои мо дўстон ташкил мекунад. Сайри Бешаи Палангон, қаторкўҳҳои Зарафшону Ҳисор ва Муъминобод шингиле аз саёҳатҳои кўҳии устод аст.  Очеркҳои сафарӣ дастовези устод ба дўстону ҳаводорони қаламаш мебошад, ки дар онҳо васфи табиати кишвар, масъалаҳои ҳифзи муҳити зисту рушди сайёҳӣ дар ҷумҳурӣ ва боз рўзгори одамони оддӣ ҷой дода шудаанд.  

Устод Ҷовид дӯсти мушфиқу ғамхор буда, ҳамеша ба корафтодагон дасти кӯмак дароз мекунад ва ба ҳамкорону шогирдон холисона маслиҳат медиҳад. Шодравон Дўстмурод Бобоев ҳамкор ва ҳамсафари саёҳатҳои кўҳии мо доимо аз кумаки профессор Ҷовид Муқим дар навиштани рисолаи докториаш ёдовар мешуд, ки чи тавр мақола ва китобҳои заруриро барои ў пайдову дастрас кард, беғаразона рисолаи ўро таҳлил намуд ва ў борҳо таъкид карда буд, ки дар симои Ҷовид Муқим як ҷавонмарди ҳақиқиро мебинад.

Дар рисолаи номзадиашро дифоъ кардани ҳамкорамон Ҷамолиддин Яқубов низ устод Ҷовид саҳми калон дорад. Ӯ баъди рисолаашро ба анҷом расонидан аз эроди баъзеҳо рӯҳафтода шуда, аз пайи дифоъ намешуд ва кашолкорӣ мекард. Устод рисолаи Ҷамолиддинро гирифта худ таҳрир кард ва барои беҳтар шуданаш маслиҳатҳо дод. Ҳамин буд, ки вай бо дили гарм ба кор часпид ва ниҳоят заҳматаш бор овард.

Имсол устоди арҷманд Ҷовид Муқим ба синни мубораки 60 –солагӣ мерасанд. Ба устод орзуманди тандурустӣ  ва комёбиҳои беназир дар зиндагӣ ва фаъолияти эҷодӣ дорам. Бигзор рўзгори устод ҳамеша саршори меҳру муҳаббат ва шодиву фараҳ бошад. 

РАМЗИ МУҲАББАТ ШИКАСТИ ҶАҲОЛАТ АСТ

Беҳруз Шукруллоев,

муовини декани факултаи журналистикаи ДМТ, дотсент

Қаҳрамони ман симои “Муаллим”-ро барои мо мекушоянд. Он кас дар зиндагӣ бо “ҳақношиносон” ва “риёкорон” ҳамеша мубориза бурдаанд. Памфелету фелетонҳояшон саҳфаи матбуоти давриро оро медиҳанд. Инсони бошарофат, муҳаққиқи ватандўст, профессор Муқимов Муҳаммадӣ ба шасти камолот қадам мениҳанд.  

Муаллим ҳамеша ба мо шогирдонашон муносибати сахтгирона доштанд. Садои боҷасорату қатъӣ ҳанўз аз ёдам нарафта: — Журналист ҳамдарди мардум аст, худро фиреб надиҳед, агар навишта наметавонед, пас аз баҳри журналистика бароед….

Қисмат маро бо муаллим, олиму донишманд, профессор Муқимов Муҳаммадӣ ҳамкор намуд. Шинохти УСТОД тавонмандиву истеъдодашон ханўз кашфношудаанд. Он кас бо маънои томаш ИНСОНИ БОШАРОФАТ, муҳаққиқи ТАВОНО, муаллими БОШАФОАТ ҳастанд ва ҳамеша ба донишҷӯёни “соҳибзавқу бомаҳорат, эҷодгарони тавонманд” дасти ёрӣ дароз мекунанд, зеро ҳис менамоянд, ки агар «бешафоате»-ро тарбия карда тавонистанд, хизмати эшон барои Миллату Давлат аст.

Профессори мо Муқимов Муҳаммадӣ, ки худ хатмкардаи факултети журналистика мебошанд, ҳеҷ гоҳ куҳнапараст набуданд. Он кас худро чун рўзноманигор-воқеанигор, адиби публитсист ва муаллими сахтгир шиносонида тавонистанд. Муаллими мо профессор ҳамеша пайвандии назария бо амалияро дар фаъолияти эҷодии худ нишон дода метавонанд. Ин бартарии эҷодии профессори Донишгоҳи миллии Тоҷикистон Муқимов Муҳаммадӣ Аминович дар ҳамаи дарсҳояшон барои шогирдонашон аён аст.

Муҳаббати муаллим, садоқат ба касб, эҳтироми ҳамкорону ҳамкасбон намунаи олии муносибати як рўшанфикр ба атрофиён аст. Муаллим, дўсти арҷманд, ҳамкори гиромӣ, насли МАН хушбахт аст, ки мисли Шумо донишмандонро дорад. Ҳамеша барои мо шогирдон мегуфтед, ки шикасти “ҷаҳолат” ин муҳаббат аст. Баъд аз солҳо ҳис кардам, ки суханони Шумо дар худ ҳикмате доранд.

Мавлуд муборакатон бошад, устоди азиз! Бароятон дар роҳи эҷоду илм муваффақият мехоҳам!

ЧАНД ЗОВИЯИ ТАШХИС

(Кўшише дар тасвири инсонияти профессор М. Муқимов)

Ҳамидиён Илҳомҷон Иномзода,

номзади илмҳои филологӣ, дотсент

Дар бораи доктори илмҳои филологӣ, профессор Муҳаммадӣ Муқимов, маъруф ба Ҷовид Муқим, навиштан осон нест, бовар кунед. Устоди гиромӣ ба мо дар донишгоҳ дарс гуфтанд, имрўз мо ҳамкорем. Ва инак, ҳудуди 20 сол аст муаллимро мешиносам, аммо ҳанўз ҳам бароям ношиносанд. Шиноси ношинос ва ё ношиноси шинос? Намедонам. Чаро чунин мегўям? Аз таърифҳои обшустаю олуда ва якнавохт маро низ мисли устод хуш нест. Нав гуфтан ҳам кори мушкил.

Устод Ҷовид Муқим 60-сола шуданд. Дар бораи чӣ нависам?

Сахтгир

• Дар бораи он нависам, ки ҳанўз ҳангоми таҳсили мо китоби забони фаронсавии ҳамсабақамон Мавлударо ба иллати он, ки дар дарси муаллим китоби дигар фанро мехонд, аз тирезаи ошёнаи сеюм ба берун ҳаво доданд?
• Дар бораи он, ки ҳама ҳамкурсони ҳам фаъолу ҳам сустхони мо дар дарси устод ҳисоб кардани фоизи нашри рекламаҳоро дар матбуоти хориҷӣ маҷбурӣ омўхтанд?
• Ё дар бораи он, ки дар вақти дарс бадоҳатан садо баланд мекунанд?
• Ва ё роҷеъ ба он, ки дар имтиҳон мебинанд донишҷўе «шпара»-ро истифода дорад ва мегўянд: «ман чанд бор гуфтам истифода набар» ва онро аз дасташ гирифта, болои миз, барои истифода мегузоранд?
• Ё дар бораи он ки ба падарарўси аспиранташон занг зада, духтари муҳаққиқро хеле сарзаниш ва хусурашро сиёсат мекунанд?
• Дар бораи он, ки чой не, фақат оби ҷўш менўшанд?

Дар хусуси муаллифи беш аз ҳазор мақолаи публитсистӣ, 90 мақолаи илмӣ, қариб 10 монография ва дастурҳои таълимӣ буданашон ҳоҷати гап нест. Чӣ гўем дигар? Ҳайронам…

Ҷовид Муқимро ба ман ҳафтаномаи «Нерўи сухан» ва китоби «Мақоми жанрҳо дар радиои «Озодӣ» (2000 с.) шинос кард. Ёд дорам, бо устоди марҳум, профессор Асадулло Саъдуллоев дар бораи профессор Ҷовид Муқим суҳбат мекардем ва муаллим гуфтанд: «Мулло Ҷовид аз фаъолони гуруҳе буд, ки ман якум бор куратор шудам. Ў собиқадори меҳнат аст, гоҳе эҳсосӣ мешавад, аммо чизе менависад, ки дигарон ҳанўз дар фикраш нестанд». Дақиқан, вақте имрўз мавзуъҳои расонаомўзӣ, фейкшиносӣ, фактчекинг, танқиди ВАО, сомонаҳои фишангӣ, мағзшўӣ, таблиғ, ҷиноятҳои киберӣ, раддабандӣ, зеппинг, дасткорӣ ва ғайра актуалӣ ҳастанд, бояд гуфт, ки ин масъалаҳо бо ном ва тобиши андаке дигар ибтидои солҳои 2000-ум дар китоби «Ҳақиқат ва дурўғ» матраҳ мешуданд. Яъне ман устод Ҷовид Муқимро раҳнаварду ҳодии  нахустини як пайроҳаи илми журналистикаи замонавию модерни тоҷик медонам. Таъкиду исрори доимияшон аст, ки журналист бояд ҳамқадами замон бошад. Адабиётро инкор намекунад, аммо исбот мекунад, ки бо шеърхонӣ журналист шудан душвор аст.

Устод Ҷовид Муқим аз камтарин омўзгороне ҳастанд, ки аз ҳар курс донишҷўёни беҳтаринро мекобанду барои маҳфили инфиродиашон «Анис» онҳоро номнавис карда, нозукиҳои пешаро аз дигар зовия мефаҳмонанд. Хуш ба ҳоли донишҷўёне, ки имрўз дар ин маҳфил аъзо ҳастанд. Зимнан, бояд гўем, ки маҳфили инфиродии «Анис» дар назди кафедраи журналистикаи байналхалқии факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон аз соли 2007 таъсис ёфтааст ва ҳамасола тибқи нақша 9 маротиба гузаронида мешавад. Он ягона маҳфили мунтазам амалкунандаи факултет аст ва ҷиҳати тарбияи журналистони ҷавон саҳми созгору бориз дорад. Дар маҳфили худ устод Ҷовид Муқим навиштани пайвастаро ба ҷавонон тавсия ва тарбия мекунанд, ногусаста будани назария ва амалияи журналистикаро меомўзанд, тибқи талаботи рўз универсалию мултимедиавӣ будани журналистони ҷавонро таъкид мекунанд, аз қатораи баландсуръати донишҳои муосир қафо намондани ҷавононро ба худ шиор намудаанд. Як ҷиҳати умда он аст, ки дар байни эҷодкорони ҷавон рақобати натиҷабахшро ба миён андохта метавонанд.

Ҳақиқатгўй

Устод Ҷовид Муқим ҳамеша ва самимона ҷонибдории худро аз сиёсати пешгирифтаи Давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон иброз намуда, аз ҳуқуқи конститутсиониашон оид ба озодии баён ҳамеша фаъолона истифода менамуданд. Мутаассифона, ман бо фаъолияти эҷодии устод дар солҳои 90-уми асри гузашта шинос нестам. Бинобар ин, аз диди ман ситораи шуҳрати устод ҳамчун журналисти амалӣ солҳои 2000-2005 сахт медурахшид. Гапашон мисли корду арра, номашон монанди барқ буд. Доғтарин масъалаҳои ҷомеаро менавиштанду мавқеъгирӣ мекарданд. Редаксия ҳам супоришҳои мушкилро ба устод Ҷовид Муқим мефармуд. Албатта, ин мақолаҳо ҳалли баъзе муаммоҳои иҷтимоиро осон менамуданд.

Устод Ҷовид Муқим ҳамеша адолат ва ҳақиқат меҷустанду имрўз ҳам ин анъана бо андаке солормандӣ тантана дорад.

Соли 2003 буд. Рўзе дар идораи ҳафтаномаи «Нерўи сухан» барои нашри мақолаам дар рубрикаи донишҷўёни нашрия интизори сармуҳаррир будам. Нисфирўзӣ аст. Устод Ҷовид Муқим саргарми таълифи кадом як шедеври навбатии худ ҳастанду хомўшӣ утоқро фарогир. Занг телефони хонагӣ ин тавъамии руҳу ҷонро халалдор мекунад.

— Алло, лаббай.

— Мебахшед, ин ҷо идораи «Нерўи сухан»?

— Бале, гўш мекунам, тез гап занед.

— Мебахшед, Мухторҷон (Мухтор Боқизода) ҳастанд мӣ?

— Не, хӯрокхӯрӣ рафтагӣ, саломат бошед.

— Узр, Муҳиддинҷон (Муҳиддин Идизода) чӣ?

— Вай ҳам нест, баромадагӣ, саломат бошед.

— Мебахшед, мебахшед. Ваҳҳобҷон (Ваҳҳоби Латиф) ҳам нестанд?

— Не, нестанд, саломат бошед.

— Узр, охир, дар ҳамин идора ягон одами бофарҳанг ҳаст?

— #@$%@#… Ман ба ту кӣ будам баъд?… гўширо мегузоранд.

Худро дошта натавонистаму баланд хандидам.

— Чӣ механди бо ту?

— Ҳеҷ устод, ҳамту…

Принсипнок

Вақте мо донишҷў будем, 2 омўзгори сахт принсипнок доштем –Ҷовид Муқим ва Сангин Гулов. Сар медоданду аз ҳарфашон намегаштанд. Гуфтанд – иҷро мекарданд. Тамом. Дигар гап ё шарҳ нест. Касе ба куҷое шикоят ҳам намекард. На Facebook буду на Instagram. Фақат қаламу коғаз. Метарсидем? Не! Принсипҳо ва ҳарфашон дуруст буд охир. Агар метарсидем, дар нашрияҳои деворӣ ҳар моҳ устодонро тозиёна надода, ошкоро танқид намекардем. Бо роҳнамоӣ ва ҳидояти дотсент Бахтиёр Қутбиддинов байни курсҳо дар барориши газетаи деворӣ сабқати солим буд. Қаҳрамони марказии ҳазлҳо, памфлету фелетонҳо ва ҳам мақолаҳои танқидӣ ҳамеша декани вақти факултет, марҳум Пайванди Гулмуродзода, устодон Аъзамҷон Азимов, Сангин Гулов, Абдунабӣ Сабурӣ, Нуриддин Бозоров ва дигарон буданд… Мо аз ин 2 устоди принсипнок ва дигар устодони бисёр ҳам азизу муътабару муҳтараму арҷманд А. Саъдуллоев, А. Нуралиев, Б. Камолиддинов, И.  Усмонов, А. Азимов, М. Муродӣ ва дигарон донистем, ки журналист бояд ба суханаш ҷавоб гўяд, мавқеи фаъоли шаҳрвандӣ дошта бошад, дурўяю серўя набуда, хушомадгўӣ накунад, профессионализмро шакл диҳад. Вобаста ба воқеияти рўз иҷрою риояи ҳамаи ин талаботҳо бисёр душвор буд, аммо боло гузоштани манфиати давлату миллат аз ҳамаи манфиатҳои дигарро мо маҳз дар дарсҳои устодон омўхтем. Акнун, бо гузашти қариб 20 сол барои ин ҳама сахтгириҳо ман аз эшон фарзандвор миннатдорам.

Устод Ҷовид Муқим фақат аз паси ҷустуҷўи шогирдону аспирантонашон ҳастанд. Бояд баръакс бошад, аммо не. Нафарони зиёде таҳти роҳбарии устод то имрўз номзади илм шуда, барои пешрафти ҷомеа дар кишварҳои гуногуни олам хизмат мекунанд.

Устод Ҷовид Муқим ба илми журналистика нисбат ба ҳамсолони худ дертар омаданд, аммо монанди тире, ки рост ба нишон заду ҳадафрас буд. Имрўз илми журналистикаи муосири тоҷик ва Ҷовид Муқим ҳамммаъно гардидаанд. Барои эшон баҳогузорӣ ба ҳар як раванди инкишофи журналистикаи асри нав душворие надорад.

Ҳоло устоди муҳтарам дар тренингҳои гуногун ба устодону магистрҳои донишгоҳҳои кишвар «Саводи расонаӣ» меомўзонанд ва бисёр муваффақона. Дар муҳокимаҳои рисолаҳои илмӣ фаъолона, беминнат ва бетараф баромад карда, тибқи принсипи ҳаётиашон ҳақиқатгўӣ ва маслиҳатҳои муфид медиҳанд. Махсусан, ба журналистика алоқа доштани заҳматҳоро одилона ҷонибдорӣ менамоянд.

Нигарониҳои устод аз фазои иттилоотӣ ва бештар шудани ахбори хориҷӣ дурусту саривақтианд. Воқеияти рўз ҳам ин аст, ки мо-шаҳрвандони Тоҷикистон ба рўйдодҳои ҷаҳон аз нигоҳи ВАО-и Русия нигариста, баҳо медиҳем. Идома ёфтани ин омил ба амнияти иттилоотии кишвар хатарзо аст, агар ВАО-и миллӣ дар фазои ҷаҳонӣ ва шабакаҳои иҷтимоӣ бо барномаҳои рангину тамошобоб ҳузури бештар пайдо накунанд.

Ҷовид Муқими адиб ва Ҷовид Муқими олим ду инсони комилан гуногун ҳастанд. Хонандаи закӣ баъд аз қироати осори бадеии устод, махсусан «Ишқи мўйсафед» пай мебарад, ки мо чӣ мегўем… Мо-шогирдон ба Ҷовид Муқими олим бештар ниёз дорем, ҳарчанд нақди адабии устод ҳам равону ҷолиб асту ҳам зебою мубарро.

Ман, ба гумони ғолиб, ҳақ дорам аз номи насли худ ба профессори гиромӣ, устод Муҳаммадӣ Муқимов 60-умин баҳори умрашонро таҳният гўям. Мудом саломат, сарбаланд, сарсупурда ва соябони ҳамаи мо-фарзандону шогирдон бошанду қаламдонашон пур аз ранг.

Хаста набошед, устоди кӯҳгарду хастагинопазирам!

Vivat, устод Ҷовид Муқим! Vivat!

ҶОВИД МУҚИМ, ОЗОДӢ ВА МАСЪУЛИЯТ

Талабшоҳи Салом,

 рӯзноманигор

Ошноии банда ба унвони як шогирд бо устод Ҷовид Муқим ба таври ғайримаъмулӣ сурат гирифт. Маъмулан донишҷӯён бо устодон дар оғози дарс шинос мешаванд ва раванди тадрис усули дарси асотид, ҳамчунин хулқу атвор ва дониши донишҷӯёнро барои якдигар бештар муаррифӣ менамояд. Аммо ошноӣ бо устод Ҷовид Муқим дар курси мо ин марҳаларо тай накард, балки мустақиман аз имтиҳон оғоз шуд. Ба ин хотир онро ғайримаъмулӣ гуфтам.

Устоди марҳум Асадуллоҳ Саъдуллоев моро аз таҳқиқоти журналистӣ дарс мегуфтанд. Вақте нимсола ба охир расиду феҳрасти имтиҳонот дар девор овезон шуд, ёвари устод Асадуллоҳ Саъдуллоев дар имтиҳон Ҷовид Муқим буданд. Бинобар ин мо, донишҷӯён дунболи он будем, то дар бораи устод Ҷовид Муқим, ки он замон дар бораи эшон маълумоти кофӣ надоштем, иттилои бештаре дошта бошем, зеро ин гуна иттилоъ барои мо хеле “муҳим” маҳсуб мешуд.

 Он замон одат ин буд, ки агар устоде ҷадиде ба курс дарс мегуфт, донишҷӯён дарҳол пайи дарёфти иттилои бештар дар бораи принсипҳои дарсии устод мешуданд, то аз усули дарсию имтиҳонгирии ӯ бештар воқиф бошанд. Ба ҳамин далел ҳамкурсон зимни сабти таърихи имтиҳонҳо ҷӯёи маълумоти бештар дар бораи ёвари устод Асадуллоҳ Саъдуллоев дар имтиҳони фанни таҳқиқоти журналистӣ буданд. Аммо касе дар бораи устод Ҷовид Муқим чизе гуфта натавонист, зеро то он замон аз касе имтиҳону санҷиш нагирифта буданд.

Ҳамин тариқ устод Асадуллоҳ Саъдуллоеви марҳум ба кадом сабабе дар имтиҳон ҳузур наёфтанд ва устод Ҷовид Муқим аз мо имтиҳон гирифтанд. Имтиҳон ҳам ғайримаъмулӣ буд: устод масъалаеро матраҳ мекарданд ва зимнан мепурсиданд, ки ин мавзӯъро ба василаи кадом усули таҳиқиқ метавон рӯшан кард. Бо ин гуна тарзи имтиҳонгирӣ ман бори аввал рӯ ба рӯ мешудам, зеро ҳарчанд усули таҳқиқ ва манобеи қобили истифода дар он дар зимни дарс гуфта  шуда буданд, аммо барои мани бетаҷриба ва он ҳам дар рӯзи имтиҳон чунин тарзи имтиҳонгирӣ ғайримунтазира буд. Аммо тарзи бархӯрди устод бо донишҷӯён хеле содда ва озод буд, ки тарси баҳо нагирифтанро коҳиш медод. Ин озодӣ умеди баҳогириро бештар ва шароити андешаро фароҳам мекард. Шояд ба ҳамин хотир буд, ки ман, танбалтарин донишҷӯи курс имтиҳонро супурдам. Суол дар бораи нонвои эҳтимолие буд, ки аз роҳи фиреб соҳиби он даромади бештаре касб мекард. Таҳқиқ бояд мушаххас мекард, ки ин даромад ба чӣ роҳе ба даст меояд.   

Солҳои баъдӣ устод Ҷовид Муқим аз чанд фан ба мо дарс гуфтанд. Дарсҳои устод шеваи хоси дарсгузориро ба намоиш гузоштанд, ки донишҷӯёнро бештар ба журналистикаи амалӣ ҷазб мекарданд. Дар ин дарсҳо озодии имтиҳони таҳқиқоти журналистӣ ҳифз шуда буд. Яъне дарс озод буд, ҳар касе ба ҳар тариқе мехост менишаст, суол мекард, андешаашро мегуфт. Аммо ин озодие, ки Ҷовид Муқим ба донишҷӯён дода буд, масъулият дошт, масъулияте, ки бештар аз навиштани лексия буд. Ҳар як суол ва  ҳар як андешае, ки ироа мегашт, бояд дурустӣ ва солимии он собит мешуд.

Ин ҳама, албатта, далелу мантиқро тақозо мекард. Агар далелу мантиқ дар зимни таҳлили масъалае ироа намешуд, аз омода набудани донишҷӯ ба баҳс дарак медод, ки инро устод ба хубӣ дарк ва сабт мекард. Зимнан атрофи андешаҳои устод низ баҳсҳое сурат мегирифт, аммо устод ҳич гоҳе ба унвони фарде, ки нуфуз дорад, рӯйи андешааш пофишорӣ намекард, балки ҳамчун яке аз нафарҳои вориди баҳс бо манобеъ ва далоили мувассақ ба тарзе ҳақ будани худро собит мекард, ки шакке боқӣ намемонд.

Ин гуна шеваи тадрис аввалан тарси донишҷӯро аз ӯ дур ва баъдан ӯро ба фикр кардан водор мекард.

Бо таваҷҷуҳ ба ин гуна шеваҳои парвариши донишҷӯён аз ҷониби устод бардоштам ин буд, ки озодии дарси Ҷовид Муқим озодие нест, ки донишҷӯро нисбат ба омӯзиш бетафовут намояд, балки шеваи аз омӯзиши ба уҳда гирифтани масъулият буд. Кунун 15 соле беш аз он рӯзгор сипарӣ шуда, аммо ҳамон масъулият то ҳанӯз боқист. Бовар дорам, то замоне ки қалам боқист, ин  масъулият ба дӯши қаламкаш боқӣ хоҳад монд.

Масъалаи дигаре, ки барои мо ба унвони донишҷӯ арзиш дошт, маълумоти бештари устод дар бораи фаъолияти расонаҳои хориҷӣ, ҳадафи таъсис, шеваи нигориш, мавзеъгирӣ, бетарафӣ ё самтдиҳии маводи иттилоотӣ дар расонаҳои хориҷӣ буд. Шояд имрӯз ин паҳлуи фаъолияти расонаҳои хориҷӣ барои оддитарин донишҷӯ рӯшан бошад, зеро имкони мутолиа ва омӯзиши сабки иттилоърасонии расонаҳо имрӯз бештар аст. Он замон, ки марокизи истифода аз Интернет дар шаҳри Душанбе ба нудрат мушоҳида мешуданд, на ҳама имкони истифода аз онро доштанд ё на ҳама метавонистанд аз он истифода кунанд. Аз ин рӯ омӯзиши ҷанбаҳое, ки дар боло зикр кардам, саҳл набуд.

Дар маҷмӯъ шогирдӣ назди устод Ҷовид Муқим нақши муҳиме барои ман дошт. Зеро аввалин навиштаам дар мисоли кори дипломӣ, ки марбути таҳқиқи шеваи нигориши хабар дар ду рӯзномаи амрикоии “USA Today” ва “Herald Tribune International” буд, бо роҳбарии устод иншо шуд. Агар чунин намешуд, дақиқ буд, ки роҳи ман ба рӯзноманигории амалӣ баста мешуд ва ман ҳич фаъолияте дар ин соҳа надоштам.

Бовар дорам, ки ман танҳо нестам. Яъне ин танҳо ман набудам, ки бар маҳзи талошҳои устод дар оянда битавонам ба унвони рӯзноманигор фаъолият кунам. Шогирдоне ба мисли ман ва бештар аз ман дар расонаҳо фаъолият мекунанд, ки хадамоти эшонро дар ҷиҳати тарбияти рӯзноманигорон эътироф менамоянд.

Албатта, ҳар он чӣ, ки нисбати устод гуфтам, ба истилоҳ қатрае аз баҳр аст. Хидматҳои устод дар ростои ташаккул ва омӯзиши барномаҳои марбут ба рӯзноманигории байналмилалӣ, бешак, бештар аз ёддоштҳои банда дар бораи талошҳои Ҷовид Муқим дар парвариши рӯзноманигорони оянда аст. Ин ҳама, албатта, самару баракати умри устод аст, ки таманно мекунем, зиндагӣ ва баракати умри эшон бештар бод.

НАКӮНОМ

Хуршед Сафаров, журналист

Мумкин аст, ки одамон фаромӯш кунанд он чиро ки шумо гуфтаед…

Мумкин аст, ки одамон фаромӯш кунанд он чиро ки шумо анҷом додаед…

Аммо одамон наметавонанд фаромӯш кунанд он таассуротеро, ки шумо ба онҳо бахшидаед…

Чунки ба маҳзи ёдоварии номи кас ҳар он таассуроте, ки дар кулбори хотирот боқӣ мондааст, беихтиёр ва ба таври худкор зинда мешавад, эҳё мегардад ва симои инсон ба сурате, ки худи ӯ муаррифӣ кардааст, пеши назарҳо меояд.

Имрӯз, дар 60-умин солгарди марди солору наҷиб, устод Ҷовид Муқим, ба худ андеша кардам, ки чаро мо шогирдон ҳамеша бо некӣ аз ӯ ёд мекунем. Бале, бо ин ки тарбияи як кадр, хоса тарбияи аҳли қалам маҳсули заҳмати кулли устодон, аҳли факултет ва ҳатто аҳли донишгоҳ аст, шахсиятҳои алоҳида низ метавонанд дар тарбияи кадрҳо саҳми босазо дошта бошанд.

Сентябри соли 2003, дар рӯзҳои аввали донишҷӯиямон гуфтанд, ки сарпарасти гурӯҳатон Ҷовид Муқим аст. Шунидем, ки ӯ аз журналистикаи амалӣ ба илм баргашта, рисолаи номзадӣ ҳимоя кардааст ва он рӯзҳо кори докторӣ анҷом медиҳад. Баъдтар худи устод босалобатона, ҳамзамон бо табассуми ҷовидона ба синфхона ҳозир шуд ва дар муддати кӯтоҳ аҳли гурӯҳ бо ӯ унс гирифтанд.

Дар он рӯзҳо инро чандон пай набарем ҳам, имрӯз мефаҳмам, ки устод ҳар яке аз аҳли гурӯҳро аз рӯйи хулқу хислат ва маҳорату тавоноӣ шинохта, ба фаъолият дар он самте ки қобилияту истеъдодаш мерасад, ташвиқ мекард. Касонеро, ки қалам доштанд, ба ҳамкорӣ бо матбуоти даврӣ водор менамуд, то нозукиҳои касбашонро дар амал омӯзанд. Ёд дорам, ки нахустин мақолаи шогирдонаам дар рӯзномае, ки ӯ ҳамкорӣ дошт, ба чоп расид ва сару диламро шавқи аҷибе фаро гирифт.

Дар ин ҷо наметавонам аз газетаи девории гурӯҳамон ёдовар нашавам, ки бо ташвиқи устод «Анис» ном дошт ва дар зарфи панҷ соли донишҷӯии мо 25 маротиба ба нашр расид. Албатта, барои донишҷӯён ин муваффақият аст ва анҷоми чунин коре бе раҳнамоии устод сурат гирифтанаш имкон надорад. Пас аз даврони донишҷӯии мо мактаби «Анис» дар сурати маҳфили адабии профессор Ҷовид Муқим идома ёфт.

Баъди хатми донишгоҳ банда бо тавсияи устод дар факултет мондам ва дар баробари коромӯзӣ рисолаи илмӣ навиштам ва аз байни донишҷӯёни тоҷик аввалин шуда, таҳти роҳбарии устод ҳимоя кардам. Аслан, машғул шудан бо кори илмиро солҳо қабл устод тавсия карда буд ва барои осонии кор аз он рӯзҳо мавзӯъ ҳам интихоб кардем. Баъдҳо мавзӯъ тағйир ёфта бошад ҳам, кор анҷом пазируфт ва он заминаи бисёр корҳои хуб дар зиндагии шахсии мо гардид.

Вақте дар муассисаи таълимии дигар ба ҳайси декани факултет кор мекардам, як муддат хостам, ки устод Ҷовид Муқимро ба ҳамкорӣ даъват кунем. Бо дархосту хоҳиши мо устод дар як бегоҳ дар мавзӯи заминаҳои татбиқи ҳукумати электронӣ ва ҳифзи амнияти иттилоотӣ модули таълимӣ омода карда, дар ҳузури ҳайати олимон муаррифӣ карданд. Устод, ки аслан дар атрофи мавзӯъҳои марбут ба проблемаҳои актуалии замон дарс мегӯянд, маҳорати беназири баррасии масъалаҳоро доранд. Ҳамагии аҳли нишаст ба касбияти устод, суханварӣ ва маҳорати ҷалби аудитория аз ҷониби ӯ қоил шуданд, аз кордонияш тавсиф карданд, аммо аз ин дере нагузашта, бо сабаби ба кори дигар даъват шуданам, мутаассифона, ҳамкории мо амалӣ нашуд.

Устод Ҷовид Муқим на танҳо дар муҳити факултет ва донишгоҳ, балки берун аз соатҳои кориву дарсӣ ҳам бо шогирдон ҳамдарду қарин ҳастанд. Боре қарор буд, ки дар рӯзи истироҳат бо аҳли гурӯҳи мо ба Варзоб раванд. Вақте дар назди боғи ҷавонон ҷамъ меомадем, дар канори дигари роҳ, донишҷӯёни курси поёниро дидем, ки ҷамъ меомаданд ва иттифоқан нияти ба зодрузи ҳамкурсашон рафтанро доштанд. Онҳо бо дидани Ҷовид Муқим аз устод бисёр хоҳиш карданд, ки ҳамроҳашон ба шаҳри Турсунзода биравад, аммо устод ишора мекард, ки бо мо тасмими сафар дорад. Дар ниҳоят ба хотири бе устод нарафтан, онҳо бо исрори соҳибҷашн ҳамаи моро ба зодрӯз даъват карданд ва эҳтироми онҳо нисбат ба устод Ҷовид Муқим хатсайри моро тағйир дод. Ин сафари ногаҳонӣ боиси дӯстиву қаробати доимии мо бо аҳли курсҳои поёнӣ ҳам гардид.

Дар ҳамин гуна сафарҳое, ки мо бо устод ба шаҳру ноҳияҳои гуногун доштем, шоҳид гардидем, ки ӯ дар баробари олим, муҳаққиқ, омӯзгор, нависанда ва журналист будан, ҳамсуҳбати хуш, сайёҳи ботаҷриба, донанда ва посдорандаи табиати диёр, ошпази бомаҳорат ва падари ғамхор будааст. Кордонии ӯ дар ҳама самтҳо манбаи илҳоми мо ҷавонон мегардид.

Ҳамин аст, ки ман гумон мекунам, рисолати омӯзгорӣ фақат бо дарс додан дар муҳити синфхона ва аудитория бояд маҳдуд намонад. Ҳар гоҳе мо мехоҳем шогирдонро ба роҳи дуруст раҳнамоӣ кунем, зарур аст, ки мисли устоди некном Ҷовид Муқим вақти бештаре ба тарбияи онҳо ҷудо намоем.

ПОКИЗА ЧУ ШАБНАМИ САҲАР БОЯД БУД

(Меҳрнома ба ифтихори 60 солагии устод Ҷовид Муқим)

Обидҷон Саидзода,

директори Радиои Тоҷикистон

Инсони комил шахсест, ки пероҳани ботинии худро бо хислатҳои наҷиби инсонӣ музайян сохта. Ин қабил ашхосро пайваста табассум дар лабу нахли адаб дар қиёфа гул карда.

Қаҳрамони навиштаҳои мо низ дар ҷомеа хешро аз зумраи инсони комил муаррифӣ намуда. Табассум дар лабонаш гул мекунад. Дилкушод ва кушодачеҳра аст. Назаре дорад фарох ба олами атрофу акноф. Худ низ як ҷавонмарди танўманд, паҳлавонсурат ва гармчеҳра мебошад. Ҳамеша ғарқи кор асту такопў.

          Дар аввал чунин ба назар мерасад, ки дар бораи як шахсият  навиштан корест саҳл. Вале дар асл  чунин нест. Зеро баробари ба даст гирифтани хома паҳлуҳои наву сеҳромези ботинии қаҳрамон ҷилвагар мешавад.

Ҷовид Муқим. Хислату касбият ва фаъолияти ўро, ки бо ахлоқи накў, ҷаҳонбинӣ, ҳирфаият ва донишмандиаш омезиш ёфтаанд, тасвир кардан мушкил аст.

Ў муаллим аст.

Ў роҳнамоест, ки пешааш аз буъдҳои гуногун иборат аст.

Ў ин ҳамаро соҳиб аст. Дониши амиқ дар арсаи тахассус, ошноӣ бо илмҳои ҳамрадиф, маърифати баланд, касби маҳорати хос дар дарс гуфтану омўзондани шогирдон, оини роҳбариро дарк кардан ва аз хиради воло баҳравар будан, ин ҳама ўро назди мо, шогирдон соҳимэҳтиром намуда…

        Устод Ҷовид соли 1997 ба сифати унвонҷӯи кафедраи телевизион ва радиошунавонии ДМТ пазируфта шуда, соли 2003-юм аллакай чун муҳаққиқ дар мавзўи «Таърихи пайдоиш ва рушди радиои «Озодӣ»» рисолаи номзадӣ ҳимоя намуда, сазовори дараҷаи номзади илми таърих гашт. Акнун майдони фаъолияти ў васеътар шуд. Ба назараш чунин мерасид, ки усулҳои омўхтааш барои ин майдон каманд. Ва боз ҳам аз пайи ҷустуҷў, навоварӣ ва истифодаи усулҳои нав афтод. Дархос­ту бозёфти адабиёти тоза, омўзиши сабку паҳлуҳои нави илм ва таҷрибаи пешрафта ба кори ҳамешагии устод табдил шуд. Боло рафтани маҳорати педагогӣ ва усули дарсомўзии устод торафт барои шогирдон мақбул ва ҳидоятгар барои ошноии бештар ба илму маърифати журналистика гардид. Усули дарёфти паҳлуҳои нави мавзўъ шогирдонро водор мекард, ки ҳама дастаҷамъона ба дарс омодагӣ гиранд ва вазифаҳои хонагиро ба пуррагӣ азхуд намоянд.

Омўзиш, такопў ва ҷустори устод Ҷовид Муқим барҳадар нарафт. Имрўз ҳама шогирдони боҳавсала, касоне, ки дар пайи омўзиш ва ошноӣ бо паҳлўҳои нави илму маърифат ҳастанд, ҳар дарси ўро, ҳар маслиҳату машварати ўро бесаброна интизор мешаванд.

Устоди варзида Ҷовид Муқим аз ҳамин дидгоҳ вориди синфхона мешавад ва ба омўзиши шогирдон мепардозад. Дар синфхона нишаста маълум менамудем, ки мароми аслиаш аз таълиму тадрис ва илму дониш ба донишҷўён иборат мешавад ва тамоми корҳои дигар аз ёдаш берун мемонад.

Ў хеле хуб дарк мекунад, ки бо соҳибистиқлол шудани Тоҷикистон ва густариши равобити байналхалқӣ зарурати омода намудани мутахассисони ботаҷрибаи журналист дар диёр афзудааст. Ба ҳамин далел, ў дар баробари чанд нафар дар пайи омода кардани барномаю китобҳои дарсӣ ва дастурҳои таълимию методӣ мебошад. Дар миёни касоне, ки дар пешрафти факултети журналистикаи ДМТ саҳм доранд, имрўз мақоми устод Ҷовид Муқим андак нест.

Домани омўзиш ва тадқиқоти устод Ҷовид Муқим фарох аст. Ҳанўз дар айёми ҷавонӣ ба омўзиши таъриху фарҳанги диёр рағбати фаровон дошт. Дар ин маврид қиссаю ҳикояҳои ҷолиби диққат низ таҳия намудааст.

Соли 2006-ум ин шахсияти варзида дар мавзўи муҳим ва мубрами «Воқеияти Тоҷикистони соҳибистиқлол ва проблемаҳои инъикоси он дар ВАО-и хориҷӣ» рисолаи докторӣ ҳимоя намуд. Дар илми рўзноманигории ватанӣ мавзўи мазкур нав буд ва бори аввал аз байни пажўҳишгарони диёр маҳз Ҷовид Муқим ба он даст зад.

Устод  Ҷовид Муқим аз зумраи олимони сермаҳсулест, ки дар  муддати кўтоҳ 17 китоби илмию публитсистӣ, дастурҳои таълимӣ, аз ҷумла «Ҳақиқат ва дурўғ», «Мақоми жанрҳо дар радиои «Озодӣ», «Гендер ва журналистика», «Радиои Би-Би-Си: дирўз ва имрўз», «Сиёсат ва ҷангҳои иттилоотӣ», «Буҷаи давлатӣ ва журналистика», «Радио ва рўзноманигорони ҷавон», «Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он» ва «Журналистикаи чандрасонаӣ» ба табъ расонидааст. Инчунин зиёда аз 50 мақолааш дар мавриди мушкилоти ВАО дар рўзномаю маҷаллаҳои дохилию хориҷӣ нашр шудааст.

Ҳамчунин ба сифати устоди варзида зиёда аз 100 семинару мастер-классҳо дар шаҳрҳои Душанбе, Кўлоб, Хуҷанду Бохтар гузаронида, хизмати шоёне дар ин самт кардааст.

          Барои такмили касби журналистӣ ў дар ИМА, Чехия, Шветсия, бозомўзӣ карда, дар даҳҳо семинару конфронсҳои журналистӣ дар шаҳрҳои Душанбе, Маскав, Алма-ато, Бишкек фаъолона иштироку суханронӣ намудааст. Домани фаъолияти устод Ҷовид Муқим фарох буда, ҳосили ҳатто сафару баъзан бо имкон дар ягон осоишгоҳ барқарор кардани саломатиаш низ китоби дарсӣ ва ё қиссаю ҳикояҳои ҷолиби хонданибоб шудаст.

Ногуфта намонад, ки дар пешрафти фаъолияти устодӣ ва шахсияти вай хислатҳои отифии инсонӣ мавқеи хоса доранд. Тақаллубро намеписандад ва бетакаллуф, якрўю бериё ва бетамаъ зиндагӣ ва кор мекунад. Бо ҳама-чӣ кеҳтару чӣ меҳтар дар баёни ростӣ ва ифодаи рафтор, фаъолият ва шинохти ҳақиқат бидуни хотирбинӣ амал мекунад. Муссалам аст, ки ойини раҳбарӣ ва шеваи кулоҳдориро хуб медонад, аммо кулоҳбар­дориро қабул надорад. Ҳамин ҷавҳари зотӣ, сиришти пок ва фарохна­зарӣ устод Ҷовид Муқимро имкон дода, ки дар ин самт комёб бошад ва гўё тибқи фармудаи шоири хушбаён Алимуҳаммад Муродӣ рафтор дорад, ки фармуда:

       Чун гард нашав, ки печутобат бошад,

       Саргаштагийи дашти харобат бошад.

           Покиза чу шабнами саҳар бояд буд,

          Хоҳӣ, ки дурахши офтобат бошад!

РАҲКУШО ДАР КОРУ ЗИНДАГӢ

Маҳмудҷон Усмонов,

муовини аввали сармуҳаррири

рӯзномаи “Садои мардум”, номзади улуми филология

— Маҳмудҷон, салом!

— Ваалейкум салом, устод!

— Чӣ хел? Аҳвол хуб, саломатӣ нағз?

— Ташаккур устод. Кору саломатии Шумо чи хел?

— Ташаккур, ҳама нағз. Дар куҷоӣ?

— Дар Душанбе.

— Ягон ҷо кор карда истодаӣ ё не?

— Не, устод. Ҳоло бекорам.

— Панҷ сол магар барои бекор истодан хондӣ?!

— Насиб бошад, аз моҳи оянда барои кор ба ягон идора муроҷиат мекунам.

— Моҳи оянда не, худи пагоҳ ба идораи рӯзномаи «Ҷумҳурият» рав! Озмуни ҷои кор доранд, ба муаллима Талъат Нигорӣ бигӯ, ки Ҷовид Муқим фиристод.

— Хуб шудаст, устод. Меравам.

— Исто, ки дар «Ҷумҳурият» ҳаваси кор кардан дорӣ?

— Кор бошад, устод…

— Ин тавр бошад, рав. «Ҷумҳурият» мактаб аст. Устодон Асадулло Саъдуллоеву Иброҳим Усмонов он мактабро гузаштаанд.

— Саломат бошед, устод…

— Хайр.

Ин муҳовараи телефонии мо бо устод Ҷовид Муқим моҳи августи соли 2009 сурат гирифт. Он замон аз хатми донишгоҳ як моҳ бештар гузашта буд. Субҳи рӯзи дигар ба идораи рӯзномаи «Ҷумҳурият» назди муаллима Талъат Нигорӣ рафтам, ки ба ҳайси муовини якуми сармуҳаррир кор мекарданд. Гуфтам, ки устод Ҷовид Муқим фиристоданд ва тибқи эълони идораи рӯзнома дар бораи озмуни ҷои кор омадаам. Ба муаллима рӯйхати мақолаҳои то он вақт дар матбуот чопкардаро пешниҳод кардам. Он кас изҳори қаноатмандӣ намуда, маро ба назди сармуҳаррири рӯзнома Камол Абдураҳимов бурданд…

Ҳамин тавр, бо раҳнамоии устод Ҷовид Муқим шарафи будан ва кор омӯхтан дар муҳити эҷодии рӯзномаи бонуфузи кишвар — «Ҷумҳурият», ки аксар адибони номвари ҷумҳурӣ, ходимони давлативу шахсиятҳои мумтоз он ҷо фаъолият кардаанд, насиб гардид. Бешубҳа, ба монанди банда, аксар шогирдонашон маҳз бо шарофати устод Ҷовид Муқим ба идораҳои воситаҳои ахбори омма раҳ ёфтаву соҳиби ҷои кор гаштаанд. Ва ин яке аз хусусиятҳои фаъолияти устод аст, ки дар факултети журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон ба донишҷӯён ҳам назарияи касбро ёд медиҳанду ҳам барои дар амал татбиқ кардани омӯхтаҳо мусоидат мекунанд.

            Дар ин маврид ёдоварии нуктаи дигарро ҳам зарур меҳисобам: Соли 2007 устод Ҷовид Муқим ба гурӯҳи мо — курси сеюми ихтисоси журналистикаи байналхалқӣ, ки 20 нафарро ташкил медод, дарси «Маҳорати журналистӣ» (радио-журналистика) гузаштанд. Вале бо фарқ аз дарсҳои дигар макони омӯзиш факултет не, дафтари Интернюс дар Душанбе таъин шуда буд, ки устод қисман он ҷо низ фаъолият доштанд. Агарчӣ дарсҳои мо дар факултет басти дуюм, яъне нимрӯзӣ доир мешуданд, вале ҳар пагоҳӣ, ҳамаи 20 нафар аз ҳамсабақҳои мо бо шавқи зиёд ба коргоҳи устод мерафтанд. Натиҷаи омӯзиши дарси «Маҳорати журналистӣ» он шуд, ки дар муддати кӯтоҳ тамоми гурӯҳ кори бандубаст, сабт, таҳрир, таҳияи матн ва гузоришнависиро барои радио ёд гирифтанд. Шарти устод ҳам он буд, ки ҳар нафар бояд на кам аз ду гузориши воқеӣ таҳия мекард. Гузаштан аз санҷиши устод танҳо пас аз омода кардани гузориш мумкин буд. Аммо кор ба ин тамом намешуд. Устод тибқи шартнома гузоришҳои таҳияшударо ҳатман ба радиоҳои «Ватан» ва «Имрӯз» мефиристод ва онҳо аз тариқи радио пахш мешуданду донишҷӯён ҳаққи қалам мегирифтанд. Ин як таҷрибаи бисёр муфид ва хуби корӣ буд, ки устод барои ҳамсабақҳои мо муҳайё карданд. На танҳо гурӯҳи мо, балки донишҷӯёни ҳавасманд аз ихтисосҳои дигар ва аз курсҳои болоӣ низ тадриҷан ба омӯзиш ҷалб шуда, шеваи муосири гузоришнависиро ёд мегирифтанд.

            Ҳоло аксари нафароне, ки он дарси маҳоратро аз устод Ҷовид Муқим омӯхтаанд, дар идораҳои радио фаъолият доранд. Хоса, танҳо аз гурӯҳи мо баъди хатм 12 нафар дар расонаҳои ахбори омма ба кор пардохтанд, ки нишондоди баланд аст ва дар ин ҷода, бешак, саҳми устод бузург мебошад.

            Устод Ҷовид Муқим барои банда тимсоли журналисти касбист. Бо номи эшон бори аввал соли 2004 дар саҳифаи рӯзнома шинос шуда будам. Баъдтар, замони таҳсил дар донишгоҳ аз сабақҳои устод баҳравар гаштем, ба мо аз фанҳои гуногуни тахассусӣ дарс доданд. Як ҷиҳати бартарии устод дар он аст, ки танҳо ба назария маҳдуд нестанд. Масалан, агар ба донишҷӯён дар бораи хусусияти жанрҳои публитсистӣ-бадеӣ дарс гузаранд, ҳатман дар матбуот ба қалами эшон очерку лавҳа ё фелетону памфлетро вомехӯред. Ин ҳам аз хусусияти муаллимии устод Ҷовид Муқим аст, ки мекӯшанд, то ба донишҷӯ аз эҷодиёти худашон намунаи жанрҳои публитсистикаро нишон диҳанд.

            Онро ҳам бояд зикр кард, ки замони таҳсил устод Ҷовид Муқим барои гурӯҳи мо шахси худӣ маҳсуб мешуданд. Зеро ҳам донишҷӯён ва ҳам устод нисбат ба якдигар самимияти хоса доштанд. Шогирдон бо дилхоҳ масъала ба устод муроҷиат карда, машварат мегирифтанд.

Яке аз машғулиятҳои писандидаи устод ба сайри кӯҳсор баромадан аст. То ҳол чунин сафарҳо доранд ва аз натиҷаи онҳо ҳатман барои матбуот очерки сафарӣ ё қайдҳои роҳ менависанд, ки низ омӯзанда аст. Бо эшон борҳо дар чунин сафарҳо ҳамроҳӣ доштем. Сафарҳои гурӯҳие, ки мо — ҳамсабақон ҳамроҳи устод берун аз шаҳр, масалан дар Варзобу Ҳисору Турсунзода доштем, бас хотирмонанд. Ва дар онҳо Ҷовид Муқими дӯстдори табиату мавҷудоти зинда, гуманист ва зиндадилро бештару бештар мешиносед.

Раҳбариву раҳнамоии устод ба шогирдон низ вижагии дигарест. Донишҷӯёнро вобаста ба самти таҳқиқи кафедраи журналистикаи байналхалқӣ ба омӯзишу пажӯҳиш сафарбар мекунанд. Дар ин роҳ вобаста ба паҳлуҳои таҳқиқнашудаи масоили байналхалқӣ ҳамеша мавзӯи нав доранд. Аммо на ҳамаро шарафи шогирдӣ ба устод Ҷовид Муқим насиб мегардад. Пеш аз интихоби донишҷӯён аввал пурсон мешаванд, ки кадоме аз онҳо забонҳои англисиву русиро балад ҳастанд. Ин ба хотири он аст, ки бештари мавзӯъҳое, ки устод барои таҳқиқ пешниҳод мекунанд, аз расонаҳои байналмилалӣ буда, забонашон ё русист ва ё англисӣ.

Дар ин самт мо аз раҳнамоиҳои устод Ҷовид Муқим борҳо шарафёб шудаем. Хусусан, таҳти роҳбарии эшон бори аввал дар конференсияи илмӣ ширкат варзидан ҳамоно ба ёд мондааст. Зеро ба ҷо овардани ҳар амале бори нахуст ҳаяҷонангезу хотирмон аст. Маҳсули он конференсия соли 2008 дар аввалин маҷмӯаи кафедра таҳти номи «Журналистикаи байналхалқӣ» нашр шуда, ҳамин тавр ба ҳукми анъана даромад ва инак ҳар сол дар кафедраи журналистикаи байналхалқӣ ба чоп мерасад.

Дар баробари ифтихори шогирдӣ аз устод Ҷовид Муқим шарафи ҳамкор будан бо эшон низ ба ман насиб гаштааст. Соли 2016 нахуст ба кафедраи телевизион ва радиошунавонии факултети журналистика ба кор омада, пас аз як сол ба кафедраи журналистикаи байналхалқӣ, ки профессор Ҷовид Муқим он ҷо фаъолият дорад, гузаштам. Омадан ба факултети журналистика низ бо ташаббуси устод сурат гирифт: Тобистони соли 2016 дар муҳокимаи рисолаи илмии унвонҷӯе, ки дар факултети журнлистика мегузашт, ширкат доштем. Дар толор паҳлуи устод Ҷовид Муқим нишастам.

— Ту кай ҳимоя мекунӣ?! – савол дод устод пас аз ҳолпурсӣ.

— Навбат расад…

— Корат ду соли пеш омода буд, наход ҳоло ҳам навбатпоӣ кунӣ…

— …

— Дур нарав, баъд аз муҳокима ҳар ду назди декани факултет медароем.

— Хуб, устод.

Воқеан, пас аз анҷоми он муҳокима устод Ҷовид Муқим, мисли ин ки мактаббачаро аз дасташ дошта ба мактаб мебаред, маро ба утоқи кории декани факултет — Саъдӣ Маҳдӣ бурданд. Он замон на ман декани факултетро мешинохтаму на декани факултет маро.

— Ин кас декани факултет Саъдӣ Маҳдӣ, — деканро шинос кард устод Ҷовид Муқим ва афзуд: — Маҳмудҷон Усмонов аспиранти кафедраи журналистикаи байналхалқист. Кораш ду сол пеш омода буд, вале то ҳол кашолкорӣ карда гаштааст…

Пас аз он муаррифии кӯтоҳ устод баромада рафтанду мо бо декани факултет суҳбати самимие доштем, ки заминаи ба кор омадан ба факултети журналистика гардид. Аз ин рӯ, аз ҳар ду устод ҳам барои некиашон бениҳоят миннатдорам. Ва бо ихлосу самимият мегӯям, ки устод Ҷовид Муқим ҳамеша барои шогирдон раҳкушоянд. Раҳкушо дар кор, дар илму таҳқиқ ва дар зиндагӣ.

Ба устоди муҳтарам, раҳнамои шогирдон, журналисти касбӣ, профессор Ҷовид Муқим, ки ба синни 60-солагӣ даромаданд, чун шогирд ва ҳамкор офияту хушҳолӣ ва комёбиҳои бешумор орзумандам.

ИНСОНИ ШАРИФ

Ҷамолиддин Яқубов,

дотсенти кафедраи журналистикаи байналхалқӣ

Доктори илмҳои филология, профессори кафедраи журналистикаи байналхалқӣ Ҷовид Муқим (Муҳаммадӣ Муқимов) аз эҷодкорони хеле сермаҳсул мебошад, ки байни мухлисон бо осори бадеиву публитсистӣ ва илмӣ, байни ҳамкорон ҳамчун инсони асилу шариф шинохта шудааст.

Бо Ҷовид Муқим аз давраҳои донишҷӯиямон шиносоӣ дорам. Моҳи феврали соли 1988 мо чанд нафар пас аз хизмати аскарӣ ба курси 2-и факултети филологияи  тоҷик барқарор шудем. Вақте бори аввал бо Ҷовид Муқим ва ҳамкурсашон Саъдулло Ҳайдарӣ вохӯрдем, аз фикр гузаронидем, ки ба факултет муаллимони ҷавон ба кор омадаанд. Баъди чанд муддат фаҳмидем, ки онҳо донишҷӯянду аз мо як курс поён дар гуруҳи журналистика таҳсил мекардаанд. Ӯро ман қаблан ғоибона мешинохтам. Зеро навиштаҳояш дар рӯзномаи маҳаллии “Байрақи ленинизм” (ҳоло “Ҳисори шодмон”) ва дигар нашрияҳои марказӣ аллакай мухлисони худро пайдо карда буданд.

Аз давраҳои донишҷӯӣ Ҷовид Муқим дар маҳфилҳои эҷодӣ хеле фаъол буд. Дар даврони донишҷӯияш дар рӯзномаи “Паёми Душанбе” ба таври пурра ҳамчун хабарнигор кор мекард ва навиштаҳояш пайваста дар ин нашрия ба табъ мерасиданд. Дар маҷмӯаи адибони Ҳисор, ки бахшида ба 60-солагии таъсисёбии ноҳияи Ҳисор соли 1992 ба табъ расидааст, номи Ҷовид Муқим дар қатори эҷодкорони ноҳия ҷой дода шудааст.

Солҳои 1993-1994 шарафи ҳамкор будан бо Ҷовид Муқим бароям муяссар гаштааст. Ҷовид Муқим он замон дар идораи иқтисодии Радиои Тоҷикистон фаъолият мекарду банда дар идораи “Фуруғи Ориёно” (“Пайки Аҷам”) ба омода кардани барномаҳои иттилоотӣ машғул будам. 

   Ҷовид Муқим дар ҳар ҷое, ки фаъолият намуда бошад, бо меҳнатдӯстиву фаъолияти пурсамараш ва ақлу дониши гирояш миёни коллективи ҳамкорон соҳибобрӯ гардидааст. Дар давоми фаъолияти меҳнатиаш чӣ дар расонаҳои хориҷӣ ва чӣ дар созмонҳои байналмилалии журналистӣ худро ҳамчун журналисти пухтакор нишон додааст.

    Соли 2004 устоди зиндаёд, профессор Асадулло Саъдуллоев кафедраи журналистикаи байналхалқиро таъсис доданд ва мо чанд нафар шогирдон, аз ҷумла Ҷовид Муқим ва бандаро ба ин кафедра даъват карданд. Инак 17 сол мешавад, ки бо ин марди заҳматпеша, олими пухтакору нуктасанҷ ва инсони шариф – Ҷовид Муқим дар як кафедра фаъолият мекунем.

Ҷовид Муқим ҳамчун эҷодкор шахси хеле сермаҳсул асту бо замона қадам мезанад. Асарҳои илмиву таълимии профессор Ҷ. Муқим ба монанди “Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ”, “Гендер ва журналистика”, “Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он”, “Журналистикаи чандрасонаӣ” ва ғ. аз серхонандатарин китобҳои ӯ мебошанд.

Ҷовид Муқим дар баробари китобҳои илмӣ ба эҷоди асарҳои бадеӣ низ шуғл меварзад. Китобҳои бадеӣ-публитсистиаш ба монанди “Вақте мард мегиряд”, “Ишқи деромада”, “Ишқи мӯйсафед”, “Қасос”, “Хиёнат” дар муддати кӯтоҳ ҳаводорони зиёд пайдо намудаанд.

Ҷ. Муқим инчунин дар навиштани фелетону памфлет ба муваффақиятҳо соҳиб шудааст. Навиштаҳои ӯ ҳама аз мушоҳидаҳои зиндагӣ бармеоянд. Чанде пеш яке аз памфлети Ҷ. Муқимро бо номи “Хӯҷаинча” хонда будам. Муаллиф дар ин памфлет бемасъулиятии ронандагони нақлиёти ҷамъиятӣ ва бесарусомонӣ дар нақлиётҳои ҷамъиятии шаҳриро сахт зери мазамат қарор додааст. Ҳамчунин дар яке аз памфлетҳои дигари Ҷ. Муқим “Артист” сухан аз боби одамони дурӯяву буқаламун меравад. 

  Ҷовид Муқимро шогирдон ҳамчун устоди серталаб, ҳақшинос ва дар навбати худ дилсӯз мешиносанд. Ҳар шогирде агар бори аввал бо Ҷовид Муқим вохӯрда бошад, дар дилаш ҳарос пайдо мешавад, ки аз ин устод баҳои баланд гирифтан душвор аст, аммо чун наздиктар шинос шуд, пиндошташ ботил мебарояд.

   Саҳми профессор Ҷовид Муқим дар тарбияи мутахассисони соҳаи журналистика хеле калон аст. Бисёр шогирдони Ҷовид Муқим дар идораҳои васоити ахбори омма мавқеи хешро пайдо кардаву дар вазифаҳои баланд кор мекунанд. Рӯзе яке аз шогирдон, ки дар вазифаи баланд дар Радиои Тоҷикистон фаъолият дорад, ҳангоми суҳбат чунин нақл кард: “Дар як дарси худ устод Ҷовид Муқим ба ҳар як нафар вазифа доданд, ки дар мавзӯи дилхоҳ то охири дарс мавод навишта пешниҳод намоем. Ман ҳам дар қатори дигар ҳамсабақонам дар мавзӯи варзишӣ мавод пешниҳод кардам. Устод фикри худро дар бораи навиштаи ҳар як нафар иброз доштанд, аммо доир ба навиштаи ман чизе нагуфтанд. Аз муаллим пурсидам, ки чаро фикрашонро нисбат ба маводи навиштаи ман баён накардед? Устод гуфтанд: Аз ту шореҳи варзишӣ баромаданаш мумкин аст, агар кӯшиш намоӣ. Ин сухани устод дар қалбам валвала андохт ва барои журналист шудан бештар саъю талош мекардагӣ шудам”. Чунин мисолҳо зиёданд.

Зиёда аз 15 сол мешавад, ки дар факултети журналистика аъзои маҳфили “Анис”-и профессор Ҷ. Муқим вобаста ба масъалаҳои амалияи журналистика дарси ҳунару маҳорати эҷод ва омода кардани маводҳои журналистиро мувофиқ бо стандартҳои байналмилалӣ меомӯзанд. Аз ин маҳфил бо шарофати захматҳои профессор Ҷовид Муқим даҳҳо журналистони имрӯзи Тоҷикистон дарси ҳунару маҳорат омӯхтаанд.     

Дар бораи шахсияти профессор Ҷовид Муқим суханҳои зиёд гуфтан мумкин аст, аммо суханро ба дарозо набурда, дар поёни меҳрнома, ба марди фидокору заҳматпеша, ки дар соли ҷорӣ синни мубораки 60-ро пур мекунад, пеш аз ҳама тандурустӣ ва дар корҳои илмиву эҷодӣ ва тарбияи мутахассисони соҳаи журналистика муваффақиятҳои нав ба навро хоҳонам.

ТАСОДУФӢ, АММО…

Раҳматулло Одинаев,

 сармуҳаррири идораи таҳлилии Радиои Тоҷикистон

              Зимистони соли 2005.  Ҳаво хеле сард ва барф  ба мисли пари паранда аз осмон мерехт. Аз равзанаи аудиторияи 217-и факултаи журналистикаи ДМТ ба берун нигариста, ғарқи андеша будам. Рӯз аз рӯз  ноумедӣ вуҷудамро фаро мегирифт ва худ ба худ мегуфтам: «Ана, соли  дувуми таҳсилам ҳам  ба поён мерасад, аммо мақсаду ҳадаф то ҳол рўшан нест. Кор танҳо рафтану омадан…» Ҳамин гуна суолу масъалаҳо зеҳнамро дар аудиторияи 217, ки бештари маврид он ҷо дарсҳои амалияи журналистика мегузашт, банд мекард ва ҳатто азми сафар ба Русия мекардам… «Раҳматулло, ту журналист намешавӣ, бас аст худфиребӣ! -меандешидам худ ба худ. Гоҳҳо дар дарсҳо хобам мебурд. Сарро болои панҷа гузошта, ба ҷузъ аз садои тик-тики ақрабаки соати дастам чизеро  намешунидам…Рўзҳоям низ чун ақрабаки соат дар гардиш буд, агар гардиши ақрабак чизеро, масалан паси сар шудани соатеро ифода кунад, вале гардиши зиндагии ман бидуни маъно ва якранг буд.

 Чун пештара муаллим  вориди синфхона гардид…

— Хайр чӣ гапҳои нав, хубен бачаҳо!-садои марғуладор фазои синфхонаро фаро гирифт.

— Ташаккур устод, — чун толибилмони мактаби миёна ҳама бо як овоз ҷавоб додем.

 Аз чӣ бошад, шеваи кории устод аз дигарон ба куллӣ фарқ дошт. Бениҳоят самимӣ буд. Гузашта аз ин лаҳни гуфтораш низ шириние дошт, ки ман бештар онро дар гўйишҳои падарам ҳис мекардам. Шояд аз ҳаминҷо бошад, ки дар бештар маврид падару устодро ришсафедони маҳаллаи мо дар як радиф мегузоранд.  

— Дарсро шурӯъ мекунем. Ана ин варақҳоро гиред ва дар дилхоҳ мавзӯъ хабару гузориш  нависед! Дарси амалӣ мегузарем,- гуфт муаллим…

Бо ҳамин ҳамкурсон аз пайи иҷрои вазифа шуданд. Ҳамоно нигоҳи ман ба берун, ба барфпораҳое, ки аз осмон меборид, дўхта шуда буд.

 -Амирхон навис, вақт кам мондааст! — хитоб намуд устод…

 — Раҳматулло, ту чаро наменависӣ? — аз кунчи синфхона садои   Нурмуҳаммад маро ба худ овард.

 -Чӣ нависам охир намедонам?

-Хай хаму варақа сиёҳ кун барои ту меша,- бо лаҳҷа хитоб кард, Нурмуҳаммад…

            Пас аз муддате ҳамсабақон як-як нигоштаҳояшонро пеши муаллим гузоштаанд ва устод ба таҳлил шурӯъ намуд …

-Ҳа, хуб, бад нест… Хабарро ин хел наменависанд, бояд ҳодисаро дар аввал меовардӣ… Ту мактаби миёна хондӣ, ин чӣ тарзи навишт аст, хатои имлоӣ зиёд дорӣ, — гоҳҳо эрод мегирифт муаллим. Гоҳи дигар:

— Фаридун, маводи хуб навиштӣ, вале ҳодисаро каме образ медодӣ хуб мешуд…

Ҳамин гуна муаллим нигоштаҳои ҳамкурсонро таҳлилу баррасӣ мекард ва камбудиву муваффақиятҳои онҳоро ошкоро мегуфт…  

— Устод,  канӣ гӯед, мо журналист шуда метавонем,-пурсид  Нурмуҳаммад.

— Ҳамаатон не,  масалан ту  Нурмуҳаммад барандаи хуб мешавӣ! — бо табассум хитоб кард ба сӯи ӯ.

— Хуш, дигарҳо чӣ, устод!

— Фаридун журналисти хуб мешавад, ман инро аз навиштаҳояш пай бурдам. Хуршед ҳам қалами хуб дорад, бе хато менависад, ӯ низ дар ин ҷода метавонад муваффақ шавад. Парвона агар каме ҷасорат пайдо кунад, метавонад рӯзноманигори касбӣ шавад. Амирхон муаллим мешавад. Ҷалолу Шараф бошанд тоҷир, зеро онҳо ба хотири  аз «аблава» гурехтан инҷо омаданд, ба хотири кафедраи ҳарбӣ,- баён намуд устод. Ҷалолу Шараф бошанд, сар меҷунбонданду аз заковати устод дар ҳайрат буданд.

– Муаллим, Раҳматуллоро фаромӯш кардед! Оё ӯ журналист мешавад?-луқма партофт Амирхон.

-Ҳа, фаромӯш кардам бачаҳо! Раҳматулло ҳам  метавонад журналист шавад. Ӯ бачаи болаёқат, аммо каме танбал. Агар каме кӯшиш кунаду чарбуи шикамашро об кунад, албатта рўзноманигор мешавад- гуфт, устоди меҳрубон Ҷовид Муқим дар поёнии дарс…

            Маҳз ҳамин дарс, ҳамин гуфторе, ки зимистони соли 2005, дар утоқи 217 сурат гирифт, маро  вориди шоҳроҳи журналистика намуд. 

            Ростӣ ба факултаи журналистикаи ДМТ омаданам тасодуфӣ сурат гирифтааст ва ин танҳо амалишавии орзуи бародарам буд, аммо ҳамин як сухани умедбахши устод Ҷовид Муқим андешаамро куллан тағйир дод ва он рӯз бароям поёнии ноумедиҳо гардид.

            То ҳол ҷараёни он дарс  аз пеши назарам дур намешавад, хусусан  гуфтаҳои устод мисли акси садои кӯҳ то ҳол ба гӯшам мерасад:  «Раҳматулло метавонад, ӯ журналист  мешавад, мешавад, мешавад…»

Ин буд хотироте аз як дарси касбӣ ва инсонпарваронаи  устод Ҷовид Муқим.

 Ногуфта намонад, ки ман баъдан шогирди бевоситаи устод гардида, таҳти роҳбарии он кас рисолаи хатмамро навиштам.

 ЧАНД ҲАРФ ДАР ШИНОХТИ УСТОД ҶОВИД МУҚИМ

Хайруллои Абдуваҳҳоб,

муҳаррири Радиои Тоҷикистон

Ҳарчанд шумурдани вижагиҳои як муаллим дар ҷомеа бо нигоҳҳои мухталиф ва интизороти мутафовит чандон кори осон нест, вале маҳз ҳамин вижагиҳо ба мо кӯмак мекунад, то дар танзими фаъолият  ва  иҷрои рисолати аслӣ ва тасимгириҳо мулоҳизакор бошем.

       Рӯҳу лаҳни ӯ аз жожгӯиву тавсифи дурӯғин орӣ аст, мудом аз худхоҳиву ғурур фирор мекунаду вуҷудашро ростқавливу ростгӯӣ, ватандӯстию далерӣ, руҳияи эҷодиву демократӣ фаро гирифта.

Ӯ муқобили беадолатиҳои иҷтимоӣ, зулму истибдод, қафомонии маънавӣ, амалҳои ришваситонӣ дар ҷомеа аст. Мушкилоту масъаларо мебинаду ошкор месозад ва ҳам дар канори он, дидгоҳҳои тахассусии амиқашро барои баромадан аз проблема пешниҳод месозад.

Ӯ зидди ҳаргуна худсонсурӣ аст ва бо баёни шевои рӯзноманигорӣ роҳи ҳалли мавзӯро дар матлаб бо инсофу тавозун ва бетарафӣ барои  беҳбудии ҷомеа расонаӣ мекунад.

Ӯ дар таълиму тадрис равиши хоси худашро дораду аз ин лаззат мебарад, зеро  садоқат ба илм ва журналистика дорад.

Ӯ барои кадрҳои ҷавони бахши журналистика, инсони намунавӣ ва роҳнамои маънавӣ аст. Мисли шамъ аст, қатра-қатра месӯзад, то тафаккури муҳассилинро равшан созад.

Ӯ пайваста ба муҳассилин моҳияти асосии меъёрҳои касбиву ахлоқӣ ва рисолати журналистиро бо мисолҳои содаву ҷолиб талқин мекунад ва  симои ҳақиқии афроди судҷӯву тамаллуқкору чоплусро дар назари шогирдон ҳувайдо мекунад.

Ӯ доимо ба навқаламон таъкид мекунад, ки фаъолияти ҳирфавии худро қурбони аҳдофи тоифаҳои худбину манфиатхоҳ, гуруҳҳои алоҳидаи сиёсӣ ва ҳизбиву тиҷорӣ насозанд ва манфиати миллиро аз манфиати шахсӣ боло гузоранд. 

Садои дили ӯ чароғест, ки роҳи ростинро мунаввар месозад: “Биёед, дар ин дунёи чандрӯза аз рӯи виҷдони пок зиндагӣ кунем ва луқмаи ҳалол хӯрем”.

            Бешубҳа, ин гуна вижагиҳо ва масъулиятпазириро шахсан дар симои устод Ҷовид Муқим мушоҳида намудаам ва фикр мекунам, ки муҳассиле, ки аз мактаби ин устоди забардаст гузаштааст, ин ҳамаро қоил аст.

  Вақте ки соли 2003 аз як олами кӯчак, ки рустояш ном мебаранд, ба пойтахт, ба истилоҳ ба олами бузург-шаҳраки донишҷӯён, ба факултети журналистикаи ДМТ ворид шудам, худро дар муҳити дур аз тасаввуроти кӯчаке, ки доштам дидам. Чун дарк намудам, ки дар олами дигарам ва дар журналистика истеъдоди табиӣ надорам. Чун роҳи дигар набуд, ба қавле ба тақдир тан дода, бо роҳнамоии устодони факултети журналистика, хоса Ҷовид Муқим гом дар ин соҳа ниҳодам. Худовандро ҳамд мегӯям, ки маҳз устод куратори гурӯҳамон буду моро роҳнамоӣ намуд. Ман нисбат ба баъзе аз ҳамсабақон хушбахттар будам, зеро манзили иҷораам дар ҳамсоягии эшон буд. Ман имкон доштам, ки замони фориғ аз дарс будан низ бо устод ҳамкалом бошам.

Устод равоншинос буданд, бо шеваи ба худ хос вориди синф мешуданд ва бо самимият ба тадрис шуруъ мекарданд, ки  ин ҳама боиси афзоиши ангезиши дарунӣ ба таҳсилу омӯзиши ҳар яки мо  мегардид. Яке аз вижагиҳои хоси устод, ин буд, ки дар ҷараёни таҳсил устод бо рӯҳ, фикр ва зеҳни донишҷӯён дар иртибот буд ва аз тафовутҳои фардии мо шогирдон огоҳӣ дошт. Яъне, ба унвони устоди роҳнамо нақшашон дар фаъолияти мо пас аз мизи курсии донишҷӯӣ, расидан ба масири пешрафту муваффақият бориз аст.

            Хусусияти дигари бунёдии устод дар он буд, ки бо охирин равишҳои омӯзишии журналистикаи муосир ва бо тарзи кори технологияи информатсионӣ ошно буд ва дар ҳадди тавон онҳоро ба кор мебурд.

            Ҷанбаи амаливу намунавии фаъолияти он кас замони таҳсил пеш аз ҳама дар нашри мақолаҳои таҳлилиашон дар нашрияҳои як замон прогрессивӣ ва ҳамкорӣ бо созмонҳои дорои имконоти муосири хориҷӣ зоҳир мешуд, ки ба ин васила, мактаби хоси маҳорати рӯзноманигориро шакл дода буд ва онро бо шогирдон тақсим мекард. Ӯ барои дастёбии ҷавонон ба фаҳми чандандешии демократӣ ва эҳсоси тарс надоштан дар иҷрои ин рисолати муҳим аз шароити мусоид ба нафъи шогирдон истифода мебурд. Устод тавонист таълими назариявиро ҳамроҳи шогирдон дар таҷриба нишон диҳад, ки дар натиҷа, имрӯз бисёре аз онҳо бо фахр аз шахсияти Ҷовид Муқим дар хабаргузориҳо, матбуот, радио ва телевизион кору фаъолият мекунанд.

            Инҷониб мехоҳам, танҳо аз мактаби вижаи устод дар маркази “Интернюс” ёд кунам, ки замони соли сеюми таҳсил дар факултаи журналистика иттифоқ афтода буд. Бо роҳбарии он кас дар қатори шумори зиёди донишҷуён давраҳои омӯзишии тахассусиро бо дастрасӣ ба васоили нави техникӣ ва компютерҳо дар самти омодасозии гузоришҳои радиоӣ дар мавзӯъҳои муҳими иҷтимоӣ бо сабки вижаи навишторӣ шурӯъ кардем. Он даврон тавассути гузоришҳои радиоӣ масъалаҳои доғи ҷомеа, беғаразона, холисона, одилона таҳия мешуд, ки назди шунаванда, ҷаззобиятҳои фаровоне дошт.

Ҳамон замон, шуҳрати устод аз зиёдии шогирдон маълум мегашт, зеро Ҷовид Муқим зимни корҳои амалӣ заҳмати зиёде мекашид ва бар маҳорати журналистони ҷавони коромӯз аҳамияти ҷиддӣ дода, пайваста, рӯи нозукиҳои истифодабарии дурусти дастгоҳҳои сабт таъкид мекард. Ҳатто зимни омода намудани гузориш шогирдонро барои мустақилона фикр кардан ва хулоса баровардан водор мекард. Ӯ бо таҳлили мавзӯъҳо, тарзи суҳбат бо мухотабонро амалан аз ҷараёни пресс-конфронсҳо ва дар ҷодаҳои шаҳр рафти суолдиҳӣ ба сокинони пойтахт,  шогирдонро ҳамроҳӣ мекард.

            Ба ин васила мо шогирдон бо истифода аз ҳастии устод фаъолияти рӯзноманигориро бо сареъият ва бидуни тарсу ҳарос анҷом дода, сатҳи огоҳиамонро дар иҷрои ин рисолати муқаддас, яъне журналистикаи амалӣ бой мекардем. Бидуни тардид, ҳамон замон дарк намудам, ки муаллим дар журналистика шахси фидокор буда, нисбат ба мо шогирдон меҳру ихлоси беандоза доранд. Вақте, гузоришҳои омода намудаи мо тариқи радиоҳои “Ватан” ва “Имрӯз” пахш мешуд болои ин ҳаққи заҳмат ба коромӯзон пардохт мешуд, ҳавасмандиамон дучанд мегардид.

Ин ҳама давраҳои таҷрибаомӯзӣ, пас аз анҷоми дарс бо мусоидати устод сурат мегирифт. Ин нахустин мактаби маҳорати Ҷовид Муқим буд, ки роҳамонро барои анҷоми фаъолияти минбаъдаи касбӣ дар журналистикаи касбӣ  ва пайдо кардани мавқеъ дар ҷомеа ҳамвор кард. Роҳнамоии он кас дар ин пешаи интихобкардаамон сабаб шуд, ки зиндагии воқеӣ дар назари мо шогирдон маънӣ пайдо кунад.

  Вақте ба омӯхтаву ёфтаҳову таҷрибаи андухта нигоҳ шавад, мушаххас мегардад, ки донистаҳои мо дар канори надонистаҳоямон чунон андак аст, ки метавон онро ҳеч шумурд. Ин аст, ки зимни вохӯриҳо устод бо ҳисси баланди масъулиятпазирӣ ба мо шогирдон мегӯянд, ки забон омӯзед, мақола нависед ва ё пайи кори илмӣ шавед. Яъне, он кас ки ёфтаҳои худро дар роҳи илм, охирин ҳадафу нуқтаи ниҳоӣ талаққӣ намудаанд, тавсия медиҳанд, ки мо дар иҷрои ин рисолати асосӣ побанд бошем.

Ӯ бо нашри чандин мақолаву китобҳо, нерӯи ақлонию эҷодии худро сарфи рушди барномаҳои таълимии бахши журналистика карда, бо таълиму тарбияи кадрҳои арзанда, номи некашро абадан дар дилу дидаҳои мо шогирдон ҷо намуд.

Устод дар баробари ҷустуҷӯи ҳақиқат ва адолати иҷтимоӣ, кори расонаҳои байналмилалиро низ баррасӣ карда, аз нозукиҳои фаъолият дар хабаргузориҳои хориҷӣ барои огоҳии журналистони ҷавон иттиллоъ медод ва барои мутолиаи бештар, намунаи китобу мақолаҳоро тавсия медод. Ин буд, ки таҳти роҳбарии устод банда бо чанд ҳамкурсам аз фаъолияти расонаҳову нашрияҳои муътабари ҷаҳонӣ “ВВС”, “Вашингтон пост”, “Ню йорк Таймс” ва дигар хабаргузориҳо шинос шуда, кори дипломиамонро ҳимоя кардем. Шиносоӣ бо кори чунин расонаҳои хориҷӣ ва таваҷҷуҳи бештар додани банда ба матолиби чопиашон буд, ки имрӯз дар матлабу гузоришҳои  радиоиям бо дидгоҳи таҳлилгарони тоҷик пайгири ҳодисоти байналмилалӣ ҳастам.

Бо таваҷҷуҳ ба ин мактаби маҳорат, устод барои мо шогирдон чун меъморе гаштанд, ки ба василаи он кас мо аз  тафаккури пажмурдаву рангприда канор рафта, ба ҳаракати фикрӣ қадам ниҳодем. Ва аз устоди гиромӣ барои ҳидояташон, ки беҳтарин роҳро барои сохтани имрӯзамон нишон доданд ва ба василаи ин пешаи масъулиятнок мо аз «ҳеҷ» ба «ҳама чиз» расидем, арзи сипос намоям.

Ҷовид Муқим дар донишгоҳ ҳамчун муаллим ва берун аз ин даргоҳи илм мисли дӯсту бародар аст. Ба ӯ кӯҳҳои баланд мезебад, чун як тан аз дӯсторони табиат аст. Дар сайру сафар ба мавзеъҳои тамошобоби кишвар ҳаваси зиёд дорад ва аксбардорӣ аз табиати зебову дилфиребро меписандад. Мегӯяд, ки боздид аз мавзеъҳои хушбоду ҳавои табиат сабаби афзоиш дарки фард, солимии ҷисму руҳ, коҳиши стрессу дигар бемориҳо мешавад. Дар сафар бо устод ҳамроҳи шогирдон аз дараи Такоби Варзоб, шаршараи Ғусғарф ин ноҳия, мавзеҳои Хоҷа Оби Гарму Сафеддара ва макони хушбоду ҳавои Қайроқум саҳфа — саҳфа хотироти дигаре ҳаст, ки метавон он ҳамаро бо даст додани имкон рӯи варақ овард. Моҳи июли соли 2020 хостем мо як гуруҳ  дӯстон бо устод ба тамошои дараи Қаратоғ, аниқтараш ба яке аз мавзеъҳои хушманзараи диёр “Кӯли Темурдара” равем. Устод омодаи сафар бо мо буд, вале табибон бо сабаби вазъи саломатиаш иҷозаи сафарро надоданд. Зеро, устод моҳи майи ҳамон сол ба бемории пневманияи коронавирус гирифтор шуда буд.

Устоди гиромиқадри мо Ҷовид Муқим ба синни мубораки 60 расиданд ва таъсири ҳамин вижагиҳои илмии муаллим бар тадрис ва шогирдон аст, ки шахсияти комил будани эшонро нишон медиҳад. Худованд тани сиҳат ва умри дароз диҳад.

ҲАР НАФАС, ҲАР ҚАТРА ХУН, ҲАР ТОРИ МӮЯШ ЖУРНАЛИСТ!

Дар шодрӯзи профессор Ҷовид Муқим

Одил Нозир,

муҳаррири ҳафтаномаи

“Тоҷикистон”

Профессор Ҷовид Муқим 60-сола мешавад. Бо вуҷуди он ки сарӯ рӯйи эшонро кайҳо мӯю риши сафед пахш кардааст, аммо ба арқоми шаҳодатномае, ки 7 феврали соли 1961 идораи сабти асноди ҳолати шаҳрвандии Ҳисор дар мавриди таваллуд шудани Муҳаммадӣ дар хонадони Амин Муқимов додааст, бовар кардан душвор аст, зеро устоди азизи мо ҳанӯз дорои энержии хосе ҳастанд, ки дар мо ҷавонон нест.

Банда чун фориғуттаҳсили факултаи журналистика ва шогирди бевоситаи профессор Ҷовид Муқим дар мавриди рӯзгору эҷодиёти эшон маълумоти бештар дорам, яъне барои навиштан низ ҳарфам зиёд аст. Вале ҷоиз намедонам, ки матлаби ман боиси душвории кори мураттибони китоби меҳрнома шавад, бинобар ин, баъзе чизҳоро тезис карда, навиштани очерки шоистаи ҳаёт ва эҷодиёти Ҷовид Муқимро барои мавриди мувофиқе мавқуф мегузорам.

Кӣ журналист мешавад?

            Аминам, ки устоди факултети журналистика бояд журналисти амалӣ бошад. То устод эҳтиросу эҳсоси журналистиро дар мағз-мағзи ҷону банд-банди устухонаш эҳсос накарда, то барои дарёфти як хабари оддӣ аз шаҳре ба шаҳре нарафта, то ӯро аз дару дарвозаҳо наронда, телефонро даҳҳову садҳо маротиба ба рӯяш накушта, то ҳақорату дашном нашунида бошад; то устод баробари ёфтани як факти оддӣ чашмаш равшан нагардад, бо шунидани як лаҳзаи ҷолиби рӯзгори як шахсият вуҷудаш наларзад, бо дидани як камбудии кӯчак хунаш наҷӯшад, бо донистани як ноҳаққӣ нахӯрӯшад; то устод шабҳои бехобӣ накашад, нашъаи газетаи навчопшӯдаро шамида, аз лаззати он мадҳуш нагардад, даҳҳо соат сари по истода баробари дидани дастранҷаш дар экрани телевизион, аз ҷояш ҷаста хурсандӣ накунад, ҳосили заҳмати шабонарӯзишаро аз мавҷи радио шунида, лабрези фараҳу шодӣ нагардад, шарҳҳои зери маводашро дар сомонаҳои интернетӣ дида, беқарор нашавад… ҳеҷ гоҳ наметавонад, шогирди журналист ба воя расонад.

Профессор Ҷовид Муқим аз ҷумлаи чунин устодонест, ки қабл аз он ки ба таҳқиқу тадрис машғул шавад, аз мактаби журналистӣ гузашта, дар кӯраи редаксияи газета ва радио обутоб ёфтааст. Мактабҳои журналистие, ки Ҷовид Муқим гузаштааст, мактабҳои оддӣ не, балки редаксияҳое чун нашрияҳои “Паёми Душанбе”, “Тоҷикистон”, “Нерӯи сухан”, Радиои Тоҷикистон ва радиои байналмиллалии “Озодӣ” аст, ки ҳар яке дар фазои иттилоотии Тоҷикистон нақши муниру носутурданӣ ва дар тарбияи кадрҳои журналистӣ саҳми назаррас доранд. Ба ҳамин далел, профессор Ҷовид Муқим яке аз устодоне аст, ки ба донишҷӯ чӣ будани журналистикаро фаҳмонида метавонад.

1 сенятбри соли 2012 ҳеҷ гоҳ аз ёдам немеравад. Аввалин маротиба, мо 27 нафар ҷавонон аз манотиқи гуногуни Тоҷикистон чун дастагуле дар аудитория 208 ба ҳам омада бо чашмони шӯълабор ба устодоне менигаристем, ки бо роҳбарии декани вақт, марди резапайкари хушлибос ва хушсухан профессор Қаҳҳори Расулиён барои шиносоӣ омада буданд. Дидани марди ришдору кепкапӯш ва бегалстук дар ин ҳайати расмӣ бароямон ҷолиб буд. Чун навбати сухан ба ӯ расид гуфт:

-Шумо журналист шуданӣ? Ку аз тиреза ба берун нигоҳ карда гӯед, ки аввал чиро мебинед?

-Дарахтони зиёд…

-Шаҳри зебо…

-Донишҷӯён…

-Рӯзи офтобӣ…

Як-як мегуфтанд, ҳамкурсонам. Чун навбат ба ман расид, чизи дигаре намонд, ки гӯям. Ночор гуфтам:

— Ҷумаки об, қулфак надорад. Об беҳуда равон аст.

— Офарин, — гуфт, профессори ришдор, — ту журналист мешавӣ, -ва идома дод: — долу дарахт, парандаву чарандаву давандаву равандаро ҳама мебинад, журналист бояд чизеро бинад, ки дигарон намебинанд, бинанд ҳам дарк намекунанд, дарк кунанд ҳам аҳамияти онро намедонанд…

9 сол сипарӣ шуд. Ҷумаки зери бино дар шаҳраки донишҷӯён ҳанӯз қулфак надорад. Зиндагии мо ҳам мисли оби бебаркаши он ҷорист. Намедонам, вақти “журналист мешавӣ” гуфтани Ҷовид Муқим вақти сайри фариштаи роҳгузаре аз назди тирезаи аудиторияи 208 будааст, ки сарнавишти ман ҳам ба журналистика  пайваст… Вале он ҳарфҳои Ҷовид Муқим аввалин дарси журналистӣ дар ҳёати ман буд.

Воқеан, дарси Ҷовид Муқим дарси касбӣ аст. Бинобар ин, бештари онҳое ки аз факултаи журналистика журналист шуда мебароянд, аз  устодоне чун  профессор Ҷовид Муқим як умр розиву миннатдор ҳастанд.

Умре гирифтори сухан

Одам журналист намешавад, балки журналист таваллуд мешавад.

Муҳаммадӣ Муқимов низ, бо вуҷуди он ки факултаи иқтисоди Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон ба номи В. И. Ленинро соли 1986 хатм кардааст, вале меҳру сеҳри қаламкашӣ ӯро ба домони матбуот мекашад ва соли 1992 факулати журналистикаро низ ба охир мерасонад. Зимни варақ задани бастаҳои матбуоти охири солҳои 80 ба навиштаҳои донишҷӯйи факулати иқтисодӣ М. Муқимов зиёд дучор шудан мумкин аст.

Ҷовид, ки аввал тахаллус ва сипас ҷойгузини номи Муҳаммадӣ Муқимов аст, журналисти касбӣ ва дорои сабки вежа аст. Бештар дар масоили иҷтимоиву иқтисодӣ менависад. Кино низ мавриди таваҷҷуҳи ӯ қарор дорад.

Бо вуҷуди он ки Ҷовид Муқим олим ва профессори эътирофшуда аст, аз фаъолияти журналистӣ канор нест. Солҳои охир мақолаҳои эшонро метавон дар блоги http://www.jovidmuqim.wordpress.com  мутолиа кард. 

Журналист Ҷовид Муқим аз аввали фаъолияти эҷодӣ бо забони ҳаҷв нобасомониҳои зиндагиро фош кардааст. Бештар памфлет менависад. Ба ин васила ӯ равандҳои номатлуби ҷомеаро маҳкум мекунад.

Дар мавриди блоги Ҷовид Муқим ҳаминро гуфтанӣ ҳастам, ки то имрӯз эшон аввалин ва ягона устоди журналистон ҳастанд, ки блоги эътирофшуда ва фаъол доранд.

Ҷовид Муқим журналисти ҳақиқӣ ва собитқадам аст. Аз устод Мирзо Турсунзода узр пурсида Ҷовид Муқимро чунин васф мекунам: – Ҳар нафас, ҳар қатра хун, ҳар тори мӯяш журналист! – ки ҳақ асту рост.

Олими модерн

Ҷовид Муқим дастпарвари мактаби илмии профессор Асадулло Саъдуллоев аст. Ӯ соли 2000-ум монографияҳояш «Мақоми жанрҳо дар Радиои «Озодӣ» ва “Ҳақиқат ва дурӯғ»-ро интишор кард. Соли 2003 бошад, дар мавзӯи “Таърихи пайдоиш ва ташаккули Радиои “Озодӣ” рисолаи номзадӣ дифоъ намуд. Баъди ин, китоби ӯ “Радио «Свобода»: ложь и правда» (2005) ба нашр расид. Ин китобҳои профессор Ҷовид Муқим арзиши баланди илмӣ доранд, зеро нахустин таълифот дар Тоҷикистон дар мавриди ҷанги иттилоотӣ, таъсири ВАО ба афкори инсон, силоҳи абарқудратҳо будани ВАО, ҳадафҳои як расонаи байналмиллалӣ дар ҷаҳони сеюм ва дигар масъалаҳои муҳим баҳс мекунанд. Пас аз ин профессор Ҷовид Муқим ин мавзуъҳои барои илм муҳимро идома дода ду китоби дигар «Радиои Би-Би-Си: дирӯз ва имрўз» (2006), «Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ»-ро (2006) ба табъ расонид, ки омӯзиши мавзӯъҳои болозикрро тавсеа медиҳад. 

Ин асарҳои Ҷовид Муқим бо гузашти солҳо мавзӯи актуалии на танҳо илми журналистика, балки сиёсатшиносӣ ва психология низ шуд. Омӯзиши “ҷанги иттилоотӣ” ва абзори муҳим будани ВАО дар ин “ҷанг” баъдан мавзӯи рисолаи даҳҳо нафар қарор гирифт, ки роҳбарии бештари онҳоро профессор Ҷовид Муқим ба дӯш дорад.

Ҷовид Муқим олими мудерни илми журналистикаи тоҷик аст. Навтарин ҷараёнҳое, ки дар журналистика ба вуҷуд меояд, аз назари ӯ дур намемонад, балки мавриди омӯзиши ӯ қарор мегирад. Мисоли ин китобҳои «Гендер ва журналистика» (2006), «Матбуоти тоҷик ва масоили гендерӣ» (2007 бо ҳаммуалифӣ) ва «Журналистикаи мултимедиявӣ» (2016), «Журналистикаи чандрасонаӣ» (2019) мебошад, ки гарчанде ба сифати дастурҳои таълимӣ иншо шудаанд, нахустин таҳқиқоту таълифот дар ин мавзӯъҳо мебошанд, бинобар ин арзиши илмӣ доранд. Баъдан, дар ин мавзӯъҳо профессор Ҷовид Муқим дар маҷаллаҳову маҷмӯаҳои илмӣ мақолаҳои арзишманд низ ба табъ расонидаанд.

«Дастур барои радиожурналистони ҷавон» (2008), «Таърихи журналистикаи кишварҳои хориҷӣ» (2011 бо ҳаммуалифӣ), «Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он» (2013), «Буҷаи давлатӣ ва журналистика» (2015), силсилаи дастурҳои таълимии профессор Ҷовид Муқим аст, ки китобҳои рӯимизӣ ва роҳнамои донишҷӯён аст.

Нависандаи беллетрист

Ҷовид Муқим дар баробари фаъолияти журналистӣ, пажӯҳиши илмӣ, кори таълимӣ ба эҷоди бадеӣ низ машғул аст. То имрӯз 5 китоби бадеии эшон ба нашр расидааст, ки байни ҷавонон даст ба даст мегардад: «Вақте мард мегиряд (2007), «Ишқи деромада» (2008),  «Ишқи мӯйсафед» (2012), «Қасос» (2013), «Хиёнат» (2015).

Агар гӯям, ки ман мухлиси навиштаҳои бадеии Ҷовид Муқим ҳастам, дурӯғ мешавад. Ростӣ, ҷараёни адабие, ки Ҷовид Муқим ба он иштиғол меварзад бароям писанд нест, вале “о вкусах не спроят” ин навъи адабиёт, ки беллетристика меноманд, хонандаи зиёд дорад. Бинобар ин, Ҷовид Муқим барин як одами ҷиддӣ низ ҳақ дорад, ки чунин асар нависад.

Дар миёни нигоштаҳои бадеии Ҷовид Муқим ҳикояҳои ӯ ҷолиби диққатанд. Яке аз он ҳикояҳо, ки сюжаи он ҳеҷ аз ёдам намеравад “Марг ва инсоф” аст.

Зарифро дар Русия тоссарҳо мекушанд. Дар хонаи ӯ мотам, аммо Ҳомид дар фикри балони мошин аст, ки чанд сол қабл ба ӯ дода буд. Ҳама дар гирудори дафн, ӯ аз мошини бародари Зариф балонашро кушода мегирад. Нависанда дар ин ҳикоя симои инсонҳои пастфитратро манфур нишон додааст.

Ҳамин гуна қиссаҳои ҷолиб дар ҳикояҳои дигари Ҷовид Муқим “Рашк”, “Сӯзи дил”, “Арӯсу хушдоман” ва масали “Чанор ва санг” во мехӯранд, ки боиси таамуланд.

“Анис” – аниси ҷавонон

Дар мавриди маҳфили “Анис”-и профессор Ҷовид Муқим, ки дар тарбияи журналистон нақши муҳим дорад, мехоҳам чанд ҷумла гӯям. Зеро аз хони ин маҳфил чошнӣ гирифтаву 2-3 сол гардонандаи он будам.

Нақши маҳофили илмиву адабӣ дар ташаккули афкори эҷодӣ нақши калидӣ дорад. Агар маҳфилҳои Садри Зиё намешуд, шояд устод Садриддин Айнӣ барин бузургонро намедоштем. Ё семинарҳо ва маҳфилҳои эҷодии Аврупову Русияи асри 18 ва 19-ро гирем, ки ағлаби бузургон дар онҳо тарбия гирифтаанд.

Маҳфили “Анис”-и Ҷовид Муқим як маҳфили илмиву омӯзишӣ аст. Соли 2007 таъсис ёфта, то ба имрӯз даҳҳо журналистро дар домонаш парвардааст. Ёдам ҳаст, ки ин маҳфил чанд сол пеш дар хобгоҳи 6 баргузор мешуд, ва шабҳо 20-30 нафар ба хобгоҳ меомаданд, ки дар он ширкат кунанд. Борҳо муғризон аз рӯйи кинаву ҳасад ба фаъолияти “Анис” халал ворид карданӣ шуда, мехостанд, фаъолияти онро қатъ кунанд.

“Анис” маҳфили сиёсиву идеологӣ ва ақидавӣ нест, “Анис” маҳфили омӯзишӣ аст. Дар он журналистони навроҳ китобҳои хондаашон, мақолаҳои нигоштаи ҳамдигар ва устодони суханро мавриди баррасӣ қарор дода, дар ин замина бо машварати роҳбари маҳфил такмили тахассус мекунанд.

Маҳфили “Анис” шукуҳу обрӯйи факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон аст.

Бо шаст ба шаст

Ҷовид Муқим 60-сола мешавад. 60 зинаи муҳимми умри инсон, махсусан мард аст. Қуллаест, ки инсон аз баландии он ба гузаштаи хеш менигарад, бурду бохташро бар мекашад ва барои боқии умр нақшаҳои муҳим тарҳрезӣ мекунад. Ҷовид Муқим аз ин қулла чиро мебинад? Ман намедонам! Оё ин зинаи камолот ба ӯ ба осонӣ даст дод? Ё “Мӯйи сафедро фалакам ройгон надод”? Вале гумон мекунам, то 60 Ҷовид Муқим ба шаст меомад, зеро падари бузургвор ҳамроҳаш буд. Падаре, ки бо ифтихор васфи ӯ мекард… мегуфт дар 85-анд мошин меронад, дар 85-у бозор меравад, дар 85-у  такягоҳаш аст.

Дар остонаи 60-солагӣ Ҷовид Муқим муттакояшро аз даст дод…

Дар остонаи 60-солагӣ марги дӯсти наздикаш, ҳамсоя, ҳамқалам, ҳамкор ва ҳамсуҳбати доимиаш Дӯстмурод Бобоев ӯро ғофилгир кард…

Дар остонаи 60-солагӣ аз имтиҳони шадид гузашт, аз панҷаи марг раҳид, бо КОВИД-19 ғалаба кард…

Намедонам, ин шабу рӯз аз дили Ҷовид Муқим чӣ мегузарад? Ӯ дар бораи чӣ меандешад. Вале…

Умед дорам, 70-у 80-у 90-у 100-и устодам, профессор Ҷовид Муқим пур аз хушрӯзӣ ва дастовардҳои муҳими илмиву эҷодӣ бошад.

Хаста нашавед, устод! 

ОЛИМ ВА ЖУРНАЛИСТИ УНИВЕРСАЛӢ

Моҳира Сафарова,

Номзади илми филология

 Муҳаққиқи соҳаи журналистика будан ҳар дақиқа дар ҷустуҷӯ қарор доштан аст. Агар лаҳзае фориғ монӣ, солҳо аз даст мераванд. На ҳар олим нерӯи пайгирӣ кардани таҳаввулоту навгониро дорад. Бештариҳо кӯшиш мекунанд, ки атрофи як мавзӯъ андешанду таҳқиқот гузаронанд, дар як соҳа соҳибмактаб бошанд, аммо на Ҷовид Муқим. Ҳар падидае, ки бо таъсири замон дар илми журналистика ба вуҷуд меояд, Ҷовид Муқим ба он равшанӣ меандозад ва мекӯшад барои донишҷӯён дастуре таълиф намояд, ки он барои мо, ҷавонон низ роҳкушое мешавад.

Дар як мавод атрофи фаъолияти сершоха ва сермаҳсули профессор Ҷовид Муқим сухан гуфтан душвор аст ва агар чунин ҳам кунам, бовар дорам, ки баъди хондани ин сатрҳо пеш аз “алейк” гирифтани саломи банда “ҷанҷол” мекунанд: “Ҳамин хел менависанд?! Ҳамаро омехта кардӣ, мешуд-ку як паҳлeро нависӣ. Ту журналистӣ, ёд гир!… Хайр мешавад…”. Ҳатто ба маводи дар бораи худашон навишташуда ба мақсади ислоҳи камбудии мо менигаранд ва мехоҳанд, ки беҳтар аз пештар бошем. Аз ин рӯ, ба Ҷовид Муқим ҳамчун профессори мултимедиявию блогнавис назар мекунем ва чанд сатре менигорем.

Профессор Муҳаммадӣ Муқимов ба сомонаҳои иҷтимоӣ ҳадафмандона ворид мегардад. Медонад, ки имрӯз ҷомеа дарди дили худро дар он ҷо мекорад ва дар асоси шикваи мардум таҳлилу таҳқиқи хубе гузаронида, маводи хонданӣ менависад ва роҳи ҳалро нишон медиҳад. Блоги профессор паҳлуи дигари муваффақияти ӯст. Бо ин қадар серкорӣ устод фурсат ёфта, эҷоди бадеиву публитсистӣ мекунад.

Блоги устод — Jovidmuqim’s Blog фарогири маводи зиёди илмию публитсистӣ ва бадеӣ аст. Аз шарҳҳои дар поёни маводи навиштаашон овардашуда маълум аст, ки бисёриҳо бо ҳавас ба ӯ менигаранд ва қисме дигар ҳаваси ошноии наздиканд.

Дар блоги муаллим маводҳои ҷолиберо дар қолаби жанрҳое мебинем, ки зиёди журналистони амалӣ аз он мегурезанд. Навиштани памфлет кори саҳл набуда, аз шахс маҳорату истеъдоди баланди мушоҳидакорӣ, қиёси воқеаҳо, заҳмат ва албатта, нависандагиро талаб мекунад, ки дар памфлетҳои “Бадхоҳ”-у “Артист”, “Мо хушбахти ҷаҳон” ин бартариҳо ба хубӣ мушоҳида мешаванд. Ҷовид Муқим мавзӯъҳои помфлетро аз ҳаёти ҳаррӯза дармеёбад ва ба дӯстону ошноёни худ камбудии онҳоро мерасонад. Бовар дорад, ки гапи ӯ соҳибашро меёбад. Дар мавриди дӯстони арзанда очеркҳо меофарад ва бепарда сухан мегӯяд, воқеанигор аст. Навиштаҳои ӯ дар бораи устодон Сангин Гулов (“Дӯсте, ки метавон бо ӯ ба разведка рафт”), Ҳайдарӣ Саъдулло (“Дӯсти ман Ҳайдарӣ”), устоди равоншон Дӯстмурод Бобоев (“Дӯсте, ки бо ӯ метавон баҳс кард” ) исботи гуфтаҳоянд.

Профессор М. Муқимов  мансабхоҳ нест, аммо нисбат ба бемасъулиятон бетафовут буда наметавонад. Ғами ҷомеаро мехӯрад ва аз проблемаҳои мавҷуда мегӯяд. Навиштаҳои журналист бо номҳои “Моҳи тиҷорат фаро расид”, “Кай имиҷи милиса боло меравад?”, “Инсофу одамгарӣ”, “Ба ҷойи салла калла наоред” дархӯри ҷомеаанд. “Мансаб ва шахсият”, “Магар чоплусӣ оини ҷавонмардист?!”, “Шумо ӯро мешиносед” ва ғ. номи мақолаҳоеанд, ки бевосита ба мансабхоҳони бепарво равона гардидааст.  Ошкоро мансабдоронро ба вазифаи аслиашон — хизмати ҷамъият даъват мекунад. Зеро Ватандўсту миллатпарвар аст. Пайваста ҷомеаи журналистиро аз макру фиреби расонаҳои манфиатхоҳ ҳушдор медиҳаду таъкид мекунад: “Радиои “Осиёи озод” — дастгоҳи тарғиботии ИМА”, “Шабакаҳои пахши Шарқи наздик — тарғибгари манфиатҳои ИМА”.  Таълифоти дигар низ дар хусуси фаъолияти Радиои “Озодӣ” ва паҳлуҳои кори пурасрори онҳо журналистони ояндаро ба зиракии сиёсӣ даъват менамояд.

Чун омӯзгор аст, ба мутахассисони ояндаи соҳа бетафовут нест. Дар навиштаҳояш аз зарурати мавҷуд будан истеъдоду шавқ дар вуҷуди довталаботи факултети журналистика мегӯянд (“Мутобиқати қабули донишҷӯён ба талаботи омода кардани кадрҳои журналистӣ”). Барои онҳое, ки аллакай унвони донишҷӯиро касб кардаанд, аз журналистикаи навин, нозукиҳои касб, зарурати касби журналистӣ пайваста дар маводаш равшанӣ меандозад. “Медиаи нав ва тарғибот”, “Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳон”, “Ҷанги иттилоотӣ ва таъмини амнияти фазои иттилоотӣ”, “Мушкилоти рушди журналистикаи чандрасонаӣ дар Тоҷикистон” унвони намунаи он мақолаҳоянд.

Ҷовид Муқим бо илму журналистикаю публитсистика маҳдуд намешавад. Ҳикоянависӣ паҳлуи дигари маҳорати устод аст. Олиме, ки ҳар дақиқа самар гирифтанист, аммо каме истироҳат кардан мехоҳад, офаридани бадеиро беҳтарин воситаи ором кардани асаб ва истироҳати худ медонад. Ҷовид Муқим ҳамин гуна аст. Гоҳе аз ишқи мӯйсафеде қисса мекунаду гоҳе афсӯсхӯрон шукри ишқи деромада мекунад ва бар замми ин, аз рашкҳои “беҳуда”-и ҷавонон шиквагар аст. Аз мавқеи хоса доштани мавзўи театру кино дар блоги устод тахмин кардан мумкин аст, ки эҳтимол дар соҳаи синамо ҳам (ба сифати наворбардор, коргардон, филмноманавис) саҳмгузорӣ кунад. Чаро не? Аккоси хубанд. Дастгоҳи суратгирии дар гардан овезони устод, ки имиҷи эшонро пурра мекунад, аз дастгоҳи наворбардорӣ камӣ надорад.

Журналисти универсал аст: акс мегирад, сабт мекунад (садо, навор), танзим менамояд, дар сомона ҷо менамояд ва мегӯяд: “Барои хонанда бояд навишт!”

Дар хотирам ҳаст, ки боре чанд муаллим аз боби мушкилии фаъолияти омӯзгорӣ ҳарф мезаданд ва Ҷовид Муқим гуфт: “Барои ман ягона камбудӣ ин кам будани вақт аст. Агар ман вақт медоштам, пайваста менавиштам.” Ман ба ин гуфта бовар дорам. Агар устод як моҳ рухсатӣ гирад, чанд навиштаи хубе дар олами публитсистика ва журналистика падид меояд, адабиёт ҳам бебаҳра намемонад. Бигузор вақт ба устод вафо кунаду садсолаҳо бо ӯ бошад, то ки бинависаду биофараду эҷод кунад…

ҲАМКУРСИ МӮЙЛАБДОР

Зайнидин Орифӣ,

узви Иттифоқи журналистони Тоҷикистон

Тобистони соли 1987 баьди хатми хизмати ҳарбӣ ва курси шабонаи тайёрӣ ба риштаи навтаъсиси рӯзноманигории Университети давлатии Точикистон ба номи В. И. Ленин шомил шудам. Гумон кардам танхо Ману Абдураҳмон Раҳмонов, ки дар шуъбаи тайёрӣ якҷоя таҳсил карда будем, байни ҳамкурсони оянда калонсолем. Хом шумурдани тушбера ба саршавии соли хониш муайян шуд. Як маҳал бинам ду чавонмарди калонсол хам дар гурӯҳ пайдо шуданд. Яке Саьдулоҳи Ҳайдар ва дигаре Ҷовид Муқими муйлабдор буд. Хайрият, аз ман хам калонсолтар будаанд-ку!- андешидам ман. 

Ҷовид як давраи донишҷӯиро дар риштаи иктисодии донишгоҳ паси сар карда буд ва ҳақталошии ӯро чи дар рафти дарс ва берун аз он эхсос кардам. Ҳатто боре хангоми баровардани газетаи девории факултет кариб харду даст ба гиребон шудем. Аммо боз рӯзи дигар ба ҳам даст дода, лаби кӯли Комсомол якҷоя таом хӯрдем. Ба ошкоргӯӣ ва фошофошгӯӣ майл дошт ва дар баҳсҳои илмӣ ҳам дастболо буд.

Ҷовид ҳангоми донишҷӯӣ дар нашрияи навтаьсиси «Паёми Душанбе» ба ҳайси хабарнигор фаьолият мекарду «Орифӣ боз хабар овардӣ»,- гуфта пурсон мешуд. Ӯ аз мактаби каламкашии устоди шодравон Асадулло Саьдулоев баҳраёб шудааст. 

Боре ба троллейбус дастаи донишҷӯён савор шудему як ҷавон дарҳол ҷояшро хеста ба Ҷовиди Муқими ришу муйлабдор, ки андак мошубиринч шуда буд, дод. Дигар хамкурсони қирмӯй ба ҳоли Ҷовид хандидем. Ана, риш ҳам хосияти хуб доштааст. Эҳтиром карда бароят курсиро холӣ мекунанд, андешидам ман. 

Бо гузашти айём дирӯз савори автобус шудам, ки ҷавоне дарҳол аз ҷояш ҷаҳида хест ва марҳамат ин ҷо гузаред гӯён ҷои худро пешниҳод намуд. Ба он ҷои ҷавон нишаста, даст ба мӯйхои сафедшудаам бурдам ва як ба муйлабу риши расидаам даст расонида шӯхиҳои Ҷовид Муқими мӯйлабдор ба ёдам расид. 

То пир нест тадбир нест, гуфтаанд. Дар паҳлуи мо, ҳамсабақон будани Ҷовид Муқими мӯйлабдор гиреҳи мушкилоти корхои ташкилиро во менамуд. Ӯ ба камхарч намудани маьракаҳо на бо сухан, балки бо амал талқин менамуд. Баьди аз бозор харид кардан кафгир ба даст сари дег рост меистод. Пас аз як маҳфили таҷлили бистсолагии хатми донишгоҳ дар фароғатгоҳи Варзоб андак маводи озуқа боқӣ монд. Зеро на ҳамаи ҳамкурсон омада буданд. Ҷовид пешниҳод намуд, ки ин маводро барои яке аз ҳамкурсони ниёзмандамон бидиҳем. Мо розӣ шудем. Ҳамчунин ӯ пули онҳое, ки аз минтақаҳо ба вохӯрӣ омада буданд, баргардонид, то роҳпулӣ бикунанд.

 Ҷовид дар чунин чорабиниҳо агар маблағи умумӣ кифоя накунад, пули худро медод, вале ҳеҷ гоҳ ба амонати дигарон хиёнат намекард. Ҳангоми хариди маводи ташкилиҳо низ ҳамеша ману Саъдулло ва боз чанд нафари дигарро шарик мегирифт, то беҳтарин анвои ғизоро интихоб бикунем. Ва албатта, бо сабукрави ӯ мо ба харидкунӣ мерафтем.

Тобистони соли 1992, вакте ки мо донишгоҳро хатм намудем, шароити сиёсӣ ноустувор буд ва алангаи ҷанги шахрвандӣ фурӯзон. Ману Ҷовид ва Саьдулло, Ниёзбеку Рустам дар чойхонаи «Деҳқон» сари як пиёла чой нишаста, дипломдор шудани худро таҷлил мекардем. Ҳеҷ кадоме мо номаи раҳнамо барои кор ба ин ё он ташкилот надошт. Ихтиёр ба дасти худамон буд ва баҳри чашидани тамьи меваҳои мустакилият хар сӯ пош хӯрдем. Аммо бо гузашти айём ҷилои хотираҳои солҳои тиллоии донишҷӯӣ боз моро ба ҳам меорад. 

Шарикдарсам Ҷовид Муқим дар ин муддат воқеан ҳам, сазовори иззату эхтироми ҷомеа ва устоди ҳазорҳо рӯзноманигор ва олимони риштаи журналистика гардид, ки мояи ифтихори мо аҳли қалам аст. 

Шасти камолоти умр фархунда бод, хамсабаки муйлабдору унвондори ман!

АЗ ДАФТАРИ ХОТИРА

Рустами Назир,

 рӯзноманигор

Ҷовид Муқим, устоди факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллӣ, хамсабақи солҳои донишҷўӣ ва даврони ҷавониам ба синни мубораки 60 медарояд.

            Аз Ҷовиду аз солҳои ҷавонӣ гӯем, аслан, ки мо он қадар ҷавон ҳам набудем. Вақте соли 1987 шуъбаи журналистика дар назди факултаи филологияи тоҷики Университети давлатии Тоҷикистон ба номи В. И. Ленин таъсис ёфт, шогирдони синфи 10-и солхои таваллудашон 1970-71 мактабро хатм менамуданд. Яъне Ҷовидҷони мо Саъдулло Ҳайдарӣ қариб даҳ сол аз ҳамкурсони худ калон буданд. Ва натанҳо ба сол, балки бо қаду ҷусса ва ришу муйлаби ба худ хос Ҷовид аз дигарон фарқ карда меистод. Синни  ману Ниёзбек, Зайниддину Абдураҳмон низ аз ҳамсабақони худ 5-6 солӣ фарқ карда меистод. Аммо   ҳама хурду калон дар ҳамон як аудиторияи 521, ки бештари машғулиятҳои фаннӣ он ҷо доир мешуд, тули панҷ сол чун фарзанди як оила бузург шудем. Аз ҳар рўзи бо Ҷовид дар синфхона нишастан, ҳар рўзи берун аз дарс будану ҳар рўзи дар таҷрибаомузӣ будан дар ноҳияҳои Панҷу Орҷоникидзеобод (шаҳри Ваҳдати ҳозира) ва ноҳияи Бойсуни Ҷумҳурии Ӯзбекистон лаҳзахои хотирмон хеле зиёданд.

Аз нимсолаи аввал ба дувум, аз як курс ба курси дигар бештари вақти мо бо Ҷовид ҳамҷо мегузашт, гоҳе ҳамроҳ ба китобхона, гоҳе ба идораҳои рўзномаву маҷаллаҳо якҷо сар мехалондем. Аксари маврид хўроки нисфирӯзиро бо ҳам медидем. Чун ў аз мо калонсолтар ва пулдор ҳам буд, мавриди ҳисобӣ кардан пешдастӣ менамуд, ки ин намакро мебояд пос дошт. Мо сари мавзўъҳои доғ зиёд баҳс мекардем ва бештари вақт чун ӯ маълумоти олии иқтисодӣ низ дошт, дастболо мешуд. Дар навиштан ва пайгирии мавзӯъ Ҷовид фаъол буд ва фикри ҷониби дигарро низ агар ҳақ мебуд, ба инобат мегирифт. Аз ин хотир  метавон ўро бемуҳобот чун фарди якрў баҳо дод.

Бойсун: рўз мухбиру шом ровӣ

Соли 1989 буд. Аксари гурӯҳи моро барои таҷрибаомӯзии якмоҳа ба Ӯзбекистон фиристонданд. Иброҳим Усмонов ҳадафи  сафарро ба мо хуб фахмонданд, тарғиби мактабхои тоҷикӣ ва таҳсил бо забони тоҷикӣ. Воқеан, устоди мо умрашонро Худованд зиёда гардонад, дар замони худ ва имрўз ҳам ҷасуру ғаюр ҳастанд. Тули ду ҳафтаи таҷрибаомӯзӣ рўзномаи ноҳиявии Бойсунро, ки яке аз саҳифаҳояш дар қолаб тоҷикӣ менамуд, саропо аз нав кардем. То омадани мо саҳифаи тоҷикӣ ба ном мебаромад. Онро бо тарҷума ва маводи гуногун пур мекарданд. Забони саҳифа ҳам таҳрирталаб буд.

Боре як маводи масъули саҳифаро Ҷовид пеш аз чоп дида, эрод гирифт, ки слесару челонгар ҳар ду якест ва онро бояд таҳрир кард. Вале масъул ба гапи худ истода, мегуфт, ки ӯ ҳақ аст. Луғати русӣ- тоҷикӣ набуд, ки Ҷовид ҳақ буданашро собит намояд. Аҳли редаксия баҳсро шунида, ба кабинети мо омаданд. Ҷовид илоҷи масъаларо ёфт. Ӯ ба кабинети муҳаррир рафта, Луғати русӣ-ӯзбекиро оварда, исбот кард, ки слесарь – челонгар аст.

 Радиои маҳалиро ҳамроҳ бо Ҷовид чанд дақиқааашро ҳусну малоҳати тоҷикӣ бахшидем. Чун тоҷикони  аҳли илму фарҳанг аз саҳифаҳои рӯзнома номи моро ёфтанд, ба суроғамон омаданд ва ҳар бегоҳ ба тӯю маъракаҳо даъват менамуданд, то бо каломи тоҷикӣ харф гўем. Мо ҳам суст наомада, дар ҳар давра шеъри «Забони модари»-и устод Бозор Собиру боз чанд абёти медонистаамонро бо сари баланд қироат мекардем. Мо тавре майдонро холӣ дидем, ки овозаи меҳмониамон ба «идораҳои боло»-ии кишвари ҳамсоя ҳам рафт ва муҳлати таҷрибаомўзӣ ба охир нарасида Бойсуну бойсуниҳоро падруд гуфтем.

Хулас, аз Ҷовид ва замони бо ў ҳамсабақ будану дертар дар мукотибаи дўстӣ будан хотираҳо зиёданд, ки гувоҳ аз асли ўянд. Аммо он ҳамаро бо як ҷумла метавон ҷамъбаст намуд: Ҷовид рафиқи шафиқ, дўсти меҳрубон, устоди сахтгиру серталаб аст.

ЗАҲМАТҲОИ УСТОД БОР МЕОРАНД

Гулафшон Соқиева,

 журналист

Устод Ҷовид Муқим аз сутунҳои мустаҳками журналистикаи тоҷик ҳастанд. Ман ва ранги ман чандин донишҷуйи насли ман маҳз бо роҳнамоӣ ва дастгирии устод ба майдони журналистика ворид шуданд. Замони донишҷуйии мо устод дар ташкилоти байналхалқии Internews кор мекарданд ва ҳамеша утоқи кориашон пур аз донишҷуй буд. Ҳамарӯза медидем, ки устод бо шогирдон чӣ гуна заҳмат мекашиданд. Донишҷӯёне, ки он замон аз дарсҳои амалии устод баҳра мегирифтанд, баъдан бо нерӯ ва услуби нав вориди журналистикаи амалии солҳои 2000 ум шуданд.

Мутмаинам, ки агар дар ҳар як донишгоҳ ҳамранги профессор Ҷовид Муқим, як УСТОД бошад, порахурӣ, маҳаллчигӣ, хешбозӣ, руйхотирбинӣ, баҳохарию баҳофурӯшӣ, тамаъҷӯйӣ кайҳо аз байн мерафтанд!!!

УСТОД аз зумраи он шахсиятҳое ҳастанд, ки вазифаи эшон танҳо таълим додан, тарбия кардан, дар журналистикаи амалӣ дасти шогирдонро рост кардан, ба ҳақиқатнигорию ошкорбаёнӣ талқин намудан, ҳамеша аз ҳаққи худ дифоъ кардан, мубориз будан, сар хам накардан, хушомад назадан, чоплусӣ накардан ва аз ҳама муҳим СОДИҚ будан ба касбро ба шогирдон ЁД медиҳанд!

Мавлуд хуҷаста бод, устоди гиромӣ!!!

РОҲНАМОИ ЖУРНАЛИСТОНИ ҶАВОН

Бахтиёр Зоириён,

муовини сармуҳаррири  Радиои “Садои Душанбе”

Собиқ мудири кафедраи журналистикаи байналхалқии ДМТ устод Асадулло Саъдуллоев (рўҳашон шод бод) дар аввалин вохўрии худ бо донишҷўёни курси якуми соли таҳсили 2004-2005 ба мо шогирдони ҳамин ихтисос тавсия доданд, ки бо фазои илмиву эҷодии кафедра наздик бошем ва бо муаллимон ҳамкории худро ҷиддӣ ба роҳ монем. Дар асоси ҳамин тавсияи устоди равоншод мо як гурўҳ донишҷўён кӯшиш мекардем, ки зуд-зуд ба кафедра рафта, барои иншои реферат ва мақолаҳо аз муаллимон маслиҳат пурсем. Ҳамаи устодон ба мо ҳамчун донишҷўёни курси як бисёр ҳалимона муносибат мекарданд. Магар як устоди паҳлавонсурате, ки ҳафтае як ё ду бор пайдо мешуд. Ин устоди ришдори аврупоимонанд (мо ҳамон вақтҳо муаллимро байни худ ҳамин гуна ном мегирифтем) нисбат ба ҳамаи донишҷўён, аз курсҳои як сар карда то панҷ, хеле сахтгир буданд. Дар ҷавоб ба баъзе устодони дигар, ки бо мақсади пуштибонӣ аз мо «охир инҳо нав курси як» мегўфтанд, – «инҳо дигар кўдак нестанд, донишҷўи факултети журналистика ҳастанд, бояд навишта тавонанд», – бо лаҳни сахту ҷиддӣ ҷавоб медоданд. Албатта, дар аввал чунин муносибат ба мо сахт мерасид, вале оҳиста-оҳиста одат кардем ва ҳам фаҳмидем, ки ин устоди «аврупоӣ»-и мо дар асл чӣ қадар мехоҳанд, ки мо журналисти воқеӣ бошем.

Ёдам ҳаст, ки рўзҳои аввали донишҷўӣ мехостам бо мақсади иншои як мақола аз устодон маслиҳат пурсам ва бо ин мақсад ба кафедра рафтам. Дар айни суҳбат бо яке аз муаллимон ҳамин устоди тануманди ришдор аз дар ворид шуданд. Баъди саломи кутоҳу саросемаворашон ба ҷойи худ гузашта нишастанд ва аз сумкаи сарикитфиашон кефир бароварда нӯшиданду дафтару қаламашонро гирифта, ба чи коре шурўъ карданд. Мо бошем, кори худро идома додем:

— Медонед, шогирд. Барои навиштани мақола шумо аввал муайян кунед, ки дар кадом соҳа навиштан мехоҳед ва …

Аз афташ аз боэҳтиёт ва мулоим сухан гуфтани муаллими маслиҳатдиҳанда хуши устод наомад. Инро аз ваҷоҳаташон ба осонӣ дарк намудан мумкин буд. Ҳамин буд, ки тарафи ман нигариста, бо ҷиддияте, ки хоси он кас буд, муроҷиат карданд:

— Эй, бача! Чӣ мехоҳӣ?

— Мақола навиштан мехоҳам, устод. Як маслиҳат пурсидан хостам, ки чӣ нависам, аз чӣ сар кунам, – ҷуръат карда, ҷавоб гуфтам.

— Аз проблемаҳои худатон шурўъ кун. Дар байни донишҷўён чӣ гапҳо? Чи мушкилот доред? Барои мисол ҳамин ошхонаи донишгоҳ барои шумо донишҷўён мувофиқ аст ё не? Хӯрокҳояш чӣ гунаанд, барои харидорӣ пулатон мерасад? Ана монанди ҳамин.

Ман, ки то ин дам ҳеҷ умед надоштам, метавонам аз ин устоди «бадқаҳр» чизеро ба осонӣ аз худ кунам, мисле, ки чизи муҳимеро ёфта бошам, зуд ташаккур гўён аз дари кафедра берун шудам. Дар асоси ҳамин маслиҳати муаллим ба ошхонае, ки дар ошёнаи якуми бинои №10-и ДМТ ҷойгир буд, рафта бо масъули он, акаи Наим ва чанд нафар донишҷўён суҳбат кардам ва мухбирномаи шогирдонае навиштам. Ин мухбирона бо номи «Ошхонаи донишҷўён» дар маҷаллаи «Ҳамрози ҷавонон» (сармуҳаррираш муаллим Нурддин Бозоров буданд) чоп шуд, ки аввалин навиштаи чопшудаи ман баъди донишҷўиям буд. Аз ҳамон вақт тасаввурам нисбат ба ин устоди «дағал» дигар шуд.

Самимияти муаллим Ҷовид Муқимро ба шогирдон солҳои 2006 – 2007 хубтар дарк кардем. Ин вақтҳо, ки дар курси сеюм мехондем, муаллим ба мо дарсҳои амалии радиожурналистикаро мегузаштанд. Қаблан дар студияи таълимии назди факултет диктафонҳои бо фиттаҳои лентагӣ сабткунандаро дида будем, аммо аз он истифода карда наметавонистем. Аниқтараш, дуруст намеомўхтанд ё омўхта ҳам наметавонистанд. Муаллим Ҷовид Муқим, ки он замон дар дафтари Интернюс Нетуорк дар Душанбе низ фаъолият доштанд, дарсҳои таълимии моро дар базаи омўзишии ҳамин муассиса роҳандозӣ карданд. Дар ин ҷо, ки шароити техникӣ хуб буд, бо таҷҳизоти навтарини соҳа, аз қабили дастгоҳҳои сабти дастиву фосилавии телефонӣ, садобардор ва банду баст дар компютер шинос шуда, бо роҳбариву роҳнамоии муаллим дар як муддати кутоҳ, ҳам кор бо техникаи заруриро аз бар кардем ва ҳам даҳҳо шарҳу гузориш ва лавҳаҳои ҷолиби радиоӣ таҳия намудем. Муҳимтар аз ҳама ин маводи таҳиянамудаи мо дар эфири радиоҳои «Имрўз» ва «Ватан», ки байни мардум маҳбубияти хоса доштанд, пахш мешуд ва ҳавасмандии моро барои кор дар соҳа бештар мекард. Илова бар ин, ҳаққи қалами хуб ҳам мегирифтем, ки барои хароҷоти рўзгори донишҷўиямон кофӣ буд. Ин дарсҳои амалии муаллим Ҷовид Муқим дар ҳамон солҳо даҳҳо рўзноманигорони касбиро ба майдони журналистика ворид намуд, ки имрўз дар расонаҳои мухталифи хабарии мамлакат фаъолият доранд ва ҳамчун журналистони бомаҳорат ном баровардаанд. Ҳоло баъзеҳояшон вазифаҳои роҳбариро низ ба дӯш доранд.

Дар хусуси муваффақиятҳои Ҷовид Муқим ҳамчун омўзгор гуфтаниҳо зиёданд. Ҳанӯз нимаи солҳои 2000-ум, дар ҳоле ки бисёре аз муаллимон дар ҷараёни дарс сар аз рўйи лексияҳои худ боло накарда, донишҷўро маҷбур ба навиштан мекарданд ва ё ба таърифу тавсифи чандумин китобашон машғул мешуданд, муаллим Ҷ. Муқим роҳҳои ҷолибу таъсиррасонро барои шогирдон ҷустуҷў карда, аз дарс ба дарс усулҳои нав ба навро ҷорӣ менамуданд. Ҷойи зикр аст, ки муаллим ҳанўз дар солҳои 2007-2008 ба мо бо усулҳои интерактивии таълим, ки имрўзҳо дар муассисаҳои таълимӣ дар хусуси асосҳои назариявии он маълумот медиҳанду аз омўзгорон даъват ба амал меоранд, ки омўзишро бо ин усул ҷорӣ намоянд, дарс мегуфтанд.

Ҳамон солҳо муаллим Ҷовид Муқимро бо сабаби донишу ҷаҳонбинии васеъ ва таҷрибаи бойи кор дар расонаҳои хабарии дохиливу байналмилалӣ доштааш, аз ташкилотҳои гуногун ҷиҳати дарс гуфтан дар омӯзишҳои мухталифи журналистика барои намояндагони ВАО-и мамлакат ба тренингҳои омўзишӣ даъват мекарданд. Бо истифода аз ин фурсат ҳам муаллим шогирдони факултетро ба омўзишҳо ҷалб намуда, дар тақвияти донишу ҷаҳонбинӣ ва малакаи касбиашон саҳми арзанда мегузаштанд. Гуфтан ҷоиз аст, ки бо ин паҳлуи фаъолияти омўзгории худ Ҷовид Муқим барои баланд бардоштани сатҳи касбияти бисёр журналистони расонаҳои музофотиву марказии кишвари мо хизмати шоёне кардаанд. Баробар бо ин донишҷўёни зиёди факултаву бахшҳои ғайрижурналистӣ тавассути иштирок дар ин омӯзишҳо фаъолияти худро ба ВАО пайваста, дар ин ҷода ба муваффақиятҳои назаррасе ноил шудаанд.

Муаллим Ҷовид Муқим барои тарбияи кадрҳои журналистӣ роҳу усулҳои гуногунро ба кор мебаранд. Яке аз роҳи таъсиргузори дигарро дар ин самт устод дар таъсис додани маҳфилҳои алоҳидаи машваративу илмӣ ва эҷодӣ дарёфтанд. Бо ин мақсад ҳанўз соли 2007-ум дар факултети журналистика маҳфили «Анис»-ро таъсис доданд. Ин маҳфил бо таҳлили маводи расонаҳои хабарӣ, баррасии навиштаҳои аъзои худи маҳфил ва баҳсҳо атрофи масоили актуалии замон дар рушди касбияти журналистони ҷавон таъсири мусбат мегузорад. Баргузории маҳфил аксаран дар синфхонаҳои таълимии факултет доир мегардад, вале гоҳе бо ташаббуси устод он дар оғўши табиат – лаби дарёи Варзоб ва дигар мавзеъҳои дилфиреби Ватан гузаронида мешавад, ки ин дар баробари як саёҳати хотирмон, рўҳияи эҷодкории аъзои онро ба маротиб зиёд мекунад.    

Ин комёбӣ ба кам касоне даст медиҳад, ки дар чанд соҳа муваффақ шаванд. Устоди мо аз зумраи ҳамон шахсони муваффақе ҳастанд, ки дар соҳаҳои илм, омўзгорӣ, журналистика ва адабиёт ба дастовардҳои назаррас ноил гардидаанд. Дастоварди аз ин бузургтарашон он аст, ки дар ҳамаи ин соҳаҳо шогирдонро то охир роҳнамоӣ карда, ба комёбиҳо расонидаанд. Барои мисол, агар шогирдеро барои таҷрибаи кори амалӣ ба Радиои «Тоҷикистон» фиристанд, натиҷаи кори ўро пайваста, ҳам аз худи шогирд ва ҳам масъулони ридио пурсон шуда меистанд. Ҳамин аст, ки аксаран шогирдон дар корашон муваффақ мегарданд. Натиҷаи ҳамин ғамхории пайваста аст, ки имрўзҳо дар ВАО-и мамлакат садҳо шогирди эшон ҳамчун журналисти шинохта фаъолият доранд.

Дар илм ҳам устод ҳамин гуна сахтгиранд ва ин сахтгириҳо сабаб шудаанд, ки даҳҳо нафар шогирдонашон аз худи ҷумҳурӣ ва шаҳрвандони хориҷӣ зери роҳбарии ў рисолаҳои номзадӣ навишта, дифоъ кунанд.

Ҳақгўию серталабӣ ва рўйи рост гуфтани камбудиҳо аз ҷониби устод Ҷовид Муқим, ки хоси фаъолияти журналистиву омўзгории ўст, баъзеҳоро нороҳат мекунад. Зоҳиран хеле сангдилу бепарво менамоянд, вале дар асл нисбат ба ягон масъала бетараф нестанду дар муносибат ба атрофиён хеле ғамхорона рафтор мекунанд.

Як хислати наҷиби ин устоди «бадқаҳр»-у «дағал»-и мо дар он аст, ки хеле меҳрубону дилсўзанд. Нисбат ба рўзгору фаъолияти шогирдон бетаваҷҷўҳ нестанд. Дар таълим бисёр сахтгиранду дар фаъолияти эҷодӣ роҳнамову чорасоз. Дар одитарин саёҳат нисбат ба ҳамсафарон бепарвоӣ намекунанд ва аз қоидаҳои ҳаракат дар роҳ сар карда, то чӣ пушидану чӣ хўрдан ва чӣ гуна хобиданро ба шариконашон мефаҳмонанд, иҷрои қоидаҳои даркориро талаб мекунанд. Баъди бозгашт бошад, тавассути телефон саломат то ба хонаҳо расидани ҳамсафаронро пурсон мешаванд.

Ҷамъи ин хислатҳои нек симои олиму омўзгори муваффақ ва роҳнамои журналистони ҷавон Ҷовид Муқимро пурра мекунад. 

Ҳоло ки устоди мо ба синни камолоти маънавӣ расидаанд, 60-умин баҳори умрашонро муборакбод мегўем.

МАКТУБИ 4-И ШАБ

Шодмони Ятим,

журналист

Соли 2013 буд. Баъд аз ду соли хатми донишгоҳ. Ба устод Ҷовид Муқим занг задам ва хостам эшонро аз наздик бубинам. Суроғаашонро гуфтанд. Дар вақти таъиншуда бо ҳам дар назди яке аз марказҳои тиҷоратӣ вохурдем. Устод, ки ҳамеша корашон барномарезишуда аст ва вақтро ҳамеша сарфакорона истифода мебаранд, хоҳиш карданд, ки вақташон камтар аст. Баъд аз пурсу пос дар бораи зиндагӣ аз корҳоям пурсиданд. Гуфтам, дар Радиои Тоҷикистон чанд муддат шуд масъули сомонаам ва корам аз ину он иборат аст. Ҳоло нуқтаи охири ҷумлаамро намонда устод гуфтанд:

-Ин кори муйсафедӣ аст – ва идома доданд: — Корманди ингуна сайтҳо як нафари нафақахур ё касе мешавад, ки неруи зеҳнияшро истифода бурда наметавонад. Ту ҷавонӣ, бояд эҷод кунӣ. Кори сайт дар якҷо нишастан аст ва туро метавонад танбал кунад.

Ба устод шухиомез гуфтам, ки алакай эҳсос мекунам, ки танбал шудаам ва ба ҳамин хотир ба наздатон барои маслиҳат омадам.

Азбаски дар ҷои корам вақти бештар доштам, фикр кардам  қисме аз ҳаётам беҳуда мегузарад. Ҳамонгуна ки Ҷовид Муқим гуфтанд, дар кори сайт вақти одам зиёд беҳуда сарф мешавад.

Ба устод гуфтам, ки мехоҳам мавзӯе гирифта рисолаи номзадӣ нависам ва шумо раҳнамоиям кунед. Чанд лаҳза хомӯш истоданду гуё, ки пешакӣ дар инбора фикр карда бошанд як мавзӯъ пешниҳод карданд. Боз илова карданд, ки ин мавзӯъро касе кор накардааст. Шифоҳӣ нақшаи рисолаи илмиро ҳам кашиданд.

 Ба аспирантураи Донишигоҳи миллӣ дохил шудам, аммо рисолаи номзадиро дар Донишкадаи фарҳанг ва санъат анҷом додам. Дар Донишгоҳи миллӣ идома надодани апирантура мавзӯи алоҳида аст.  Муҳим ин ки бо роҳбарӣ ва роҳнамоии устод рисоларо ҳам навиштам.

Баъзан шиносҳо мепурсиданд, ки роҳбари илмиатон кист? Вақте мушуниданд, ки Ҷовид Муқим аст, ҳамагӣ як суханро мегуфтанд. “Кори хуб кардӣ. Ҷовид Муқим устоди сахтгир ҳастанд ва рисолаатро зудтар менависӣ.” Сахтгирии устод дар амал натиҷа дод. Пеш аз муҳлат ҳам набошад, то охири соли таҳсили аспирантура рисоларо навишта анҷом додам.

Устод нафаре ҳастанд, ки бо амали худ шогирдонро ба омӯзишу пажӯҳиш водор месозанд.

Азбаски баъзан аз рӯи нақша кори рисоларо каме дертар анҷом медодам, устод доим мегуфтанд, ки рӯзона, ки корат зиёд аст, шаб рисолаатро навис. Ман ҳам мегуфтам, ки баъзан шабҳо баъд аз кор нишаста менависам. Аммо сарфаҳм намерафтаам, ки манзурашон аз шабнависӣ чӣ буд, то замоне ки аз эшон соати 4-и шаб мактуб қабул накардам.

Як субҳи зимистон буд. Пеш аз ба кор рафтан, тахминан соати 8 почтаи электрониамро аз телефон хабар гирифтам. Гумон намекардам, ки устод як боби рисоларо, ки чанд рӯз пеш фиристонда будам, бо ин зудӣ хонда бозпас мефиристанд ва он ҳам соати 4-и шаб. Шабҳои зимистон воқеан соати 4 замони хоби ноз аст. Ин амали устод маро то ҳадде хурсанд кард, ки чанд шаби дигар то соати 12 паси мизи компютер нишастам. 

Гузашта аз ин Ҷовид Муқим яке аз пажӯҳишгарони пурэнержӣ ва пурэҷод аст. Агар дар ду шумораи маҷаллаи Паёми донишгоҳ мақолаҳояшон набошад, дар шумораи навбатӣ ду мақола месупоранд. Аз ин рӯ, баъзан мақолаҳои шогирдонашон дар маҷалла ҷой пайдо намекунад ва чанд моҳ дар навбати чоп меистанд.

Дар баробари пуркорӣ устод аз нафароне ҳастанд, ки аз техникаи муосир ба хубӣ истифода мебаранд. Рӯзе як шиносам, ки рисолаи номзадӣ менавишт, аз ман хост маслиҳат пурсад. Ба ҷои маслиҳат аз ман суол кард, ки дар як моҳ чанд маротиба назди роҳбари илмиам меравам. Гуфтам, устодро моҳҳо намебинам. Тааҷҷуб карду боз пурсид, ки пас бепарвоед? Гуфтам, ин хел нест. Устод ҳар қисмати рисола ё мақолаеро тавасути почтаи электронӣ қабул мекунанд ва хонда бозпас мефиристанд. Ҳеч гоҳ устод нагуфтаанд, ки барои таҳрир корамро чоп карда биёрам. Ин дӯстам, ки як боби рисолаашро чоп карда, аз шаҳри Бохтар ба Душанбе оварда буд, то роҳбари илмиаш хонад аз ин кори Ҷовид Муқим хушаш омад.

Ҳар навиштаи Ҷовид Муқим чи китоб ва чи мақолаву памфлетҳояшон дар веб-блогашон дастрасанд. Ҳануз замони донишҷӯӣ блоги устодро дар интернет дида қисме аз донишҷӯён илҳом гирифта блогҳои худро сохта буданд.

                                УСТОДИ БЕТАМАЪ

Фарзона Исмоилова,

ассистенти кафедраи журналистикаи

ДДК ба номи А. Рӯдакӣ

Назди мудири кафедра рафтаму аз ӯ хоҳиш кардам:

— Муаллима, маро пагоҳ ҷавоб медиҳед, бояд ба Душанбе равам.

-Хайрият аст, чӣ кор доред дар Душанбе?

— Барои корҳои илмӣ, назди роҳбари илмиам меравам.

— Ҳоло ист, охири моҳ аст, ҳафтаи дигар маош, ки шуд, меравӣ.

— Намешавад муаллима, пагоҳ бояд равам, бояд санаи баргузории пешдифои рисолаи илмиамро муайян кунам.

— Хайр, намеистӣ, ки маош шавад, чӣ  мебарӣ?

— Ба кӣ  чӣ  мебарам?

-Ба роҳбари илмиат?

-Чӣ хел чӣ  мебарам, рисолаамро мебарам ва боз авторефератро.

-Э сода, ман пулро дар назар дорам, маош, ки нашуда бошад, ба роҳбари илмиат аз куҷо пул ёфта мебарӣ?

-Чӣ хел пул, муаллима, устоди мо аз ин қабил нестанд, ҳашт сол мешавад, ки роҳбари рисолаи номзадии ман аст, ман ба он кас ҳатто як сомонӣ  ҳам надодам.

-Аҷоиб, ин хел одам низ будааст дар рӯи дунё?

-Агар гӯям, шояд шумо бовар накунед. Ман Устод Ҷовид Муқимро аз замони донишҷӯӣ мешиносам. Дар ягон санҷиш ва ё имтиҳон чашм ба киссаи донишҷӯ надӯхтааст. Дар давраи донишҷӯӣ он кас роҳбари кори курсӣ ва рисолаи дипломии ман буданд. Ман он вақт кампютерро нағз намедонистам. Ҳангоми навиштан дар компютер дар ҳар як калима хато  мекардам. Бо замми ҳамаи ин устод Муқимов рисолаи дипломии маро 15-20 маротиба хондаву таҳрир намуданд.

Шумо тасаввур кунед, ки агар кори курси, кори хатм ва ё рисолаи номзадии ҳар як шогирдашонро 15-20 маротиба хонанд, ин чӣ  қадар мешавад. Хато намекунам, агар гӯям, ки шӯълаи илмро дар дили ман маҳз ҳамин устоди бузургвор равшан намудааст. Зеро аз замони донишҷӯӣ моро водор менамуданд, то мақола нависему дар конфронсҳои илмӣ  баромад кунем.

Пас аз хатми донишгоҳ ман ҳуҷҷатҳоямро ба шуъбаи аспирантура супоридаму ба ҳайси роҳбари илми устод Муқимовро интихоб кардам. Устод ҳар рӯз ба почтаи на танҳо ман, балки ҳар як шогирдаш хат навишта, аз рафти кори илмиаш мепурсид. Маҳз ҳамин сахтгириҳои устод буд, ки дар муддати се сол навиштани рисолаи номзадиамро ба охир расонидаму мақолаҳои зиёдро рӯи чоп овардам. Чун аз марказ дур рафтам, имкони иштирок карданро дар ҳар як конфронси илмӣ  надоштам. Аммо устод тақозо мекарданд, ки мақола пешниҳод кунам. “Ту мақоларо навишта фирист, агар омада натавонистӣ, Ба ҷои ту ягон шогирдам мехонад, муҳим мақолаи нав нависӣ,”- мегуфтанд устод Муқимов. Ёд надорам, ҳатто хурдтарин ҳадяро дар муддати ҳашт соле, ки роҳбари рисолаи номзадиам буданд, барояшон бурда бошам. Ёд надорам, ки боре устод барои наовардани туҳфа бо ман ва ё бо дигар шогирдонашон муносибати сард карда бошанд. Ҳатто боре яке аз дӯстонам гуфт, “Чаро ин қадар муаллими гандаро роҳбар интихоб кардӣ?”. Хандидаму гуфтам, устод ганда не, ҳақгӯянд. Ҳар камбудие, ки дорӣ, дар рӯи одам мегӯяд, ҳеҷ гоҳ кина намегирад, бо ҳама шогирдон, бою камбағал, вазифадору бекор як хел муносибат мекунад.

Ҷовид Муқим ягона устоде аст, ки аз ягон шогирд тамаъ надорад. Ҳамеша бо шогирдон кор мекунад, ҳар як навиштаи онҳоро мехонад, таҳрир мекунад, илова мекунад, аз вазъи фаъолият, аз вазъи оилавию мушкилоти ҳар як шогирд ба хубӣ огоҳ аст. Якрӯву ҳақгӯ, бекинаву беозор, дар маҷмӯъ инсони комил ва падари маънавии ҳар як шогирд аст устод Ҷовид Муқим.

-Аҷиб, дар дунё чунин инсонҳо низ будааст, ин бовар накарданист.

Мо шогирдон дуогӯем, ки Устоди азизи мо боз даҳсолаҳои дигар умр бинанаду боз шумораи шогрдонашон зиёд гардад.

УСТОДИ ХОРИҶӢ

Фарзона Мирзозода,

номзади улуми филология

Вақте дар курси аввал таҳсил менамудем, диққати маро муаллиме бо ҷузвдони дар китф ва сару либоси озод аз дигар устодони факулта фарқкунанда ҷалб намуда буд. Ман аз Шоираи ҳамсабақам ба ҳамон нафар ишора карда пурсидам, ки ин кас кӣ ҳастанд? Шоира бепарвоёна ҷавоб дод, ки ин кас устоди хориҷӣ дар кафедраанду забони тоҷикиро хуб баладанд. Ман аз шунидани ин суханон ҳайрон шудам. Ва ба қавле ин хушхабарро ба аҳли ҳамсабақон расонидам. Бархе аз ҳамсабақонам аз хориҷа будани устодро инкор намуданду баъзеашон тасдиқ.

Барои дақиқ намудан аз куҷо будани устод ба кафедра даромадам. Дар кафедра устоди «хориҷӣ» танҳо нишаста буданд. Муаддабона салом додаму аҳволпурсӣ намудам. Ва ниҳоят, сари мақсад омадам. Устод хандида посух доданд, ки тоҷикаму аз Тоҷикистон. Ва ҳамин шуду риштаи шиносоии мо бо Устод шурӯъ гардид.

Баъдан он кас роҳбари кори дипломиам буданду дар аспирантура роҳбари илмиам. Ҳамин тавр бо роҳбаладии устод рисолаи номзадиамро дифоъ кардам.

Дарвоқеъ, М. Муқимов бо шогирдон ниҳоят, сахтгир, ҷиддӣ ва самимӣ буданд. Сидқан мекӯшиданд, шогирдонашон аз журналистика баҳрае бардошта бошанд. Ҳамон солҳо ягона устоде дар факулта буданд, ки бо расонаҳои иҷтимоӣ ва интернет сари кор доштанд. Ба маънои томаш аз ҳамон солҳо журналисти байналхалқӣ буданд.

Имрӯз самимитарин фард, накӯтарин мард, устодам, роҳнамоям ҷашни зодрӯз доранд. Барояшон беҳтарин ва қашангтарин хушиҳои рӯзгорро таманно дорам!

Ҳаргиз каму ғамро набинед, устод!

ШАСТИ БАШАСТИ ОЛИМ, ДАР КОРҲОИ МУҲИМ

Мирзошариф Шарифов,

           хабарнигори “Телевизиони Сафина”

Шахстияту фаъолияти илмӣ-амалӣ ва педагогии доктори улуми филологӣ, профессор Ҷовид Муқим барои камина низ аз чанд ҷанбаъ намо дорад. Аввалан, ин ки Устод олим, пажӯҳишгари дақиқназар ба маънои аслаш ва роҳнамои садҳо журналистони касбӣ мебошанд. Таҳлилу таҳқиқ ва кору заҳматҳои профессор Ҷовид Муқим ҳамчун пажӯҳандаи сермаҳсул, паҳлуҳои зиёдро фаро гирифта, на танҳо ҷабҳаҳои журналистикаи ватанӣ, балки фарохтар аз он мавзуъву қазияҳои жунрналистикаи мамолики дуру надикро низ дар бар мегирад. Доир ба мушкилоти журналистикаи ватанӣ, махсусан матбуоти замони истиқлол бошад, мақолаву нигоштаҳои профессор Ҷ. Муқим зиёд ба нашр расидаанд, ки онро метавон дар фазои ВАО-и ватанӣ муҳиму саривақтӣ  ба қалам дод. Аз рӯйи принсипи таҳқиқ, муаллиф ба аксар аз муаммову мушкилоти бахши рӯзноманигорӣ дахл намуда, ҳар якеро дар заминаи матлабҳои илмӣ ва бо андешаву далелҳои раднопазир матраҳ намудааст.

Беш аз як даҳсола мешавад, ки дар доираи андешаву афкори муҳаққиқону сиёсатшиносон ва рӯзноманигорону кормандони ВАО истилоҳҳои «фазои иттилоотӣ», «амнияти иттлоотӣ», «ҷанги иттилоотӣ» барин мафҳумҳо чарх мезанад.  Пажӯҳандаи пуртаҷриба профессор Ҷ. Муқим дар ин асно чандин таълифоти имлмиву соҳавӣ тадвин намудаанд, ки он метавонад имрӯз то ҷое раванди ҳаводиси воқеии бархурди  замонро дар бахши иттилоот ва фазои иттилоотӣ ифода намояд. “Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ” яке аз муҳимтарин нигоштаҳои таълифшуда мебошад, ки он бевосита ба қалами устод тааллуқ дорад. Худ, ки дар иншои нозуктарин ҷанбаҳои сарбастаи пешаи заҳматталабу душвори рӯзноманигорӣ дасти қавӣ доранд, ҳамчун коршиноси масоили сиёсӣ баромад намуда, бо ҷасорат андешаронӣ кардаанд.

Дар замони кунунӣ бо мақсади пиёда сохтани ҳадафҳои геополитикӣ абарқудратҳо тамоми имконотро меандешанд ва барои «мағзшӯӣ»-и аҳолӣ ҳар чӣ мекӯшанд, то намояндагони ВАО ба мушкилоти иқтисодӣ рӯ ба рӯ гардад. Аз нигоҳи профессор Ҷ. Муқим «Ҳар он касе, гурӯҳе, ки ВАО-ро маблағгузорӣ мекунад, ба мавзӯъ ва мундариҷаи он дахолат мекунад ва муҳтавои нашрия аз иродаи сармоягузор вобастагӣ дорад. Сарпарастон лаҷоми идораи ВАО-ро дар даст дошта, фаъолияти онро вобаста ба манфиати худ равона мекунанд. Ҳамин аст, як гурӯҳи ВАО аз рӯи супориши сармоягузорон фаъолият карда, ба муштариён ҳамон иттилоъро пешниҳод мекунанд, ки ба манфиати фармоишгарон аст».[1]

Воқеан, дар илми журналистика, махсусан дар шинохти журналистикаи байналхалқӣ профессор Ҷ. Муқим диди вижа ва малакаи фавқуллода доранд. Андешаҳои зайлро, бахше аз китобу нигоштаҳо тасдиқ менамояд.  Устод дар як мақолаи мукаммали илмии худ[2], парда аз болои баъзе мушкилиҳои ҷойдоштаи журналистикаи ватанӣ бардошта, объективона ин қазияи мазкуро муҳокима намудаанд. «Мутаассифона, вақтҳои охир ин амали ноҷо дар журналистикаи тоҷик ба як кори муқаррарӣ табдил ёфта истодааст. Барои чоп ё пахши мавод ҳатман маблағе ситонида мешавад. Гумон накунед, ки мактубҳои саркушода, ё таҳқиқоти журналистӣ ройгон нашр мешаванд. Имрӯз бе манфиат дар ВАО қариб чизе ба нашр намерасад».[3]

            Устоди соҳибмактаб. Бузургиву дигар шаҳомати доктори илмҳои филологӣ, профессор Ҷ. Муқим боз дар он зоҳир мегардад, ки ӯ кайҳо мактаб дорад, мактаби илмӣ, ки самараи он барои хидмат кардан ба аҳли ҷомеа вогузор гардидааст. Метавон возеҳтар баён дошт, ки устод Муқимов  дар тарбияи нерӯҳои илмӣ хидмати басо арзандаеро анҷом додаанд. Чандин шогирдон ба дарёфти дараҷаҳои илмӣ  мушарраф гардида, шумораи зиёди дигар шогирдон, дар сафи рӯзноманигорони матбуот ва дигар ВАО фаъолият меварзанд.

Хулас, дастовардҳои илмӣ-амалии профессор Ҷ. Муқим, метавон даҳҳо мисол оварду месазад, ки китоби алоҳида навишт.  Ин ҷо мехоҳам, ба қадри имкон бардоштҳои худро атрофи фаъолияти педагогии муаллим Ҷ. Муқим  ироа созам.

Шиносоии камина бо Устод Ҷ. Муқим ҳанӯз аз айёми донишҷӯӣ, дақиқан дар курси 4-уми таҳсил дар факултаи журналистикаи ДМТ сурат гирифтааст. Дар ибтидо муаллимро туфайли рафиқону донишчӯёни курсҳои болоӣ ба таври ғоибона мешинохтаму дар суҳбаташон низ боре ҳам ширакт надоштам. Ба мо мегуфтанд, «агар хоҳӣ, ки ҷасорати журналистӣ дошта бошӣ, аввалан осори журналистӣ ва китобу мақолаҳои Ҷовид Муқимро дарёбу мутолиа намо. Ва боз дар суҳбатҳояшон ширкат варз». Хулас, ҳамеша атрофиёну доираи донишҷӯён дар ҳузури мо аз Устод Муқимов ситоиш мекарданд. Ҳамин буд, ки дар сар ҳавои дидани эшон ва дар дил муҳабати ба дарсҳояшон ширкат варзидан падид омад. Акнун, устодро гоҳ-гоҳ дар роҳравҳо ва долони факултет медидем. На танҳову тоқ, балки аз ду ҷониб ҳамеша донишҷӯён муаллимро “мудофиа” намуда, бо эшон сӯҳбаткунон роҳ мерафтанд.

 Яке аз хислатҳои накӯву самимонаи профессор Ҷ. Муқим, ки дар он метавон нишонаи баланди гуманизмро дарёфт, ин бо ҳама яксон муносибат кардан аст. Махсусан, бо донишҷуёну шогирдон. Шогирдоне, ки онҳо воқеан, дар сар ҳавасу андашаи “журналист шудан” доранд. Дар асл устод эҳтироми ҳамагонро ба ҷо меоваранд.

Устод дар баробари дигар навъи фаъолияту эҷод боз маҳфилорои хуб мебошанд. Шоҳид будам, ки он кас, пас аз кор ва ҳатто шабона ба хобгоҳи рақми 6-и донишгоҳ — маҳаллаи Лучоб омада, он шаб бо донишҷӯёни факултет маҳфиле баргузор намуданд. Шогирдон маърӯза мекарданду муаллим Муқимов анҳешаҳоро як-як шарҳ медоданд. Ва боз! Пас аз маҳфил, сари дастурхони хоксоронаи донишҷуён нишаста, якҷоя хӯроки шомро тановул карданд. Чунин рафтор хоксориву самимӣ ва хираду маърифати волои  устоди арҷманд Ҷовид Муқимро нишон медиҳад. 

То ҷойе иттилоъ дорем, муаллим минҳайси коршинос дар баргузории як қатор семинару маҳфилҳо ва треннингу дарсҳои омӯзишӣ нақши муҳим дошта, онро дар сатҳӣ олӣ мегузаронанд. Намунаи олии он маҳфили инфиродии “Анис” мебошад, ки устод роҳбарии онро бар ӯҳда доштанду доранд.

Бардоштҳои дигар, аз рафтору хислат ва одамияти профессор Ҷовид Муқим минҳайси як шогирд, ин аст, ки Устод таърифу тавсифро комилан хуш надоранд. “Шаф-шаф”-гӯиро намеписанданд, хусусан, донишҷӯёне, ки дар сухан ва гуфторашон ҳамеша шеъру образу ифодаҳои пайдарпайи тумтароқ истифода мегардад, ба нидои ин ки “ту журналист мешавӣ ё муаллими забон ва адабиёт?” Яъне, устод бо ин роҳ  донишҷӯро ба андеша кардан водор месохтанд. Аз чоплусиву худситоишӣ дар масофа қарор доранд. Камбудиҳои шогирд ва донишҷуёнро рӯ ба рӯ ва дар миёни дигарон матраҳ мекунанд, то дигарон он хаторо дар фаъолияти минбаъдаашон такрор насозанд.

Марди сайёҳ. Дигар шуғли воқеан дӯстдошании устод Ҷовид Муқим ин сайру гашт дар домани кӯҳҳои барфпӯшу сабзапӯш, лаби чашмасорони мусаффову канори рӯдҳои пурхурӯши кӯҳӣ, ҳамчунин фароғат дар осоишгоҳҳову истироҳатгоҳҳо мебошад. Ин андешаҳоро матлабу мақолаҳои дар ину он мавзеъ иншошуда ва бардошти силсилааксҳои устод тасдиқ менамоянд. Чун сухан атрофи аксу ёддошту сурат печид, қобили ситоиш аст, ки эшон ҳамеша бо худ аксбардор мегардонанд, ки он дарки масъулияти баланди касбиро тақозо менамояд. Яке аз ҷолибтарин аксҳои бардошташудаи профессор Ҷ. Муқим ин баровардани экскаватор ҳангоми тахриб намудани бинои собиқи Хадамоти алоқа ба ошёнаи севу чор мебошад. Устод ҳамон лаҳзаро акс бардошта, ба сифати як таҳлилгари мушоҳидакор ва рӯзноманигори касбӣ шарҳу баррасӣ менамоянд. Ҳамзамон, акси дарахтони буридашудаи шафати роҳи автомобилгарди шаҳри Душанбе, ки ҷойи онро бояд дарахтони нодиру баландарзиши мамолики хориҷ мегирад, аз ҷониби муаллим аккосӣ шуда, шарҳи воқеӣ меёбад.  

Нақшу ному кори профессор Ҷовид Муқим ба мисли дигар устодону олимони соҳа дар қиболи Б. Камолиддинов, И. Усмонов, Д. Давронов, А. Саъдуллоев, А. Нуралиев, М. Муродӣ, С. Гулов ва дигарон дар таҳқиқу пажӯҳиши масоили умда ва ҳалталаби бахши мушкилоти иҷтимоӣ ва эҷодии журналистикаи Тоҷикистони муосир борис ва мавриди зикр мебошад. Устод Ҷовид Муқим, ки кайҳо ба зинаи шахсият расидаанд, дар раванди иҷрои корҳои илмӣ-педагогӣ, доир намудани семинару машваратҳо, ширкат дар конфронсу чорабиниҳо ва дигар фаъолияти расмию ғайрирасмӣ боз бо эҷод, ба вижа таҳияи асарҳои ҷолибу шавқовар ва иншои мақолаҳои илмӣ, публитсистӣ вақт меёбанду машғул хоҳанд шуд.

 Устод, ки ба синни мубораки шаст қадам мегузоранд, танҳо барояшон саломатӣ, муҳаббат ба кору зиндагӣ ва умри пурбаракату боз ҳам дастовардҳои бузурги илмиву педагогӣ ва эҷодӣ хоҳонам. Муборак бошад, “шасти башаст”!

Устоди ман

Зуҳриддин Умаров,

журналист

Телефони дастиам садо медиҳад. Рўйи экран навиштаҷоте пайдо мешавад: Устод Ҷовид Муқим.

Ба алоқа мепайвандам. Чун ҳамешагӣ суханро устод оғоз мекунад:

—  Ало.

— Салом, Устод!

— Салом. Дар куҷо мегардӣ? Чаро телефонатро намебардорӣ? Ман туро кофта гардам…

— …

— Чи кор кардӣ? Рисоларо кай тамом мекунӣ? Ту бояд кайҳо ҳимоя мекардӣ, кашола карда гаштаӣ. Барои «Паёми донишгоҳ» мақола навиштӣ? Зуд бош!

— Хуб шудааст.

— Гум нашав!

Бо ин мазмун суҳбатҳои мо зуд-зуд доир мегардад.  Ва албатта, бо ташаббуси устод, чун ки эшон ғамхори шогирдону масъулиятшинос аст. Шояд тарзи гуфтори устод ба шахсони бегона ғайритабиӣ вонамуд шавад, вале ин тарзи суҳбаткунӣ хоси устод аст. Ҳақиқатро ба рўй мегўянд. Одате надоранд, ки аз пушти касе сухан гўянд.

Устод Ҷовид Муқим. Ба забон овардани ин ном кофӣ аст, ки симои инсони ҳақиқатгӯй, ростқавл, самимӣ, омӯзгори сахтгир, серталаб, муҳаққиқи нактасанҷу сермаҳсул, дӯсти бовафову боэътимодро тасаввур кунем.

Профессор Муқимов аз зумраи устодони ангуштшумори ман ҳастанд. Аз устод ҷавонмардӣ, ростқавлӣ, ҳақиқатнигорӣ ва аз ҳама муҳим, инсондўстиву одамгариро бояд омўхт. Ин хислатҳои одамиро на дар ҳар шахс метавон дид.

Чандин лаҳзаҳое буданд, ки устод маро аз аввалинҳо шуда дастгирӣ намуда буданд. Ин барои инсоне, ки дар пеши ноадолатиҳои зиндагӣ нотавон мемонад, тавоноиву неруи дигар мебахшад. Касро ба пеш, барои расидан ба мақсаду нақшаҳо, ба роҳи дурусти зиндагӣ роҳнамун месозад.

Ҳанўз аз курсҳои аввалин ба «Анис» — маҳфили инфиродии профессор Ҷовид Муқим пайвастем. Дар пеши дигарон сухан гуфтан, фикру андешаро озодона баён кардан, таҳлилу баррасӣ, муҳокимаву одоби баҳс карданро маҳз аз ин маҳфил омўхтем. Ва устод ҳамеша моро ба навиштан даъват мекарданд. Таъкидҳои пайвастаи устод боис гардид, ки аввалин навиштаҳои ман дар рўзномаҳо чоп шаванд. Ҳамчунин, корро дар матубот идома додам.

Дар курси сеюм мехондем. Барои кори курсӣ бояд мавзўъ ва устоди роҳнаморо интихоб мекардем. То ин вақт дар дарсҳо ва маҳфилҳои устод ширкат варзида, сабки омўзгории устод ба мо хеле маъқул буд. Ин боис гашт, ки ман устодро ҳамчун роҳбар  интихоб намудам. Дар интихоби мавзўъ устод бисёр дурандешона амал карданд. Дар натиҷа ҳам рисолаи хатм, ҳам рисолаи магистириро дар доираи мавзўъи пешниҳоднамудаи профессор Ҷовид Муқим дифоъ намудам. Ҳоло таҳти роҳбарии устод дар арафаи ҳимояи рисолаи номзадӣ дар мавзӯи «Пайдоиш ва ташаккули матбуоти ӯзбекӣ дар Тоҷикистон» мебошам. Ва ман аз ин ифтихор дорам, ки шогирди чунин як олими маъруф ва журналисти муваффақ ҳастам.

Аз корҳои илмиву эҷодии эшон намегўям. Чун профессор Муқимов дар самти омўзиш ва таҳқиқи журналистикаи муосири тоҷик ва ҷаҳон аввалин ва арзишмандратин корҳоро анҷом додаанд. Қиссаву ҳикояҳои нависанда Ҷовид Муқим ҷанбаҳои эҷодии ўро бозгў мекунанд. Дар маҷмўъ устоди мо муҳаққиқи пурмаҳсул ва нависандаи муваффақ ҳам ҳастанд.

Аслан устод таърифро дӯст намедоранд, вале арзандаи ҳама таърифу таҳсин мебошанд ва мо, шогирдон бо устод ифтихор дорем!

БЕ МУРАББӢ ЗЕРИ ГАРДУН МӮЪТАБАР НАТВОН ШУДАН…

Баҳромзода Манижа Зафар,  ассистенти

кафедраи забонҳои хориҷии                                                                                                 факултети журналистикаи ДМТ

Шиносоии нахустини ман бо устод

Cоли 2010 буд ва ман дар курси 2-юми журналистикаи байналхалқии факултети журналистикаи ДМТ таҳсил мекардам. Дар курси аввал ва дуввум устод ба мо дарс намегуфтанд, аз ин рӯ, дар бораашон кам маълумот доштам. Ҳамон сол рӯзе бо кадом коре ба кафедраамон даромадам ва мушоҳида кардам, ки дар он ҷо чун қойида ҳамаи устодон дар мизҳои худ нишаста бо кори илмиву таълимиашон банд буданд.

Ҳамин вақт назарам ба як устоди қоматбаланди азимҷуссае афтод, ки дар сар кулоҳи ба худашон хос  (кепка), дар пушт ҷузвдоне ба монанди ҷузвдони варзишгарон, дар як даст термосчаи хурд (албатта, бо оби ҷӯшомада, ки одати ҳамешагии устод нӯшидани оби ҷӯшомада аст) ва дар дасти дигар кулча доштанд. Аз ин пай бурдам, ки устод аз куҷое нав ба кафедра омада буданду хӯроки нисфирӯзӣ мехӯрданд ва нияти ба дарс даромадан доштанд. Баъдтар фаҳмидам, ки ин устоди қоматбаланд ва дорои хислатҳои ба худ хос профессори кафедраи журналистикаи байналхалқӣ Ҷовид Муқим будаанд ва ҳамон сол он кас дар барбари фаъолият дар ДМТ, ҳамчунин дар кадом расонаи хабарие низ кор мекардаанд.

Устод ва дарсҳои таълимии ӯ…

Аслан дар дарсҳои худ, устод Ҷовид Муқим масъулиятшинос, серталаб ва ҷиддӣ ҳастанд. Инро ман ҳангоми донишҷӯ буданам эҳсос карда будам. Дар ёд дорам, дар курси 3-юм (солҳои 2011-2012) мо баъд аз нисфирӯзӣ таҳсил мекардем ва дар фасли зимистон, ки рӯзҳо нисбатан кӯтоҳ буданд, дарси устод дар соати охирони рӯз буд. Он замон устод ба торикӣ ва сардии ҳаво нигоҳ накарда, дарсашонро ба мо мегузарониданд ва дар чунин ҳолат ҳеҷ кас ҷуръати аз дарси устод фирор карданро намекард. Сабаби аз дарс фирор накардани ҳамкурсон дар чунин вақт, ин ҷолиб  будани дарси устод Ҷовид Муқим ва эҳтироми донишҷӯён ба масъулиятшиносии ӯ буд.

Хусусияти дигари устод Ҷовид Муқим дар он буд, ки одати ба кор дер кардан надошт ва пеши донишҷӯён масъулият эҳсос мекард. Аз ин рӯ, устод ҳамеша соати 6:30 дақиқа ва ё расо соати 7-и субҳ, яъне як, якуним соат пешар аз дарс дар кафедра ҳозир мешуд. Чунин масъулиятшиносии устодро мо шогирдон  ҳангоми таҳсил дар зинаи магистратура (солҳои 2013-2015) низ мушоҳида намудем. Азбаски дар зинаи магистратура теъдоди магистрантҳо нисбатан маҳдуд буда, ҳамагӣ 5 нафарро ташкил медод, аз ин рӯ,  бештари дарсҳои мо, аз ҷумла, дарси устод Ҷовид Муқим дар кафедра мегузаштанд. Рӯзе, ки дарси устод дар соати аввали рӯз гузошта шуда буд, моро тарс фаро мегирифт, тарс ба он хотир, ки дар баробари барвақт омадани устод мо баъзан бо сабабҳои гуногун дар дарсҳо аз муҳлат дертар  ҳозир мешудем, ки ин дар баробари саривақт  ҳозир шудани устод ба дарс  бемасъулиятӣ ва беэҳтиромии мо шогирдонро нишон медод. Аммо дар чунин ҳолат низ устод ҳеҷ гоҳ дер омадани моро бо суханони дурушт танбеҳ надода, балки шӯхиомез моро ҷанг мекарданд ва иҷозати ворд шудан ба дарсашонро медоданд.

 «Шогирдонам бояд аз ман як қадам пеш бошанд!»

Чунин таъкиди устод Ҷовид Муқим асосан ба соли таҳсилам дар зинаи докторантура, доктори фалсафа (Ph.D) аз рӯйи ихтисоси журналистикаи байналхалқӣ (солҳои 2015-2018) рост меояд. Аслан солҳои таҳсил дар зинаи докторантура, ки 3 солро дар бар мегирифт, барои ман солҳои асосии аз наздик шинохтани устод Ҷовид Муқим буд. Зеро устод ба ҳайси роҳбари кори илмиам интихоб гардида буд.

Чун анъана ҳар сол аспирантону докторантон ва унвонҷӯёни факултет аз натиҷаи таҳқиқоти илмии худ дар назди муовини ректор оид ба илм, мудири шӯъбаи аспирантура ва докторантура, мудиронии кафедра ва роҳбарони илмӣ ҳисобот медиҳанд.

Дар ҳисоботҳои болозикр ман ҳамеша кӯшиш мекардам, ки дар гирди мизи асосӣ, ки он ҷо аслан роҳбарони илмӣ ва мудирони кафедра менишастанд, нанишинам. Аммо устод Ҷовид Муқим, ки роҳбари илмиам буданд, маро ҳатман ба мизи асосӣ, дар паҳлуи худ даъват карда, чунин таъкид мекарданд: «Манижа, ҳамеша худатро дур мегирӣ. Ба пеш биё, шогирдони ман бояд аз ман як қадам пеш бошанд!».

 Аз чунин суханони устод ман аввал каме хиҷолатзада мешудам, зеро одати устод ҳамин буд, ки суханонашонро новобаста аз серодам будани маҷлисгоҳ бо овози баланд мегуфтанд ва таваҷҷуҳи атрофиён зуд ба мо ҷалб мешуд, аммо аз ҷониби дигар бо чунин таъкидҳои устод  ман  дарк кардам, ки устод воқеан ҳам нисбат ба шогирдони худ эҳтиром ва таваҷҷуҳи махсус доранд  ва  дар ҳар ҷое, ки бошанд аввал ҳатман шогирдонашонро дар атрофи худ ё дар паҳлуяшон мешинонданд, то ки аз мушкилоташон пурсон  шаванд ва агар зарурате бошад, кумакашон бикунанд.

Маҳз дар давоми тақҳиқи рисолаи илмиам, ман боз ҳам бештар серталаб ва ҷиддӣ будани устод Ҷовид Муқимро нисбат ба корҳои таҳқиқотӣ  дарк намудам. Чун одати ҳамешагии устод, ин тавассути почтаи электронӣ ҳамеша дар робита буданашон бо шогирдон буд, аз ин рӯ ман низ дар давоми таҳсил дар докторантура ҳамеша зери назорати устод будам. Рӯзе набуд, ки аз ҷониби устод ба почтаи ман ва ё аз ҷониби ман ба почтаи устод мактуб аз натиҷаи корҳои илмӣ ё дигар ҳуҷҷату мақолаҳои вобаста ба кори илмиам ирсол нагардида бошад.

Чун  дар замони таҳсил дар докторантура ман дар ҷое фаъолияти корӣ надошта, қариб ҳамарӯза дар Китобхонаи миллии Тоҷикистон ба таҳқиқи кори илмиам машғул будам, пеш аз машғул шудан ба таҳқиқотам дар компютер аввал  почтаи электрониамро мекушодам, ки мабодо аз роҳбари илмиам, яъне устод Ҷовид Муқим ягон супориш ё эрод оид ба кори илмиам фиристода нашуда бошад. Он замон аз зиёд кушодани почтаи электрониам ман ҳатто теъдоди мактубҳои гуногуни ба почтаам омадаро аз бар намуда будам. Масалан, агар имрӯз 116 мактуб дар почтаам бошад, пас пагоҳаш агар ҳангоми кушодани почта ин теъдод 117 ададро нишон медод, ман аллакай ба қавле пешгӯӣ мекардам, ки  ҳатман ин мактуби навбатӣ аз устод Ҷовид Муқим ҳаст. Азбаски суръати Интернет суст буд, почта бо оҳистагӣ кушода мешуд. То пурра кушода шудани почтаи электронӣ ва мушаххас нишон додани мактубҳои фиристодашуда маро ҳаяҷон фаро мегирифт, зеро ман ҳамон замон серталаб  ва ҷиддӣ будани устод Ҷовид Муқимро нисбат ба шогирдон пеши назар оварда, ба ҳаяҷон дода мешудам, ки ин дафъа ҳам ҳатман аз ҷониби устод ягон мактуб оид ба камбудиҳоям дар мақола ё дигар маводҳои фиристодаам ба почта омадааст. Ниҳоят баъд аз пурра кушода шудани  мактубҳо  мушаххас мешуд, ки эроди устод дар хусуси чӣ ҳаст ё супориши навбатиашон нисбат ба кори таҳқиқотиам  аз чӣ иборат аст. Ҳамин тавр ман баъд аз хондани супоришҳои устод хотирҷамъ шуда, аз пайи ислоҳи онҳо ва таҳқиқи корҳои боқимондаи илмиам мешудам. Ҳамин роҳнамоӣ ва сахтгирии устод буд, ки ман пеш аз муҳлати муқарраршуда рисолаи илмиамро навишта аз муҳокимаҳои кафедраву факулта гузаштам.

         Ба ҷойи охирсухан

Ҳаёт худ як мактабе ҳаст, ки дар давоми он шахс дарси зиндагиро меомӯзад. Дар ин мактаб, ки ҳам фарогири пастиҳо ва ҳам баландиҳост, инсон на ҳамеша  роҳи дуруст ва манфиатнокро интихоб мекунад. Аз ин рӯ, шахс муҳтоҷи роҳнамо ва ҳидоятгаре мегардад, то ки роҳи ояндаашро бе мушкил паси сар намояд. Албатта, дар ҷодаи таҳсил ҳамаи устодони ман бароям роҳнамо ва хайрхоҳ мебошанд, ки ман ҳамеша барои машварату ҳидоятҳояшон аз онҳо миннатдорам. Аммо дар симои устод Ҷовид Муқим, ки роҳбари кори илмиам мебошанд, ман на танҳо устоди роҳнаморо мебинам, балки як дӯстеро мебинам, ки дар лаҳзаҳои душвор маро дастгирӣ мекунанд, як падареро мебинам, ки дар лаҳзаҳои пурпечутоби зиндагӣ ба ман маслиҳат медиҳанд ва ниҳоят як шахсеро мебинам, ки ҳамеша аз хурсандии ман меболаду аз ғамгинии ман ранҷур мешавад. Пас бошад, ки Худованд ба чунин устоди ғамхору меҳрубон садсолаҳои дигари ҳаётро ҳадя намояд, то натиҷаи заҳматҳову меҳрубониҳои худро барои шогирдон бинад ва шогирдон бо ӯ ва ӯ бо шогирдонаш ифтихор кунанд.

Инак, устоди соҳибэтироми мо қадам ба 60 мениҳанд. 60-е, ки устод бо шаст ба он қадам ниҳодаанд, бошад, ки бо чунин шаст боз 60 соли дигари умрро низ тай кунанд ва ниҳоли умрашон ҳамеша сарсабзу қаламашон  бурро  бошад!

ЧАРОҒБАДАСТИ ШАБИ ЗУЛМОТ

Бобоҷон Меҳтоҷиён,

коргардон

Ёд дорам дар донишгоҳ охирин бор басти дуюм дарси устод Ҷовид Муқим доштем. Ҳама ҳамкурсон вақтшуморӣ мекардем, то кай дарси устод мешуда бошад? Зеро устод дар дарсҳои худ дӯст, роҳбалад, маслиҳатгар ва омӯзгори меҳрубон буданд.

Донишгоҳро ҳар чӣ буд, хатм кардам. Пушти партаи донишҷӯйӣ сар аз панҷ сол орзу мекардам, ки чун устод зиндадил ва донои кори худ бошам.

Ягона маконе ки барои мо фазои донишҷӯйиро медод, маҳфили рӯзноманигории “Анис” буд. Дар ин маҳфил кори рӯзноманигории донишҷӯёни факултет, ки дар ВАО фаъолият доштанд, муҳокима мегарадид. Тули ду соли баъд аз хатми донишгоҳ дар шуъбаи барномаҳои хабарии ТВ “Синамо” кор кардам. Ёдам нест, ки хабару гузоришамро дар ин маҳфил баррасӣ накарда бошанд.

Ба Киностудияи “Тоҷикфилм” ба кор омадам ва нахӯстин филми ҳунарии кӯтоҳамро, ки гурӯҳи эҷодӣ ҳатто надида буд, аъзои маҳфили “Анис” баъд аз тамошо муҳокима намуданд.  Воқеан, маҳфил макони оинакориест, ки камтаҷрибагӣ ва камбудии худро аз чаҳору чил ҷиҳат дида  метавонӣ.

Эҷодкор дили ҳассос  дорад. Ҳар бархурде дар ҷомеа ба ӯ таъсир мегузорад. Гоҳо мақсаду маром миёни талотуми рӯзгор дастнорас мешаванд. Сардаргумӣ, дудилагӣ, гузари замон ҳар дам туро зи мақсад боз медорад. Чунон зулмоте пеши хирадро фаро мегирад, ки ҷуз сиёҳӣ чизе дида намешавад. Дар он зулмот аз дур чароғе ба сӯят меояд. Пири хирад, ки он чароғи маънавӣ ба даст дорад, роҳнамоят мешавад.

Одатан ҳар гоҳ ки шахс аз муҳити эҷодӣ дур мегардад, қалбаш зангор мегирад ва дарахти эҷодаш оҳиста-оҳиста пажмурда мешавад. Ӯ ниёз ба касе дорад, ки зангори қалбашро бо маслиҳату роҳнамоӣ поккорӣ намояд, то дубора барои сабзидан қад алам кунад. Ҳамеша, ки ба факултет биоям, суроғи пири хирад мегирам.  Бо ӯ аз кору  зиндагии худ мегӯям ва дар сардаргумиҳои худ маслиҳат мепурсам. Пири хирад ҳамеша аз таҷриба дурӯстии корро бароям мегӯяд. Ҳар гоҳ ки мушкили эҷодӣ домангирам шавад, роҳнамоям аст. Гоҳо ҳарфҳои сахти оғушта ба шаҳд мегӯяд. Баъд аз суҳбату машварат эсос мекунӣ, ки аз ҳазорхонаи мушкилӣ раҳидаӣ.

Ҳамеша муроди ман ин аст, ки дар офаридани филмҳои аз лиҳози буҷет калонҳаҷм, дар қатори ҳунармандони номӣ, пири хирад паҳлуям бошад ва аз донишу таҷрибаи ин марди азиз ҷасорат ва баҳра бардорам. Қиссаҳои навиштаашро филм бигирам.

Рӯзноманигорӣ бароям қудрат ва филмофрӣ бароям зиндагӣ аст. Мекӯшам барои амалӣ кардани муроди офаридани ғояҳо ва руъёҳои филмофарӣ ба устоди шариф, ки диди баландӣ коргардонӣ доранд, шогирдона дар хизмат бошам.  Орзумандам, ки рӯйи пардаи сафеди бонуфузтарин киноҷашнвораҳои байналмиллалӣ чун Канн, Оскар, Берлин ва ғ, бо чандин забон бихонам: “Коргардон ва таҳиягар Ҷовид Муқим”.

“ВОРАСТА ЗИ ҲАР ҚАЙД”

Ҳусайн Маҳмудов,

рӯзноманигор

Ман ва ҳамсабақонам аз устодони номдору варзидаи журналистикаи тоҷик тимсоли Иброҳим Усмонов, Асаддуло Саъдулоев ва Абдусаттор Нуравлиев дарс нагирифтаем. Шояд яке аз омилҳое, ки насли мо дар майдони журналистика фаъолияти густураву аёне надорад ҳамин бошад, ки аз мактаби ин бузургон нагузаштааст. Аммо аз ҷониби дигар, устодони шоистае монанди Баҳриддин Камолиддинов, Мурод Муродӣ ва Қироншоҳ Шарифзода ба мо илм омӯхтаанд. 

Устод Ҷовид Муқим — устоди номдори журналистикаи муосир аз зумраи ҳамин устодон аст. Хидмате, ки устод Ҷовид Муқим дар арсаи илму адабиёт ва кори рӯноманигорӣ кардааст, номи ӯро ҳамчун эҷодкори серпаҳлу маҳбубу машҳур сохтааст.

Номи Ҷовид Муқимро замони мактабхонӣ шунида будам. Вақте ки муҳассили Маркази “Рушди истеъдодҳо”-и Сарраёсати маорифи шаҳри Душанбе будам ва аз риштаи забон ва адабиёти тоҷик омӯзиши иловагӣ мегирифтам. Омӯзгори мо зани донишманду ботаҷриба Гулсара Саидова, ҳамсабақи донишгоҳии устод Ҷовид Муқим буд. Дар радифи китобҳои муаллима асарҳои нависанда Ҷовид Муқим “Ишқи мӯйсафед” ва “Вақте мард мегиряд” бо соядасти муаллиф маҳфуз буданд. Ҳар гоҳ сухан аз он китобҳо мерафт, муаллима мегуфт, ки муаалифи ин асарҳо ҳамсабақи ман аст ва аёйми донишҷӯйӣ инсони вораставу фархеҳтае буд.

Замоне ки донишҷӯ шудам, бо профессор Ҷовид Муқим ошно гардидам ва фаҳмидам, ки ҳамсабақи муаллимаи ман эшон будааст. Аммо дар мавриди муаллима бо устод ҳеҷ гоҳ суҳбате надоштем. 

Нахустин шиносоиро бо устод Ҷовид Муқим хуб дар хотир дорам. Баъди сипарӣ шудани ду рӯзи аввали таҳсил дар донишгоҳ ҳайати омӯзгорони кафедраи журналистикаи байналхалқӣ, ки гурӯҳи мо тобеи он буд, бо мо ҷамъомаде оростанд. Мудири кафедра Сангин Гулов як-як устодонро муаррифӣ карда, дар ин радиф аз хислату хӯ ва заҳматҳои илмиашон ёдовар шуд. Канортар аз ҳама, дар тарафи чап марди қоматбаланди тануманде, ки риши сафеди мураттаб ва дар тан куртаи нимостини обиранг дошт, менишаст. Навбат ба муаррифии ӯ расид ва мудир ӯро муаррифӣ кард: “Профессор Ҷовид Муқим”. Ягона профессор дар он ҳайати устодон Ҷовид Муқим буд.

Аввалин пурсише, ки устод Ҷовид Муқим дар он маҷлис аз мо кард, ин буд: “Кӣ шеър менависад?” Ман, ки то он дам барои худам чанд мисраи номавзуне иншо намуда будам, бо умеди пайомади хуби пурсиши эшон қатори чанде аз ҳамсабақонам даст боло кардам. Устод аввал табассум карду сипас бо ҷиддияти ба худ хос: “Журналистика шоирӣ нест. Ин ҷо эҳсосро як тараф гузоред. Журналистика комилан чизи дигар аст…”. Сипас маълум шуд, ки устод эҳсосу назокати шоиронаро дар равиши кори рӯзноманигорӣ хуш надорад. Боре як шеъри ман дар нашрияи донишгоҳ чоп шуд ва профессор гуфт, ки журналистикаи тоҷик боз як журналисти дигарро аз даст дод. Аммо ман аҳёнан дарк мекардам, ки устод шеъри баландро хуш дорад ва боре ба муносибате китоби ашъори Шаҳриёрро ба устод ҳадя карда будам.  

Хуб дар хотир дорам, ки пеш аз оростани аввалин мусоҳибаам ҷуръат намуда, назди устод даромадам, то тавсияҳояшро бигирам. Мебоист бо Ҳаёт Неъмати Самарқандӣ суҳбат ороям. Ба утоқи кафедра рафтам. Устод дар назди мизи кориаш рост истода, дафтару қаламашро дар ҷузвдони пӯштиаш мегузошт. Аз ин ҳолат аён буд, ки куҷое мешитофт. Ман ҳам беистиҳола вориди утоқ шудам. Салом додам ва арзамро баён кардам. Устод маро зуд аз назар гузаронду ба кораш идома дод. Ман пиндоштам, ки шояд ба арзи ман намерасад ва вақташро ба ин хоҳиши ман сарф намекунад. Чизҳои лозимаро ба ҷузвдонаш гузошта, даҳони онро баст ва ба курсӣ нишаста, ба ман низ таклифи дар рӯ ба рӯяш нишастан кард. Сипас қоғазеро, ки дар он суолҳои тартибдодаамро навишта будам, наздаш гузоштам. Устод аз назар гузаронду гуфт: “Бубин! Суолҳоят аз рӯйи мавзӯъ ва мазмун номураттабанд. Ин ишколро дуруст кун ва ба мусоҳибат аз номи ман салом расон…”. Ин аваллин дарси устод барои ман буд ва аз он хеле фараҳманд будам.

Баъдан устод маро ба шогирдӣ пазируфт. Танҳо дар соли охири таҳсил ба мо дарс мегуфт. Ва ҳамеша афсӯс мехӯрд, ки ба шумо аз соли аввал дарс надодам. Ин ормон низ дар дили ман ҳамеша буд, ки устод пайваста ба мо дарс бигӯянд. Мо ба дарсҳои устод Ҷовид Муқим аз ҳар дарси дигар ҷиддитар таваҷҷуҳ мекардем. Ин ҳам на ба далели он, ки устод марди сахтгире буд. Далеле ҷуз ҷолибият надошт.

Ағлаби мо, донишҷӯён ҷавҳари аслии ихтисосамонро дар раванди омӯзиши дарси устод Ҷовид Муқим омӯхтем. Чаҳор назарияи журналистика, худтанзимкунӣ, худсонсурӣ, иқтисоди матбуот, расонаҳои ҷамъиятӣ ва амсоли ин мафҳумҳоро, ки то он дам ҳамеша мешунидему таъриф мекардем, дар аснои дарсҳои профессор ба моҳияташон сарфаҳм рафтем.

Замони донишҷӯйӣ ман корманди рӯзномаи кӯдакон ва наврасони Тоҷикистон — “Анбоз” будам ва дар аснои кор бо қаламкашони номдори расонаҳои кишвар монанди Абдураҳмон Раҳмонов, Манижа Қурбонова, Рустам Назир ва Мавҷуда Соҳибназарова ошно шудам, ки ҳама аз ҳамсабақони устод Ҷовид Муқим буданд ва ҳар куҷо таърифи устодро мекарданд ва ҳурматашро ба ҷо меоварданд.

Ҷовид Муқим як шахсияти серпуҳлуст. Журналист, олим, нависанда ва фаротар аз ҳама як инсони комил. Барои ман, ки саодати бузурге даст доду замоне дар мақоми шогирдии устод будам, Ҷовид Муқим бештар як чеҳраи илмист. Устод аз таҷрибаи журналистикаи хориҷӣ хуб огаҳ аст. Ҷараёнҳои нави журналистикаро хуб омӯхтааст. Дар заминаи омӯзиши журналистикаи байналхалқӣ ба кишварҳои хориҷ сафарҳое намудаву бо чеҳраҳои саршиноси расонаҳои ғарбӣ дидор кардааст ва таълифоти арзишманде монанди “Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ”, “Мақоми жанрҳо дар Радиои Озодӣ”, “Радио “Свобода”: ложь и правда”, “Радиои Би-Би-Си: дирӯз ва имрӯз”, “Журналистикаи мултимедиавӣ” ва ғайра иншо кардааст.

Ин ҷо мебояд дар мавриди маҳфили инфиродии Ҷовид Муқим бигӯям. “Анис” маҳфили доимамалкунандаи профессор Ҷовид Муқим дар факултети журналистика мебошад. Ҳоло мешавад гуфт, ки худи ин маҳфил як мактаби бузурги ҳунариеро мемонад, ки аз домонаш журналистони номдоре баромадаанд. Бо ному осори журналистони хориҷ тимсоли Михаил Колтсов, Юлиан Семёнов ва дигарон маҳз дар маҳфили “Анис” ошно шудам. 

Замоне ки ман ба хобгоҳи донишҷӯён мерафтам, суҳбати дӯстони ман сари осори Ҷовид Муқим буд. Насри Ҷовид Муқим насрест, ки талаботи бештаре дорад. Мизони андеша низ миёни хонандагон нисбат ба насри Ҷовид Муқим баробар нест. Аммо гузашта аз ин баҳсҳо образҳои офаридаи нависанда типӣ мебошад. Дар мавриди он, ки мегӯянд хонандагони насри Ҷовид Муқим бештар ҷавононанд, бояд зикр кард, ки рӯҳияи ин осор бештарин таъсирро рӯйи ҷавонон, ки таҷориби ками зиндагӣ доранд, мегузорад.

Номи Ҷовид Муқим чун нависанда камтар матраҳ шудааст. Ин ҳам ба далели фаъолияти  илмӣ ва омӯзгории эшон аст. Осори устод, ки аслан дар шакли ҳикоя ва повест эҷод шудааст, баёнгари масоили иҷтимоист. Ҷовид Муқим аз зиндагии оддӣ бо нигоҳи дақиқ ва амиқ менависад. Монанди дигар эҷодкорон Ҷовид Муқим низ дар насри худ олами ботинии худро халқ кардааст. Шояд ба ин далел бошад, ки бештари хонандагон дар симои устод қаҳрамонони осори ӯро мебинанд.

Дар бораи роҳбари илмии худ, профессор Ҷовид Муқим зиёд гуфтаву навиштаам. Қиссае низ зери унвони “Профессор” низ навиштаам, ки қаҳрамонаш устод Ҷовид Муқим аст ва аз ҷониби эшон низ баҳои хуберо сазовор шуд. Устод Ҷовид Муқим пеш аз ҳама як шахсияти вораста аст. Ин ворастагӣ дар муносибат, кор, дӯстӣ ва муқаддамтар аз ҳама дар андешаи устод зоҳир мегардад. Бузургии омӯзгор дар он аст, ки ӯ инсон месозад ва ин амалро устод Ҷовид Муқим бо зеҳни рӯшан ва дониши фарох анҷом медиҳад. Ҳеҷ гоҳ шоҳиди он набудам, ки устод миёни шогирдон тафриқа гузорад. Бо ҳама муносибати озоду инсонӣ дорад. Бо устод метавон дар ҳар хусус суҳбат кард ва тавсия гирифт. Ӯ дар суҳбат бо назардошти синну сол марз намегузорад.

Дигар хусусияти устод, ки дар ман низ мавҷуд аст, муҳаббат ба синамо аст. Устод аз таърихи синамо хуб огоҳ аст, шоҳкорҳои синамои ҷаҳонро дидааст ва дар ҳар ҷашнвораи синамоӣ бо аксбардори худ ҳозир мешавад.

Аз устод ҳамеша ҳамин насиҳат дар хотирам монда, ки мегуфт: “Бузургтарин хизмат барои халқу миллат ин аст,  ки шумо вазифаи худро софдилона анҷом диҳед”. Устод Ҷовид Муқим, ки мадюни заҳматҳояш ҳастам, хоксортарин қаҳрамони зиндагии ман ва аз ғаниматҳои рӯзгори мо шогирдон аст.

Дар ҳошияи 60-умин солгарди таваллуди устод барояш тансиҳатӣ ва комёбӣ дорам. Худованд сояи устодро аз сари мо шогирдон кам нагардонад.

Москав, охири соли 2020

УСТОДЕ, КИ БО ТАРС ШИНОХТАМ

Ҳафизуллоҳ Тоҳирӣ,

магистранти курси дуюми факултаи журналистикаи ДМТ

Тарс чанд намуд мешавад намедонам, аммо ба мисле, ки рашки сафеду ҳасади сафед мегӯянд, тарси ман ҳам аз устод Ҷовид Муқим сафед аст. Чун нафарони махсусро дар рӯзҳои махсус ба некӣ ёд мекунанд, ман ҳам аз ҳамон тарсҳои сафедам ба шумо нақл мекунам.

Тарси аввал: баҳо

Агарчӣ дар замони фаъолияти Маркази миллии тестӣ ман донишҷӯи факултети журналистика шудам, аммо метавонам бигӯям, ки аз ҷумлаи тасодуфиҳо набудам. Шавқи журналистшавӣ буд, ки дар ҳафтаи аввали дарсӣ як-як дари кафедраҳоро кушода, ба ҳар муаллиме, ки аз пешам мебаромад «Ассалому алейкум, ман Ҳафизуллоҳ, журналистшавӣ омадам…» мегуфтам.

 Аммо як мушкили калон ва ба назари худам ҳалнашаванда буд: ба кафедраи журналистикаи байналхалқӣ, ки шӯъбаи худамон ба ҳисоб мерафт, бо тарс медаромадам. Дилхоҳ нафар агар дари кафедраи моро кушояд аввалин нафаре, ки мебинад устод Ҷовид Муқим буда, аввалин касе, ки «ҳа, барои чӣ омадӣ, кӣ даркор?» гуфта мепурсад боз ҳам муаллим Ҷовид Муқим аст. Баъзан мешавад, ки ҳатто муаллимон бо устод ором суҳбат карда наметавонанд.

Қисса кӯтоҳ, вақт бисёр тез гузашт. Курси якумӣ ба охир расиду курси сонӣ оғоз ёфт. Дар ин муддат ман ҳамроҳи устодон (ҳам дарсдиҳанда ва ҳам дарснадиҳанда) аз наздик шинос шудам. Аммо ҳеҷ ҳеҷ одат накардам ба кафедраи худамон рафтанро.

Охири нимсолаи якум шуд. Моро зарур омад, ки пеш аз имтиҳонот кори курсӣ ҳимоя кунем. Устоди ман дотсент Суҳроби Мирзоалӣ буд ва мо якҷо дар мавзӯи “Таҳия ва пахши мавод барои агентиҳои иттилоотӣ” кор кардем. То андозае даркорӣ заҳмат накашидем, аммо фурсати супоридани кор расид.

Рӯзи ҳимоя роҳбарам ва устодон Бахтиёр Қутбуддинов, ва Ҷамолиддин Яқубов пас аз саволу ҷавоби кутоҳ болои корам имзо монданд. Имзоҳои қаторро дида, хурсанд шудам ва корамро ба лабаранти кафедра доданӣ будам, ки ногаҳ муаллим Ҷовид Муқим ба кафедра даромада, гуфтанд: 

— Имзои ман даркор нест?

— Даркор аст, — гуфт устод Бахтиёр Қутбиддинов.

Муаллим чанде кори 27 саҳифагиямро варақ заданду як-ду савол доданд. Агарчи ба саволҳояшон пурра ҷавоб надода бошам ҳам, ҳис карданд, ки корро касе ба ман нанавиштааст ва ба қавле меҳнати худам аст. Сипас, ба роҳбари илмиам нигоҳ карда, гуфтанд:

— Суҳроб, Тоҳировро баҳои чанд мондӣ?

— Баҳои ин нафар “4”,- гуфтанд роҳбарам.

— Чӣ хел “4”, ин худаш навиштааст.  Баҳояшро “5” мон.

Ҳамин тавр баҳои “4” ба “5” табдил ёфт ва тарси ман аз муаллим Ҷовид Муқим камтар шуд.

Тарси дуюм: савол

Пас аз оне ки бо устодони факултет шинос шудаму онҳо ҳам каму беш номамро ҳам набошад, чеҳраамро ҳамчун донишҷӯи хира мешинохтагӣ шуданд, дар ман як одати намедонам хуб ё бад гӯям пайдо шуд. Ҳар шаб дар хона барои ҳар муаллим савол тайёр мекардам ва ҳаррӯзи дарсӣ дар танаффусҳо ҳамин ки муаллими даркориро медидам даррав савол медодам. “Мо бояд кадом китобҳоро хонем?” “Аз ҳама журналисти зӯри мо кист?” “Шумо кадом газетаҳоро мехонед?” “Шумо дар матбуот, телевизион ё радио фаъолият намекунед, пас чаро дар факултети журналистика дарс медиҳед?” “Барои чӣ аз донишҷӯён зиёде, ки дар факултет таҳсил мекунанд журналист кам мебарояд?”…

Бо ҳамин минвол қариб, ки саволе бе ҷавоб намемонд. Устодон дар кафедраву роҳраво, кӯчаву ошхона ба ҳама саволҳои ман ҷавоб мегуфтанд. Баъдан фикр кардам, ки ҳаррӯз ба муаллимони муайян савол дода истодаам, агар ба устодони то ин вақт саволнадода савол омода кунаму аз онҳо пурсам, кори хуб мешавад. Аввалин нафаре, ки ба ёдам омад муаллим Ҷовид Муқим буд. Хеле фикр кардам. Чанд савол пайдо шуд, аммо ба қавле суст буданд ва ба профессор додани онҳо аз рӯйи одобу мантиқ набуд. Шаби аввал бе натиҷа гузашт. Шаби дуввум ҳам. Шаби саввум ҳам…

Намедонам чанд рӯз баъд ҳамкурсам Дилмурод, ки шогирди устод буд, пас аз дарс дар роҳрави факултет аз ман пурсид:

— Ту кӯшиши памфлетнависиро дорӣ, оё памфлетҳои устод Ҷовид Муқимро хондаӣ?

Ман чизе ҷавоб надодам ва тарафи кафедра давидам. Аз сабабе, ки танаффуси панҷум буд аз ҳама аудиторияҳо донишҷӯён баромада, дар роҳрав тараддуди хонаравӣ доштанд. Ман, ки тарафи кафедра медавидам дар роҳрави тангу тори факултет китфам ба чанд донишҷӯ бархурд ва илоҷе карда ба назди устод расидам. Ҳамон лаҳза тарсам гум шуд ва аз муаллим пурсидам:

— Устод, ман мехоҳам памфлет нависам ва илтимос китоби памфлетҳоятонро барои хондан ба ман диҳед…

— Ман ҳоло памфлетҳоямро китоб накардаам,- устод инро гуфта ба курсияшон нишастанд ва дар варақчае чизе навиштанд. Пасон аз ҷояшон хестанд ва давом доданд — хондан хоҳӣ мана суроғаи блоги ман, даромада хон.

Ҳамин тавр ман дар баробари дигарон ба устод ҳам савол додам ва тарси ман аз муаллим Ҷовид Муқим камтар шуд.

Тарси саввум: “Анис”

Хушбахтона, бо ташаббуси муаллим Ҷовид Муқим имрӯз дар факултети журналистика маҳфили “Анис” фаъол аст, ки бешак метавон гуфт беҳтарин донишҷӯён аъзояш ҳастанд. Роҳбари маҳфил нафаронеро ҷамъ кардааст, ки гапи мегуфтанӣ, диди интиқодӣ ва қалами сабзу тар доранд.

Агарчи ман то курси сеюмӣ бо чанде аз матбуоти фаъол ҳамкории наздик доштам ва дар маҷаллаи “Хорпуштак” расман кор мекардам, ягон маротиба ба маҳфили “Анис” нарафта будам, зеро тавре чанд бор дар боло гуфтам аз муаллим Ҷовид Муқим метарсидам. Як рӯз ҳамкурсонам Дилмурод, Далер ва Нилуфар, ки аъзои фаъоли маҳфил буданд, аз ман маводи чопшудаамро талаб карданд. Онҳо ба хушҳолӣ гуфтанд, ки дар маҳфили оянда матолиби туро якҷоя баррасӣ мекунем. Ман, ки аз роҳбари маҳфил метарсидам, корро чанде кашол додам ва билохира маводи маро гирифтанд, хонданд, дар маҳфил баррасӣ карданд, танқид шунидам, таърифам карданд, устод назарашонро гуфтанд…

Аз ҳамон вақт ба фикре ҳастам, ки факултети мо дар баробари камбудиҳои бисёр маҳфили “Анис” дорад ва “Анис” бе шубҳа пуркунандаи бисёр холигиҳост. Маҳфилест, ки ба донишҷӯён имкони навиштану сухан гуфтанро медиҳад. “Анис” майдонест, ки рақобатро ба миён меорад. Камтарин кӯшишҳои як донишҷӯро қадр мекунад. Имкони худсозӣ медиҳад. Қаламҳоро тез мекунад. Шуълаи умедро дар дили ҳар раҳнаварди роҳҳои каҷу килеби журналистика меафрӯзад. Ишқ медиҳад. Мавқеъ медиҳад. Реклама мекунад… Ва тасаввур кунед, ин ҳамаро як нафар мекунад, ки ному насабаш Ҷовид Муқим аст. 

Пас аз фаҳмидани ин ҳама аъзои маҳфил шудам, бо қадри имкон иштирок мекунам ва тарси ман аз муаллим Ҷовид Муқим камтар шуд.

Тарси чаҳорум: дарс

Мо курси чорум шудем. Нимсолаи аввал тамом шуд. Ба фикре будем, ки нимсолаи баъдӣ аз пушти таҷрибаомӯзӣ ва корҳои таҳқиқиамон мешавем, аммо пеш аз имтиҳонот устод Шукруллоев Беҳрӯз хабар доданд, ки ду моҳи нимсолаи дуюм ҳам дарс мехонем. Ҳамин тавр нимсолаи дуюм оғоз шуд ва дар ҷадвали дарсӣ ду дарс ба мо гузошта буданд, ки яке аз онҳоро устод Ҷовид Муқим мегузаштанд.

Рости гап, ман ҳоло ҳам аз муаллим Ҷовид Муқим метарсидам. Аввалин маротибае, ки дарсаш даромадам, каме таърифам кард, аммо вақте ки ҷавоби саволашро надонистам хеле ҷангам намуд.

Қисса кутоҳ. Ман чӣ тавр дарсгузарӣ ва дарсро фаҳмондани устодро намегӯям. Танҳо мегӯям, ки озодӣ, ободӣ, танқид, таъриф, муаллим, журналистика, журналист, дарс, вақт, матлаб, ишқ, мавқеъ… ва дигар мафҳумҳоро аз дарси думоҳаи муаллим Ҷовид Муқим омӯхтам.

Ва донистам, ки кӣ бояд муаллим шавад, кӣ дилсӯзу роҳнамо аст…

Ва донистам, ки муаллим ба ояндаи мо беаҳамият нестанд…

Ва донистам, ки устод хубии ҳамаи моро мехоҳанд…

Ва донистам, ки агар дар дилхоҳ факултет ҳадди ақал 5 муаллиме ба монанди устод бошад, он ҷо ҳамеша шуълае фурузон мемонад…

Ва донистам, ки бо будани ин гуна муаллимон дили ҷомеа пур аст ва ҷавононро ояндаи миллат мегӯянд…

Ва донистам, ки имсолу солҳои баъд барои будани чунинҳо шукр бояд кард…

Ҳамин тавр ман дар баробари ҳазорон донишҷӯи факултети журналистика дар дарси устод нишаста, аз он кас чизе гирифтам ва тарси ман аз муаллим Ҷовид Муқим камтар шуд.

Тарси панҷум:  мусоҳиба

Ман ҳанӯз аз курси дуюмӣ навиштанро дар қолаби мусоҳиба оғоз карда будам ва то курси чорумӣ чанде мусоҳибаҳои хому аз рӯи ҳавас кардаам бо шахсиятҳои маъруф дар матбуоти фаъол, хоса ҳафтаномаи “Фараж” ба нашр насида буданд. Тавре дар боло ишора кардам мо дар курси охир мебоист моҳҳои февралу март, ки ба нимсолаи дуюм рост меомаданд, дарс хонем. Чун одат аз моҳи феврал ба ҷустуҷӯи қаҳрамоне шудам, ки бо ӯ тавонам дар арафаи Рӯзи матбуот суҳбати калоне дошта бошам.

Пас аз чанде даводаву маслиҳатпурсӣ устод Маҳмудҷон Усмонов тавсия доданд, ки бо муаллим Ҷовид Муқим суҳбат кунам. Аз маслиҳати устод бисёр хурсанд шудам ва яке аз рӯзҳои дарсӣ аз ниятам муаллимро огаҳ кардам.

Қаҳрамон барои суҳбат кардан розӣ шуд. Ман тайёрӣ дидам. Саволҳоям омода шуданд. Замону макони суҳбатро аниқ кардем. Аммо ман метарсидам, зеро бо устод гапи одиро гуфтан бароям ин қадар мушкил буд, куҷо истад мусоҳиба кардан. Тарс зиёд мешуд. Ҳаяҷон ғалаба мекард. Яъне бо нафаре, ки дар бораи мусоҳиба китоб навиштааст, мусоҳибаҳои нашрияҳоро таҳлил мекунад ва ба болои ин ҳама боз аз ӯ кам-кам тарс дорӣ, суҳбат кардан осон нест.

Вақти муайян ҳамроҳ баъди дарс ба кафедра омадем ва ман диктофонамро фаъол карда, саволҳоямро як-як додам. Ба ҳамааш ҷавоб гирифтам. Муаллим гоҳе механдиданд, гоҳе ҷиддӣ мешуданд, гоҳе асабӣ шуда, ҷангам мекарданд, гоҳе хурсанд шуда, бо шавқ ба саволам ҷавоб мегуфтанд ва гоҳе хомӯш мемонданд.

Дар ҳамон суҳбати қариб яксоата бисёр чизҳоро дар бораи мусоҳиба оростан омӯхтам. Ҳар хатое, ки мекардам даррав муаллим “хато кардӣ”, “ ин тавр намешавад”, “ин хел дуруст нест” мегуфтанд. Ман ба ҷуз қабул кардани эродҳо дигар чизе намегуфтам, зеро гуфтаҳояшон дуруст буданд.

Суҳбати мо дар “Фараж” нашр шуд. Ман хурсанд будам, ки бо муаллим Ҷовид Муқим мусоҳиба кардам. Устод хурсанд шуданд, ки суханони гуфтаашонро сармуҳаррир устод Фазлиддин Асозода бе таҳриф чоп кардаанд.

Ҳамин тавр ман дар баробари чанде аз журналистон аз устод мусоҳибаи калон гирифтам ва тарси ман аз муаллим Ҷовид Муқим камтар шуд.

Тарси шашум: зодрӯз

Акнун омадем ба ҷое, ки аз ҳама зиёд метарсам. Аз табрику муборакбод гуфтани муаллим Ҷовид Муқим. Зеро фикр мекунам, ки ман ҳамеша дар вақти табрик намудани наздике бисёр душворӣ мекашам ва сабаби инро намедонам.

60- солагиатон муборак, муаллим Ҷовид Муқим!

Бинед, ҳамин тавр ман ҳам дар баробари дигарон зодрӯзи устодро табрик гуфтам ва ва тарси ман аз муаллим Ҷовид Муқим камтар шуд.

РОСТИРО КАРДА ОИН

Нигина Сироҷова,

ассистенти кафедраи телевизион

ва радиошунавонии ДМТ

Шиносоӣ бо устод

Устод Ҷовид Муқимро ҳанўз аз даврони донишҷўиям  мешиносам. Шиносоӣ бо устод дар аудиторияи 221 (ҳоло маҷлисгоҳи нав)  сурат гирифт. Устод ба гурўҳи мо аз фанни «ВАО-и муосири хориҷа» дар курси 3-юм (соли 2012) дарс гуфтанд. Аз донишҷўёни курсҳои болоӣ дар васфи устод зиёд шунида будем. Ҳангоме ки устод ба мо дарс доданд, воқеан ҳам, он ҳама таърифу тавсифе, ки дар ҳақашон гуфтаанд, рост баромад. Устодро як шахси хоксору самимӣ, донишманду адолатхоҳ, ҳалиму меҳрубон шинохтем.

Дарси устод

Устод Ҷовид Муқим аз ҷумлаи он устодоне  мебошанд, ки нисбат ба  худ серталаб буда, ба  дарс  муносибати  ҷиддӣ дорад. Пайваста дар вақти муайяншуда ва ҳатто аз он пештар ба дарс ҳозир мешаванд. Боре мо надидаем, ки устод ба дарс дер карда бошанд. Дарсҳои устод  бо шавқу завқи хос мегузарад. Зеро ҳамеша ба дарс бо тайёрии хуб меоянд. Дар дарсҳояшон ҳамеша аз тахтаи электронӣ истифода менамоянд ва ин аз он дарак медиҳад, ки устоди мо аз техникаи замонавӣ хуб огоҳанд. Усули дарсдиҳии устод ба ҳама писанд меояд. Он кас кўшиш менамоянд, ки ҳамаи донишҷўёнро дар дарс фаъол гардонанд. Аз уҳдаи ин низ ба хубӣ мебароянд.

Дар курси 4-ум устод боз ба мо аз фанни «Проблемаҳои актуалии замон ва журналистика» дарс гуфтаанд. Ба дарсҳои устод Ҷовид Муқим ҳамеша бо тайёрӣ меомадем. Чӣ тавр гузаштани 90 дақиқаи дарсро ҳис намекардем, чунки дарс бисёр ҷолибу шавқманд мегузашт. Гоҳ-гоҳе дар рафти дарс шухӣ низ мекарданд. Аммо бештари вақт мо устодро бо симои ҷиддӣ медидем. Дар байни ҳамкурсон нафароне буданд, ки баъзан вақт бетайёрӣ ба дарс меомаданд. Дар ин ҳолат  устод асабӣ мешуданд, вале зуд қаҳрашонро фурў нишонда метавонистанд. Пайваста талқин мекарданд, ки сермутолиа ва дар ҷустуҷўи маълумотҳои нав ба нав бошем. Ҳамеша мегуфтанд, ки ҳангоми фаъолият дар расонаҳои хориҷӣ манфиати миллиро дар мадди аввал гузоред. Чунки расонаҳои хориҷӣ ба воситаи шумо ҳадафҳои худро пиёда месозанд. Устод Ҷовид Муқим ҳама вақт мо, донишҷўёнро роҳнамоӣ мекарданд. Ба ҳар як саволи мо ҳатман  ҷавоб медоданд ва мо аз посухи он кас қонеъ  мегардидем.

Ҳунарманд ҳар куҷо бувад сарфароз…

Тобистони соли 2019 буд, раиси бюрои иттифоқи касабаи факултет устод Суҳроби Мирзоалӣ ҷамъи ҳамкоронро якрўза ба истироҳатгоҳи Зимчруд даъват намуданд. Ҳангоме ки ба он ҷо ҳозир шудем, устодон Ҷовид Муқим, Дўстмурод Бобоев (рўҳашон шод бод), Аъзамҷон Азимовро саргарми кор дидем. Ҳар яки ин устодон хўрок мепўхтанд. Дастпўхти ҳамаашон болаззат буд, аммо маззаи  «дамлама»-и пўхтаи  устод Ҷовид  Муқим хотирмон буд. Дуруст аст, ки мегўянд «Барои як мард чил ҳунар кам аст». Мо аз ҳунари аскбардории устод огоҳ будем, вале аз ҳунари ошпазиаш на.  Устоди мо  ҳунари таббохӣ низ доштааст. Машғулияти дигаре, ки устод хеле меписандад, ин сайру сайёҳат дар табиат ва аксбардорӣ аз мавзеъҳои диданбоб мебошад.

Илмат ба амал чу ёр гардад…

Муҳаммадӣ Муқимов (Ҷовид Муқим) шогирди мактаби илмии профессори зиндаёд  Асадулло Саъдуллоев мебошанд. Устод соли 1997 ба ҳайси муҳаққиқи кафедраи телевизион ва радиошунавонӣ пазируфта шуда, зери роҳбарии профессор А. Саъдуллоев дар мавзўи «Таърихи пайдоиш ва  рушди Радиои «Озодӣ» рисолаи номзадӣ ва 28 декабри соли 2006 дар мавзўи «Воқеияти Тоҷикистони соҳибистиқлол ва проблемаҳои инъикоси он дар ВАО-и хориҷӣ»  рисолаи докториашонро дифоъ кардаанд.

Дар тўли фаъолияти илмиву омўзгории худ профессор Ҷовид Муқим зиёда аз 11 китоби илмиву публитсистӣ  ва дастури таълимӣ таълиф намудаанд, ки барои муҳаққиқони ҷавон, журналистон ва донишҷўёни факултети журналистика ҳамчун маводи лозимӣ истифода мегарданд.

 Китобҳои илмии устод аз қабили «Мақоми жанрҳо дар Радиои «Озодӣ»» (2000), «Ҳақиқат ва дуруғ» (2000), «Радио «Свобода»: ложь и правда» (2005), «Радиои Би-Би- Си: дирўз ва имрўз» (2006), «Сиёсат ва ҷанги итттилоотӣ» (2006 ), «Гендер ва журналистика» (2006), «Матбуоти тоҷик ва масоили гендерӣ» (2007), «Таърихи журналистикаи кишварҳои хориҷӣ» (2011 бо ҳаммуаллифӣ), «Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он» (2013), «Буҷаи давлатӣ ва журналистика» (2015), «Журналистикаи чандрасонаӣ» (2019) чоп шудаанд, ки барои соҳаи журналистика ва илми журналистика истифодаи ин  китобҳо ба муфид аст.

Устод Ҷовид Муқим дар баробари китобҳои илмӣ ва мақолаҳои илмиву оммавӣ, инчунин китобҳои бадеӣ низ таълиф намудаанд. Аз ҷумла, «Вақте мард мегиряд» (2007), «Ишқи деромада» (2008), «Ишқи муйсафед» (2012), «Қасос» (2013) ва «Хиёнат» (2015). Ногуфта намонад, ки асарҳои бадеии устод дар мавзўъҳои доғи рўз навишта шуда, то имрўз вижагии худро гум накардаанд. Устоди мо узви Иттиҳоди журналистони Тоҷикистон ва узви Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон мебошанд.

Соли 2020 устод ба унвони Алочии маориф ва илми Тоҷикистон сарфароз гардиданд.

Ҷовид Муқим берун аз Тоҷикистон дар чандин кишварҳои дигар аз  қабили ИМА, Чехия, Шветсия коромўзӣ намуда, ҳамчунин дар шаҳрҳои Маскав, Алмато, Бишкек дар семенару конфронсҳои журналистӣ иштирок намудаанд. Маврид ба ёдоварист, ки устоди мо маҳфили инфиродии журналистони ҷавон «Анис»-ро роҳандозӣ менамояд, ки ин маҳфил дар омода кардани журналистони ҷавон кумак мерасонад.

Бе пир марав, ки…

Замоне устоди азизи мо худ шогирди мактаби профессор Асадулло Саъдуллоев буданд. Имрўз чунон ки  мушоҳида мекунем, устод Ҷовид Муқим мактаби илмиии худро доранд. Профессор Ҷ. Муқим бо маслиҳату роҳнамоиҳояш дар самти илм шогирдони зиёдро тарбия карда, саҳми худро дар пешрафти илми тоҷик гузоштаанд. Зери роҳбарии профессор Ҷовид Муқим аспирантону унвонҷўён аз ҷумла Насруллоҳи Искандарӣ, Абдулғании Сано, Хуршед Сафаров, Али Ризои Талхобӣ, Обид Саидзода,  Фарзона Мирзоева, Фарзона Исмоилова рисолаи номзадиашонро дифоъ карда, Муҳсин Ризоӣ,  Манижа Баҳромзода, Зуҳриддин Умаров, Шодмон Холов дар навбатанд.

Устоди азизи мо ба синни мубораки 60 қадам мегузоранд. Пеш аз ҳама ба устод саломатӣ, хушбахтӣ ва муваффақиятҳои беназирро дар кору зиндагиашон  орзумандем.

УСТОДРО МАН ДЕР ШИНОХТАМ

Мафтуна Худоиева,

рӯзноманигор

Орзу доштам, ки ба мо дарс нагӯяд

Мо инсонҳо ҳангоми дидани кас дар маротибаи якум аввал ба намуди зоҳирии инсон диққат медиҳем. Чун мулоқоту муносибат идома кардан гирифт, чеҳраи ботинии инсон барямон рӯшан мешавад. Аммо, бо вуҷуди ин, мо дар бораи нафаре, ки намешиносем, баъзе хулосаҳо мебарорем. Ҳамин тавр, баъзан “марворид”- и ҷилодор ва шахси ҳақиқиву дилсӯз дар паси   пардаи ношинос пинҳон мемонад.

Устод Ҷовид Муқим низ  шахсе буданд, ки аз нигоҳи аввал ман эшонро ҳамчун шахси ҷиддӣ, бадхашм ва хеле асабонӣ мепиндоштам. Ва ончунон орзу мекардам, ки ин устод ба мо дарс нагўяд. Зеро ҳеҷ ба худ қабул карда наметавонистам, ки аз ин устод донише, маҳорате, малакаи касбие омўхта метавонам. Доим кӯшиш мекардам, ки дар долони факултет ё кафедра бо ин устод рӯ ба  рӯ нашавам. Агарчӣ ў ба ман гапи дағале нагуфта буд, боре ҳам маро наранҷонида буд ва ҳатто шояд маро намешинохт. Аз ҳайбати сиёсати ў ман сахт метарсидам. Дидор бо ў бароям нохушоянд буд. Ин ҳама нороҳатиҳо барои ман бо айби устод Ҷовид Муқим набуд, балки мани ҷавони камтаҷрибаи соле пештар аз паси партаи мактаби кӯҳистон ба Душанбе омада ба шинохти инсонҳо ва ҷавҳари инсонии фардҳо малака надоштам.

Бори аввал бо устод дар роҳрави донишгоҳ, пас аз дарс ҳамсуҳбат шудам. Он вақт ман дар курси 2-юм мехондам. Аҷибаш ин буд, ки то ҳол шинохти ман дар бораи устод дигар нашуда буд ва ҳеҷ фикри бо устод ҳамсуҳбат шуданро надоштам. Аммо аз рӯйи одоб бошад ё чизи дигар ба устод бо тарс салом додам. Фикр мекардам устод низ ба ман мисли дигар устодон салом мегӯянду мераванд.

 Бояд бигӯям, ки устод аввалин шахсе буданд, ки бо ман дар роҳ доир ба дарсҳоям пурсиданд ва ба тарзи шухиомез маро “Меҳрнигор” гуфта, бо овозхони шинохта баробар карданд ва гуфтанд, ки ӯ садои хоси худро дорад. Ту ҳам бояд дар журналистика садои хоси худро дошта бошӣ. Аз ин лаҳза ҳамаи фикрҳои ман нисбат ба устод ба куллӣ дигар шуданд. Ва хислати хоксории устодро дар ин рӯз кашф кардам.  

Дилзусӯзу раҳмдил

Баъдан дар курси чорум устод ба мо дарс гуфтанд. Дар рафти дарсҳо боз бештару бештар бо устод шинос шудем ва чизи аз ҳама муҳиме, ки дар ин давра фаҳмидам нисбат ба донишҷӯ ғамхор будани устод буд. Ҳар дарс кӯшиш мекарданд чизи нав ва ҷолибро омӯзонанд. Ҳато лаҳзае низ шуда буд, ки бо декани факултет барои дар маҷлисгоҳ дарс гузаштан баҳс намуда буданд. Чун барои дарс гузаштан ба мо тахтаи электронӣ лозим буд.

Чун дар рафти дарсҳо аҳамият медодам, устод Ҷовид Муқим донишҷўро водор мекард, ки ба умқи мавзўъ сарфаҳам равад, донишҷў шунавандаи дарси ў набуда, сарфаҳмравандаи мавзўи дарс бошад.

Пас аз чанд моҳе, ки сабақи устодро гирифтам, фаҳмидам, ки ғазабу асабонияти ў ифодаи муҳаббаташ ба ҳамон донишҷўёне будааст, ки хондан мехоҳанду талоши соҳибкасб шуданро доранд. Аслан Ҷовид Муқим ба нафаре, ки танбал асту ба риштаи журналисттика тасодуфан ворид шудааст, мегӯяд: “Агар худи шумо журналист шуданро нахохед, касе наметавонад аз шумо журналист созад. Агар хоҳиш бошад, ҳама чизро омӯхтан мумкин аст”.

Шахсан ман аз сахтгириҳои ў чунон хаста шуда будам, ки ҳар рўзе, ки дарсаш мешуд, мехостам бемор шаваму ба дарсаш наравам. Зеро Ҷовид Муқим аз дигар устодон бо он фарқ мекунад, ки нафарони шавқманди журналистикаро аз ғалбери санҷишҳояш мегузаронад. Чун донишҷў аз назария ба амалия гузашт, пасон мефаҳмад, дарк мекунад, ки мақсади Ҷовид Муқим чисту ҷабри ў меҳри падар аст.       

Баъди ҳамаи ин ман фаҳмидам, ки бешуурона ба устод аз шинохти худ баҳо додаам. Акнун, ки ба фаъолият пардохтаму бо мушкилиҳои кори эҷодӣ қариб ҳар рўз рў ба рў мегардам, ончунон мехоҳам, дар дарсҳои устод Ҷовид Муқим  паси парта нишинаму оид ба фаъолияти амалӣ ба ў суолҳо диҳам.

То ин дам агар аз ҳар нафаре шунавам, ки хатмкардаи факултаи журналистика аст, ҳатман аз ў пурсон мешавам, ки устод Ҷовид Муқим ба шумо дарс гуфтааст? Ва то ин дам аққалан як нафареро пайдо карда натавонистам, ки гўяд, Ҷовид инсони дағал аст. Аз ин лиҳоз пеши устоде, ки воқеан ҳам аз бетаҷрибагии худ дар рўзҳои аввал баҳояш медодам, дар хиҷолатам. Чун имрўз донистам, аз имлову садову симо касбияти журналисти ҳирфаиро муайян мекардаанд, на шахсияташро. Ва устод Ҷовид Муқим, ки таҷрибаи тўлонии кор дар радиоро доштанд, баландии садояшон ҳам таъсири ҳамон будааст. Акнун имрўз, ки худро шинохтам, устодро метавонам гўям, ки шахсияти Ҷовид Муқим баландар аз касбияташ будааст ва баландии шахсият касбияти ўро боло кардаасту муҳаббати ўро дар дили шогирдон афзунтар.

60-содагиатон муборак бошад, устоди азиз!

ИЛМАТ БА АМАЛ ЧУ ЁР ГАРДАД …

Сайфиддинова Гулчеҳра

Оре устод шахсест, ки шогирдро ба роҳи рост, равона мекунад. Ҷовид Муқим аз зумраи ҳамин устодоне аст, ки шогирдонашро мисли фарзандаш тарбия намуда барои сайқал додани илмашон кӯшиш менамояд, то ки шогирд дар оянда роҳи худро ёфта тавонад.

            Солҳои донишҷӯйӣ, вақте ки мо дар курси сеюм мехондем (2007-2008) устод ба мо аз фанни “ВАО-и муосири хориҷӣ” дарс мегуфтанд.  Профессор Ҷовид Муқим кӯшиш менамуданд, ки диққати донишҷӯйро ба дарс ҷалб намуда, чунон мавзӯъро содда мефаҳмонданд, ки мо майлу рағбатамон нисбати дарс зиёд мешуд. Чунон, ки Абулқосими Фирдавсӣ  гуфтааст:

Ба дониш бувад мардро обрӯй,

Ба бедонишӣ то тавонӣ, мапӯй.

Оре солҳо гузаштанду мо бо устод ҳамкор шудем ва акнун пайваста,  маслиҳату машварати устод ба мо шогирдон ҳамеша дастрас аст. Вақте ки дар тренинги устод иштирок намудем, он бениҳоят замонавӣ, интерактивӣ мегузашт ва мо худамонро озод ҳис менамудем. Зеро устод машғулиятро бо баҳсу мунозира ҷамъбаст мекарданд.

Муаллими азиз, Ҷовид Муқим! Шуморо ба ин санаи мубораки умратон таҳният гуфта, хоҳони бахту саодат ва хушрӯзиву саломатиатон ҳастам. Бигзор, хуршеди толеатон партавафишон ва баҳори умратон бехазон боқӣ монад…

Хушо, хуршеди умрат ҷовидон бошад,

                              Сари болои ту то Каҳкашон бошад.

                                                           ҲАМЕША ҶОВИДОН БОШЕД

Маҳина Яқубова

Моҳи сентябр соли 2014, вақте ки дар кафедраи журналистикаи байналхалқии факултети журналистика ба ҳайси лаборант ба кор омадам, устод Ҷовид Муқим дари кафедраро кушоданд бо як чеҳраи ҷиддӣ ба тарафи ман нигаристанд. Ман аз тарс аз ҷоям ҷаста хестам ва ҳайрон ба устод Ҷовид Муқим салом додам ва ба дил гуфтам ин кас, ки бошанд?

Баъд аз устод Сӯҳроби Мирзоалӣ  фаҳмидам, ки ин кас профессори кафедраи мо будаанд. 

            Вақте профессор Ҷовид Муҷим ба дарс меомаданд, аввал ба кафедра даромада бо чеҳраи кушода бо табассуми малеҳ “имрӯз хушрӯй шудӣ” гуфта, сухани хуш мезаданд. Шӯхиҳои устод бисёр мазмундор буд.

Рӯзе  ман дар кафедара китоби Дейл Карнегиро мутолиа карда истода будам, яке назарашон ба ин китоб афтиду гуфт, ту китобҳои бадеии маро мутолиа намудаӣ? Ман хомӯш истодам: устод китобҳояшонро аз қабили “Қасос”, “Ишқи мӯйсафед”, “Хиёнат”тӯҳфа намуданд. Вақте ки ман ин китобҳоро мехондам дар назарам филми детективӣ вонамуд мешуд.

            Солҳо гузаштанду ман ҳоло дар кафедраи матбуот ҳамчун асситент фаъолият карда истодаам. Мавзӯи ман ба жанри мусоҳиба тааллуқ дорад, китоби  устод  “Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он” бештари ҳолат ба ман кӯмак мерасонад.

Профессор Ҷовид Муқим соли ҷорӣ ба мо, муаллимони факултет аз такмили ихтисос дарс гузаштанд. Дар рафти дарс  проблемаҳои замони муосирро баррасӣ карда, чӣ тавр  аз  ин ҳолати глобалӣ баромаданро омӯзонданд.

Устод ҳамеша бо як ҳиссиёт, энергия ба дониҷӯён   дарс мегӯянд ва тренинг мегузаронанд, ки на ҳар як устод ин гуна маҳорат дорад.

Зиндаву ҷовид монд ҳар ки накӯном зист,

К—аз ақибаш зикри хайр зинда кунад номро.

60-солагиатон муборак устоди арҷманд ва ҳамеша сарбаланду хонаобод бошед!

УСТОДИ ЯКРӮЮ САХТГИР

Заррина Собирова,

унвонҷўи ДМТ

Моҳи феврали соли 2018, вақте ки ба кафедраи журналистикаи байналхалқӣ ба ҳайси лаборант ба кор омадам, муҳит бароям тамоман бегона буд. Ҳеҷ яке аз аҳли кафедраро намешинохтам. Бинобар ин, тарзи гуфтор, муомила ва муносибаташон баъзан сахт мерасид… Хусусан, тарзи сухани профессори кафедра устод Ҷовид Муқим, агар шумо он касро пештар надида ё ҳамсуҳбат нашуда бошед, мисли он аст, ки гӯё шуморо сарзаниш мекарда бошанд. Аммо ин тавр нест. Устод Ҷовид Муқим инсони покзамир, адолатдӯст, ғамхор ва нисбат ба омӯзиши шогирдон ниҳоят сахтгир мебошанд. Гапро ба рӯятон мегӯянд, меранҷед ё ҳарфашон ба шумо маъқул мешавад, ё не барои устод камтар аҳамият дорад. Ин гувоҳи он аст, ки устод Ҷовид Муқим инсони якрӯянд. Ва, албатта аз хислатҳои бадмедидаашон дурӯягиву дурӯғгӯист. Ман инро дар давоми се соли бо эшон ҳамкор будан мушоҳида кардам.

Устод баробари он ки нисбат ба шогирдонашон сахтгир ҳастанд, инчунин худ низ бисёр пуркору меҳнатианд. Бо тақозои вазифа, ҳар вақте, ки ба устод занг мезанам, он касро сари мизи корӣ дармеёбам. Албатта, қадри вақтро ҳамон нафаре беҳтар медонад, ки меҳнатдӯст асту бо ҷиддият ба кор машғул мебошад ва ҳар сонияро дурусту самаранок истифода мебарад. Устод Ҷовид Муқим ана ҳамин гуна шахси бонизом ва дар истифодаи вақт ҳассосанд.

Илова бар ин, ба монанди профессор Ҷовид Муқим устоди дақиқкор кам андар кам ёфт мешавад. Зеро устод ҳеҷ гоҳ, ҳатто дақиқае ҳам ба дарсашон дер намемонанд. Дарсҳои устод Ҷовид Муқим ба магистрантон одатан дар кафедра баргузор мешавад. Азбаски бештари вақт ҳангоми дарсгузарии устод соати кории ман ҳам ҳаст, он гоҳ дар кафедра пушти мизи корӣ ва компютер нишаста, ба корҳои худ машғул мешавам. Дар он ҳангом, агар дилхоҳ нафар ҳам ҳузур дошта бошад, ҷаззобият ва усули хоси дарсгузарии профессор Ҷовид Муқим ҳатман диққаташро ҷалб месозад. Наметавонед, дар он асно аз кори худ фориғ шуда, ба ҳарфи устод гӯш надиҳед. Чаро ки дарсҳои устод танҳо маҳдуд ба лексияашон нест, дар ҷараёни дарсашон шумо аз бисёр чизҳои дигари рӯзмарра воқиф мегардед. Ба гуфтаи дигар, чашму зеҳни шумо дар бораи рӯйдодҳои ҷомеа кушода мешавад. Мефаҳмед, ки дар гирду атроф чиҳо шуда истодааст, бояд чӣ мешуд ва мавқеи шумо ҳамчун фарди ҷомеа бояд чӣ гуна бошад. Аз ин лиҳоз кӯшиш мекардам, ки ба дарсҳои устод Ҷовид Муқим иштирок намоям. Инро дида, устод шӯхиомез мегӯянд: «Ба дарсҳо иштирок намуда, охир ту низ журналист мешавӣ…». Воқеан ҳам, мани филолог аз дарсҳои устод журналистикаро омӯхта истодаам.

             Устод бо шогирдонашон доим дар робита ҳастанд. Донишҷӯёнеро, ки таҳти роҳбариашон ба таҳқиқ машғул мешаванд, доимо занг мезананд ё аз тариқи почтаи электронӣ суроғ карда меистанд. Коре, ки баръакс бояд ҳар шогирд анҷом диҳад. Яъне, аслан бояд шогирд устодро суроғ кунад. Аммо устод Ҷовид Муқим чунин нестанд. Донишҳояшонро дареғ намедоранд. Кӯшиш мекунанд, шумо чизе омӯзед. Вақте ки доир ба масъалаҳои хеле сода маълумот надоштани донишҷӯёнро мебинанд, бисёр аламашон мекунад. “Шумо вақтатонро дар куҷо гузаронидед? Оё ба шумо дар ин хусус чизе нагуфтанд, магар?”- гуфта мепурсанд аз донишҷӯёни ноогоҳ.

Борҳо шудааст, ки устод ба кафедра даромада пурсидаанд, ки фалон шогирдашон наомадааст ё ӯро суроғ накардааст? Чун мегӯем, ки не касе наомад, бисёр озурда мешаванд. Зеро мехоҳанд, ки шогирдон низ  фаъол ва пайваста дар ҷустуҷӯ бошанд. Шогирдонашон мегӯянд, ки дар аввал гумон мекунед, ки бо устод кор кардан душвор аст. Вале ҳамин ки ба тарзи корашон шинос шудеду сарфаҳм рафтед, бароятон хеле осон мегардад. Чаро ки аксар вақт устод худашон маводи даркориро ёфта ё ба почтаатон равон мекунанд ва ё раҳнамоӣ менамоянд, ки аз фалон ҷо пайдо карда гиред.

Вақте ки мушоҳидаҳои худ ва маълумоти дар бораи устод аз шогирдонашон шунидаро ба ҳам оварда, мебинам, пеши назар симои як нафар устоди якрӯ, сахтгиру серталаб ва ҳақиқатбаёну адолатдӯст ҷилвагар мешавад. Бале, барҳақ якрӯву сахтгир аст профессор Ҷовид Муқим.

Баҳори шастуми умр муборак устоди арҷманд Ҷовид Муқим! Илоҳо ҳамеша саломату сарбаланд бошед!

ПРОФЕССОР САРЗАНИШ НАКАРДААНД?

Мирсаид Сатториён,

муҳаррири шабакаи “Садои Душанбе” – и

Радиои Тоҷикистон

Ҳар донишҷӯе, ки масъулияти роҳбарӣ ба кори илмиаш (корҳои курсӣ, хатм, номзадӣ ва амсоли ин) бар уҳдаи Ҷовид Муқим гузошта шудааст, ҳатман ҳини ворид шудан аз дари кафедра аз коргузори он Зарина Собирова мепурсанд: — Профессор маро сарзаниш накардаанд? Зеро устод ҳамеша дар суроғи шогирдони танбалаш аст. Дигаронро ҳам таҳрик медиҳад, ки ҳар чӣ зудтар рисолаашонро нависанд.

Воқеан, Ҷовид Муқим аз шумори он нафаронест, ки ҳам дар назария ва ҳам амалияи журналистикаву эҷод пешгом аст. Матолиби публитсистӣ, памфлетҳои ҷолиб, қиссаҳои ҳаётӣ, ки рангу намод ва шамоли тозагӣ доранд, дар осори ӯ падидаи дигар аст, ба вежа дар шароит ва замоне, ки теъдоди эҷодгарони памфлет ангуштшуморанд.

“Анис”, ки маҳфили инфиродии ӯст ва замоне ҳам котибиашро бар уҳда доштам, устодро бештар ба ман шинос кард. Дарёфтам, ки дар ҳақиқат аз дилсӯзони соҳа аст. Ҳар як маҳфил аз қаблӣ беҳтару хубтар мегузарад ва бад – ин васила донишҷӯён ҳам таҳлилу нақду баррасиро меомӯзанду ҳам дар самти амалӣ таҷриба меандӯзанд. Мактаби хосест ин маҳил, ки умри анқариб 14 – сола дорад.

Шурӯъ аз соли аввали таҳсил маро ба шогирдӣ пазируфт в зери назару роҳбарии устод нашрияи англисии “The Canberra Times” — и Австралияро пажӯҳиш мекунам. Бо роҳнамоиву дастгириҳои эшон як матлабам низ дар ин нашрияи бонуффуз ба табъ расид.

Дар соли хатми донишгоҳ, яъне курси 4 – ум устод ба мо роҷеъ ба ВАО – и муосири хориҷӣ дарс мегузаранд. Ҳар дарсашон таровату лаззати дигар дорад. Воқеан, аз беҳтарин методҳои тадрис истифода мекунанд, ки нишонрасанду ҳушмандкунанда.

Ба жанрҳои детективӣ таваҷҷуҳ доранд ва “Қасос” — у “Хиёнат” ҳам аз ин қибол асарҳоянд. Бисёр мехонанд, биср менигоранд ва пурмазмуну хонданиву дархӯр. Дар баррасии мушкилоти ҷомеа низ бо пешниҳодҳои судманди худ саҳмгузорӣ менамоянд.

Устод дар зиндагӣ ва эҷод бароям намунаи пайравианд ва итихор менамоям, ки зери роҳбрии ӯ пажӯҳиш мебарам. Мавлуд муборак, устод. Сиҳатӣ ҳамеша ёратон бод.

ПАДАР, БАРОЯТ УМРИ ҶОВИДОНА МЕХОҲАМ

Каюмарс Муқимӣ

Аз он ки падарҷонам тасмими чопи китобро гирифтанд, дар фикри навиштани чизе дар бораи падарам шудам. Дар мавриди заҳматҳо ва меҳнатҳояшон ва дар бораи он ки чи фароғате бо падар дорем, хотираҳо нависам. Ҳар лаҳзаҳои ширин пеши назар ҷилвагар мешаванд. Яке аз дигаре ҷолибтару фармӯшношуданист…

Соли 2020 барои тамоми мардуми дунё соли бехосият буд. Ковид – 19 ҳамаро саргардон намуд. Агарчи баъзеҳо аз ин беморӣ ранҷ надиданд, вале хонаводаи мо бо гирифторшавӣ аз ин беморӣ сахт азоб кашид. Падарҷонам бемор шуданд. Рӯи бистар беҳолу бемадор мехобиданд. Ман ҳам бемор шуда будам, аммо аз бемории падар бештар метарсидам. Зеро амаки духтурам баъди ҳар дидорбинӣ аз хонаамон бо чеҳраи хавотиролуд берун мешуд. Паси дар омада, нолишҳои падарро гӯш мекардам ва ман низ хавотир аз ояндаи падар мешудам. Падарам шифо ёфтанд ва ба дарду марг ғалаба намуданд. Ин ғалабаи падарҷонам, ғалабаи аҳли хонадонамон буд.

Ман хушбахту хушҳол будам, аз он ки дуюмбора падари болои сарам, соябони рӯзгорамон шифо ёфт. Вале бо ин ҳама пирӯзиҳо падарҷонам падари худро аз даст доданд. Падарам бепадар шуданд. Ин ғами гаронест, ки падарҷонам дар бардошти он хеле сабуранд. Падарам аслан ғамгин буданашонро ба дигарон нишон намедиҳанд. Аз вафоти дӯсти наздикашон амаки Дӯстмурод ҳам сахт ғамгин буданд, вале сир бой намедоданд. Боре бо ҳасрат худ ба худ мегуфтанд, ки ман ин ҳарфҳояшонро шунидам: «Эҳ Бобоев, ту ҳам рафтӣ. Афсӯс, ба ҷузъ азобу даводави зиндагӣ дигар чизе аз дунё надидӣ». Аз ин ҳарфҳояшон эҳсос намудам, ки падарҷонам барои дӯсташон сахт зиқ шудаанд ва шояд баъди чанд рӯзи ҷудоӣ хумори дӯсташон гирифт, ки чунин ҳасрат намуданд. Бо ин ҳама номаълумакак барои дӯсташон дар пинҳонӣ ғам мехӯрданд ва шояд ашк ҳам мерехтанд, вале ман гиряи падарамро надидаам (Илоҳо асло набинам!). Охир, падарҷонам мард ҳастанд ва ҳамин хел мард буданро ҳам ҳамеша ба ман таъкид мекунанд.

Аз даргузашти бобоям чанд рӯзе гузашта буд. Боре ба очаам гуфтам, ки мо бепадар зиста наметавонем, пас аз марги бобоям, падарам чи гуна метавонанд бе падар зиндагӣ кунанд? Очаам гуфтанд, ки он гунае, ки ман бе модар зиста истодаам. Ва нисиҳатам намуд, ки иззати падарро донам, эҳтиромаш намоям. Қадри падару модарро дар зиндагиашон бояд донем ва бо кори нек онҳоро шод созем. Модарам мегӯяд, ки «Падарат неъматест, ки баъди ин беморӣ Худованд дуюмбора ба мо баргардонд». Бале падарҷонам неъмати Илоҳист барои мо, фарзандон!

Дар бораи падарам суханҳои нек зиёд мешунавам. Падарамро дар кӯча боэҳтиром шогирдону дӯстонаш «устод» мегӯянд. Ман аз ин мефахрам, ки чунин падар ва такягоҳи боэътимод дорам. Бале, падарҷони муаллимам шогирдони зиёд доранд, ки исмашон дар газетаю маҷаллаҳо нашр мешаванд ва журналистони маъруф ҳам ҳастанд.

Падарҷонам маро бештар барои илм омӯхтан ва забондонӣ талқин менамоянд. Сахтгирӣ мекунанд. Ҳатто дар рӯзҳои таваллудам ба ман китоб тақдим менамоянд, ки дар аввал бароям ғайричашмдошт менамуд. Зеро аслан ман мошин ва ҳар гуна бозичаҳо, ба мисли лего, конструкторро дар зодрӯзам интизор мешудам. Китобҳо аҷоибу ғароиб буданд. Падарҷонам дар 7 – солагиам бароям китоби «Первая энциклопедия школьника»-ро туҳфа намуданд. Аз ин китоб барои худ бисёр чизҳои шавқоварро омӯхтам. Яъне, ҳар иқдоми падар дар мавриди омӯзиш бароям дунёи навро ҳадя менамояд.

Аз дарсҳои иловагии «Ёд гир!» забони англисиро меомӯзам. Падарам аз забономӯзиам розӣ аст ва ҳамеша тавсиф менамояд. Ман низ аз дастгириҳои падарҷонам болидарӯҳ мегардам. 

Падарам сайругашт дар ҳавои кушодро дӯст медоранд. Тамошои табиати дилфиреб ва баромадан ба кӯҳҳо шуғли дӯстдоштаашон мебошад. Гоҳҳо мо аҳли хонаводаро низ дар ин сафарҳо ҳамроҳ мебаранд. Ҳар тобистон истироҳат дар Хоҷа Оби Гарм барои хонаводаи мо маъмулист. Бо фаро расидани рӯзҳои рухсатии падару модарам мо ба ин мавзеи зебою дилфиреб барои истироҳат меоем. Шоми ин ҷо хеле зебост. Падару модарам, ки рӯзи дароз аз пайи гирифтани табобат мераванд, ману Аноҳито дар ҳуҷра машғули мутолиаи китобҳои бадеӣ мешавем ё бо планшет бозӣ мекунем. Бегоҳ, ки шуд ба сайругашт мебароем. Дар ҳавои кушод нафас кашидан чӣ ҳаловати хуше дорад. Дар ин мавзеъ ҳар шом барои истироҳатгарон базм ороста мешавад, ки дар он сарояндагону ҳаҷвнигорон баромад мекунанд. Боре мо ҳам дар бораи Ватан шеър қироат намудем ва ровии базм китоби Хошим Гадо «Это для вас» — ро ба мо тақдим намуд. Вақте ин китобро ҳамроҳи хоҳарам варақгардон мекардем, номи падарҷонам ҳам дар он буд: «Джовид Муким». Хурсанд шудем ва тозон китобро ба назди модарам бурдем. Мо ҳама хушҳол шудем…

Дар баробари истироҳат дар Хоҷа Оби Гарм, «Чашмаи моҳиён», «Қалъаи Ҳисор», «Сумбула» ва «Хоҷасангхок» мавзеъҳои тамошобобеанд, ки падарҷонам моро барои дидани ин ҷойҳо бурдаанд.

Ин ҳама лаҳзаҳои нотакроре буданд, ки хӯшае аз ҳар гӯшаи олами хотиротам бо падарҷонам ҳастанд ва ёдовариашон намудам. Ҳар рӯзи зиндагиамон пур аз хотироти хушест, бо падарҷонам, ки наметавонам онро рӯи коғаз орам ва ҳанӯз барои баёни ҳамаи андешаҳоям дар мавриди падарҷонам дар умқи дилам мебошад.

Ҳар субҳи ман бо садои хуши падарҷонам оғоз меёбад: «Хез бачем, рӯз шуд. Аз дарс дер намонӣ». Ҳар шоми ман бо садои падарҷонам анҷом меёбад: «Барвақтар хоб кун, фардо боз дарс!» Бошад, ки дар ҳар рӯзу шоми дунёи ман садои падарҷонам танинандоз гардад! Бо оҳанги маслиҳату насиҳат ва роҳнамоӣ ба ояндаи нек!  Зиҳӣ падарҷонам, 60 солу боз 60 солу 60-солаҳои дигар!!! МАВЛУД ХУЧАСТА БОД!!!

            ПАДАР, ТУ ГАРМИИ ХОНАДОНӢ

    Аноҳито Муқимӣ

«Падарҷонам, ман шуморо дўст медорам!!!». Дар оғози ин навиштаҳоям ин ҳарфҳоро бароятон мегўям ва дар интиҳо низ. Сидқан дўстатон медорам, бе ягон манфиату васила!

            Соати кориатонро меҳисобам. Рўзе на кам аз 12 соат аст. Гоҳе аз ин ҳам зиёдтар. Медонам, ки ин ҳама меҳнату заҳматҳоят барои мост. Ба он хотир, ки зиндагии хуб дошта бошем, аз касе кам набошем. Озода пўшему осуда бошем.

            Падарам маро низ сахт дўст медоранд. Медонам, ки духтари дўстдоштаи падар ҳастам. Хотираҳои зиёде бо падар дорам, зеро бештари вақти ману Каюмарс бо падар мегузарад. Мехоҳам лаҳзаеро аз он хотираҳо ёдовар шавам.

            Боре модарам бо ҳамроҳии бародарам ба бозори «Корвон» барои харидани либосҳои зимистона рафтанд. Хеле дер карданд. Вақти хўрдани хўроки нисфирўзӣ наздик мешуд. Ман хеле гурусна мондам. Таом набуд, ки мо бо ҳам тановул кунем. Падарҷонам гуфтанд: «Духтарҷон, биё дукаса хўрок мепазем. Ҳам худамон мехўрем, ҳам акаату очат». Ман аз ин пешниҳоди падарам хурсанд шудам. Он лаҳзаҳо эҳсоси хубе доштам, чунки бори аввал буд, ки ман ба дегу табақ даст мезадаму «хўрок» мепухтам. Ману падарам тухмбирёни кабудидори тоҷикӣ пухтем. Бародараму модарам ҳам аз ин хўрок хўрданд ва аз маззаи хуби он тавсиф намуданд.

Истироҳат…

      Аслан падарам дар моҳҳои гарми тобистон ба истироҳатгоҳ мераванд. Падарам, ки муаллиманд, рухсатиашон ба моҳҳои ҳамин фасли сол рост меояд. Албатта, барои мо хуш буд, ки ҳамроҳи падарам, аҳли оила ба истироҳатгоҳ равем. Мо асосан ба Хоҷа Оби Гарм меравем, чунки ин мавзеъ бештар ба падарам писанд мебошад. Мо ҳам ин маконро дўст доштаем. Кўҳҳои баланд, дарёчаи шўх ва ҳавои салқинаш аҷаб ҷоест, дилписанд. Махсусан, дар фасли гармо ба гуфтаи падараҷонам, мо аз шаҳри тасфон гурехта, он ҷо барои дамгирӣ меравем. Одатан падарам пеш аз истироҳатгоҳ рафтан аз бозори назди хонаамон меваҳои гуногун ва тарбузу харбуза мехаранд. Ва ҳар бегоҳ пас аз хўроки шом мо якҷоя ба лаби дарёчаи шўхе, ки аз дили кўҳ ҷорӣ мешуд, баромада, болои санге нишаста, аз зебогиҳои табиати ин макон ҳаловат мебарем. Баъдан, падарҷонам тарбуз ё харбузаеро бо корд тилим намуда, ба мо медоданд. Аҷаб маззае дошт, хўрдани он тарбузу харбуза дар лаби дарёчаи Мазор.     Сипас, дастонро дар оби хунукаки дарёча мешустему гулу гиёҳҳои шифобахш чинда, поин нишеб мешудем. Ба ҳуҷраамон омада, кўфти роҳро дар рўи бистари тозаю покиза мебаровардем. Бо ҳамин шаб мешуду рўз ва 12 рўзи табобату истироҳат мегузашт.

Covid-19

             Моҳи майи соли 2020 буд. Ман он вақт 7 сол доштам. Аз бемории коронавирус ҳама дар тарсу ҳарос буданд. Падару модарам ба мо ҳар замон шустани дастҳо ва пўшидани ниқобро таъкид менамуданд. Ростӣ, аз ҳамин тавсияҳо безор шуда будем. Бо ин ҳама падару модарам бемор шуданд. Каюмарс ҳам муддате касал шуд. Ман танҳо дар ҳуҷраи дигар мондам. Рўзҳои аввал бо хирсаку лўхтакҳо бозӣ кардам. Ниҳоят бо ин ҷисмҳои беҷон сухан гуфтан ба дилам зад. Нигаронӣ аз бемории падар доштам. Падарҷонам дар ҳолати вазнин бистарӣ буданд. Сухан гуфтан барояшон мушкил буд. Мадори аз ҷо хестан надоштанд. Ман ин ҳамаро аз паси дар назорат менамудам. Нолиши ҷонкоҳашон диламро реш – реш мекард. Вале аз тарси сироят наёфтан худро аз онҳо пинҳон менамудам, чунки амаки духтурам инро ҳар замон ба ман таъкид мекарданд.

Рўз аз рўз саломатии модарам хуб мешуд. Каюмарс ҳам аллакай сиҳат шуда буд, вале падарам ҳанўз ҳам рўи бистар мехобид. Аз сиҳат шудани модару бародар хушҳол мешудам ва мехостам, модараму бародарам ҳам хурсанд бошанд. Барои модарам театри хонаводагӣ баргузор кардам. Модарам бо нигаҳдошти фосила аз дур театри баргузоркардаамро тамошо мекарду шодӣ менамуд. Ба Каюмарс бозичаҳоямро додам ва ў бо онҳо бозӣ мекард. Аммо намедонистам, ки падарамро бо чӣ шод кунам. Дар ин фурсатҳо ба даргоҳи Худованд дуо мекардам, ки тезтар сиҳат шаванд. 

             Бо хуб шудани саломатии падарҷонам он кас моро ба тамошои кўҳҳо бурданд. Дар бораи Хоҷа Сангхок шунида будам, аммо он мавзеъро надида будам. Рўзе падарҷонам тасмим гирифт, то моро ба он макони тамошобоб барад. Аз нимаи шаб модарам барои ба он ҷо рафтан омодагӣ гирифт. Гўшт бирён кард, котлет пухт ва дигар хўрданиҳоро барои сафар тайёр намуд. Субҳи барвақт ба Хоҷасангхок роҳ пеш гирифтем. Ҳар қадар мошин аз қишлоқҷо дур мешуд, табиати дилфиреб моро бо худ дуртар мебурд. Аз тамошо сер намешудем. Ҳисси шодӣ вуҷудамонро гирифта буд. Ин хурсандиро дар чашми ҳар якемон дидан мумкин буд.

            Аз дили кўҳҳои ин зиёратгоҳ оби соф ҷорӣ мешуд. Падарам аз шифобахшии ин обҳо бароямон қисса намуд. Аз чашмае, ки болотари кўҳ буд, ман нўшидам. Хеле бомазза буд. Оби газнок барин, вале ранге надошт. Падарҷонам гуфтанд, ки ин ба мисли ҳамон оби «Нарзан» аст, ки дар мағозаҳо мефурўшанд ва барои ҳазми хўрок муфид аст.

            Тармаро дар он ҷо дидам, ки аз кўҳ ба поин нишеб шуда, роҳҳоро баста буд. Ману бародарам болои тарма баромадем ва моро падарҷонам акс гирифтанд. Аксҳои хотиравӣ, ки онро падарҷонам дар компутарашон маҳфуз кардаанд. Мавзеи зиёратгоҳи Хоҷасангхок бо табиати зебою нотакрораш ба мо хеле писанд омад. Ба назари ман он ҷо беҳтарин макони дилрабо дар дунё аст.

             Баъди тамошою давутозамон болои сабзаҳо навруста сахт гурусна мондем ва тасмим гирифтем, то аз хўрокҳои омоданамудаи модарам ноништо кунем. Аҷаб лаззате доштанд он хўрданиҳо дар ҳавои кушод. Рўз ним шуда буд. Падарҷонам, гуфтанд, ки акнун бояд ба хона баргардем. Вале мо намехостем, аз ин мавзеи дилрабо дур шавем. Ночор савори мошин шудем. Мошин талу теппаҳоро пушти сар карда, қад – қади дарёи Варзоб равон шуд. Модарам хост, то лаҳзае дар лаби дарё нишаста, дам гирем. Падарам дарҳои мошинро кушоданд ва шамоли форами дарё сару рўи моро, ки аз даводав хаста шуда будем, гўё сила мекард. Хеле форам сила намуда, хобро меовард.

Хирсак…

             Ҷашни зодрўзам барои ман беҳтарин рўзи шодию хурсандиам мебошад. 2 январ рўзи мавлудам аст. Падарҷонам чанд рўз пеш омодагӣ мегиранд, то ҷашни зодрўзам хуш гузарад. Туҳфаҳоро пешакӣ харида меорад ва дар куҷое аз чашми ман руст мекунад. Ман инро мефаҳмам, вале сир бой намедиҳам. Зеро медонам, ки хоҳ — нохоҳ он туҳфа аз они ман мешавад! Вале боре падарҷонам якбора 2 хирсак харида оварда, пинҳон карданд. Ман ҳайрон будам, ки барои чӣ  дуто? Каюмарс чандон ба хирсак завқ надошт. Дуюмаш барои кӣ бошад? Ин савол маро то рўзи гирифтани туҳфа ором нагузошт. Баъдан ҳама маълум шуд. Он вақт духтархолаам Самия бо сабаби бемории модараш дар хонаи мо меистод. Падарҷонам ба хотири озурда нашудани дили Самия як хирсакро ба ӯ туҳфа карданд. 

             Хотираҳо зиёданд. Махсусан, барои ману бародарам, ки аксари вақти мо бо падарҷонам мегузарад, ҳар лаҳзаи хотираҳо бароямон фаромўшношуданист. Ва аз Худоҷонам талаб дорам, то ҳар рўзи мо пур аз хотира бо падарҷонам бошад. Боз мегўям: Дўстатон дорам, падарҷон!!! 

ҶОВИД МУҚИМ: ЖУРНАЛИСТИ МАНСАБХОҲ ЖУРНАЛИСТ НЕСТ!

Профессор Ҷовид Муқим аз зумраи устодонест, ки забону қалбашон як аст. Аз пеш хушсуханиву дар пушт бадгӯи намекунад. Ҳар сухане, ки дорад ва гуфтанашро лозим медонад, бе ягон дудилагӣ дар рӯйи ҳамсуҳбаташ онро мегӯяд. Чун бисёр серкор ҳастанд барои як суҳбати ихтисосӣ анҷом додан чанд маротиба розӣ нашуданд, аммо аз сабабе, ки устод ба ояндаи нек, ба фардои хубтари журналистика ва насли нави журналистон итминон дорад, рӯзе вақт ҷудо карда, суҳбат кардем.

ГУФТОРИ АВВАЛ

«Онҳо аз мо нестанд»

Бисёр бад аст, вақте ки аз як ҳаво нафас мегирем, аммо аз он сӯ садое меояд: «Онҳо аз мо нестанд».

(Аз қайди роҳ)

— Таърифҳои зиёде ҳастанд, ки мафҳуми журналистро мефаҳмонанд. Мехостем бифаҳмем, ки профессор Ҷовид Муқим журналистро чӣ гуна таъриф медиҳад?

— Журналист нафарест, ки барои беҳбудии ҷомеа умрашро сарф карда, пайи ислоҳи камбудиҳои ҷойдошта мешавад ва манфиати миллиро аз манфиати шахсиаш боло мегузорад. На ҳар нафаре, ки барои пулкоркунӣ ба идораи ВАО меравад, журналисти асил аст. Ба қавли устоди шодравон, профессор Асадулло Саъдуллоев, «кормандони матбуот ва ё радиову телевизион зиёданд, вале журналисти ҳақиқӣ ангуштшумор».

— Чаро як қисми мардум журналистонро дӯст медоранду онҳоро истифода кардан мехоҳанд ва қисми дигар бошанд, онҳоро бад мебинанд?

— Пӯшида нест, аксари қудратмандон мехоҳанд, ки ВАО ва журналист ба онҳо хизмат карда, манфиатҳои ин тоифаро ҳимоя намояд. Дар баробари ин, ҳастанд нафароне, ки онҳоро бад мебинанд. Ва ҳатто дар мушкилоти ҷомеа журналистонро гунаҳкор медонанд. Гӯё журналистон мушкилотро расонаӣ намуда, дарди сар эҷод кардаанд. Ҳол он ки, мушкилотро журналистон ба вуҷуд наовардаанд, онҳо воқеиятро мегӯянд, то мушкилот ҳал гардад. Ба назари баъзе аз мансабдорон, агар мушкилот расонаӣ нашавад, пас ин мушкилот вуҷуд надорад. Магар метавон офтобро бо доман пӯшонид?! Мутаассифона, онҳо дар симои журналистони асилу ҳақгӯй душман мебинанд, вале тавсифгари тамаллуқкору чоплӯсро дӯст медоранд. Ҳол он ки, “дӯст гӯяд табарвор, душман гӯяд шакарвор”.

— Журналист кай метавонад пурра ба халқу ватан хизмат кунад?

— Ҳамон вақте ки побанди касе, гурӯҳе, ҳизбе, вазорате, ташкилоте набошад. Журналисти воқеӣ нафаре шуда метавонад, ки сидқан Худову Ватан дошта, ба манфиати миллӣ эҳтиром гузорад.

— Ҳанӯз чанд сол пеш Шумо аз вуҷуд надоштани ҳамрайъии касбӣ миёни журналистонамон шиква карда будед. Лутфан бигӯед, ки ҳоло ҳам ба ҳамон назар ҳастед?

— Бале. Дар Тоҷикистон ҳамрайъии касбӣ вуҷуд надорад. Аввалан, бояд гуфт, иқтисоди бозорӣ аст, ки миёни нашрияҳо рақобатро ба вуҷуд овардааст ва аз баста шудани нашрияи дигаре рақибон ба ҷойи ҳамрайъӣ, хурсанд мешаванд. Дуввум, дар мо созмони воқеӣ ва озоде нест, ки журналистонро ба ҳамрайъии касбӣ даъват кунад. Ин боис гаштааст, ки журалистон дар ҷомеа аз ҳама табақаи ҷабрдида ва камҳимояшаванда гарданд.

— Кор дар расонаҳои хориҷӣ барои журналистони мо хуб аст ё бад?

— Ҳам хубу ҳам бад. Хуб барои он ки расонаҳои хориҷие, ки имрӯз дар мо намояндагии худро доранд, ба журналистон маоши нисбатан хуб медиҳанд ва дар шароити имрӯз як журналист метавонад ҳадди ақал беқарз зиндагӣ кунад. Аммо тарафи манфии кор дар он аст, ки журналистони мо маҷбур мешаванд дар ҷойи аввал манфиати хоҷаҳои худро гузоранд.

— Оё дар журналистика метавон бо тақлид “ман”—и хешро ёфт?

— “Ман”-и худ аз навиштани «ман» ҳосил намешавад. Барои ин шабу рӯз бояд заҳмат кашид, то маҳбуби мардум гардӣ. Бо жожгӯиву тавсифи дурӯғин ва тақлидкорӣ ба нафаре наметавон гули сари сабад бошӣ. Мутаассифона, дар расонаҳои мо тавсифгарону тақлидкорон зиёд шудаанд. Тақлидкунандагон вақти худро сарфи кори беҳуда мекунанд ва онҳоро дар аслашон намешиносанд.

— Журналисти роҳгумзада метавонад роҳкушо бошад?

— Мумкин дар дигар соҳаҳо як роҳгумзада роҳкушои дигарон шавад. Бо он сабаб, ки дигарон хатои ӯро дида, онро такрор намекунанд, вале ба ҳеҷ ваҷҳ журналисти роҳгумкарда ситораи қутб буда наметавонад, зеро вай бо дурӯғгӯӣ ва рафтори ноҷояш пеши мардум беобрӯ шудааст. Барои роҳнамо будани журналист ӯ бояд поку бовиҷдон ва инсони намунавӣ бошад.

— Журналист ва вазифа, ин ду калима бо ҳам созиш карда метавонанд?

— Ман ба он назар ҳастам, ки журналисти асил ҳаргиз аз паси вазифа намегардад ва вазифахоҳу мансабталаб нест. Нафароне, ки вазифа гирифтанду гирифтанианд, мисли дигар мансабдоронанд, мактабу оини ҳамаи мансабхоҳон як аст. Онҳо аз тоифаи мо нестанд.

ГУФТОРИ ДУВВУМ

Сабзиши журналистика

Ба ҳеҷ ваҷҳ сабзидани ниҳолеро дар биёбони беоб наметавон дид.

Ба ҳеҷ ваҷҳ озодии нафареро дар зиндон наметавон дид.

Ба ҳеҷ ваҷҳ рушди журналистикаро бидуни озодӣ наметавон дид.

— Журналистика ва ҷомеа бе ҳам буда метавонанд?

— Набояд фаромӯш кард, ки журналистика як институти иҷтимоии ҷомеа аст ва он бе ҷомеа вуҷуд дошта наметавонад. Зеро журналистика талаботи иҷтимоии ҷомеаро баррасӣ ва инъикос мекунад. Аз ҷониби дигар, бе ҷомеа журналистика ҳам буда наметавонад. Барои ҳамин ҳам, инҳо бо ҳам алоқаманданд. Воқеан, ҷомеаи муосирро бе ВАО тасаввур кардан ғайриимкон аст. Барои он ки ҳамагон мехоҳанд иттилоъ гиранд. Иттилои саривақтӣ ва беғараз. Аммо, мутаассифона, на ҳамеша ва на дар ҳамаи кишварҳо журналистика рисолати асосии худро, ки пахши иттилои воқеӣ ва беғараз аст, иҷро карда истодааст. Ин аз он вобаста аст, ки рушди журналистика ба рушди ҷомеа иртиботи зиёд дорад. Агар давлат демокративу рушдкарда бошад, албатта, журналистика дар он кишвар рушд мекунад. Бояд дар хотир дошт, ки яке аз унсурҳои асосии ҷомеаи демократӣ вуҷуд доштани ВАО-и озод ва мустақил аст. Ва аз ҳамин меъёр баҳо медиҳанд, ки кишвар демократӣ аст ё не?

— Пешрафти журналистика аз чӣ вобаста аст?

— Рушди журналистикаи муосир аз омилҳои зиёде вобаста аст. Вале омили асосӣ сохти давлатдорӣ аст. Имрӯз вақте ки шумо ба ВАО-и кишварҳои рушдкарда таваҷҷуҳ мекунед, ба ҳамон кишварҳое, ки демократия дар сатҳи баланд қарор дорад, мебинед, ки журналистика ҳам пешрафта аст ва озодии баёну мустақилияти ВАО ба чашм мерасад. Дар кишваре, ки демократия нест ё он худкома аст, наметавон журналистикаи демократӣ ва озоду мустақилро интизор шуд. Наметавон аз журналистон ва ВАО пахши хабарҳои воқеӣ ва беғаразро талаб кард. Дар чунин кишварҳо ВАО олоти тарғиботи синфи ҳукмрон аст ва ба онҳо хизмат мекунад.

Мувофиқи назарияи “Либертарианӣ” мегӯянд, ки журналистика — ин «ҳукумати чорум» аст ва он метавонад ҳатто аз болои ҳукумат назорат барад. Албатта, ин ба кишварҳое дахл дорад, ки онҳо демократӣ ҳастанд. Яъне, дар ин давлатҳо демократия дар сатҳи баланд ва ба маънои аслиаш ҳукмрон аст. Лекин дар кишварҳои дигар ин ғайриимкон аст. Бояд гуфт, ки то ҳанӯз фаҳмиши давраи Шӯравӣ, ки ВАО ҳизбӣ буд, дар сари мансабдорон ва баъзе журналистони мо боқӣ мондааст. Онҳо ба назаре ҳастанд, ки ВАО бояд ба касе хизмат кунад: ба ҳукумат, ҳизб, гуруҳ, сармоядор, нафарони қудратманд… Аммо дар асл, чи тавре ки гуфтем, рисолати журналистика ҷамъоварӣ, таҳия ва пахши иттилои воқеӣ, беғараз ва саривақтӣ мебошад. Барои ҳамин ҳам, бояд журналисти асил ба касе хизмат накунад, озод бошад! Аз касе манфиатдор набошад, ба касе тобеъ нашавад. Вале дар шароити кунунӣ, ки журналистон тобеи қудратҳои гуногунанд ва ВАО ба тиҷорату таблиғот машғул аст, амалӣ гардидани ин принсип хеле мушкил аст.

ГУФТОРИ САВВУМ

Зуҳури фикрҳо

Вақте ки буғз дар дил ҷамъ шуд, бо қалам, бо садо, бо симо, бо ишора… ба берун мебарояд, ки онро ба таври дигар зуҳури фикрҳо гӯянд.

— Устод, Шумо дар факултаи журналистикаи ДМТ ба ҷуз дигар фанҳо, аз фанни “ВАО—и муосири хориҷӣ” дарс мегӯед. Лутфан, мегуфтед, ки умри нашрияҳои чопӣ чӣ қадар аст?

— Пайдоиши технологияи нави иттилоотиву иртиботӣ ба мардум дар интихоби расонаҳои иттилоотӣ имкони бештаре дод. Имрӯз аксаран ҷавонон барои дарёфти иттилоот ба шабакаҳои иҷтимоӣ муроҷиат мекунанд, ҳатто таваҷҷуҳ ба сомонаҳои интернетӣ камтар аст. Бояд гуфт, ки матбуоти чопӣ дар кишварҳои аврупоӣ ва Амрико нисбати 10 соли пеш маъруфияти худро аз даст дода истодааст. Зеро тиражи рӯзномаҳо кам шудааст. Аз соли 1996 аллакай дар Амрико расонаҳо ба пахш кардани маводи худ ба шакли электронӣ дар сомонаҳояшон шуруъ карда буданд. Имрӯз дар мо ҳам расонаҳо кӯшиш карда истодаанд, ки дар Интернет сомонаи худро дошта бошанду дар ҳама шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо саҳифаҳои худро ташкил кунанд, то сафи мухотабонашон зиёд гардад. Ин раванди табиӣ буда, аз он роҳи гурез нест. Аз ҷониби дигар, бо гароншавии нархи коғазу хидмати чоп қимати нашрияҳо боло рафта, муҳтавои он талаботи хонандаро қонеъ намегардонад. Ва хоҳем нахоҳем, нашрияҳои коғазӣ ба шакли имрӯза аз байн мераванд. Агар мо раванди тағйирёбии 10 соли охирро ба назар гирем, гуфта метавонем, ки дар даҳ соли оянда мумкин аст, ки расонаҳои чопӣ дигар хонандагони худро аз даст диҳанд ва оҳиста-оҳиста ба шакли имрӯза аз миён раванд. Ҳамин аст аст, ки ҳоло қисме аз расонаҳо матолиби худро дар платформаҳои гуногун пешниҳод мекунанд. Аз ҷумла, шакли барномаҳои телефонӣ дастрас аст ва хонандагон бе ягон мушкилӣ аз онҳо истифода карда метавонанд. Ин навгониҳо ба мо ҳам омада истодаанд ва ҳамон сомонаҳое, ки дар мо маъруфият доранд, замимаашонро дар “Pley Market” ва “App Store” ҷой кардаанд. Ин омилҳоро бояд моликони нашрияҳои чопӣ ба назар гирифта, огаҳ бошанд, ки мо дигар ҳеҷ гоҳ ба асри XX барнамегардем.

— Шумо сабабҳои пайдоиши журналистикаи шаҳрвандиро гуфта метавонед?

— Журналистикаи шаҳрвандӣ он вақте зуҳур кард, ки эътимоди мардум ба журналистикаи касбӣ коҳиш ёфт. Ба он хотир, ки имрӯз расонаҳо бештар тарғиботӣ ва тиҷоратӣ шудаанд. Ва рисолати аслии худро, ки пахши иттилооти беғараз ва саривақтӣ аст, фаромӯш кардаанд. Онҳо фақат ба хотири тарғибот ё ба хотири тиҷорат фаъолият карда истодаанд. Яъне, ҳар нафаре, ки газета мехонад ва ё телевизиор тамошо мекунад, ба хубӣ ин ҳолатро дарк мекунад. Вақте мардум мебинанд, ки дар расонаҳо аз як нафар тоҷир, ки барои ободии кишвар як сомонӣ ҳам сарф накардааст, шахси саховатманд метарошанд ва ё шахси ноарзандаро тавсиф мекунанд ва умуман воқеиятро таҳриф карда, дурӯғ мегӯянд, дигар эътимод ба ВАО намемонад. Пайдоиши Интернет ва технологияҳои иттилоотиву иртиботӣ имрӯз имкон медиҳад, ки ҳар кас хабари худро дар шабакаҳои иҷтимоӣ пахш бикунад. Ин боиси пайдоиши журналистикаи шаҳрвандӣ шуд. Акнун ҳамагон имконияти мондани матну садо ва навори худро доранд ва фикрҳои дигар зуҳур карданд.

— Бо ин ҳама далоил оё журналистикаи шаҳрвандӣ ҷойи журналистикаи касбиро гирифта метавонад?

— Он чизе, ки нафари ғайри журналист, масалан, духтур, деҳқон, коргар, говдӯш ё дигаре пахш мекунад, маънои онро надорад, ки он ҳирфаӣ аст ва факту далоилаш санҷидашуда ҳастанд. Онҳо асосҳои журналистика, масъулияти касбӣ ва меъёрҳои одоби журналистиро намедонанд. Бисёр хато карданашон мумкин аст ва камбудиҳои хеле зиёд доранд. Лекин, ба ҳар ҳол, онҳо чизҳое мегӯянд, ки дигарон намегӯянд ё гуфта наметавонанд. Албатта, дар чунин ҳолатҳо таҳриф зиёд мешавад. Блогерҳое ҳастанд, ки онҳо ҳам ба тиҷорат даст заданд. Барои ҳамин мо гуфта наметавонем, он чизе, ки намояндагони журналистикаи шаҳрвандӣ пахш мекунанд, сад дар сад иттилои беғараз ва дуруст аст. Ба ҳар ҳол, журналистикаи касбӣ ҷойгоҳи худро дорад ва фикр мекунам онро аз даст намедиҳад.

ГУФТОРИ ЧАҲОРУМ

Мушкилоти имрӯз

 — Метавонем бигӯем, ки имрӯз матбуот инъикосгари ормонҳои мардум аст?

— Дар солҳои истиқлолият дар Тоҷикистон нашрияҳои зиёде арзи ҳастӣ карданд.  Ба ҳисоби миёна имрӯз дар ҷумҳурии мо зиёда аз 600 номгӯи рӯзномаву маҷаллаҳо сабти ном шудаанд. Албатта, на ҳамаи онҳо чоп мешаванд, аммо як шумораи муайян дар маркази ҷумҳурӣ мунтазам нашр мешаванд. Агар мо сатҳи муҳтавои онҳоро баррасӣ кунем, ба ҳама маълум аст, ки муҳтавои онҳо ба талаботи хонандагон ҷавобгӯ нест. Ба ғайр аз нашрияҳои хиёбоние, ки барои аввом ҳастанд. Мумкин аст, ки муҳтавои онҳо ба талаботи хонандагонашон ҷавобгӯ бошад, зеро қариб ки тиражашон тағйир наёфтааст. Лекин ҳолати нашрияҳои иҷтимоӣ-сиёсӣ бисёр бад аст. Ҳоло ягон нашрияи чи давлатӣ ё чи хусусие нест, ки сад дар сад ормонҳои мардумро пайгирӣ кунад. Бештар дар чунин расонаҳо тиҷорат ва тарғиби ҳадафнок ҷойи рисолати аслиро гирифтааст.

— Чаро матбуоти мо бештар хусусияти тиҷоратиро касб кардааст?

— Ба маблағгузорӣ вобаста будани ВАО тақозо мекунад, ки роҳҳои гуногуни гирифтани даромад пайдо карда шаванд. Дар кишварҳои Ғарб аксари даромади расонаҳо аз ҳисоби реклама ба даст меояд. Дар мо бозори реклама байни чанд расонаи давлатӣ ва хусусӣ тақсим шудааст. Дар ин ҳолат даромади аслӣ аз ҳисоби фурӯши нашрия аст. Вақте ки муҳтаво ба талаботи хонанда ҷавобгӯ нест, тиражи газета коҳиш меёбад, реклама кам мешавад. Дар ин ҳол масъалаи ғайриқонунӣ пахш кардани тарғибот ба вуҷуд меояд. Яъне, дар бораи як нафар маводи таърифӣ менависанд, ки ба хонанда мақбул нест.

— Дар ин раванд омили аслӣ чист?

— Медонем, ки на ҳамаи расонаҳо худкифо ҳастанд. Аз ҳисоби реклама ҳам наметавонанд даромад ба даст оранд. Барои он ки рекламадиҳандагон ба расона реклама диҳанд, бояд расона тиражи хуб дошта бошад. Барои он ки расона тиражи хубро соҳиб бошад, бояд матолиби хуб чоп кунад. Аммо расонаҳои мо худсонсурӣ карда, матолиби хубу дарди ҷомеаро нашр намекунанд.

Воқеан, бояд гуфт, ки тибқи моддаи 30-юми Конститутсияи Тоҷикистон ба ҳар кас озодии сухан, нашр, ҳуқуқи истифодаи воситаҳои ахбор кафолат дода шуда, сензураи давлатӣ ва таъқиб барои танқид манъ аст.

Дар моддаи 3-юми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» омадааст, ки:

Матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма дар Тоҷикистон озоданд.

2. Ҳар шахс ҳуқуқи озодона ҷустуҷӯ, дастрас ва паҳн намудани ахбор, изҳори ақида ва дар шаклҳои бо ҳамин Қонун муқарраршуда паҳн намудани онҳоро дар матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма дорад.

Ҳама гуна поймол кардани озодии матбуоти даврӣ ва дигар  воситаҳои ахбори омма аз ҷониби шахс, шахсони мансабдори мақомоти давлатӣ, ҷамъиятӣ, аз ҷумла дахолат кардан ба фаъолияти касбии редаксияи воситаи ахбори омма, ғайриқонунӣ боздоштан ва ё қатъ намудани фаъолияти он тибқи қонунгузорӣ боиси ба ҷавобгарӣ кашидан мегарданд.

Сензура ва таъқиб барои танқид манъ аст.

Дар моддаи 6-уми Қонуни ҶТ «Дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ» низ «Дахолати мақомоти давлатӣ, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, шахсони мансабдори онҳо, ҳизбҳои сиёсӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ, шаҳрвандони алоҳида ба фаъолияти эҷодии ташкилотҳои телевизион ва радиошунавонӣ, ҳамчунин сензураи давлатӣ ва таъқиб барои танқид манъ аст». Яъне, қонунан дар Тоҷикистон фаъолияти ВАО озод буда, сонсури давлатӣ манъ аст.

— Яъне мушкилии дигар аз сонсур пайдо мешавад?

— Бале, проблемаи дигар худсонсурии муҳаррирон ва журналистон аст. Масалан, журналист хуб медонад, ки агар як нафарро танқид кунад, муҳаррир онро сонсур карда, чоп намекунад. Зеро муҳаррир хуб медонад, ки нафари танқидшуда бо муассис манфиати якҷоя дорад. Ва ё барои чопи ин матлаб расонаро саркӯб мекунанд ва ӯ аз ҳамин як бурда нон ҳам мемонад. Дар ин шароити мавҷуда касе ҷои гармашро хунук кардан намехоҳад. Аз ин худсонсурӣ аз ҳама бештар хонанда зиён мебинад. Зеро ҳуқуқи қонунии ӯ — дастрасӣ ба иттилои воқеӣ коҳиш меёбад.

— Ба андешаи Шумо, мушкилии дигари журналистикаи мо чист?

— Коҳиш ёфтани ҳирфаият. Эҷодкори асил кам мондааст. Баъзе кормандони расонаҳо бе хато навишта наметавонанд, ҷаҳонбиниашон хеле танг аст. Ҳамин аст, ки дар матлабашон хулосабарории нодуруст мекунанд. Нашрияҳо, ки зиёд шуд, тасодуфиҳо ҳам зиёд мешаванд.

Бояд гуфт, ки коҳиш ёфтани касбият ба кам будани маоши рӯзноманигорон ҳам иртибот мегирад. Мутаассифона, дар расонаҳои мо маош ниҳоят паст аст. Бо маоши кам журналистони ҳирфаӣ кор намекунанд. Бо он чанд пуле, ки барои чандрӯза хӯрок базӯр мерасад ва мо онро  маош мегӯем, донишҷӯ ва ё нафароне, ки намояндаи дигар касбанд, дар расонаҳо фаъолият доранд. Ҳеҷ гоҳ журналисти соҳибқалам дар шароити имрӯза бо 800 сомонӣ кор намекунад. Зеро 800 сомонӣ баробар ба чанд соат заҳмати фикрии эҷодкор шуда наметавонад.

— Шумо чи гуна маош мегирифтеду мегиред?

— Дар давраи Шӯравӣ маоши ман ҳамчун мухбир 150 рубл ва аз сармуҳаррир 210 рубл буд. Ман боз камаш то 200 руби дигар ҳаққи қалам кор мекардам. Имрӯз бошад, маоши сармуҳаррир аз маоши хабарнигор 2-3 маротиба баландтар аст. Дар ҳоле, ки кори асосиро мухбир мекунад. Пас куҷост адолати иҷтимоӣ?

Дар солҳои аввали истиқлолият дар ҳафтаномаи «Тоҷикистон» кор мекардам ва маоши ман 6 ҳазор рубл буд, ки муовини сармуҳаррир аз ман камтар маош мегирифт. Ҳоло дар ягон ВАО фаъолияти расмӣ надорам, вале бо расонаҳои давлативу хусусӣ ҳамкорӣ мекунам. Албатта, барои ин гонорар нагирифтаам. Зеро ҳаққи қалам талаб бикунӣ, дигар маводат чоп намешавад.

— Дар охири ин қисмат бигӯед, ки кадом омилҳо метавонанд ВАО—и моро ба нестӣ баранд?

— Вақте ки худсонсуркунӣ ба вуҷуд омад, муҳтавои матбуот ба талаботи хонанда ҷавоб дода наметавонад. Вақте ки муҳтаво паст шуд, хонанда кам мешавад. Вақте ки хонанда кам шуд, тираж меафтад.  Вақте ки тираж афтид, даромад кам мешавад.  Ва ин ҳама нашрияро ба нобудӣ мебарад.

ГУФТОРИ ПАНҶУМ

Насли нав

 — Устод, тавре мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, солҳои охир ба факултаву бахшҳои журналистӣ омадани донишҷӯёни тасодуфӣ хеле зиёд аст. Шумо сабабро дар чӣ мебинед?

— Аз соли 2014 довталабон тариқи қабули ягонаи Маркази миллии тестии назди Президенти Тоҷикистон ба донишгоҳу донишкадаҳои олӣ дохил мешаванд, ки дар як вақт имкони интихоби 12 ихтисосро медиҳад. Ба гуфти як нафар намояндаи муассисаи мазкур дар ҳамоиши Академияи ВАО «Дурнамои омода намудани мутахассисони медиа дар шароити муосир», ки 1-уми марти соли 2019 доир гардид, соли пешин ҳамагӣ 7 нафар аз 100 нафар довталабони рӯзноманигорӣ дар интихоби ихтисос ин касбро дар аввали рӯйхат ишора кардаанд. Яъне, ҳамаи 7 фоизи довталабон воқеан ҳам журналист шудан мехоҳанд. Аз ҷониби дигар, ҳоло ҳангоми қабул довталабони ихтисосҳои рӯзноманигорӣ имтиҳони маҳорати эҷодӣ намесупоранд. Ҳол он ки, рӯзноманигорӣ касби эҷодӣ аст. Ба ғайри ин, имрӯз журналист бинобар маоши кам гирифтанаш он обрӯю эътибореро, ки қаблан дошт, аз даст додааст. Ин омилҳо сабаб мешаванд, ки тасодуфиҳо ба факултаву бахшҳои рӯзноманигорӣ зиёд оянд.

— Пас аз тасодуфӣ омадан, дигар роҳи баромад нест?

— Ҳар донишҷӯе, ки тасодуфӣ ҳам ояд, агар ба тақдир тан дода, кӯшиши журналист шуданро кунад, ҳатман, ки корманди расона мешавад. Агарчи барои журналисти муваффақ шудан истеъдоди табиӣ низ лозим аст. Аммо бисёриҳо ҳамин гуна ҳадафро пеши худ намегузоранд. Бояд гуфт, ки ҳоло худ талабот ба журналисти ҳирфаӣ нест. Талабот, ки набошад, пешниҳод ҳам намешавад. Воқеан, имрӯз вақте аксари роҳбарони ВАО ашхоси соҳибкасб ва дар риштаи худ беҳамто нестанд, онҳо худ барои кор кардан бо рӯзноманигорони ҳирфаӣ мушкилӣ доранд. Зеро намехоҳанд зердастонашон аз эшон дида соҳибкасбу соҳибмаърифат бошанд. Ҳамин аст, ки дар расонаҳо журналистони ҳирфаӣ ангуштшуморанд.

— Оё мантиқ гум намешавад, вақте ки донишҷӯён имтиҳони фанни суханварӣ ё эҷодиро тариқи тест месупоранд?

— Аслан бояд имтиҳон дар факултаву бахшҳои суханварӣ шифоҳӣ бошад. Тест барои имтиҳонгирии муаллим осон аст. Аммо барои донишомӯзӣ душман аст. Зеро илмомӯз танҳо тестро аз ёд мекунад ва доир ба фанни таълимӣ фаҳмише надорад. Тест донишҷӯро тамбал мекунад. Дар ин бобат мушкилии дигар он аст, ки барои омода кардани саволҳои имтиҳонӣ на ҳама аъзои гурӯҳ, балки ду-се нафари фаъол кор мекунанду халос, вале дар охир ҳама баҳои хуб ва ҳатто аъло мегиранд. Барои ҳамин ҳам донишҷӯён имрӯз кӯшиши таҳсили ҷиддиро намекунанд, зеро хоҳ нохоҳ баҳо мегиранд.

— Оё тағйир ёфтани муҳлати таҳсил ба ҳирфаӣ омода кардани донишҷӯён мушкилӣ эҷод карда метавонад?

— Бале, ин ҳолат ба раванди таълим таъсири манфӣ мерасонад. Аввал муҳлати таҳсил барои журналистшавандаҳо 5 сол буд, ҳоло бошад, он 4 сол аст ва баъзе фанҳои даркорӣ аз барномаи таълимӣ берун мемонанд. Ба ғайри ин, замона тақозо мекунад, ки донишҷӯ илмҳои навро омӯзад.  Ва бояд гуфт, ки дар ин шароит омода кардани журналисти ҳирфаӣ кори хеле сангин аст.

— Ҳоло метавонем бигӯем, ки макотиби олии мо аз меъёр зиёд журналист омода мекунанд? Дар Иттиҳоди Шӯравӣ чи гуна буд?

— Дар замони Шуравӣ баплангирӣ буд. Ҳамон қадаре, ки талабот ба кадр бошад, макотиби олӣ ҳамон қадар омода мекарданд ва касе бекор намемонд. Ҳоло аз сифат ба миқдор гузаштаанд ва ҳамасола ҳудуди 500 нафар дипломи журналистӣ мегиранд. Масалан, тибқи ҷадвали ихтисосҳои муассисаҳои олии касбии Маркази миллии тестии назди Президенти Тоҷикистон барои солҳои таҳсили 2019-2020 қабули довталабони риштаҳои гуногуни рӯзноманигорӣ дар Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Бобоҷон Ғафуров, Донишгоҳи (славянии) Россияву Тоҷикистон, Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати ба номи Мирзо Турсунзода, Донишгоҳи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав, Донишгоҳи давлатии Хоруғ ба номи Моёншо Назаршоев, Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ ва Донишкадаи омӯзгории Тоҷикистон дар ноҳияи Рашт бо теъдоди умумии 514 нафар донишҷӯ дар назар аст. Албатта, аксари онҳо журналист намешаванд.

— Аз ин чанд мушкилие, ки дар омода кардани насли нави журналистӣ ёдрас шудед, чи гуна метавон халос шуд?

— То агар қабул ба ихтисосҳои рӯзноманигорӣ аз рӯи майлу рағбат ва маҳорати эҷодӣ сурат нагирад, дар самти журналистика дастгирии бевоситаи давлатӣ набошад, ҳамаи ихтисосҳои журналистиро буҷавӣ накунанд, омода кардани кадри хуби журналистиро интизор шудан беҳуда аст. Вақте ки базаи моддӣ — техникиро бо ҳама шароитҳояш таъмин карда, таҳсилро буҷавӣ кунем, дигар ҳама талаботҳоеро, ки аз як журналистшаванда мехоҳем, роҳандозӣ мекунем. Зеро он вақт ба ин соҳа нафароне меоянд, ки барандаи телевизион ё ровии тӯй не, балки журналист шудан мехоҳанд. Айни ҳол бошад, барои маблағи шартнома ва холӣ намондани мизу курсии макотиби олӣ аз чалласавод ҳам журналист тайёр кардан мехоҳем…

— Хулосаи Шумо аз ин суҳбат…

— Гуфтаниҳо зиёданд, вале барои сонсур нашудан, он суханро гуфтам, ки ба иззати нафси касе нарасад ва имкони чопаш бошад.

Мусоҳиб

Ҳафизуллоҳ ТОҲИРӢ

МУНДАРИҶА

1. Сарсухани соҳибҷашн ………………………………………………..
2. Усмонов Иброҳим. Журналист ва олими пухтакор …………
3. Толиби Луқмон. Ҷони одам  ………………………………………
4. Шарофат Худойдодова. Ӯро  ҳарфи дилу забон якест …..
5. Саъдӣ Маҳдӣ. Эътироф …………………………………………………….
6. Мурод Муродӣ. Андар шинохти ду расонаи бузурги ҷаҳонӣ ………………………..
7. Муллоев Ш.Б. Несколько слов о хорошем человеке….
8. Солеҳ Юсуфов. Сахтгӯю ҳақшинос ……………………………..
9. Суҳроби Зиё. Рӯзноманигоре озодандеш ва пажӯҳишгаре пӯё….
10. Саъдулло Ҳайдарӣ. Дўсти дастбакори ман…………..
11. Сангин Гулзод, Маҳмуд Шоҳиён. Аз таҷрибаву амал то таълиму таҳқиқ ……..
12.  Бахтиёри Қутбиддин. Як қоҳ-қоҳи хандааш …….
13. Раҷаби Мирзо. Ҷовид, Муқим намешуд, агар…     ………………..
14.  Субҳони Аъзамзод. Пули байни Душанбе ва Хуҷанд………….
15.  Сӯҳроби Мирзоалӣ. Устод Ҷовид……………….
16. Беҳруз Шукруллоев.Рамзи муҳаббат шикасти ҷаҳолат аст …….
17.  Ҳамидиён Илҳомҷон Иномзода. Чанд зовияи ташхис…….
18.  Талабшоҳи Салом. Ҷовид Муқим, озодӣ ва масъулият…..
19. Хуршед Сафаров. Накӯном.……………………………………………..
20.  Обидҷон Саидзода. Покиза чу шабнами саҳар бояд буд….
21.  Маҳмудҷон Усмонов. Раҳкушо дар кору зиндагӣ….
22.  Ҷамолиддин Яқубов. Инсони шариф ………..
23.  Раҳматулло Одинаев. Тасодуфӣ, аммо…….
24.  Хайруллои Абдуваҳҳоб. Чанд ҳарф дар шинохти устод Ҷовид Муқим …..
25.  Одил Нозир. Ҳар нафас, ҳар қатра хун, ҳар тори мӯяш журналист! …
26.  Моҳира Сафарова. Олим ва журналисти универсалӣ…..
27.  Зайнидин Орифӣ. Ҳамкурси мӯйлабдор…….
28.  Рустами Назир. Аз дафтари хотира ……
29. Гулафшон Соқиева. Заҳматҳои устод бор меоранд …………………..
30.  Бахтиёри Зоириён. Роҳнамои журналистони ҷавон …….
31.  Шодмони Ятим. Мактуби 4-и шаб ……………………………………….
32.  Фарзона Исмоилова. Устоди бетамаъ …………….
33. Фарзона Мирзозода. Устоди хориҷӣ …………………….
34.  Мирзошариф Шарифов. Шасти башасти олим, дар корҳои муҳим….
35.  Зуҳриддин Умаров. Устоди ман ………………
36.  Баҳромзода Манижа Зафар. Бе мураббӣ зери гардун мӯътабар натвон шудан …
37.  Бобоҷон Меҳтоҷиён. Чароғбадасти шаби зулмот …………
38.  Ҳусайн Маҳмудов. “Вораста зи ҳар қайд” ……..
39.  Ҳафизуллоҳ Тоҳирӣ. Устоде, ки бо тарс шинохтам   …….
40.  Нигина Сироҷова. Ростиро карда оин ……………………….
41.  Мафтуна Худоиева. Устодро ман дер шинохтам ………………
42.  Сайфиддинова Гулчеҳра. Илмат ба амал чу ёр гардад ……..
43.  Маҳина Яқубова. Ҳамеша ҷовидон бошед …………………
44.  Заррина Собирова. Устоди якрӯю сахтгир ………………….
45. Мирсаид Сатториён. Профессор сарзаниш накардаанд? ………….
46.  Каюмарс Муқимӣ. Падар, бароят умри ҷовидона мехоҳам … …..
47.  Аноҳито Муқимӣ. Падар, ту гармии хонадонӣ …………….
48.  Ҳафизуллоҳ. Ҷовид Муқим: журналисти мансабхоҳ журналист нест! …

60 соле, ки чун бод гузашт

Муҳаррири техникӣ:  Неъмати Раҳмат

 Мусаҳҳеҳ: Қ. Само.

Ба чоп 02.02. 2021 супорида шуд.

Ба чопи китоб 05.02. 2021 имзо шуд.

Андозаи  60 х 84  1/16.  Ҳаҷм 12,5 ҷ.ч.  Коғази офсетӣ.

Адади нашр: 100. Супориши № 4

Суроға:  ш. Душанбе, кӯчаи  Муҳаммадиев 17/6

Матбааи Донишкадаи давлатии забонҳои Тоҷикистон

ЗИНДАГИНОМАИ ҶОВИД МУҚИМ

Ҷовид Муқим (Муқимов Муҳаммадӣ Аминович)  07. 02. 1961 дар деҳаи Чузии ноҳияи Ҳисор таваллуд шудааст. Солҳои 1982-1984 дар сафи Артиши Иттиҳоди Шӯравӣ сарбозӣ кардааст. Хатмкардаи факултети иқтисодӣ (1986) ва факултети журналистикаи ДДТ ба номи В.И. Ленин (1992). Аз соли 1989 то соли 2005 хабарнигор дар нашрияҳо ва радио.  Солҳои 1997-2001 унвонҷӯи кафедраи телевизион ва радиошунавонии факултети журналистикаи ДДМТ. Соли 2003 номзади илми таърих, муаллими калони кафедраи телевизион ва радиошунавонии факултети журналистикаи ДДМТ. Аз соли 2004 дотсенти кафедраи журналистикаи байналхалқии ДДМТ. Солҳои 2005-2006 докторант ва соли 2006 доктори илмҳои филология. Аз соли 2010 ба ин ҷониб профессори кафедраи журналистикаи байналхалқии ДМТ мебошад.

Дар давоми фаъолияти илмию омӯзгорӣ (то соли 2021) зиёда аз 90 мақолаи илмӣ, беш аз 1000 маводи журналистӣ дар нашрияҳо ва радио, 18 китоби илмиву таълимӣ ва бадеӣ ба табъ расонидааст. китобҳои «Ҳақиқат ва дурӯғ» (2000, монография), «Мақоми жанрҳо дар Радиои «Озодӣ» (2000, монография,), «Радио “Свобода”: ложь и правда” (2005, монография), «Гендер ва журналистика» (2006, васоити таълимӣ), «Радиои Би-Би-Си: дирӯз ва имрӯз» (2006, монография), «Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ» (2006, монография), «Вақте мард мегиряд» (2007, маҷмӯаи ҳикояҳо), «Гендер ва васоити ахбори омма» (2007, васоити таълимӣ), «Ишқи деромада» «2008, қисса ва ҳикояҳо), «Дастур барои радиожурналистон» (2008), «Инъикоси ВНМО ва БПНМО  дар ВАО» (2009, васоити таълимӣ), «Ишқи мӯйсафед» (2012, қисса), «Қасос» (2013, қисса), «Мусоҳиба ва техникаи таҳияи он» (2013, васоити таълимӣ), «Буҷаи давлатӣ ва журналистика» (2015, васоити таълимӣ), «Хиёнат» (2015, қисса), «Журналистикаи мултимедиявӣ» (2016, васоити таълимӣ), «Журналистикаи чандрасонаӣ» (2019, китоби дарсӣ) ба қалами ӯ тааллуқ доранд.

8 нафар шогирдонаш ба дараҷаи илмии номзади улуми филология сазовор шуда, 4 нафари дигарашон дар арафаи дифои рисолаи номзадӣ мебошанд.

Аз соли 1991 узви Конфедратсияи байналхалқии журналистон, аз соли 2015 узви Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон мебошад. Сазовори унвони «Аълочии матбуоти Ҷумҳурии Тоҷикистон» (2010) ва “Аълочии маориф ва илми Тоҷикистон” (2020) гардидааст.

Бо нишонҳои “Аз мардуми миннатпазири афғон” (1984), 70-солагии Артиши СССР (1988), Иштирокчии амалиётҳои ҷангӣ (2011) қадрдонӣ шудааст.

---

[1] М. Муқимов. Проблемаҳои журналистикаи муосири Тоҷикистон //Паёми ДМТ. — Душанбе: Сино, 2014. — №4/4(140). — С. 275.

[2] М. Муқимов. Проблемаҳои журналистикаи муосири Тоҷикистон//Паёми ДМТ. — Душанбе: Сино, 2014. — №4/4(140). -С. 274.

[3] М. Муқимов. Проблемаҳои журналистикаи муосири Тоҷикистон //Паёми ДМТ. — Душанбе: Сино, 2014. — №4/4(140). -С. 276. .

РАСОНАҲОИ ҶАҲОНИИ ТАРҒИБОТИИ ИМА

 

 

 

 

ҶОВИД    МУҚИМ

 

 

 

 

 

 

 

РАСОНАҲОИ ҶАҲОНИИ ТАРҒИБОТИИ ИМА

Душанбе — 2021

            ТДУ 659 (73)

            ТКБ 76 (7)

             М — 81

Бо қарори Шӯрои методии факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон № 7/3 аз 04. 04. 2021 чоп мешавад.

 Ҷовид Муқим.Расонаҳои ҷаҳонии тарғиботии ИМА. — Душанбе: ДДЗТ, 2021. – 177 с.

МУАЛЛИФ: ҶОВИД   МУҚИМ (МУҚИМОВ М. А.), доктори улуми филология,

    профессори кафедраи журналистикаи байналхалқии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон

МУҲАРРИР: Саъдулло Ҳайдарӣ, номзади улуми филология, дотсенти                 

кафедраи телевизион ва радиошунавонии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон

 МУҚАРРИЗОН:  

                        Ш. Муллоев, доктори улуми филология, профессори кафедраи

матбуоти чопӣ ва робита бо ҷомеаии  Донишгоҳи славянии Россияву Тоҷикистон

Суҳроби Мирзоалӣ, номзади улуми филология, дотсенти

кафедраи журналистикаи байналхалқии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон

Дар монографияи мазкур пайдоиш ва ташаккули расонаҳои ҷаҳонии ИМА мавриди пажӯҳиш қарор гирифтааст. Муаллиф аз ҷумла, нақши Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ, радио ва телевизиони «Садои Америка», Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Фардо», радио ва телевизиони «Мартӣ», Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик, Радиои «Осиёи озод» ва Бунёди фановариҳои кушодаро дар низоми тарғиботии ИМА пажӯҳиш кардааст. Китоби мазкур барои муҳаққиқони журналистика, сиёсатшиносон, донишҷӯёни шуъбаву факултаҳои журналистика пешбинӣ шудааст.

Монография бо маблағи муаллиф чоп шудааст.

 

                            © Ҷовид Муқим, 2021. 

МУҚАДДИМА

Телевизион ва радиошунавонии хориҷӣ ҳадафҳои гуногун дошта, дар баробари муаррифии давлати пахшкунандаи барномаҳо метавонад мақсадҳои сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву иҷтимоӣ дошта бошад. Аксаран барномаҳои чунин расонаҳо барои бурдани тарғиботи идеологӣ, таъсир расонидан ба тафаккури аудитория равона шуда, ҳадафҳои геополитикиро амалӣ менамоянд.

Сенатори ҷумҳурихоҳ ва номзад ба маснади президенти ИМА дар соли 2008 Ҷон Маккейн (1936-2018) гуфта буд: “Муаррихон ҳоло эътироф мекунанд, ки “Садои Америка” ва Радиои “Аврупои озод” дар барҳам задани Иттифоқи Шӯравӣ саҳми бузург гузоштааст.”[1]

ИМА ҳанӯз дар давраи аввали рушди радио дар роҳандозии сиёсати хориҷии худ аз радиошунавонӣ истифода кардааст. Аз ҷумла, ИМА 25 майи соли 1925 пахши барномаҳои радиоро барои Америкаи Лотинӣ шурӯъ намуд. Дар арафаи тобистони соли 1938 бошад, аллакай барномаҳои махсус барои Аврупо ва Америкаи Лотинӣ ба шаш забони хориҷӣ пахш мешуданд ва гуфторҳои хориҷии Ширкати миллии радиошунавонии Эн-Би-Си дар як рӯз ба 16 соат расида буданд.

Дар Олмон низ истифодаи радио барои амалӣ кардани сиёсати хориҷӣ ба нимаи дуюми солҳои 20-ум рост меояд. Соли 1926 Радиостансияи «Мавҷи Олмон» ба фаъолият шурӯъ кард. Аз моҳи августи соли 1929 пахши барномаҳои он ба хориҷа оғоз гардида, барои немисҳое, ки берун аз Олмон зиндагӣ мекарданд, равона шуда буд.

Радиошунавонии хориҷии ИҶШС аз 29 октябри соли 1929 оғоз мегирад. Он рӯз Радиои Маскав пахши аввалин барномаҳои хориҷиашро ба забони немисӣ шурӯъ кард.

Британияи Кабир бошад, истифодаи радиошунавониро дар сиёсати хориҷиаш андаке дертар ба роҳ монд. Барномаҳои муттасили Радиои Би-Би-Си ба хориҷа моҳи декабри соли 1932 шурӯъ шуданд. Соли 1938 радиои мазкур ба забонҳои испанӣ, португалӣ, немисӣ, итолиявӣ, франсузӣ ва арабӣ гуфторҳо пахш мекард.[2]  

Япония радиошунавонии хориҷии худро соли 1935 барои ИМА, ҷазираҳои Ҳавай ва Канада шурӯъ кардааст.

Нақши ВАО дар сиёсати хориҷӣ дар асри ХХI боз ҳам муҳимтар арзёбӣ мешавад.  Ин ба афзоиши нақши технологияҳои иттилоотӣ дар муносибатҳои байналхалқӣ алоқаманд аст. Зеро технологияҳои иттилоотӣ дараҷаи нави иртиботро байни давлатҳо ташаккул дода, инфрасохтори ҷаҳониро таъсис доданд ва ба соҳаҳои гуногуни муносибати байнидавлатҳо ворид гардиданд. Ҳамин аст, ки кишварҳои абарқудрат дар амалигардонии сиёсати хориҷии худ ба таври густурда аз ВАО истифода мебаранд».[3]

Ин амал бештар хусусияти ҷанги иттилоотиро гирифта, ҳадафмандона роҳандозӣ мешавад. Ҷанги иттилоотӣ — ин таъсиррасонии нақшавӣ ба тамоми системаи иттилоотиву иртиботии душман ё рақиб ва давлатҳои бетараф ба мақсади ташаккул додани фазои мусоиди ҷаҳонии иттилоотӣ барои гузаронидани амалиётҳои сиёсӣ мебошад, ки назорати аксари ин фазоро таъмин менамояд.

Ҷанги иттилоотӣ асосан тавассути ВАО бурда мешавад. Воқеан, ВАО новобаста аз муҳтаво, шакл, намуд ва аудиторияи худ бунёдан ниҳоди сиёсӣ маҳсуб шуда, хусусияти таъсиррасониро ба тафаккури ҷомеа дорад. Пайдо шудани технологияҳои нави иттилоотиву коммуникатсионӣ дар се даҳсолаи охир ба ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ овард ва он ба табдили иттилоъ ҳамчун омили муборизаи сиёсӣ ва олоти амалигардонии ҳадафҳои давлат дар арсаи ҷаҳонӣ мусоидат намуд. Ҳамин тавр, ВАО силоҳи пурқудрати таъсиррасонӣ ба муҳити иттилоотӣ ва имиҷи давлат гардид.

«Дар замони муосир ҷанги иттилоотиро асосан кишварҳои абарқудрат барои амалисозии ҳадафҳои геополитикии худ мебаранд».[4]

Доктори улуми фалсафа С. Ятимов дар мақолаи худ «Шуури ҷамъиятӣ ва амнияти ҷамъиятӣ» шаклгирии шуури рӯзмараро ба ВАО иртибот дода, мегӯяд, ки ҳадафи ҳуҷуми иттилоотии душман маҳз ба шуури муқаррарӣ ва психологияи ҷамъиятии давлатҳои миллӣ равона карда шудааст.[5]

     Воқеан ҳам, шуури рӯзмарра доираи фаҳмишҳои омма мебошад, ки аз ҳар ҷиҳат осебпазир аст ва метавонад, зери таъсири тарғиботи расонаҳо ташаккул ёбад.

ИМА аз ҷумлаи кишварҳоест, ки тавассути дастгоҳҳои тарғиботии ҷаҳониаш ба мисли телевизион ва радиои «Садои Америка», Телевизиони «Ал-Ҳурра», Радиои «Сава», радио ва телевизиони Мартӣ, Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод», ки зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) мебошанд,  ба 61 забони миллӣ ва ба 125 кишвари дунё ҷанги иттилоотии густурда мебарад.

            Ҳамасола барои фаъолияти расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ маблағҳои зиёд ҷудо карда мешавад. Масалан, соли 2020 барои расонаҳои зертобеи USAGM 808 млн. доллар ҷудо шуда буд, ки он 180 млн. доллар аз маблағи дархостшуда бештар аст.[6]  Барои соли 2021 бошад, 10-уми феврали соли 2020 президенти ИМА Доналд Трамп барои ба Оҷонсии ИМА оид ба ВАО- глобалӣ ҷудо кардани 637 миллион доллар маблағ ба Конгресс дархост фиристода буд[7], ки ин нисбат ба буҷаи соли 2020-и ин ташкилот кам аст. Вале аз рӯи таҷриба маълум аст, ки Конгресси ИМА ҳамасола барои тарғибот нисбат ба маблағи дархостшуда бештар пул ҷудо мекунад. 

Барои ИМА Федератсияи Русия яке аз рақибони асосии сиёсӣ, иқтисодӣ ва ҳарбӣ маҳсуб гардида, нисбати аҳолии он тарғиботи густурдаро роҳандозӣ кардааст, то ки тафаккури сокинони онро ба манфиати худ дигар бикунад. Ҳамин аст, ки ҳоло дар қаламрави Русия радиоҳои «Садои Америка», «Озодӣ», лоиҳаҳои интернетии Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» «Настоящеее время», «Фактограф», «Крым.реалии», Радиои «Озодӣ» ба забони тоторӣ, «Кавказ.реалии», «Ideal.реалии», «Сибирь. Реалии» ва «Север.реалии» (аз моҳи октябри соли 2019) озодона ба тарғибот машғуланд.

Албатта, Русия низ дар ин соҳа аксуламали худро нишон медиҳад. Масалан, соли 2019 буҷаи Русия барои тарғиботи хориҷӣ ба 440 миллион доллари ИМА баробар буд. Воқеан, 9 декабри соли 2013 барои боло бурдани имиҷи Русия ва дифои манфиатҳои он дар хориҷа Телевизиони «Russia Today» (RT) — «Русия имрӯз” таъсис дода шуд. RT аз 3 шабакаи телевизионии шабонарӯзии иттилоотӣ иборат аст, ки аз Москва ба беш аз 100 кишвари дунё ба забонҳои англисӣ, арабӣ ва испанӣ барнома пахш мекунад. Ҳоло RT нақша дорад, ки барои Олмон ба замони немисӣ пахши барномаҳояшро роҳандозӣ намояд. Телевизионҳои «RT America» ва «RT UK» аз студияҳои худ дар Вашингтон ва Лондон ба эфир мебароянд. Шабакаи телевизиони мустанади RTД (RT documentaries) ба забонҳои русӣ ва англисӣ барнома пахш мекунанд. Ҳоло «Russia Today» яке аз панҷ телевизиони машҳури дунё дар Аврупо маҳсуб мешавад. Дар буҷаи соли 2021 барои RT ҷудо кардани 27,3 миллиард рубл (360 миллион доллари ИМА) дар назар аст.[8] Буҷаи соли 2020-и ин расона 27,4 миллиард рублро ташкил медод.

Бо пайдоиш ва ташаккули воситаҳои нави иттилоърасонӣ тарғиботи ҳадафноки кишварҳои абарқудрат нисбати ҳарифони сиёсии худ аз ВАО-и урфӣ ба медиаи нав — шабакаҳои иҷтимоӣ гузашт. Зеро имрӯз бо рушди Интернет қисми зиёди аҳолии фаъоли дунё рӯ ба шабакаҳои иҷтимоӣ овардаанд.

Воқеан ҳам, аз пайдоиши шабакаҳои иҷтимоӣ муҳлати зиёде нагузашта бошад ҳам, онҳо дар муддати кӯтоҳ аз манбаъҳои урфии иттилоотӣ гузашта, ба маъруфтарин сарчашмаи пахшу дастрасии иттилоъ табдил ёфтанд.

Пажӯҳиши мо собит мекунад, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ тарғиботи ҳадафмандона рӯз то рӯз афзуда, Интернет ба пойгоҳи асосии ҷанги иттилоотӣ табдил ёфтааст. Қобили зикр аст, ки аз ҷанги иттилоотӣ беш аз ҳама аудиторияи расонаҳо зиён мебинанд. Зеро онҳо дар гирдоби иттилоот монда, намедонанд, ки кадом хабар воқеӣ асту кадом дурӯғ ё тарғибот.

            Давлатҳо барои пешгирии тарғиботи хориҷӣ аз чораҳои гуногун истифода мебаранд. Аввалин мавҷзаниро ҳанӯз дар давраи Ҷанги Якуми Ҷаҳон Артиши Олмон нисбати душманони худ истифода карда буд. Дар ибтидои соли 1920 бошад, Рейхспост (почтаи Олмон) мавҷҳои хати радиотелеграфии Петроград ва Парижро хомӯш мекард. Соли 1923 Фаронса аз манораи Эйфел ба мавҷҳои алоқаи радиостансияи Берлин халал мерасонид. Пеш аз Ҷанги Дуюми Ҷаҳон Австрия мавҷи радиоҳои Олмон, Италия мавҷҳои Радиои Британияро хомӯш мекарданд.

Бо тавсеаи тарғиботи радиоҳои хориҷӣ мавҷзанӣ низ фаъол мешуд ва барои ин амал маблағи зиёд масраф мегардид. Соли 1939 дар СССР (ИҶСШ) муассисаи махсуси пахши мавҷи радиоҳои хориҷӣ таъсис дода шуд. Дар аввал мавҷи Радиои Руминия ва баъд Радиои Олмон хомӯш карда мешуданд. Баъди Ҷанги Дуюми Ҷаҳон, бо оғози «ҷанги сард» собиқ иттифоқчиёни Иттиҳоди Шӯравӣ — ИМА ва Британияи Кабир нисбати ИҶШС ба тарғиботи густурдаи радиоӣ шурӯъ карданд. Дар навбати худ Иттиҳоди Шӯравӣ алорағми тарғиботи радиоҳои хориҷии “Садои Амрико”, Би-Би-Си ва Радиои “Озодӣ” ба таври густурда аз мавҷзанӣ истифода мекард. Масалан, аз моҳи феврали соли 1948 барномаҳои русии Радиои «Садои Амрико» мавҷзанӣ мешуданд. Чунин мавҷзанӣ бо хуб ё бад шудани муносибати кишварҳо суст мегардид ва ё пурзӯр карда мешуд. Масалан, 25-уми сентябри соли 1986 КМ ҲК Иттиҳоди Шӯравӣ  қарор кард, ки хомӯш кардани мавҷи радиоҳои хориҷиро аз қабили “Садои Амрико”, Би-Би-Си  қатъ карда, баръакс мавҷзании Радиои “Озодӣ” ва  Радиои “Мавҷи Олмонро” пурзӯр намояд. Ҳамин тавр, 23-уми майи соли 1987  мавҷзании радиоҳои “Садои Амрико”, Би-Би-Си ва ғайра қатъ карда шуд. Вале мавҷзании пурраи радиоҳои хориҷӣ аз қабили Радиои “Озодӣ”  охири моҳи ноябри соли 1988 ба анҷом расид.

Ҳоло низ баъзе кишварҳо аз усули мавҷзанӣ истифода мебаранд. Моҳворавӣ шудани пахши мавҷҳои радио ва телевизион мавҷзаниро мушкил кардааст. Зеро барои мавҷзании ягон радио ва телевизион бояд пурра мавҷи як транспондери моҳвора, ки аз он мавҷҳои расонаҳои зиёд пахш мешаванд, хомӯш карда шаванд. Ин амал албатта, боиси нигаронии соҳибони моҳвора мешаванд, зеро расонаҳо, ки мавҷшашон ба муштариён намерасад, аз хизмати ин маҳвора даст мекашанд. Ҳамчунин дар замони пешравии технологияҳои муосир ва ҷаҳонишавии иттилоот мавҷзанӣ ғайрисамаранок буда, он хароҷоти зиёдро талаб мекунад. Ба ғайри ин, ҳоло метавон барномаҳои радиову телевизионро тавассути Интернет пахш кард.

Беҳтарин усули пешгирӣ аз гӯш кардану тамошо кардани радио ва телевизионҳои хориҷӣ воқеъбинона ва беғараз пахш кардани иттилоъ аз ҷониби расонаҳои дохилӣ (миллӣ) мебошад. Дар ин ҳол талаботи аудитория ба иттилоъ қонеъ гардида, муштариён ба расонаҳои хориҷӣ муроҷиат намекунанд.

ОҶОНСИИ ИМА ОИД БА ВАО-И ГЛОБАЛӢ

 

 

Таърихи ВАО-и байналхалқии Иёлоти Муттаҳидаи Америка аз соли 1942 оғоз мегирад, агарчи ИМА ҳанӯз 25 майи соли 1925 пахши барномаҳои радиоро барои Америкаи Лотинӣ шурӯъ намуда буд. Дар давраи Ҷанги дуюми ҷаҳон, 24 феврали  соли 1942 Ҳукумати ИМА барои пахши барномаҳо ба Италия ва Олмони фашистӣ Радиои «Садои Америка»-ро таъсис дод  ва  аввалин барномаҳо ба забони итолиёвӣ ва немисӣ пахш шуданд[9]. То охири соли 1942 Радиои «Садои Америка» аллакай бо 22 забон ба хориҷа барнома пахш мекард.

Ҳамон вақт зери назорати Департаменти давлатии ИМА Маъмурияти иттилооти байналхалқӣ таъсис дода шуд. Бо қарори Конгресси ИМА 1-уми августи соли 1953 ба ҷои ташкилоти мазкур Оҷонсии давлатии иттилоотии ИМА (United States Information Agency — USIA) – органи тарғиботи хориҷӣ таъсис ёфт, ки то 1-уми октябри соли 1999 фаъолият карда,  тобеи Департаменти давлатӣ буд. 3 -юми апрели соли 1978 USIA ба Оҷонсии иртиботи байналхалқии ИМА табодули ном кард. Вале моҳи августи соли 1982 номи аввалаи он баргардонида шуд.

Умури пахши байналхалқии Ҳукумати ИМА ва Оҷонсии давлатии иттилоотии ИМА аз соли 1990 якҷоя фаъолият доранд. Ҳамон вақт Оҷонсии давлатии иттилоотии ИМА барои дар як ташкилот муттаҳид кардани се расонаи худ – «Садои Америка», Умури телевизион ва кинои   «Worldnet», радио ва ТВ «Мартӣ» Бюрои пахшро таъсис дод. Воқеан, 16-уми майи соли 2004 барои кам кардани хароҷоти «Worldnet» (шабакаи ҷаҳонӣ), ки соли 1983 таъсис ёфта буд, он ба «Садои Америка» ҳамроҳ карда шуд.

Пахши байналхалқии Ҳукумати ИМА аз 30 апрели соли 1994,  баъди имзои Қонун дар бораи «Пахши байналхалқӣ» (International Broadcasting Act №103-236) аз ҷониби президент Билл Клинтон боз ҳам муттаҳид гардид. Тибқи қонунгузорӣ Бюрои байналхалқии пахш (IBB)  ё ин ки  Шӯрои идораи пахш (BBG — Broadcasting Board of Governors), ки ваколати назорати ҳамаи пахши байналхалқии давлатии ғайриҳарбиро дошт, таъсис дода шуд. Бояд гуфт, ки асоси қонуни мазкурро Хартияи «Садои Америка», ки соли 1976 президенти ИМА Ҷералд Форд имзо карда буд, ташкил медиҳад. 

Соли 1998 Дар ИМА Қонун «Дар бораи ислоҳот ва таҷдиди сохтори корҳои хориҷӣ» қабул шуд. Тибқи қонуни мазкур 1-уми октябри соли 1999 Шӯрои идораи пахш (BBG) ё ин ки Шӯрои идораи пахши барномаҳои телевизиону радио ташкилоти мустақил гардида, масъулияти идораи «Садои Америка», Идораи пахши барномаҳо барои Куба, Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод» ва Шабакаҳои пахши барномаҳои Шарқи наздик (MBN)-ро ба дӯш гирифт[10].

Дар вақташ Шӯрои идораи пахш — BBG (Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ) дар асоси дуҳизбӣ таъсис ёфта, аз 9 нафар иборат буд. Ба он котиби давлатии ИМА аз рӯи вазифа ва 8 нафари дигар, ки таҷрибаи фаъолият дар ВАО ва умури хориҷӣ доштанд, дохил мешуданд. Аз рӯи қонун бештар аз 4 нафар аз як ҳизб наметавонистанд аъзои шӯро бошанд. Аъзои шӯроро президент таъин мекунад ва Сенат тасдиқ менамояд. Аъзои аввалин Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ 11-уми августи соли 1995 савганд ёд карданд, ки инҳо буданд:  Дэвид У. Берк (августи 1995—2002), Тед Эдвард Кауфман (августи 1995 — декабри 2008),  Том С. Корологос, Бетт Бао Лорд, Алберто Х. Мора , Черил Халперн , Марк Натансон ,  Карл Шпилфогел.

Баъдан Норман Паттиз (майи 2000  — марти 2006),  Кеннет Томлинсон (августи 2002), Уолтер Айзексон (июли 2010 — январи 2012), Дана Перино (июли 2010 — декабри 2012), Виктор Эш (июни 2010—2013), Майкл Линтон (июли 2010 — майи 2013), Сюзен Мак-Кю (июли 2010 — майи 2014) узви шӯро буданд.

То моҳи январи соли 2015 инҳо аъзои  Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ буданд: Ҷеффри Шелл, Мэттю Армстронг, Леон Арон, Райан Крокер, Майкл Кемпнер, Карен Корнблах, котиби давлатӣ Ҷон Керри (аз рӯи вазифа), Майкл Михан, Кеннет Вайнштейн. То 8-уми июни соли 2020 вазифаи раиси Шӯрои идораи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалиро Кеннет И. Томлинсон ба уҳда дошт. Ӯ аз соли 1987 то соли 1995 узви Раёсати радиошунавонии хориҷӣ, солҳои 1982-1984 директори Радиои «Садои Америка» ва аз соли 1989 то 1996 сармуҳаррири маҷаллаи «Ридерс дайҷест» буд.

Пеш аз Кеннет И. Томлинсон вазифаи мазкурро Марк Натансон ба дӯш дошт. Ӯ ҳамзамон раис ва директори генералии Ширкати «Falkon Commғnicatuons»-и Лос-Анҷелес буд.

8-уми июни соли 2020, баъди он ки аввалин президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Майкл Пакро сенат тасдиқ намуд, Шӯрои идораи USAGM барҳам дода шуд.

Моҳи декабри соли 2016, баъди қабули Қонун «Дар бораи мудофиа барои соли молиявии 2017» Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ таҳти идораи як нафар узви шӯро қарор гирифт ва аъзои шӯро то ба 5 нафар кам карда шуд. Акнун шӯро танҳо ваколати машваратӣ дорад.[11]

 Тибқи қонуни мазкур директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) аз ҷониби президент таъин гардида, Сенат тасдиқ менамояд. Қаблан аъзои шӯро метавонистанд бемуҳлат таъин гарданд. Акнун аъзои шӯро ба муддати 5 сол таъин мешаванд.

То моҳи январи соли 2021 Кеннет Вайнштейн раиси Шӯрои идораи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ  буд. Ӯ президент ва директори иҷроияи Институти Ҳадсон мебошад. Узви дигари шӯро,  доктор Леон Арон дар вазифаи директори лоиҳаи пажӯҳишҳо оид ба Россия дар Институти америкоии соҳибкорӣ фаъолият мекунад. Ӯ солҳои 1990 – 2004 иштирокчии барномаҳои бахши русии Радиои «Садои Америка» ва телешоуи «Нигоҳе аз Америка» буд. Узви сеюми шӯро Райан Крокер узви Кумитаи байналхалқии машваратӣ буда, ҳамчунин ба ҳайати Кумитаи махсус оид ба ояндаи пахши кӯтоҳмавҷи радиоӣ шомил аст.  Узви чоруми шӯро Майкл У. Кемпнер асосгузор, президент ва директори иҷроияи ширкати иртибот бо ҷомеаи MWWPR мебошад, ки соли 1986 дар Ню-Йорк таъсис ёфтааст.   Узви панҷуми шӯро хонум Карен Корнблу ходими калони илмӣ ва директори барномаи техникии Фонди Маршалл мебошад.

Дар давраи президентии Д. Трамп котиби давлатии ИМА Майк Помпео, ки қаблан директори Раёсати марказии кашшофӣ буд, аз рӯи вазифа узви шӯро маҳсуб мешуд. Мишел Ҷуда, ёвари ӯ дар вазифаи котиби давлатӣ оид ба робита бо ҷомеа, намояндаи вазорати корҳои хориҷӣ дар шӯро буд.[12]

Ҷаласаи шӯро дар давоми сол барои муҳокимаи фаъолияти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ, баррасии сиёсат ва стратегияи роҳбарӣ, шунидани ҳисобот гирд меояд. 

Иҷрокунандаи вазифаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Келу Чао мохи январи соли 2021 баъди ба ин вазифа таъйин шуданаш се нафар узви Шӯрои идораи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ — Карен Корнблу, Райан Крокер ва Майкл Кемпнерро, ки чанд рӯз пеш аз истеъфояш Майкл Пак иваз намуда буд, ба шӯро баргардонида, хонум Карен Корнблуро раиси шӯро таъйин намуд.[13]

Карен Корнблу соли 1985 мактаби идораи давлатии ба номи Ҷон Кенедии Коллеҷи Брин-Морро аз рӯи ихтисоси иқтисодчӣ хатм кардааст. Сипас соли 1988 дараҷаи магистрро аз рӯи ихтисоси сиёсати давлатӣ дар   Донишгоҳи Гарвард гирифтааст. Сафир Карен Корнблу ходими калони илмӣ ва директори барномаи сиёсати технологии Бунёди Маршалли Олмон мебошад.[14] Қаблан, ӯ ходими калони илмӣ оид ба сиёсати рақамӣ дар Шӯрои равобити хориҷӣ буд. Ӯ ба ҳайси сафири ИМА дар Париж дар Созмони Ҳамкориҳои иқтисодӣ ва рушд (OECD) кор кардааст. К. Корнблу директор оид ба сиёсати сенатори вақти ИМА Барак Обама буд ва инчунин ба ҳайси муовини сардори дастгоҳи Вазорати молияи ИМА ва директори Дафтари масоили қонунгузорӣ ва байналхалқии Комиссияи федералии алоқа дар маъмурияти Клинтон ифои вазифа кардааст.

 22 августи соли 2018 барои навсозии фаъолият Шӯрои идораи пахш — BBG(Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ) номашро ба Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM – US Agency for Global Media) иваз кард. Вазифаи ташкилоти мазкур назорати ҳамаи фаъолияти телевизиону радиошунавонии хориҷӣ ва таъмини идораи стратегӣ мебошад. Он ҳамчун пул байни Ҳукумати ИМА ва расонаҳои таблиғотии он ба хориҷа хизмат мекунад. Идораи сиёсат ва таҳқиқоти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ барои таҳия ва такмили стратегия, инчунин арзёбӣ ва баҳодиҳии таъсир масъул аст.

Рисолати Оҷонсӣ аз ду ҳадафи умумии стратегӣ иборат аст:

— тавсеаи озодии иттилоот ва баён, ки ба таври куллӣ барои ҷамъиятҳои озод, кушода ва демократӣ эътироф шудаанд ва дар навбати худ манфиатҳои Амрикоро тавассути субот, сулҳ, иттифоқҳо ва савдо дастгирӣ мекунанд;

— табодули таҷриба ва арзишҳои демократии Амрико, ки ҳадафҳои якхела доранд.

Ҳадафҳои мазкур бо сутунҳои сеюм ва чоруми Стратегияи амнияти милли (САМ)-и ИМА — “Нигоҳ доштани сулҳ тавассути нерӯ” ва “Пешрафти таъсироти Амрико” бо истифода аз иттилооти дақиқ ва объективӣ барои тақвияти арзишҳои амрикоӣ дар соҳаи демократия ва озодии баён мувофиқат карда, пешниҳоди САМ «таблиғу ташвиқи душманонро фош кунед,» ба роҳбарӣ гирифта шудааст.   

Тавре ки САМ эътироф мекунад: «Давлатҳое, ки ҳуқуқҳои шаҳрвандони худро эҳтиром мекунанд, ҳамчун воситаи беҳтарини пешрафт, хушбахтии инсонӣ ва сулҳ боқӣ мемонанд.» САМ инчунин ваъда медиҳад, ки «дар аксари ҷаҳон озодиҳои Амрико рӯҳбаландкунанда буда, Иёлоти Муттаҳида ҳамеша бо касоне, ки озодиро меҷӯянд, ҳамраъй аст. Мо дар байни тамоми онҳо байрақи озодӣ ва имконият хоҳем буд.”[15]

 Чӣ хеле ки қаблан зикр карда будем, USAGM фаъолияти панҷ шабакаи расонаҳо аз ҷумла, ду ташкилоти федералӣ – Радио ва телевизиони «Садои Америка», Идораи пахши барномаҳо барои Куба ва се ташкилоти ғайритиҷоратии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод», Шабакаҳои пахши «Шарқи Наздик» ва Бунёди фановариҳои кушодаро, ки ҳанӯз соли 2012 ҳамчун як лоиҳаи таҷрибавии Радиои «Осиёи озод» таъсис ёфта, моҳи ноябри соли 2019  ба ташкилоти мустақили ғайритиҷоратӣ табдил гардид, назорат ва маблағгузорӣ мекунад.[16]  Ҳоло USAGM аз 6 шабака (5 расона ва Бунёди фановариҳои кушода) иборат аст, ки ҳамагӣ 3747 филиал ва беш аз 95 сомона доранд ва ҳар ҳафта дар тамоми ҷаҳон 4100 соат барнома бо муҳтавои асл пахш мекунанд.[17]

Кормандони Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ қарори шӯроро иҷро карда, назорати ҳамаи пахши байналхалқии ИМА-ро амалӣ менамоянд. Онҳо ба шӯро дастгирии техникӣ, касбӣ ва маъмурӣ расонида, роҳбарии стратегӣ ва идораи барномаҳои баъзе муассисаҳоро анҷом медиҳанд.[18] 

Директори вақти иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Ҷон Лэнсинг моҳи сентябри соли 2019 аз вазифааш истеъфо дода, президент ва директори генералии Радиои миллии ҷамъиятӣ таъйин гардид[19]. Ҳоло дар сомонаи Радиои миллии ҷамъиятӣ (NPR) www.npr.org  номи Ҷон Лэнсинг дар вазифаи мазкур сабт шудааст.[20]  

 Ӯ соли 2015 бо фармони президент Барак Обама ба вазифаи директори иҷроияи Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣтаъин гардида буд. Дар давраи роҳбарии Ҷон Лэнсинг аудиторияи расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ ба беш аз 100 миллион нафар зиёд карда шуд. Зеро дар ҳамин давра барои афзоиши тарғибот ба хориҷа, махсусан Русия ва Эрон расонаҳои нав таъсис дода шуданд. Аз ҷумла, соли 2017 бо роҳбарии ӯ шабакаи телевизионии русии «Настоящее время» (вақти ҳозира), сомонаҳои «Полиграф», «Фактограф», соли 2019 «Север реалии» ва ғайра таъсис дода шуданд. Барои тавсеаи тарғибот ба Ҷумҳурии Исломии Эрон телевизиони шабонарӯзии форсии «Садои Америка» — VOA 365 ба фаъолият шурӯъ кард.

Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ паҳн кардани маводи мултимедиявӣ ва дастгирии техникиву маъмурии шабакаҳои пахши байналхалқии ИМА-ро таъмин менамояд. Вай шабакаи глобалии стансияҳои паҳнкунанда, системаҳои моҳворавӣ, шабакаҳои нахӣ ва системаи Интернетро, ки ба расонаҳои зери назораташ хизмат мерасонанд, идора мекунад.

Президенти ИМА Доналд Трамп ҳанӯз моҳи июни соли 2018 Майкл Пакро ба вазифаи директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ пешниҳод карда буд. М. Пак продюсери филмҳои мустанад аст. Ӯ қаблан роҳбари Институти консервативии Клэрмонт дар Калифорния буд ва дар ташкилоти ғайритиҷоратии Корпоратсияи пахши ҷамъиятӣ кор мекард.  Солҳои 1990-ум ӯ роҳбари телевизиони байналхалқии «WorldNet» буд. Соли 2002 президент Ҷорҷ Буши хурдӣ М. Пакро ба узвияти Шӯро оид ба улуми инсонӣ ворид намуд.  Ӯ 19 сентябри соли 2019, баъди қариб 16 моҳи пешниҳод дар баррасии кумитаи байналхалқии Сенат ба суолҳо вобаста ба фаъолияти минбаъдааш дар вазифаи директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ посух дод[21] ва 4 июни соли 2020 аз ҷониби Сенат ҳамчун президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ тасдиқ гардид.

Майкл Пак пешгузаштагони худро ба таври оммавӣ дар «суқути самаранокии фаъолияти кормандони федералӣ ва эҷоди таҳдид ба амнияти миллии ИМА» айбдор кард. Раҳбари нави оҷонсӣ инчунин эълом кард, ки ба кор гирифтани кормандони навро муваққатан бозмедорад ва маблағгузориро коҳиш медиҳад.  Вай гуфт, ки раводиди корӣ ба рӯзноманигорони хориҷӣ тамдид карда намешавад.

Ташаббуси дигари М. Пак — ин ҷорӣ кардани як рубрикаи нав ва ҳатмӣ бо номи «Мавқеи ҳукумати ИМА» дар саҳифаҳои интернетӣ барои ҳамаи забонҳои пахш мебошад. «Сармақола»-и рубрикаи мазкур аз ҷониби маъмурият омода карда мешавад ва кормандони умури ахбор ҳақ надоранд, ки онро таҳрир намоянд.[22]

17 июни соли 2020 роҳбари нави USAGM Майкл Пак Шӯрои директорони Бунёди фановариҳои кушода (OTF)-ро истеъфо дод. Ӯ шӯрои нави OTF-ро дар ҳайати зерин таъйин намуд: Ҷонатан Александр (мушовири калони ҳуқуқии Liberty Counsel Action), Роберт Боуз (сармушовири котиби Вазорати департаменти манзил ва рушди шаҳри ИМА), Бетани Козма (муовини роҳбари ҳайати Агентии ИМА оид ба корҳои байналмилалӣ), Рэйчел Семмел (директори алоқаи дафтари идоракунӣ ва буҷа), Эмили Нюман (сардори дастгоҳи USAGM) ва Майкл Пак ба ҳайси раиси Шӯро. 23 июни соли 2020 Додситонии кулли округи Колумбия ба додгоҳ муроҷиат кард, ки тағйиротҳои воридшуда ба Шӯро Қонуни Корпоратсияҳои ғайритиҷоратиро нақз мекунад.  Дар мурофиа иддао шуд, ки ин амал қоидаҳои федералии коммуникатсияро, ки агентиҳои хабарии давлатиро аз дахолати сиёсӣ муҳофизат мекунанд, вайрон кард. Дар як ҳукми ду саҳифагӣ додгоҳ ҳушдор дод, ин иқдом метавонад корбарии фаъолони зидди сонсурро дар Интернет, дар кишварҳое, ки ҳукуматҳои саркӯбгар доранд, халалдор мекунад. 16 октябри соли 2020, дар парвандаи ҷудогона, Суди олии Округи Колумбия тағйироти номбурдаро ғайриқонунӣ ҳисобида, ҳайати куҳнаи Шӯрои директорони OTF-ро барқарор намуд ва қарор кард, ки ҳама гуна тағйиротҳои шӯрои нав беэътибор дониста шаванд.[23]

Дар нимсолаи дуюми соли 2020 маълум гардид, ки фаъолияти самараноки USAGM ва кормандонаш зери хатар буда, он ба амнияти миллии ИМА хатар эҷод мекунад. Ин нуктаро ба назар гирифта, 23 июли соли 2020 директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) Майкл Пак изҳор кард, ки «Мақомоти дигари федералии ИМА якчанд арзёбии амиқи оҷонсиро анҷом доданд. Ин арзёбиҳо нокомиҳои системавӣ ва бунёдии  ҷиддии амнияти фаъолиятро ошкор карданд, ки аксари онҳо солҳо боз боқӣ мондаанд. Мо бо шарикони федералии худ ҳамкории зич дорем, то ин проблемаҳо ба зудӣ ҳалли худро ёбанд», — гуфт М. Пак.[24]

Соли 1976 Конгресси ИМА қонунро дар бораи мустақилияти расонаҳои иттилоотӣ тасдиқ намуда буд, ки тибқи он мансабдорони ҳамаи зинаҳои ҳокимият ҳақ надоранд ба фаъолияти ташкилотҳои хабарӣ дахолат намоянд. Тибқи қонуни мазкур ҳатто президенти ИМА ҳақ надорад, ки ба фаъолияти расонаҳои федералӣ дахолат бикунад. Мегӯянд, ки Майкл Пак бо ворид кардани тағйирот ҳамин нуктаи қонунро вайрон кардааст.

Шӯрои таҳририяи Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» (RFE/RL), ки ба 23 бахши гуногунзабони ин ниҳод раҳбарӣ мекунад, 30 декабри соли 2020 бо ирсоли як номаи эътирозӣ ба Сенат ва Конгресси ИМА, роҳбари Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Майкл Пакро ба «истиқлолрабоӣ» гунаҳкор кард. 

Дар ин нома Майкл Пакро, ки аз сӯи президент Доналд Трамп пешниҳод ва дар моҳи июни соли 2020 аз сӯи Сенати зери назорати ҷумҳурихоҳон таъйид шуда буд, ба талоши “таҳти назорати танҳо як ҳизби сиёсӣ” гирифтани Радиои Аврупои Озод/Радиои Озодӣ муттаҳам мекунад[25]. Ин дар ҳоле буд, ки чанд рӯз баъд намояндаи Ҳизби демократ Ҷо Байден бояд савганди президентӣ ёд мекард.

Дар номаи худ кормандони Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Майкл Пакро барои тағйир додани шартномаи маблағгузорӣ бо ин ниҳод бо мақсади “бекор кардан”-и соҳибихтиёрии молӣ ва “то ду соли дигар дар мақомашон нигоҳ доштани шӯрои мудирони таъйинкардааш” танқид карданд.

Дар ин нома М. Пак муттаҳам шудааст, ки на танҳо дар вазифаи худ кӯтоҳандешӣ кардааст, балки иқдоми барқасдона барои заиф кардани ин ниҳодро анҷом додааст. “Дар ин лаҳзаи ҳассос дар таърихи мо, аз Шумо мехоҳем, ки аз рӯзҳои боқимондаи раҳбарии худ барои ҳимоят аз интиқоли ҳирфавӣ ва шаффофи қудрат ба маъмурияти нави USAGM истифода кунед”,- омадааст дар ин нома.

Дар вокуниш Майк Пак дар суҳбат бо телевизиони CNBC, ин номаро “пур аз хато” хондааст. “Ҳеч талоше барои хатар андохтани (шабакаҳо) аз нуфузи сиёсӣ нашудааст. Баръакс ҳамаи корҳое, ки анҷом додам, бар асоси масъулият ва ваъдаҳои ман барои амалӣ кардани рисолати аз тарафи конгресс додашудаи USAGM будааст”, — гуфтааст Пак.

Ин нома дар ҳоле пахш шуд, ки дар моҳи январи соли 2021 дар ИМА қудрат ба дасти президенти навинтихоб Ҷо Байден мегузарад. Ҳамин аст, ки як ҳафта то соли нави 2021 Байден ва тими интиқолии ӯ бо раҳбарии Ричанд Стенгел гуфтанд, ки амалкарди ҷаноби Пакро баррасӣ хоҳанд кард ва метавонанд ӯро аз вазифааш барканор намоянд. Ин албатта, мубориза барои пурра таҳти назорати худ қарор додани расонаҳои ҷаҳонии тарғиботии ИМА аз ҷониби тими Ҷо Байден буд. Вагарна, як сол қабл ягон нафар аз ҳайати таҳририяи РАО/РО чунин ҷуръат намекард.

 М. Пак, директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ тибқи Қонуни Уилям М. Торнберри дар бораи мудофиаи миллӣ пеш аз ба истеъфо рафтанаш Шӯрои директорони Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод» ва Шабакаҳои пахши Шарқи Наздикро дар ҳайати зерин, ки аз 5 нафар иборат аст,[26] таъйин намуд:

Бланкита Каллум, раиси шӯро. Ӯ продюсер ва сенарист буда солҳои тӯлонӣ дар радио ва телевизион кор кардааст. Хонум Бланкита Каллум собиқаи се давраи фаъолият дар шӯро дошта, аз ҷумла солҳои 2002 – 2010 раиси Шӯрои идораи пахши радиову телевизион буд.

Ҷонатан Александер, директор. Мушовири калон оид ба корҳои ҳукумат.

Аманда Милиус, директор. Муассиси 1AMDC Productions. Собиқ муовини ёрдамчии котиби давлатӣ дар Бюрои алоқаҳои байналхалқӣ бо ҷомеа.

Роҷер Саймон, директор. Нависанда, журналист ва сенарист, муассиси PJ Media. 

Кристиан Уитон, директор. Ходими калони илмии Маркази манфиатҳои миллӣ. Қаблан сухангӯи Департаменти давлатии ИМА буда, дар вазифаҳои гуногуни вазорати мазкур кор кардааст.

Майкл Пак дар вазифаи президенти USAGM ҳамагӣ 8 моҳ кор кард. 20-уми январи соли 2021 Майкл Пак баъди сари қудрат омадани президенти нави Амрико Ҷо Байден бо хоҳиши ӯ аз мақоми раҳбари USAGM истеъфо дод. Майкл Пак дар номаи худ вобаста ба истеъфояш ба зердастонаш навишт, ки ман пеш аз ҳама кӯшиш кардам, ки оҷонсӣ рисолати худро иҷро бикунад ва таърихи Амрикоро ба ҷаҳониён воқеъбинона ва беғаразона инъикос намояд.[27]

Ҷо Байден баъди чанд соати савганди президентӣ хӯрдан Келу Чао, журналисти америкоии зодаи Тайванро, ки 40 сол дар «Садои Амрико» кор карда,[28] вазифаи директори барномаҳоро ба дӯш дошт, иҷрокунандаи вазифаи президенти USAGM – Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-глобалӣ таъйин намуд. Брайан Коннифф, собиқ президенти Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик (Middle East Broadcasting Networks) муовини Келу Чао таъйин гардид.[29]

К. Чао хатмкардаи факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллии Чэнчии Тайбэй буда, дараҷаи магистририро дар соҳаи иртиботи суханварӣ ва воситаҳои ахбори омма дар Донишгоҳи давлатии Кенти ИМА гирифтааст. Келу дар оилаи журналист таваллуд шудааст. Падари ӯ Чао Тин-чун собиқ ноиби президенти яке аз рӯзномаҳои қадимтарини Тайван – «Central Daily News» буд.  Ӯ дар навбати худ бо як фармонаш аз 22-юми январи соли 2021, президенти РАО/РО Тед Липйенро ҳамроҳ бо раҳбарони Радиои «Осиёи озод» ва Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик ҳамагӣ баъди як моҳи таъин шуданашон ба ин мақом барканор кард[30]. Келу Чао ба ҷои Тед Липйен муваққатан Дейзи Синделарро иҷрокунандаи вазифаи президенти РАО/РО таъйин намуд. 4 феврали соли 2021 Ҷеймӣ Флай боз президенти РАО/РО таъйин гардид.

«Садои Америка» яке аз 5 шабакаи пахши барномаҳои ИМА ба хориҷа аст, ки таҳти назорати Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) мебошад. «Садои Америка» бузургтарин ташкилоти иттилоотии мултимедиявии ИМА буда, мақари асосиаш дар шаҳри Вашингтон ҷойгир аст. Вай ба забони англисӣ ва 45 забони дунё барнома пахш мекунад. Аз моҳи январи соли 1994 иттилои пахшкардаи «Садои Америка» дар Интернет дастрас аст. Ҳоло ба ғайр аз радиову телевизион барномаҳои «Садои Америка» тавассути 48 сомона ва шабакаҳои иҷтимоӣ бо забонҳои гуногуни дунё пахш карда мешаванд. Моҳи декабри соли 2020 президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Майкл Пак Роберт Рейлиро директори радио ва телевизиони «Садои Америка» таъйин намуда буд. Баъди сари қудрат омадани президент Ҷо Байден дастнишини ӯ раҳбари USAGM Келу Чао Роберт Рейлиро бо ҷонишинаш Элизабет Роббинс аз вазифаашон сабукдӯш кард ва мудири умури ахбори ин ширкат Иоланда Лопесро иҷрокунандаи вазифаи директори радио ва телевизиони «Садои Америка» таъйин намуд.[31]

 Радиои «Аврупои Озод»/Радио «Озодӣ» расонаи дуюмест, ки таҳти назорати USAGM қарор дорад. Воқеан, Радиои «Аврупои Озод» ҳамчун ташкилоти алоҳида пахши барномаҳояшро 4 июли соли 1950 аз студия дар Ню-Йорк барои Чехословакия шуруъ карда, сипас барои кишварҳои сотсиалистии Европаи Шарқӣ идома додааст. Радиои«Озодӣ», ки барои Иттиҳоди Шӯравӣ пешбинӣ шуда буд, 1-уми марти соли 1953 пахши барномаҳояшро ба забони русӣ   аз Мюнхени Олмон оғоз карда, сипас барномаҳояшро ба забонҳои дигари халқҳои СССР тавсеа бахшидааст. 1 октябри соли 1976 ин ду радио муттаҳид карда шуданд. Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз 23 редаксияи алоҳида иборат буда, бо 27 забон барнома пахш мекунад ва дар онҳо 623 нафар корманди штатӣ фаъолият мекунанд. Радиои мазкур яке аз бузуртарин расонаи таблиғотии ИМА мебошад.[32]

Ҷейми Флай аз соли 2019 президенти Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» буд. Баъдан аз моҳи июни соли 2020 ноиби президенти Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» ва сармуҳаррири шабака Дейзи Синделар иҷрокунандаи вазифаи президенти радиои мазкур таъйин шуда буд.  18 декабри соли 2020 Майкл Пак, раиси USAGM Тед Липйен, корманди пешини «Садои Амрико»-ро президенти нави Радиои Аврупои Озод/Радиои Озодӣ таъйин кард.  Дейзи Синделар бошад, ба вазифаи пешинаи худ баргашт. Баъди сари қудрат омадани президент Ҷо Байден Ҷеймӣ Флай аз нав роҳбари РАО/РО таъйин гардид ва 16-уми феврали соли 2021 ба иҷрои вазифаи худ оғоз кард.

  Идораи пахши барномаҳо барои Куба ВАО-и сеюми байналхалқии ИМА мебошад, ки аз радио ва телевизиони «Мартӣ» иборат аст. Радиои «Мартӣ» соли 1983 таъсис ёфта, 20-уми майи соли 1985 пахши барномаҳои он ба забони испанӣ барои Куба шурӯъ шуд.  Телевизиони «Мартӣ» бошад, 27-уми марти соли 1990 пахши барномаҳояшро оғоз кард. Идораи пахши барномаҳо барои Куба дар шаҳри Майамии иёлоти Флорида ҷойгир аст. Шабакаи мазкур маркази чандрасонаии иттилоотӣ ва таҳлилӣ буда, барои бурдани тарғибот ба Ҷумҳурии Куба таъсис ёфтааст.[33]

Бояд гуфт, ки пас аз истеъфояшро эълон кардани директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Ҷон Лэнсинг директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба Томаса Регаладо 20 сентябри соли 2019 аз вазифааш истеъфо дод. Ӯ моҳи июни соли 2018 ба ин вазифа таъин гардида буд.[34] Томас Регаладо то ба ин вазифа таъин шуданаш ҳамчун журналисти касбӣ ва ду давра дар вазифаи мири шаҳри Майами фаъолият кардааст. Аз моҳи сентябри соли 2019 Эмилио Васкес вазифаи директори Идораи пахши барномаҳо барои  Кубаро ба уҳда дошт. Сипас Ҷеффрӣ Шапиро директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба таъйин гардид. Баъди 20 январи соли 2021 ба истеъфо рафтани Майкл Пак дастнишини ӯ, директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба Ҷеффрӣ Скотт Шапиро, ки моҳи декабри соли 2020 ба ин вазифа таъйин гардида буд, низ 21-уми январи соли 2021 истеъфо дод.

Радиои «Осиёи озод» 12-уми марти соли 1996 аз ҷониби Кумитаи озодии Осиё таъсис ёфта, барномаи аввалини он 29 сентябри соли 1996 ба эфир баромад.

Ҳадафи радио бурдани тарғибот ба кишварҳои Осиёи Шарқӣ ва Осиёи Ҷанубӣ Шарқӣ аст, ки қаблан рӯ ба тарзи рушди сотсиалистӣ оварда буданд ва аз ҷониби Иттиҳоди Шӯравӣ дастгирӣ меёфтанд.

Штаб-квартираи радио дар шаҳри Вашингтони иёлоти Колумбияи ИМА ҷойгир аст. Радио ба 9 забон дар 6 мамлакат — Бирма, Камбоҷа, Лаос, Ҷумҳурии Халқӣ — Демократии Корея, Ҷумҳурии Халқии Хитой ва Ветнам барнома пахш мекунад. Радиои «Осиёи озод» ҳамчун умури ахбори интернетӣ низ фаъолият дорад. Радиои «Осиёи озод» 10 сомонаи чандрасонаии интерактивӣ дорад, ки 9-тои он ба забонҳои пахши барномаҳо буда, сомонаи 10-ум ба забони англисӣ  аст[35]. 20 ноябри соли 2019 дар Радиои «Осиёи озод» тағйирот ба вуҷуд омада, Бэй Фанг президенти нави радио таъин гардид.[36] Бэй Фанг дар ин вазифа Либби Люро иваз кард. Охири соли 2020 Стивен Йейтс президенти Радиои «Осиёи озод» таъйин гардида буд. Ҳангоми иҷрокунандаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ таъйин гардидани Келу Чао Бэй Фанг 24 январи соли 2021 аз нав президенти Радиои «Осиёи озод» таъйин карда шуд.[37]

Бэй Фанг журналисти касбӣ буда, аз моҳи октябри соли 2016 дар вазифаи директори иҷроияи Радиои «Осиёи озод» фаъолият мекард. Ӯ хатмкардаи донишгоҳи Гарвард буда, 20 соли собиқаи журналистӣ дорад. Ҳамчунин Бэй Фанг қаблан дар вазифаи ҷонишини ёвари котиби давлатӣ низ фаъолият кардааст.

ИМА барои кишварҳои арабзабон бошад, тавассути Шабакаҳои пахши Шарқи наздик (MBN) тарғиботи густурда мебарад. Вай ташкилоти ғайритиҷоратии иттилоотии ИМА буда, телевизионҳои «Ал-Ҳурра», «Ал-Ҳурра-Ироқ», Радиои «Сава», Радиои «Офия Дарфур», лоиҳаҳои интернетии «Садо баланд бикун», «Садоҳои Мағриб»-ро идора мекунад.  Радиои «Сава» аз 23 марти соли 2002 ба пахши барномаҳояш ба забони арабӣ оғоз кардааст. Телевизиони «Ал-Ҳурра» шабакаи моҳворавӣ буда, аз 14 феврали соли 2004 ба забони арабӣ ва лаҳҷаҳои он ба 22 кишвари Шарқи Наздик ва Африкаи Шимолӣ барнома пахш мекунад. Штаб-квартираи Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик дар шаҳри Спрингфилди иёлоти Виргиния ҷойгир аст. Шабакаҳои мазкур барномаҳои худро аз штаб-квартираи MBN дар Виргинияи Шимолӣ ва бюроҳояш дар Қоҳира, Дубай, Байтулмуқаддас, Бейрут, Эрбил, Работ, Бағдод ва Вашингтон пахш мекунанд[38]. Моҳи 24 январи соли 2021 Келу Чао ба ҷои Виктория Коутс Келли Салливанро иҷрокунандаи вазифаи  президенти Шабакаҳои пахши барномаҳои Шарқи Наздик таъйин намуд.

Либби Лю аз моҳи ноябри соли 2019 то моҳи июли соли 2020 дар вазифаи директори генералии Бунёди фановариҳои кушодаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ фаъолият мекард. Майкл Пак, директори Оҷонсии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико оид ба ВАО-и глобалӣ 7-уми июли соли 2020 эълон кард, ки Ҷеймс М. Майлзро ҳамчун иҷрокунандаи вазифаи директори генералии Бунёди фановариҳои кушода (OTF) интихоб кардааст.[39]

Буҷаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ бояд аввал аз ҷониби Конгресси ИМА тасдиқ гардад ва сипас ба рӯйихати хароҷоти Департаменти давлатӣ дохил карда шавад. Бояд гуфт, ки ҳамасола барои фаъолияти расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ маблағҳои зиёд ҷудо карда мешавад. Дар соли молиявии 2021 барои Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ 637 миллион доллар маблағгузорӣ дархост шуда буд, ки ин нисбат ба солҳои қаблӣ камтар аст. Вале дар асл Конгресси ИМА барои тарғибот ба хориҷа аз маблағи дархостшуда бештар пул ҷудо мекунад.   Масалан, «соли 2020  барои USAGM 808 млн. доллар ҷудо гардида буд, ки он 180 млн. доллар аз маблағи дархостшуда бештар аст».[40]  Конгресс ба Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ барои соли молиявии 2019 қариб 808 млн. доллар дод, ки аз маблағи дархостшуда 146,5 млн. доллар зиёд буд.  Барои соли 2018  бошад, 807,5 млн. доллар ҷудо карда шуд, ки аз дархост 122,3 млн. доллар ва дар соли молиявии 2017 – 782 млн. доллар ҷудо гардид, ки аз дархост 33,7 млн. доллар бештар мебошад. Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ аз Конгресс маблағи камтар дархост мекунад, вале намояндагони порлумон аз соли 2016 ба ин ҷониб аз дархост бештар маблағ ҷудо мекунанд.

 Чунин амал қаблан ҳам ба назар мерасид. Масалан, соли 2011 Шӯрои идораи телевизион ва радиошунавонӣ (BBG) барои мубориза бо сонсури интернетӣ аз Конгресси ИМА 10 млн. доллари иловаги маблағ гирифт. Он вақт ҳангоми баррасии буҷа президент Барак Обама аз BBG дастгирӣ карда буд.

Ҳамин тавр метавон тахмин кард, ки буҷаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ барои соли 2021 аз солҳои қаблӣ кам нахоҳад буд.

Аз рӯйи маълумоти сомонаи www.usagm.gov муштариёни расонаҳои Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ рӯ ба афзоиш мебошад. Ҳоло аудиторияи такрорнашавандаи расонаҳо ҳафтае 350 миллион нафар буда, маводи онҳо дар беш аз 100 мамлакати дунё ба 61 забон дастраси муштариён аст.  Ин дар ҳолест, ки соли 2013 аудиторияи умумии ин расонаҳо (радио, ТВ ва Интернет) ҳамагӣ 206 млн. нафар дар як ҳафта буд.[41] Аз рӯи нишондиҳандаҳои мазкур Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ аз бузургтарин ташкилоти ВАО-и ҷаҳонӣ маҳсуб шавад ҳам, дар ИМА дар бораи фаъолияти он америкоиҳо хеле кам маълумот доранд. Зеро то соли 2013 ба ҳамаи расонаҳои он тибқи қонун пахш кардани барномаҳо дар дохили ИМА манъ буд. 

РАДИО ВА ТЕЛЕВИЗИОНИ «САДОИ АМЕРИКА»

 «Садои Америка» бузургтарин ташкилоти иттилоотии мултимедиявии ИМА буда, офиси асосиаш дар шаҳри Вашингтон ҷойгир аст. Вай ба забони англисӣ ва 45 забони дунё барнома пахш мекунад. Аз моҳи январи соли 1994 иттилои пахшкардаи «Садои Америка» дар Интернет дастрас аст. Радиои «Садои Америка» 24-уми феврали соли 1942 аз ҷониби Ҳукумати ИМА алорағми тарғиботи Олмони фашистӣ таъсис дода шуд. «Мо дар бораи Амрико ва ҷанг суҳбат хоҳем кард. Хабарҳо метавонанд хуб ё бад бошанд. Мо ба шумо рост мегӯем», – бо ин суханон оғоз шуд барномаҳои радио. Дар аввал пахши барномаҳо барои душманони ҳамонвақтаи ИМА ба забони немисӣ ва итолиявӣ шурӯъ шуд.[42]

Радиои «Садои Америка» то охири соли 1942 аллакай бо 22 забон барнома пахш мекард. Ҳоло ба ғайр аз радиову телевизион барномаҳои «Садои Америка» тавассути 48 сомона ва шабакаҳои иҷтимоӣ бо забонҳои гуногуни дунё пахш карда мешаванд. «Садои Америка» аз буҷаи давлат тариқи Оҷонсии Федералии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) маблағгузорӣ мегардад. Мустақилияти редаксия ва иҷрои рисолати «Садои Америка» тавассути қонун кафолат дода мешавад, то ки журналистонро аз фишори сиёсатмадорон ва мансабдорони давлатӣ ҳифз намояд.

«Садои Америка» аз рӯи мақом оҷонсии федералӣ буда, роҳбарони ҳамаи шуъба ва бахшҳои он хизматчиёни федералии Ҳукумати ИМА маҳсуб мешаванд ва ҳамчун хизматчии давлатӣ ба нафақа баромада аз имтиёзҳо бархурдоранд.[43] Аммо дар айни замон, низоми дар солҳои 40-уми асри ХХ сохта шуда мустақилияти ВАО-и федералиро аз мақомот аз ибтидо кафолат медиҳад. Соли 1976 Конгресси ИМА ин қоидаро ҳамчун қонун тасдиқ кард ва мансабдорони давлатиро ба таври расмӣ аз ҳама сатҳҳо аз дахолати ҳамаҷониба ба фаъолияти созмони хабарӣ маҳрум кард.

Соли 1976 президенти ИМА Ҷералд Форд Хартияи «Садои Америка»-ро имзо кард, ки дар он омадааст: 

3. «Садои Америка» амалҳои Иёлоти Муттаҳидаро возеҳ ва самаранок муаррифӣ мекунад ва инчунин мубоҳисаҳо ва андешаҳои масъули ин амалиётро пешниҳод хоҳад кард.

            Соли 1994 Конгресси ИМА санади пахши Иёлоти Муттаҳидаро қабул кард. Тибқи ин қонун, рӯзноманигорони «Садои Америка» бояд мундариҷаи эътимоднок, дақиқ, объективӣ, мутавозинеро эҷод кунанд, ки гуногунии фарҳангӣ ва иҷтимоии ҷомеаи Амрикоро инъикос намояд.[44]  

      Соли 2016 Конгресси ИМА бори дигар таъкид намуд, ки вазифаҳои ҷамъоварии ахбор ва инъикоси он бояд мустақилият ва воқеияти иттилоотро таъмин кунанд.

Аз соли 1948 то соли 2013, мутобиқи «Санади мубодилаи иттилоот ва таҳсилоти соли 1948» (Information and Educational Exchange Act of 1948) дар қаламрави Иёлоти Муттаҳида пахши «Садои Америка» (ва расонаҳои монанди он) манъ карда шуда буд, то ки америкоиҳоро гирифтори тарғиботи ҳукумати худ накунад ва ин ба нофаҳмиҳои сиёсати дохилӣ наорад. 2 январи соли 2013 президенти вақти ИМА Барак Обама қонунро дар бораи “Ваколатҳо дар соҳаи мудофиаи миллӣ” имзо кард, ки тибқи он “Садои Америка” метавонад барномаҳояшро дар дохили кишвар низ тавассути расонаҳо ва воситаҳои дигар пахш бикунад. Албатта, махсус барои ИМА омода кардани барномаҳо манъ аст.[45]

Сабаби қабули санади мазкур дар он аст, ки бо рушди Интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ муштариён дар тамоми дунё ва худи ин кишвар метавонанд ба маводҳои расонаҳои тарғиботии ИМА дастрасӣ дошта бошанд.

Ташаббускори асосии пахши барномаҳои «Салои Америка» бо забони русӣ Аверелл Ҳарриман (1891-1986), сафири ИМА дар СССР дар солҳои 1943-1946 буд. Дар оғози соли 1946, бо назардошти самаранокии маҳдуди таблиғоти чопии ИМА дар ИҶШС аз қабили паҳнкунии маҳдуд, шароити сензураи шӯравӣ, вай ба ҳукумати худ исбот кард, ки «радио ягона воситаи ИМА аст, ки ба мардуми шӯравӣ озодона ва мустақим муроҷиат мекунад.»

Шуъбаи забони русии Радиои «Садои Америка» соли 1947 ба фаъолият шурӯъ кард ва бо оғози ҷанги сард яке аз авлавиятҳои ИМА гардид.  Муҳоҷирони “мавҷи дуввум” ва афсари гурезаи маъруфи иктишофии шӯравӣ Александр Бармин аз кормандони аввалини ин бахш буданд.

Баъдан «Садои Америка» пахши барномаҳояшро барои ҷумҳуриҳои миллии Иттиҳоди Шӯравӣ ба роҳ монд. Аз ҷумла, соли 1949 пахши барномаҳо бо забони украинӣ, соли 1951 — ба забонҳои литвонӣ, латишӣ, эстонӣ, гурҷӣ, арманӣ ва озарӣ оғоз ёфт.

Дар миёнаи солҳои 70-уми асри ХХ бо назардошти сиёсати хориҷӣ «Садои Америка» аз нав созмон дода шуд ва дигар он радиостансияи давлатӣ маҳсуб намешуд. Акнун рӯзноманигорони радио имконият доштанд, ки нуқтаи назари шахсии худ ё редаксияро иброз доранд. Албатта, ин дигаргунӣ бесабаб набуд, зеро агар радиои давлатӣ зидди ягон кишвар тарғибот барад, пас ин мавқеи расмии ИМА нисбати он мамлакат дониста мешуд. Дар сурати бурдани чунин тарғибот аз радиои ғайридавлатӣ ҷавобгарии он аз дӯши Ҳукумати ИМА бардошта мешуд.

Бо дигар шудани мақоми радио лаҳни радио дурушт гардида, тарғибот рушод сурат мегирифт. Воқеан, бо дигар шудани мақоми радио тағйироти куллие дар вазифаҳои аслии тарғиботии он ба вуқӯъ наомадааст. Ва чун қабл радио аз ҷониби давлат маблағгузорӣ мешавад. Чӣ хеле, ки аз сомонаи худи ин расона бармеояд: «Садои Америка» як ҷузъи Оҷонсии давлатии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) мебошад, ки аз ҷониби  Конгресси ИМА маблағгузорӣ мешавад.[46]

Ҳукумати Шӯравӣ барои пешгирии тарғиботи Радиои «Садои Америка» ба мавҷзании барномаҳои русӣ ва дигар забонҳои халқҳои СССР шурӯъ кард. Дар ҳамин ҳол солҳои 1970 — 1980 -ум мавҷзанӣ чандон шунидани барномаҳои радиоро халалдор намекард.

 Солҳои 1990-1998 барномаҳои Радиои «Садои Америка» ба забони русӣ аз соати 22:00 то соати 24:00 пахш мешуд. Мавзӯи барномаҳо инъикоси амиқи масъалаҳои барои ИМА муҳим буд, ки паҳншавии демократия, волоияти қонун, ҳуқуқи инсон, мубориза алайҳи фасод, терроризм ва низоъҳои қавмиро фаро мегирифтанд.

Соли 2006, ҳаҷми пахши барномаҳо ба Русия 3 соат дар як рӯз (аз он 1 соат такрори барномаҳои дирӯза) буд. Ҳамчунин як барномаи нимсоатаи телевизионӣ бо забони русӣ ба қисмати аврупоии Русия тавассути моҳвора пахш карда мешуд. Ҳамзамон, бинобар тағйири сиёсати ИМА нисбати баъзе кишварҳо пахши барномаҳои «Садои Америка» барои Албания, Босния, Македония, Сербия кам карда шуданд ва пахши барномаҳо бо забонҳои ҳиндӣ, хорватӣ, туркӣ, тайиландӣ, булғорӣ, юнонӣ ва гурҷӣ комилан қатъ карда шуд. Маблағҳои сарфашуда барои пахши барномаҳо ба кишварҳои Шарқи Наздик равона гардид. Аз ҷумла, мавқеи Телевизиони «Садои Америка» бо забони форсӣ мустаҳкам шуд, Радиои «Фардо», ки барои бурдани тарғибот ба Эрон ихтисос дода шудааст, барои таҳияи сомонааш маблағгузории иловагӣ дарёфт кард. Шабакаи телевизионии «Алҳурра» ба пахши шабонарӯзӣ гузаронида шуд, барномаҳои «Садои Америка» барои Афғонистон тавсеа ёфтанд.

27 июли соли 2008 бахши русии «Садои Америка» пахши барномаҳояшро қатъ кард ва пурра ба Интернет пайваст. Дар натиҷа дар ин шуъба аз 44 нафар корманд 21 нафарашон ихтисор шуданд.

Телевизиони «Садои Америка» аз соли 1984 барнома пахш мекунад. Бахши русии телевизиони мазкур аз соли 2000-ум фаъолият дорад.

 Солҳои 2005-2007-ум дар қатори барномаи ҳафтаинаи телевизионии «Окно в мир» рӯзҳои корӣ пахши барномаи нимсоатаи хабарии «Объектив» роҳандозӣ шуд.  Аз моҳи октябри соли 2014 бошад, лоиҳаи муштараки бахши русии «Садои Америка» ва Радиои «Свобода» — Телевизиони «Настоящее время» (Current Time) бо забони русӣ оғоз гардид. Моҳи октябри соли 2016 пахши барномаи нави телевизионии яксоатаи ҳаррӯзаи «Настоящее время. Америка» (Current Time. America) аз студияҳои «Садои Америка» дар Вашингтон ва Ню-Йорк шурӯъ шуд.[47] 

Бояд гуфт, ки бурдани тарғибот ба Русия яке аз афзалиятҳои «Садои Америка» маҳсуб мешавад. Масалан, соли 2019 барои фаъолияти бахши русии «Садои Америка» («Голос Америки») 9,08 миллион доллар ҷудо шуда буд. 

Дар давраи директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-глобалӣ будани Ҷон Лансинг (2015-2019) соли 2017-ум шабакаи сомонаҳои «Полиграф» ва «Фактограф» ба забони русӣ сохта шуданд, ки ҳадафашон аксуламал ба дезинформатсия дар ВАО-и Россия мебошад.[48]

         «Садои Америка» ба ғайр аз забони форсӣ бо забонҳои дарӣ, пашту, урду ва курдӣ низ барнома дорад. Ҳоло дар Осиёи Марказӣ Радиои «Садои Америка» танҳо ба забони ӯзбекӣ барои Ӯзбекистон барнома пахш мекунад.  Дар бахши ӯзбекии «Садои Америка» Ҷавдат Сайҳон мудир аст. Ӯ зодаи Туркия буда, факултаи муҳандисии Донишгоҳи давлатии Истанбул, риштаи наворбардории магистратураи Донишгоҳи Америкаро дар Вашингтон хатм кардааст ва аз соли 1985 дар соҳаи радиову телевизион фаъолият мекунад.[49]

 «Садои Америка» ҳеҷ гоҳ ва махсус ба забони тоҷикӣ барнома пахш накардааст. Вале дар солҳои 2000-ум дар Тоҷикистон мухбири бахши форсии «Садои Америка» Аҳмадшоҳи Комил ва духтари ӯ Шаҳноз Комилзода, мухбири Радиои «Фардо» (2002-2008) фаъолият карда, аз офиси душанбегии Радиои «Озодӣ» гузориш медоданд.

            Оҷонсии давлатии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) дар амалӣ кардани фаъолияташ аз мафҳуми «як ташкилот — расонаҳои зиёд» истифода мекунад. Масалан, Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» ва «Садои Америка» дар пахши барномаҳо ба ҳамдигар ҳамкорӣ мекунад, то ки ахбор, агрегатҳои иттилоотӣ, шабакаҳои тақсимшуда ва сарчашмаҳои дигар якҷоя истифода шаванд. Ҳамин аст, хабари як расона агар мувофиқ бошад, ҳатман дар расонаҳои дигари ин шабакаҳо пахш мешаванд. 

Миқдори забонҳои пахши барнома ва миқдори соатҳои эфирӣ ба ҳар як забон, вобаста аз афзалиятҳои Ҳукумати Иёлоти Муттаҳида ва вазъияти ҷаҳон тағйир меёбад. Дар соли 2001, тибқи хабарномаи Бюрои байналмилалии пахши телевизионӣ (IBB) «Садои Америка» ба 53 забон, аз ҷумла, 12 телевизион пахш карда мешуд. Масалан, дар моҳи июли соли 2007, «Садои Америка» 30 дақиқа пахши ҳаррӯзаро дар Радиои Сомалӣ илова кард.Агар кишвар ба ҳадафҳои ИМА мувофиқ бошад, пахши барномаҳо ба он қатъ мегардад ё коҳиш дода мешавад. Агар ба мисли Эрон ин кишварҳо ба сиёсати ИМА мухолифат кунанд, дастгоҳи тарғиботии ин абарқудрат ва яккатоз ҳаматарафа нисбати онҳо ҷанги иттилоотии густурдаро ба роҳ мемонад. 

27-уми сентябри соли 2019 бахши испании «Садои Америка» пахши барномаи ҳафтаинаи чандрасонаии 30-дақиқагии «Венесуэла 360»-ро дар бораи рӯйдодҳои ҷорӣ ба забони испанӣ оғоз кард. Барнома мусоҳиба ва таҳлили муфассали хабарҳоро дар бар гирифта, ба мавзӯъҳое мисли сиёсати ИМА дар минтақа, амиқтар шудани буҳрони гуманитарӣ ва иҷтимоӣ, инчунин мушкилоти иқтисодӣ, масоили гурезаҳои Венесуэла ва роҳҳои ояндаи кишвар бахшида мешавад.[50]

Барномаи телевизионии «Венесуэла 360», ки барои платформаҳои чандрасонаӣ мутобиқ карда шудааст, дорои аҷзои интерактивӣ буда, барои ҷалби тамошобинон дар Венесуэла ва гирифтани маълумот дар бораи мавзӯъҳо ва ғояҳои ояндаи барнома пешбинӣ шудааст.

Пахши барномаи нав аз студияи ба тозагӣ таъмирёфта дар дафтари «Садои Америка» дар Вашингтон, округи Колумбия оғоз гардид. Муҷрии барнома рӯзноманигорони собиқадори бахши испанӣ Наталӣ Салас Гуайтеро ва Каролина Валладарес мебошанд. Дар барнома мухбирони «Садои Америка» аз ИМА ва кишварҳои Америкаи Лотинӣ низ иштирок мекунанд. Барнома дар сайти http://www.voanoticias.com тавассути пахши моҳворавӣ ва шарикони расонаҳои Испания дар Венесуэла дастрас аст.

Пахши барномаҳои форсии Радиои «Садои Америка» соли 1979, бо дигар шудани сохти давлатдорӣ дар Эрон оғоз гардидааст. Ҳоло барои Эрон Телевизиони «Садои Америка 365» (VOA 365) шабонарӯзӣ барнома пахш мекунад. Муҳтавои он тавассути шабакаи моҳворавӣ, радио, сомона (www.ir.voanews.com) ва шабакаҳои иҷтимоӣ дастрасанд.[51]

Аз 24 соати барномаҳои шабонарӯзии форсӣ 6 соат барномаҳои аслӣ ва боқимонда такрор мебошанд. Аз ҷумла, дар як шабонарӯз 9 барномаи хабарӣ пахш мешавад. Ҳамчунин маҷаллаҳои гуногуни ҳафтаина пешкаши муштариён мегарданд. Масалан, барномаи  «Соати шаҳрванд» барои ифшои ришвахӯрӣ ва қонуншиканиҳо дар Ҳукумати Эрон  бахшида шудааст. Дар мизи гирди «Шоҳмот» масоили сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоии Эрон мавриди мубоҳисаи коршиносон қарор мегирад.  Барномаи «Саҳифаи охир» бошад, таҳқиқоти журналистӣ аст, ки фасоди муассисаҳои Эронро дар ҳама сатҳҳои ҷомеа фош мекунад.

«Садои Америка 365» ҳамчунин аз телевизионҳои CNN, ABC News, National Geographic TV ва Channel Smithsonian барномаҳои ҷолибро харида, ба форсӣ пахш мекунад. Дар ҳамин ҳол барномаҳои асосӣ ҳадафи тарғиботӣ доранд.

15-уми ноябри соли 2019 Ҳукумати Эрон дар бораи ду маротиба болоравии нархи бензин ва бо ҳисса фурӯхтани он хабар дод, ки сабаби норозигиҳо дар 29 вилоят (остон) ва беш аз сад шаҳру минтақа дар саросари ин кишвар гардид. Эътирозгарон ба кӯчаву майдонҳо баромаданд ва баъзеҳо мағозаву бонкҳоро оташ заданд. Дар натиҷаи шикасти муқовимати эътирозгарон аз ҷониби пулис ва Сипоҳи посдорони инқилоби исломии Эрон  тайи як ҳафта садҳо нафар куштаву ҳазорҳо нафар боздошт шуданд.

Ҳодисаи мазкур тайи як моҳи пажӯҳиши мо аз мавзӯи асосӣ ва меҳварии Радиои «Фардо» ва Телевизиони «Садои Америка 365» ва шабакаҳои иҷтимоии расонаҳои мазкур буд. Аз ҷумла, 30. 11. 2019 дар барномаи ахбори телевизион (соати 15:00 ба вақти Душанбе) хабарнигор Руё Маликӣ такя ба иттилои Созмони Авфи байналмилал гузориш дод, ки 161 нафар қурбонии ин эътироз аст, вале дар асл шумораи кушташудагон бештар мебошад[52].

«Дар Инстаграм навиштанд, ки беш аз 365 нафар кушта шуда, зиёда аз 7 ҳазор нафар боздошт шуданд», гуфт хабарнигор.

Баъди ин назари коршинос оид ба беназирии тазоҳурот нисбат ба эътирозҳои солҳои пеш муқоиса карда шуд. Ӯ гуфт, ки ҳамаи эътирозҳои Шарқи Наздик як мабнои иқтисодӣ доранд. 

Соати 15:15 дақиқа, пас аз тафсири рӯзномаҳои Эрон ахбори Радиои «Фардо» аз Прага пахш шуд. Дар аввал дар бораи ду моҳи эътироз дар Ироқ, кушта шудани 354 нафар ва захмӣ гардидани 8 ҳазор нафари дигар хабар дода шуд. 

Одил Маҳдӣ, сарвазири Ироқ истеъфои худро ба порлумон пешниҳод кардааст. «Истеъфои нахуствазир воқеан ҳам, метавонад барои ором шудани кишвар мусоидат намояд», — гуфт як коршинос.

Сипас дар бораи вокунишҳо дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва дар бораи эътирозҳои Эрон гузориш дода шуд.

Соати 15:30 дақиқа барномаи таҳлилии яксоата оғоз гардид. Дар оғоз иттилои Созмони «Авфи байналмилал» дар бораи кушта шудани 161 нафар такроран садо дод.  Гуфта шуд, ки нархи бензин якбора 3 маротиба қимат шуда, аз 1 ҳазор ба 3 ҳазор риёл расидааст, ки боиси эътирозҳо гардид.

Сипас хабари ОИ Ассошиэйтед Пресс дар бораи баробар шудани 1 доллар ба 30 ҳазор риёл пахш шуд. 

Дар чашмандозе ба он чӣ, ки тайи ду ҳафта гузашт, садои роҳбарияти Эрон садо дод: «Хориҷиҳо пул харҷ карданд, то ин ҳаракатро анҷом диҳанд. Ин ҳаракат ба василаи мардум нобуд карда шуд», — гуфт Алии Ҳоманаӣ.

  «Кадом мардум?», — гуфт мурҷии барнома. Ӯ ҳар як сухани Алии Ҳоманаиро шунавонида, интиқод мекард. «То хостаҳои мардум амалӣ нашавад, эътироз аз байн намеравад», — гуфт барандаи барнома. Барномаи мазкур рӯзи дигар, соати 18:40 дақиқа такроран пахш шуд.

Қобили зикр аст, ки нимаи дуюми моҳи ноябр ва нимаи аввали моҳи декабри соли 2019 дар аксари барномаҳои «Садои Америка 365» сухан оид ба тазоҳурот мерафт. Ҳатто 02.12.2019 дар барномаи хабарҳои варзишӣ (соати 7:00) масъалаи эътирозҳо баррасӣ гардида, боз саркӯб шудани мардум, кушта шудани онҳо, қатъи Интернет бардошта шуд. 4-уми декабр бошад, (соати 9:15 дақиқа) гузориши Шаҳриёри Сиёмӣ дар бораи кушта шудани кӯдакону наврасон дар эътирозҳои Эрон пахш шуд. Дар ин бора Эҳсони Меҳробӣ низ гузориш дод. Ин мавзӯъ қаблан ҳам садо дода буд.  Дарвоқеъ, аксари расонаҳои ИМА ба аудиторияи худ танҳо ҳамон хабареро пахш мекунанд, ки ба манфиати худашон аст.[53]  

Баъзан дар ин барномаҳо рӯйирост масъалаи сарнагун кардани сохти мавҷудаи давлати Эрон бардошта мешавад. Масалан, 05.12.2019 (Соати 9:00) як нафар зан аз Эрон дар гирдиҳамоии эътирозӣ шиор мепартофт: “Нест бод режими фашистии мазҳабӣ дар Эрон!» Ҳамин суханон боз соати 9:32 дақиқа такроран садо доданд. 

            «Садои Америка» аз соли 1959 омӯзиши забони англисиро тавассути радио ба роҳ мондааст. Соли 2014 бо афзоиши барномаҳо бахши алоҳидаи омӯзиши забони англисӣ таъсис дода шуд ва ҳоло он сарчашмаи мултимедиявии ахбори «Садои Америка» барои омӯзандагони забони англисӣ дар тамоми ҷаҳон мебошад.[54]

Барномаҳои аудиоӣ ва видео бо субтитрҳо — «Забони англисӣ дар як дақиқа», «Забони англисӣ дар филмҳо», «Грамматикаи рӯзонаи ТВ» ва «Омӯзиши забони англисӣ» бо истифода аз луғат барои навҷавонон, матнҳои онлайнӣ, MP3 ва подкастҳо ба муштариён имкон медиҳанд, ки хонанд, гӯш кунанд ва забони англисии амрикоиро омӯзанд. Барномаҳои забони англисӣ дар сомонаи https://learningenglish.voanews.com/ инчунин дар радио ва моҳвора пахш мешаванд ва дар youtube.com/voalearningenglish, facebook.com/voalearningenglish ва twitter.com/voalearnenglish дастрасанд.

Ба иттилои масъулин шумораи муштариёни «Садои Америка» солҳои охир рӯ ба афзоиш дорад. Масалан, дар соли молиявии 2019 муштариёни ҳарҳафтаинаи «Садои Америка» 5.7 миллион нафар афзоиш ёфта, шумораи аудиторияи глобалии ҳарҳафтаинаи он 280,9 миллион нафарро ташкил дод. Муштариёни «Садои Америка», ки аз бузургтарин панҷ шабакаи Оҷонсии ВАО-и глобалии ИМА (USAGM) мебошад, дар тӯли панҷ соли охир муттасил густариш ёфтааст.

Афзоиши назаррас дар Мексика (5,2 млн. ё 7.3%), Афғонистон (4,3 млн. ё 35,1%), Покистон (3 млн. ё 2,2%), Зимбабве (2.4 млн. ё 28.6 %) ва Малавӣ (2.4 млн. ё 21.6 %) ба қайд гирифта шуд. Вале дар Индонезияи сераҳолӣ шумораи муштариён 8,7 млн. ё 6,8% ва Нигерия 1,2 млн. ё 1,8% кам шуд. Дар ҳамин ҳол дар Индонезия, бо вуҷуди аз даст додани аудиторияи телевизионӣ, муштариёни расонаҳои рақамии «Садои Америка» аз соли 2016 ба ин ҷониб қариб 600 фоиз афзоиш ёфтааст.

«Афзоиши аудиторияи мо инъикоси умеди мардум ба ахбори беғараз ва мустақил аст», — гуфта буд директори собиқи «Садои Америка» Аманда Беннетт. «Ман аз он ифтихор дорам, ки «Садои Америка» ҳамчун намуна барои матбуоти озод дар тамоми ҷаҳон хизмат мекунад.»[55]

Роҳбари USAGM Майкл Пак 1-уми июли соли 2020 ба ҷои Аманда Беннетт, ки баъди аз вазифаашон барканор шудани роҳбарони расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ моҳи июн истеъфо дода буд, Элез Биберайро, ки солҳои тӯлонӣ дар шабакаҳои пахши хориҷӣ фаъолият кардааст, иҷрокунандаи вазифаи директори «Садои Америка» таъйин намуд.[56] Элез Биберай аз соли 2006 мудири бахши аврупоии «Садои Америка» буд. Ӯ дараҷаи доктори илмҳои сиёсиро дар Донишгоҳи Колумбия гирифтааст.

Моҳи декабри соли 2020 президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Майкл Пак Роберт Рейлиро директори радио ва телевизиони «Садои Америка» таъйин карда буд. Баъди сари қудрат омадани президент Ҷо Байден дастнишини ӯ раҳбари USAGM Келу Чао Роберт Рейлиро бо ҷонишинаш Элизабет Роббинс аз вазифаашон сабукдӯш кард ва мудири умури ахбори ин ширкат Иоланда Лопесро иҷрокунандаи вазифаи директори радио ва телевизиони «Садои Америка» таъйин намуд.[57]

«Садои Америка» яке аз расонаҳои асосии тарғиботии ИМА маҳсуб гардида солҳои охир буҷаи он афзуда истодааст. Масалан, агар дар соли 2018 буҷаи он 199,8 млн. долларро ташкил дода бошад, пас дар соли 2021 буҷаи «Садои Америка» 252 млн. доллар муқаррар карда шудааст. Ҳоло радио ва телевизиони «Садои Америка» ба 47 забон барнома пахш карда, 278 миллион нафар муштарӣ дорад. Дар расонаи мазкур 961 нафар фаъолият доранд.

РАДИОИ «АВРУПОИ ОЗОД»/РАДИОИ «ОЗОДӢ»

Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» — расонаи хабарӣ аст, ки бо сармоягузории Конгресси ИМА тавассути Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) фаъолият мекунад. Ба гуфтаи маъмурияти РАО/РО мақомоти давлатии ИМА, аз ҷумла USAGM, ҳақ надоранд, ба мазмуни гузоришҳои он дахолат кунанд. Рисолати РАО/РО пешбурди арзишу ниҳодҳои демократӣ ва ҳуқуқи инсон аз роҳи бозтоби воқеаҳо дар кишварҳоест, ки он ҷо расонаҳои озод аз ҷониби ҳукумат манъ гашта ё ниҳодина нашудаанд. Кормандони РАО/РО барои мардуми чунин кишварҳо хабарҳои озод ва баҳси ошкоро фароҳам меоранд, ки бисёриҳо дар ин кишварҳо ба онҳо дастрасӣ надоранд. РАО/РО талош мекунад, ки ба баландтарин меъёрҳои журналистикаи объективӣ ҷавобгӯ бошад ва хабару маълумотро бе тарс аз фишор ё талоши таъсиррасонӣ пешкаш бикунад.[58]

Ба қавли маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» он аз лиҳози касбӣ озод буда, бо 27 забон барнома пахш мекунад ва ҳар ҳафта беш аз 41,1 миллион нафарро дар 23 кишвари ҷаҳон, аз ҷумла Русияву Украина ва Эрону Афғонистон фаро мегирад. Буҷаи солонаи РАО/РО дар соли 2021 117,4 миллион доллар буд ва дар он дар аввали сол 623 нафар кор мекарданд.

Таърихи пайдоиши Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз соли 1949 оғоз мегирад. Соли 1949 Раёсати марказии кашшофии ИМА Корпоратсияи «Европаи озод» (Fre Europe Ink)-ро таъсис дод. Ҳадафи корпоратсияи мазкур радиошунавонӣ ба ҷамоҳири сотсиалистии Аврупои Шарқӣ буд.

4 июли соли 1950 радиои мазкур пахши барномаҳои 30 дақиқагиро барои Чехословакия, 14 июл барои Руминия, 4 август барои Венгрия ва Полша, 11 август барои Булғористон  оғоз намуд[59]. Нависандаи рус Александр Горянин аз қавли собиқадорони Радиои «Аврупои озод» мегӯяд: «аввалин барномаҳои радио дар Ню-Йорк ба лентаи магнитофон сабт гардида, аз он ҷо ба Германия, ба минтақаи ишғоли Америка барои пахш фиристода мешуданд».[60] Танҳо соли 1952 дар шаҳри Мюнхен бинои пахши барномаҳои радио сохта шуд.

Соли 1951 Раёсати марказии кашшофии ИМА барои Иттиҳоди Шӯравӣ Корпоратсияи «Комитети Радиои «Озодӣ» (Radio Liberty Committee Ink)-ро таъсис дод. Аз 1 марти соли 1953 Радиои «Освобождение» (озодшавӣ) барои Иттиҳоди Шӯравӣ пахши барномаҳоро шурӯъ кард.[61] Моҳи майи соли 1959 радио номашро ба «Радио Свобода» иваз намуд.

Радиои «Аврупои озод» нахуст барномаҳояшро аз шаҳри Берлин пахш карда, баъд ба шаҳри Мюнхен кӯчонида шуд. Феълан идораи Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» дар шаҳри Прагаи Чехия ҷойгир аст. Он вақт ҳардуи ин радиостансияҳоро Конгресси ИМА аз тариқи Раёсати марказии кашшофӣ (РМК) маблағгузорӣ мекард.

     Аллен Даллес (1883-1969), ки солҳои 1953 — 1961 вазифаи директори Раёсати марказии кашшофии ИМА-ро ба уҳда дошт, дар вақташ оид ба мубориза бар зидди Иттиҳоди Шӯравӣ тавассути ҷанги иттилоотӣ чунин гуфта буд: «Мо ҳар он чизе, ки дорем – тилло, иқтидори моддиро барои фиребдиҳӣ ва аҳмақ кардани одамон равона мекунем ва бо ин бенизомиро ҷорӣ карда, арзишҳои онҳоро номаълум ба тақаллубӣ иваз менамоем ва маҷбур мекунем, ки онҳо ба ин арзишҳо бовар бикунанд…».[62]

25 январи соли 1971 сенатори республикачӣ К. П. Кейс дар ҷаласаи комиссияи корҳои хориҷии Конгресси ИМА бо изҳороти ҳангомавӣ маърӯза кард. Кейс аз ҷумла гуфт: «… Қисми асосии буҷаи Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ», яъне ҳамасола беш аз 30 миллион доллар, бевосита аз ҷониби Раёсати маркази кашшофӣ маблағгузорӣ мешавад. Конгресс ягон вақт дар тақсими фонди эҳтиёҷоти Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» иштирок накардааст, агарчи дар 20 соли охир барои радиоҳои зикргардида аз фондҳои ҳукуматӣ садҳо миллион доллар харҷ шудааст».[63]

Изҳороти мазкур боиси таъсиси комиссияи тафтишотии конгресс оид ба фаъолияти радиоҳои номбурда гардид. Пас аз таҳқиқ комиссия ба хулоса омад, ки гуфтаҳои сенатор Кейс ҳақиқат доранд ва минбаъд маблағгузории Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» ба таври кушода сурат бигирад. 

Соли 1971 пас аз моҷаро дар конгресси ИМА вобаста ба маблағгузории пинҳонии Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ»  Раёсати марказии кашшофӣ расман аз ширкат ва роҳбарӣ  дар фаъолияти радиоҳои номбурда дур карда шуд ва  вазифаи маблағгузорию назорати фаъолияти радиоҳои номбурда ба уҳдаи Шӯрои байналхалқии радиошунавонии ИМА (аз моҳи августи соли 2018 Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ) вогузор гардид.

1-уми октябри соли 1976 бо тасмими Шӯрои идораи радиошунавонӣ ҳар ду корпоратсия муттаҳид гардида, номи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ (RFE, RL, Ink)-ро гирифт.[64] Олег Туманов, собиқ сармуҳаррири бахши русии Радиои «Озодӣ», ки 20 сол дар радио фаъолият кардааст, соли 1989 дар як мусоҳибааш ба хабарнигори рӯзномаи «Правда» гуфтааст, ки «Радиои «Озодӣ» чӣ тавре ки пеш буд, ҳамон хел радиостансияи ҷосусию тарғиботӣ боқӣ монд».[65]

«Тарғиб ба хориҷа бояд ҳамчун олоти ҷанг истифода шавад»-гуфта буд дар вақташ роҳбари разведкаи стратегии ИМА Уилям Донован. «Радиостансияҳои «Озодӣ» ва «Аврупои озод»-ро Раёсати марказии кашшофӣ таъсис дод, то зери боми онҳо тарғиб, тахрибкорӣ ва ҷосусиро муттаҳид бикунад».[66]

Яке аз ҳадафҳои радиоҳои мазкур таъсиррасонӣ ба тафаккури шунавандаҳо буду ҳаст. Раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон, доктори улуми фалсафа С. Ятимов дар мақолаи худ «Шуури ҷамъиятӣ ва амнияти ҷамъиятӣ» шаклгирии шуури рӯзмараро ба ВАО иртибот дода, мегӯяд, ки

«… дар структураи шуури рӯзмарра, ҳамакнун беш аз пеш ҷузъиёти хориҷӣ, бегона қувват мегирад. Аз бозе ки асбобе бо номи радио, баъдан телевизион, ҳамакнун васоити ахбор ва алоқаи электронӣ пайдо гаштааст, шаклгирии ҷузъиёти шуури рӯзмарра мансуб ба ононест, ки аз маблағҳои ҳангуфти нафту газ ва ононе, ки аз ин хазинаҳо дар ҳар шакл бархӯрдоранд, инчунин имконоти ба ҳамин монанд вобастагӣ доранд».[67]

Бояд гуфт, ки солҳои аввали таъсисёбӣ ҳанӯз Радиои «Озодшавӣ» аз ҷиҳати техникӣ ва пахши барномаҳо чандон пурқудрат набуд. Ба қавли собиқ президенти Радиои «Аврупои озод», Радиои «Озодӣ» Сиг Михелсон моҳи марти соли 1954 Радиои «Озодӣ» («Озодшавӣ») аз 6 шӯъба иборат буда, дар як шабонарӯз 7 соат барнома ба 11 забон пахш мекард.[68]

Оғози пахши барномаҳоро ба забони ӯзбекӣ 15 март ва забони тоҷикӣ 15 ё 18 марти соли 1953 медонанд. Вале мантиқан гуфтаҳои Музаффар Орифӣ, ки пахши барномаҳо ба забони тоҷикӣ соли 1954 шуруъ шудааст, саҳеҳтар аст.

Собиқадори Радиои  «Озодӣ» Музаффар Орифӣ (Маркиел Даниэл), ки аз соли 1977 то соли 1995 мудири бахши тоҷикӣ буд, дар суҳбат бо муаллифи ин сатрҳо соли 1998 ёдовар шуд, ки соли 1954 Радиои «Озодшавӣ» аз шаҳри Мюнхени Олмон ба забони тоҷикӣ ҳафтае 3 маротиба 5-дақиқагӣ барнома пахш мекард. Он вақт шуъбаи алоҳидаи тоҷикӣ  вуҷуд надошт ва барномаҳо бо забони тоҷикӣ  дар шуъбаи ӯзбекӣ таҳия мешуданд. Соли 1956 шуъбаҳоеро, ки барои ҷамоҳири Осиёи Марказӣ барнома таҳия мекарданд, муттаҳид намуданд ва як редаксияи «Туркистон»-ро таъсис доданд. Он вақт ҳаҷми барномаҳои тоҷикӣ 10 дақиқа гардида, ҳафтае 3 маротиба садо медоданд.

Ёдовар мешавем, ки аввали соли 1971 пас аз изҳороти сенатор Кейс дар Конгресси ИМА ҷомеаи ҷаҳонӣ дар бораи ба Раёсати марказии кашшофӣ тааллуқ доштани Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» огоҳ шуд. Баъдан комисияи конгресс масъалаи мазкурро таҳқиқ намуда, гуфтаҳои Кейсро собит намуд. 17 январи соли 1972 сенатор Фулбрайт ба унвони президенти ИМА Р. Никсон меморандум фиристод. Дар он аз ҷумла, омадааст: «Бо суханони дигар радиостансияҳои «Аврупои Озод» ва «Озодӣ» як қисми системаи дурӯғу фиреб, системаи сӯиқасдҳо буд, ки барои гумроҳ кардани на танҳо мардуми Америка, балки ҳар касе, ки онҳоро омодаи шунидан бошад, равона шудааст».[69]

Имрӯз ҳам сиёсати Радиои «Озодӣ»-ро президент ва Конгресси ИМА муайян мекунанд. Масалан, аввали соли 2006 Соҷида Ҷахфарова (Мирзо), мудири вақти бахши ӯзбекии Радиои «Озодӣ» ба роҳбари Ҳаракати Ӯзбекистон Б. Чориев гуфтааст, ки сиёсати радиоро президенти Америка Ҷорч Буш ва аъзои Конгресси ИМА муайян мекунанд.[70]

Бояд гуфт, ки ҷанги тарғиботии 40-солаи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» барабас нарафтааст. Соли 1991 яке аз кишварҳои абарқудрати ҷаҳон — СССР аз байн рафта, кишварҳои сотсиалистии дунё рӯ ба ҷомеаи сармоя оварданд. Нависандаи рус Александ Горянин дар таназзули системаи коммунистӣ саҳми Радиои «Озодӣ»-ро қайд кардааст.[71]

Албатта, идомаи фаъолияти Радиои «Аврупои озод/Радиои «Озодӣ» баъди барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ беҳуда нест. Александр Горянин мегӯяд: «Тасдиқ карда наметавонам, ки Америка радиоро барои мо ва дар бораи мо танҳо аз рӯи муҳаббати бародарона ба мо нигоҳ медошта бошад. Америкаро ба ин пеш аз ҳама манфиати худ водор мекунад».[72]

Аз соли 1995 ба ин ҷониб офиси барномасозӣ ва пахши барномаҳои РАО/РО дар шаҳри Прагаи Ҷумҳурии Чех ҷойгир аст.

Ба қавли маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» феълан миссияи радио чун 70 сол қабл қариб дигар нашудааст. Тарғиби арзишу институтҳои демократӣ тавассути пахши ахбори воқеӣ ва идеяҳо миссияи Радиои «Аврупои озод», Радиои «Озодӣ» маҳсуб мешавад. Аз Осиёи Марказӣ то уқёнуси Ором, аз баҳри Балтик то баҳри Сиёҳ, аз Россия то халиҷи Форс мамлакатҳо бо сохторҳои автократӣ, поймол кардани ҳуқуқи инсон, муноқишаҳои этникию динӣ ва бо назорати шадиди васоити ахбори умум дар муборизаанд. Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» барои кумаки аҳолии ин манотиқи бузург тавассути тарғиби арзишҳои демократӣ, бозори озоди иқтисодӣ таъсис ёфтааст, гуфта мешавад дар муаррифиномаи радио.  

Дар муаррифиномаи мазкур ҳадафҳои РАО/РО бо назардошти таҷрибаи 50-солаи фаъолият чунин арзёбӣ мешавад:  

якум, радиостансия ахбори воқеӣ, маводи таҳлилӣ ва баҳсноки масоили дохиливу берунӣ, ки барои таҳкими демократия ва дигаргунсозиҳои бозорӣ зарур аст, пахш мекунад;

дуввум, радиостансия ба таҳкими асосҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ тавассути тарғиби арзишҳои демократӣ мусоидат менамояд;

сеюм, радиостансия ба барҳам задани оштинопазирии этникию динӣ саҳм гирифта, дар ҳамдигарфаҳмии ҳамаи табақаҳои ҷомеа мусоидат мекунад;

чаҳорум, радиостансия барои васоити ахбори оммаи маҳаллӣ намуна буда, барои онҳо барномаҳои таълимӣ ташкил мекунад ва бо ин васила ба баланд бардоштани сатҳи профессионалию озодии васоити ахбори оммаи маҳалӣ мусоидат менамояд. Ҳамчунин радио ба қадри имкон бо васоити ахбори оммаи маҳалӣ робитаҳои ҳамкорӣ муқаррар мекунад;

панҷум, радиостансия ба таҳкими равобати кишварҳои минтақаи пахши барномаҳояш бо мамолики рушди демократия, яъне мамолики тараққикардаи Ғарб мусоидат менамояд.

Дар як суҳбати ихтисосӣ моҳи апрели соли 2010 президенти вақти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Ҷеф Гедмин ба сармуҳаррири рӯзномаи «Миллат» Адолати Мирзо дар бораи ҳадафҳои ин расонаи америкоӣ чунин гуфта буд: «Бисёриҳо бар ин назаранд, ки Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» дар фурӯпошии низоми коммунистӣ дар Аврупои шарқиву Иттиҳоди Шӯравӣ кумаки калоне расондааст. Вале ман мехоҳам бигӯям, ки мо ҳозир ҳам ҳамон нақшеро мебозем, ки қаблан бозидаем. Он ҳам кумак ба расонаҳои озоду мустақил дар кишварҳоест, ки то ҳанӯз аз расонаҳои озоду мустақил баҳрабардории комил намекунанд. Бинобар ин, ҳанӯз ҳам вазифаи асосии мо кумак ба ҷараёни озоди маълумот, иттилоот, хабар, баҳси озодии назарҳо мебошад, яъне бигзор мардуми озод, имкони озоди интихоби ҳукуматро дошта бошад».[73]

Пас аз он ки аксари кишварҳои сотсиалистии Аврупои Шарқӣ, ба қавле «демократӣ» шуда, узви блоки ҳарбии НАТО гардиданд, Радиои «Аврупои озод»/Радиои «озодӣ» пахши барномаҳояшро барои ин кишварҳо қатъ кард. Аз ҷумла, соли 1993 бахши маҷорӣ, соли 1997 умури лаҳистонӣ, соли 2002 бахши чехӣ, ки аз соли 1995 бо ҳамкории Радиои ҷамъиятии Чехия барнома пахш мекард, фаъолияташонро қатъ карданд. Баъдан, соли 2004 пахши барномаҳо ба Эстония, Латвия, Литва, Словакия, Булғористон ва соли 2008 ба Руминия хотима дода шуданд.

Бояд зикр кард, ки Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» пас аз пошхӯрии давлатҳои сотсиалистии Аврупо сиёсати худро чандон тағйир надод. Аз ҷумла, моҳи январи соли 1994 РАО/РО барои қаламрави собиқ Югославия пахши барномаҳояшро шурӯъ кард. Ҳамчунин барои тақвияти тарғибот 30 октябри соли 1998 ду бахши нави радио, бахши форсӣ барои Эрон ва Радиои «Садои Ироқ» ба забони арабӣ ба фаъолият шурӯъ карданд. Соли 2015 Радиои «Садои Ироқ» бо Радиои «Сава», ки ба Идораи пахши Шарқи Наздик тааллуқ дорад, муттаҳид карда шуд.  Моҳи декабри соли 2002 бахши форсӣ муштаракан бо Радиои «Садои Америка» барои Эрон Радиои «Фардо»-ро таъсис доданд. Аввали соли 2002 Радиои «Озодӣ» барои дастгирии нерӯҳои низомии ИМА пахши барномаҳояшро барои Афғонистон шурӯъ кард. Ҳамчунин 3 апрели соли 2002 бахши нави Радиои «Озодӣ» барои Кавкази Шимолӣ ба забонҳои аварӣ, чеченӣ, черкасӣ ва русӣ пахши барномаҳояшро оғоз намуд. Соли 2016 бошад, пахши барномаҳо ба забонҳои аварӣ ва черкесӣ қатъ карда шуданд, вале пахши барномаҳо ба забони чеченӣ идома дорад.

 15 январи соли 2010 РАО/РО пахши барномаҳояшро ба шимолу ғарби Покистон алорағми исломиҳои ифротӣ ба лаҳчаҳои забони пашту бо номи Радиои «Машъал» оғоз кард.

Бо дигар шудани вазъи сиёсӣ дар дохили кишварҳо РАО/РО пахши барномаҳояшро моҳи январи соли 2019 ба Руминия ва Булғористон, моҳи сентябри соли 2020 ба Маҷористон аз нав оғоз кард.

Соли 2014, баъди бо раъйдиҳии умумихалқӣ ба ҳайати Федератсияи Россия дохил шудани нимҷазираи Қрим бахши украинии РАО/РО ба пахши барномаҳои махсус ба забонҳои тотории қримӣ, русӣ ва украинӣ шурӯъ кард.  Ҳамчунин шуъбаи украинӣ баъдан пахши барномаҳои махсусро барои шарқи Украина — Донбасси ҷудоихоҳ оғоз кард. Дар солҳои 2016-2019 Радиои «Озодӣ» барои аҳолии Кавкази Шимолӣ, Поволжеи миёна ва шимолу ғарби Россия сомонаҳо таъсис дод.[74]

Бояд гуфт, ки Радиои «Озодӣ» нерӯи асосиашро барои бурдани ҷанги иттилоотӣ нисбати Русия равона кардааст. Масалан, ба маълумоти Newsru.com соли 2006 Радиои «Озодӣ» дар Федератсияи Русия 60 корманди штатӣ ва қариб 200 мухбири ғайриштатӣ дошт[75]. Соли 2019 бошад, дар ҳудуди Русия 100 мухбири штатӣ ва қариб 200 мухбири ғайриштатии радио кор мекарданд.

14-уми октябри соли 2014 Радиои «Озодӣ» дар ҳамкорӣ бо «Садои Амрико» барномаи нимсоатаи ҳаррӯзаи телевизионии«Настоящее время»ро бо сомонаи currenttime.tv. ба забони русӣ таъсис дод. Барномаи нимсоатаи ахбори ҳаррӯзаи он тавассути моҳвора ва шабакаи онлайнӣ пешниҳод мегардад[76]. Моҳи октябри соли 2016 лоиҳа тавсеа ёфта, ба шабакаи телевизиони рақамӣ табдил ёфт. 7-уми феврали соли 2017 бошад, он расман ҳамчун шабакаи телевизонӣ пахши шабонарӯзии барномаҳояшро оғоз намуд. Ҳоло телевизиони «Настоящее время» ба 26 кишвар барнома пахш мекунад. Барномаҳои он тавассути кабел, моҳвора ва платформаҳои рақамӣ ба забони русӣ дастрасанд.  Аз ҷумла, маводи ин шабака дар сомонаи https://www.currenttime.tv/ пахш мешавад. Редаксияи Телевизиони «Настоящее Время» дар шаҳри Прага, пойтахти Ҷумҳурии Чех ҷойгир аст. Хабарнигорони он аз Русия, Украина, Қазоқистон, Озорбойҷон, Беларус, Гурҷистон, Қирғизистон,[77] Тоҷикистон ва мамолики дигар хабару гузориш медиҳанд.

Моҳи декабри соли 2017 Вазорати адлияи Россия РАО/РО ва 8 лоиҳаи русии он, моҳи ноябри соли 2019 бошад, лоиҳаи «Север реалии»-ро ҳамчун «агенти хориҷӣ» сабти ном кард.

Воқеан, моҳи июли соли 2018 Додгоҳи ноҳияи Твери шаҳри Маскав  лоиҳаи «Настоящее Время»-и Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ»-ро барои пешниҳод накардани маълумоти молиявӣ ҳамчун агенти хориҷӣ аз рӯи моддаи 19.7.5-2  Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии ФР ба 100 ҳазор рубл ҷарима кард. Роҳбарияти РАО/РО ҳукми додгоҳро ноадолатона медонад.[78]

Президенти Русия Владимир Путин моҳи феврали соли 2021 қонунеро имзо кард, ки ҳаҷми ҷарима барои нақзи қонуни “агенти хориҷӣ”-ро муайян мекунад. Ба қавли Радиои «Озодӣ» ин қонунест, ки матбуот ва фаълони ҳуқуқро ҳадаф қарор медиҳаду ба ин хотир бо интиқоду эътирозҳои ҷамъиятӣ рӯбарӯ шудааст, барои шахсони инфиродӣ ҷаримаро дар ҳаҷми 2500 рубл ($33.5) ва созмонҳо 500 ҳазор рубл ($6,720) муқаррар мекунад.[79]

Қонуни Русия дар бораи “агенти хориҷӣ” соли 2012 қабул гардида, чандин бор таҳрир шуд. Ин қонун аз созмонҳое, ки бо кумаки хориҷӣ фаъолият мекунанд, тақозо мекунад, ки худро ба унвони “агенти хориҷӣ” сабти ном кунанд. Бар асоси таҳрирҳои нави ин қонун бахши русии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», ва идораҳои дигари марбут ба РАО/РО, аз ҷумла, ТВ «Настоящее время” ҳам “агенти хориҷӣ” номида шуданд. Мақомоти Русия гуфтанд, ки дар маҷмӯъ ҳаҷми ҷаримаи сохторҳои РАО/РО 1 миллион долларро ташкил хоҳад дод. РАО/РО ин ҷаримаҳоро “маъракаи аз ҷониби давлат сармоягузоришудаи маҷбуркунӣ ва тарс додан” номида, Департаменти давлатии ИМА “ғайри қобили таҳаммул” номидааст. Воқеан, чунин қонун дар ИМА ҳанӯз моҳи сентябри соли 1938 қабул шуда, Foreign Agents Registration Act (FARA) номида мешавад ва ҷазои сахттарро пешбинӣ кардааст. Масалан, то 10 ҳазор доллар ва ё 5 сол аз озодӣ маҳрум кардани шахсони воқеиро дар назар дорад. Тибқи санади дигар — параграфи 951, қисми 18-и Кодекси ИМА барои бе сабт фаъолият кардани агентҳои хориҷӣ онҳо то 10 сол аз озодӣ маҳрум карда мешаванд. Ин амал тибқи қонун дар Россия аз озодӣ маҳрум карданро то 2 сол дар назар дорад.

Дар изҳороти сенаторони демократ ва ҷумҳурихоҳон, ки 12-уми марти соли 2021 нашр шудааст, бад шудани муҳити расонаӣ пас аз қабули қонуни баҳсбарангези “агенти хориҷӣ” маҳкум шудааст.[80]

Дар изҳороти сенаторон омадааст, ки Оҷонсии танзими фаъолияти расонаҳо дар Русия 260 парванда алайҳи бахшҳои Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» барои дар матлабҳояшон нишонгузорӣ накардани навиштаи “агенти хориҷӣ” парванда боз кардааст. Дар ҳамин ҳолат Додгоҳи шаҳри Маскав барои ситонидани ҷарима ба маблағи наздики як миллион доллар дар 142 ҳолат қарор баровардааст.

6-уми апрели соли 2021 иҷрокунандаи вазифаи директори генералии USAGM Келу Чао бо котиби давлатии ИМА Энтонӣ Ҷ. Блинкен мулоқот кард. Дар ҷараёни мулоқот масъалаи Қонуни Русия дар бораи “агенти хориҷӣ” ва тибқи он ҷарима шудани расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Котиби давлатӣ Э. Блинкен изҳори пуштибонии қавии худро аз шабакаҳои ҷаҳонии USAGM, аз ҷумла Радиои «Аврупои озод» / Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод», «Садои Америка», Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик (MBN) ва Идораи пахши барномаҳо барои Куба (OCB) намуд.[81]

Тарғиботи Радиои «Озодӣ» вобаста аз сиёсати Ҳукумати ИМА тавсеа ё коҳиш меёбад. Масалан, агар соли 2001 22 редаксияи Радиои «Озодӣ» ба 26 забон барнома дошта бошанд, соли 2013 28 редаксияи радио ба 21 кишвари олам барнома пахш карда, дар шаҳри Прага ва 19 шӯъбаи он дар кишварҳои мухталиф 400 рӯзноманигори штатӣ ва 750 хабарнигор ифои вазифа менамуданд.[82]

Феълан бошад, Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз 23 редаксияи алоҳида иборат буда, дар онҳо 623 нафар корманди штатӣ фаъолият мекунанд. РАО/РО ба 27 забони дунё ҳафтае  беш аз 1200 соат барнома пахш мекунад ва он ҳафтае 41,1 миллион нафар муштарӣ дорад. Буҷаи РАО/РО дар соли 2021 117,4 миллион долларро ташкил медиҳад, ки ин нисбат ба буҷаи солҳои қаблӣ камтар аст. Масалан, буҷаи радиои мазкур дар соли 2017-118 миллион доллар, дар соли 2017 — 128 миллион доллар, дар соли 2019 — 124 миллиону 511 ҳазор доллар ва дар соли 2020 — 124,4 миллион доллар буд. 

Моҳи марти соли 2019 маъмурияти президенти вақти ИМА Доналд Трамп кам кардани маблағгузории Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ»-ро пешниҳод кард. Дар дархости худ ба буҷаи соли 2020 маъмурияти Трамп ба 22 фоиз коҳиш додани хароҷотро барои пахши расонаҳои хориҷӣ пешниҳод намуд. Тибқи пешниҳоди мазкур қатъ кардани фаъолияти бахши гурҷӣ, тотору бошқирдӣ ва «IdeL. Реалии» дар назар буд.  Аз рӯи пешниҳоди мазкур буҷаи умумии РАО/РО дар соли 2020 бояд 87 миллион долларро ташкил медод.[83] Вале конгрессменҳо буҷаи радиоро кам накарданд ва соли 2020 буҷаи РАО/РО 124,4 миллион доллар буд. 

Воқеан, дар арафаи тасдиқи буҷаи соли 2020 — 1 сентябри соли 2019 бахши нави Радиои «Озодӣ» — «Север.Реалии», ки ба Русия барнома пахш мекунад, ба фаъолият оғоз кард.[84]  Лоиҳаи «Север.Реалии» ба минтақаи Шимолу Ғарбии Федератсияи Русия нигаронида шудааст, ки он ҷо 9 субъекти федератсия ҷойгиранд. Аз ҷумла лоиҳаи мазкур барои сокинони шаҳрҳои Архангелск, Вологда, Воркута, Мурманск, Новгород, Петрозаводск, Калининград, Санкт-Петербург, Северодвинск, Сиктивкар ва Череповетс мавод пахш мекунад. 

Радиои «Озодӣ» дар фазои иттилоотии Тоҷикистон мавқеи муҳим дошта, аз нигоҳи фаннӣ, маблағгузорӣ ва пахши иттилоъ расонаҳои кишвар бо он рақобат карда наметавонанд. Ҳанӯз соли 2016 ҳафтаномаи «Нигоҳ» навишта буд, ки Радиои «Озодӣ» «дар пахши бисёррасонаӣ муваффақтарин маҳсуб мешавад. Буҷаи солонаи «Озодӣ» (1 миллиону 603 ҳазор доллари ИМА дар соли 2014. Ҷ.М.) аз буҷаи умумии «Ховар», «Озодагон», Ожонси «Азия плюс», «Авеста» ва «Тоҷнюс» 4 маротиба (!) зиёдтар асту ба истилоҳи иқтисодӣ ин расона беш аз 70 дарсади бозори истеҳсолу паҳн кардани ахбори Тоҷикистонро зери контрол дорад».[85]

Ҷадвали маблағгузории умури Осиёи Марказии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» барои солҳои 2017-2021 барои кишварҳои алоҳида ба  доллари ИМА[86]

Кишварҳо	Соли 2017	Соли 2018	Соли 2019	Соли 2020	Соли 2021 (маблағи дархостшуда)
Қазоқистон	$ 1,714 ҳазор	$ 2,046 ҳазор	$1,803 ҳазор	$1,633 ҳазор	$1,152 ҳазор
Қирғизистон	$ 2,087 ҳазор	$2,677 ҳазор	$2,283    ҳазор	$2,206    ҳазор	$1,638 ҳазор
Тоҷикистон	$ 1,775 ҳазор	$ 2,134 ҳазор	$2,089 ҳазор	$1,976 ҳазор	$1,264 ҳазор
Туркманистон	$ 743 ҳазор	$ 713  ҳазор	$ 829  ҳазор	$ 809 ҳазор	$ 659 ҳазор
Ӯзбекистон	$ 1,656 ҳазор	$ 2,134 ҳазор	$1,842 ҳазор	$ 1,552  ҳазор	$ 1,544  ҳазор
Умумӣ	$ 7, 975 ҳазор	$ 9, 314 ҳазор	$8,846 ҳазор	$8,176 ҳазор	$6,257  ҳазор

Бояд гуфт, ки аксаран ҳангоми тасдиқи буҷа дар Конгресси ИМА барои расонаҳои тарғиботии ҷаҳонӣ аз маблағи дархостшуда бештар маблағ ҷудо карда мешавад. Масалан, соли 2019 барои умури Осиёи Марказии Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» 6 млн. 657 ҳазор доллар дархост шуда буд, вале дар асл 8,846 ҳазор доллар ҷудо гардид. Аз ҷумла, барои бахши тоҷикӣ соли 2019 1 млн. 483 ҳазор доллар дархост шуд, вале дар асл 2,089 ҳазор доллар ҷудо карда шуд. Дар ҷадвали зер ин амалро метавон дар муқоиса дид.

Маблағгузории дархостшуда ва воқеии умури Осиёи Марказии Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» барои соли 2019 ба  доллари ИМА

Кишварҳо	Соли 2019 (Маблағи дархостшуда)	Соли 2019 (Маблағи воқеан ҷудошуда)
Қазоқистон	$1 млн. 463 ҳазор	$1,803 ҳазор
Қирғизистон	$1 млн. 742 ҳазор	$2,283    ҳазор
Тоҷикистон	$1 млн. 483 ҳазор	$2,089 ҳазор
Туркманистон	$617 ҳазор	$ 829 ҳазор
Ӯзбекистон	$1 млн. 483 ҳазор	$1,842 ҳазор
Умумӣ	$6 млн. 657 ҳазор	$8,846 ҳазор

Воқеан, амали аз маблағи дархостшуда бештар ҷудо шудани маблағ дар худи РАО/РО озодӣ низ ба мушоҳида мерасад. Масалан, тибқи ҳисобот оид ба буҷаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ солҳои охир РАО/РО чунин маблағгузорӣ шудааст:[87]

Соли 2019	Соли 2020	Соли 2021 (дархост)
$ 124,511	$ 125,306	$ 87,261

Дар ҳамин ҳол барои РАО/РО соли 2021 ба ҷои 87 миллиону 261 ҳазор доллари дархостшуда 117 миллиону 400 ҳазор доллар ҷудо карда шудааст, ки ин нисбат ба соли 2020 ҳамагӣ 7 миллиону 906 ҳазор доллар кам мебошад.

Ҳамин коҳиш додани маблағгузорӣ аз ҷониби маъмурияти президенти вақт Доналд Трамп, ки барои мубориза ба коррупсия ва самаранок истифода шудани маблағи андозсупорандагони ИМА равона шуда буд, ба баъзе мансабдорони РАО/РО мақбул набуд ва онҳо пайти интиқом меҷустанд.

Аз ҷумла, шӯрои таҳририяи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» (RFE/RL 30 декабри соли 2020 бо ирсоли як номаи эътирозӣ ба Сенат ва Конгресси ИМА, роҳбари Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) Майкл Пакро ба «истиқлолрабоӣ» гунаҳкор кард. 

9 январи соли 2021 бошад, Радиои «Озодӣ» матлаберо бо унвони «Панҷ мудири собиқи Радиои Озодӣ ба Ҷо Байден нома фиристодаанд» нашр кард. Дар номае, ки рӯзи 8-уми январ ба президенти нави ИМА фиристода шудааст, мудирони собиқи Радиои «Озодӣ» гуфтаанд, амалкардҳои шахсӣ ва сиёсии Майкл Пак, роҳбари USAGM «барои бор кардани ранги идеологӣ дар барномаҳо ва таҳти назорати сахти ҳукуматӣ қарор додани расонаҳои байналмилалии Амрико равона шудааст ва эътибору самараи онҳоро зери хатар мегузорад.”[88] Дар ин матлаб ному насаби ин 5 нафар мудири собиқ зикр нашудааст.

Қобили зикр аст, ки кам ё зиёд шудани ҳаҷми барномаҳои РАО/РО аз сиёсати ИМА нисбат ба ин ё он кишвар вобаста аст. Масалан, соли 2020 радиои мазкур ҳафтае 1511 соату 8 дақиқа барнома пахш мекард. Дар соли 2021 бинобар коҳиш додани барномаҳо ба баъзе забонҳо пахши барномаҳо ҳафтае 1,232 соату 10 дақиқа ба нақша гирифта шудааст. Ин нишондиҳанда вобаста ба сиёсати пешгирифтаи Ҳукумати ИМА метавонад кам ё зиёд гардад. Дар ҳамин ҳол пахши барномаҳо ба забони тоҷикӣ чанд соли охир тағйир наёфта, ҳафтае 42 соатро ташкил медиҳад.  Аз ҷумла, барномаҳо ба забони тоҷикӣ ҳар рӯз 6 соат буда, аз соати 6-и субҳ то 9-и субҳ ва аз соати 19 то 22-и шаб пахш мешаванд. Дар ҳамин ҳол барномаҳои шомгоҳӣ асл буда, субҳи рӯзи дигар онҳо такрор мешаванд.

РАО/РО нисбат ба Тоҷикистон ба кишварҳои ҳамсояи мо бештар барнома пахш мекунад. Масалан, ба забони туркманӣ солҳои 2019 ва 2020 ҳафтае 56 соат барнома пахш мешуд. Дар соли 2021 низ ин нишондиҳанда ба нақша гирифта шудааст. Ба забони қирғизӣ бошад, соли 2019 ҳафтае 68 соату 58 дақиқа барнома пахш мешуд. Соли 2020 ин рақам ба 69 соат расид ва соли 2021 низ ин нишондиҳанда ба нақша гирифта шудааст. РАО/РО ба забони ӯзбекӣ ҳафтае 168 соат барнома пахш мекунад, ки ин пахши шабонарӯзии барномаҳоро дар назар дорад. Радиои «Афғонистони озод» солҳои 2019 ва 2020 ба забонҳои дарӣ ва пашту ҳафтае 84 соат барнома пахш мекарданд. Дар соли 2021 низ ин рақам ба нақша гирифта шудааст. Ҳамчунин Радиои «Машъал» чун соли гузашта дар соли 2021 ба забони пашту ҳафтае 63 соат барнома пахш мекунад.[89]

ИМА барои бурдани ҷанги иттилоотӣ аз воситаҳои ҳозиразамони иртиботӣ истифода мекунад. Аз ҷумла, соли 2015 дар офиси пахши барномаҳои Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар Прага медиадепартаменти рақамӣ (DIGIM) таъсис дода шуд, ки ҳадафаш бурдани ҷанги иттилоотӣ дар шабакаҳои иҷтимоии   «ВКонтакте», «Одноклассники», «Facebook» ва «Twitter» мебошад. «Ба ин мақсад солона беш аз 15 миллион доллар ҷудо карда мешавад».[90]

Ретранслятсияи барномаҳои Радиои «Озодӣ» дар Эрон, Покистон, ҷамоҳири Белорус, Тоҷикистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон аз нигоҳи сиёсӣ иҷоза дода намешавад. Ҳукумати ин кишварҳо фаъолияти тарғиботии ин радиоро хуб дарк кардаанд ва барои пешгирии дигаргунсозии афкори мардум нисбати сохти давлат ба ин амал иҷоза намедиҳанд. Дар ҳамин ҳол барномаҳои радиои мазкурро дар зиёда аз 20 мамлакат бо мавҷи кӯтоҳ ва миёна шунидан мумкин аст.

Тарғибот ва дурӯғпароканиҳо нисбати системаи сотсиалистӣ водор кард, ки ин кишварҳо нисбати радиои мазкур дар баробари мавҷзанӣ чораҳои номатлуб андешанд. Масалан, соли 1981 бо фармоиши хадамоти амниятии Руминия дар идораи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар шаҳри Мюнхени Олмони Федеративӣ бомба тарконида шуд. Дар натиҷа 6 нафар захм бардошта, ба бино дар ҳаҷми 1 миллион доллар хисорот расид.[91]

Пас аз ҳамлаи террористии 11 сентябри соли 2001 дар Маркази савдои шаҳри Ню-Йорк Ҳукумати ИМА дар паи ба ҷои амн кӯчонидани РАО/РО шуд. Ҳамин тавр дар канори шаҳр, дар кӯчаи Vinohradska 159 махсус барои радио бинои нав сохта шуд ва соли 2009 РАО/РО баъди 13 соли фаъолият дар бинои собиқ Парламенти Чехия, дар маркази шаҳри Прага ба ин ҷо кӯчид.

Бояд гуфт, ки бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» дар солҳои роҳбарии Соҷидаи Мирзо сиёсати пахши барномаҳояшро нисбати Тоҷикистон дигар намуда, камтар дар мавзӯъҳои сиёсӣ ҳангомаҷӯӣ мекард. Вале мавзӯъҳоеро расонаӣ мекард, ки ба вайрон кардани ахлоқи ҷомеа равона шудаанд. Масалан, расонаи мазкур солҳои охир мавзӯи ҳамҷинсгароёнро дар Тоҷикистон бардошта, онро як амали табиӣ ва маъмулӣ арзёбӣ мекунад.  Аз ҷумла, танҳо дар моҳҳои октябру ноябри соли 2017 дар Радиои «Озодӣ» оид ба ин мавзӯъ 4 матлаб пахш шудааст (Ду ҷинс дар як ҷисм – зиндагии дугонаи Сапеда:/ RFE/RL. 2017. —  [Манбаи электронӣ]- URL: https://www.ozodi.org/a/life-of-a-bisexual-in-tajikistan-/28864914.html (Санаи муроҷиат: 20.11.2017), Интиқоди Тоҷикистон барои таҳияи феҳрасти ҳамҷинсгароён:/ RFE/RL. 2017. — [Манбаи электронӣ]-   URL: https://www.ozodi.org/a/28857565.html (Санаи муроҷиат: 16.11.2017), Ҳамҷинсгароён дар феҳристи «гурӯҳҳои осебпазир»-и Тоҷикистон:/ RFE/RL. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/homosexual-in-tajikistan/28799575.html (Санаи муроҷиат: 17.10.2017), Human Rights First: Тоҷикистон набояд ба Чеченистони дуюм табдил шавад:/ RFE/RL. 2017. — [Манбаи электронӣ]- URL: https://www.ozodi.org/a/28803825.html (Санаи муроҷиат: 19.10.2017)). Ин амал ҳоло ҳам идома дорад. Аз ҷумла, 27 феврали соли 2021 сомонаи РО маводи навбатии худро бо номи «Даҳҳо ҳамҷинсгаро дар Тоҷикистон «муҳтоҷи кумаки башарӣ шудаанд» ба табъ расонид. Аз ҷумла, дар ин матлаб чунин омадааст:

«Пандемияи коронавирус дар соли 2020 ба ҷомеаи ҳамҷинсгароён дар Тоҷикистон таъсири ҷиддӣ гузошта, 24 нафари онҳо дархости ёрии башарӣ ва ғизо кардаанд.»[92] Дар ин бора дар гузориши нави ILGA-Europe, ки 600 созмонро аз кишварҳои Аврупову Осиёи Марказӣ муттаҳид мекунад, зикр шудааст.

Ақаллиятҳои ҷинсӣ дар ҷомеаи суннатии Тоҷикистон «аз афроди осебпазир» ба шумор мераванд ва, аз ин рӯ, аз ифшои ҳуввияти худ меҳаросанд ва танҳо ба созмонҳои ҳомии ҳуқуқ аз рӯзгори худ мегӯянд.

Бино ба мушоҳидаи муаллифони гузориши ILGA-Europe, соли 2020 дар Тоҷикистон ҳимоят аз ҳуқуқи ақаллиятҳои ҷинсӣ дар шабакаҳо бештар шудааст. Як намунааш Амирани 17-сола аст, ки тавассути саҳифааш дар Инстаграм ба дифоъ аз ҳуқуқи занон ва ҳамҷинсгароён суҳбатҳо кардааст.

Як модератори дигар, ки номашро фош намекунад, моҳе як бор дар Инстаграм аз мушкилоти ин гурӯҳ дар Тоҷикистон барномаҳо таҳия мекунад.

Гузоришгарони ILGA-Europe мегӯянд, дар Тоҷикистон моҳи феврали соли гузашта як гурӯҳи корӣ таъсис шуд, ки бояд бо таҳияи тарҳи қонуни зидди табъиз машғул мегардид ва ба он мутахассисони Омбудсмен, Вазорати адлия ва аъзои порлумон шомил шуданд. Тарҳи аввалин моҳи марти соли 2020 таҳия шуд, ки як бахшаш ҳимояти ҳуқуқи ақаллиятҳои ҷинсиро ҳам дар бар мегирифт, вале боздошта шуд. Тарҳи қонуни мазкур бо тавсияҳои Созмони Милал ва созмонҳои дигари ҳомии ҳуқуқи инсон бояд таҳия шавад, гуфта мешавад дар ин матлаби радио.

Ҳадаф аз пахши ин матлаб ба арзишҳои сунатии ҷомеаи Тоҷикистон латма зада, тафаккури хонандаҳоро нисбат ба ин амали зишт нарм кардан аст.

Кормандони Радиои «Озодӣ» дар баробари пахши барномаҳо оид ба ҳамҷинсгароён дар Тоҷикистон ва тарғиби ин амали номатлуб дар ҷомеа, боз ба мавзӯъҳои дигаре даст мезананд, ки ба вайрон кардани ахлоқи наврасон равона шудааст. Аз ҷумла, моҳи январи соли 2013 сомонаи Радиои «Озодӣ» видеоеро пахш кард, ки гӯё дар телефонҳои мобилии наврасон гардон будааст. Дар ин навори 21-дақиқагӣ ду ҷавон бо муносибати маҳрамона машғуланд, ки гӯё дар ҳоҷатхонаи мактаби рақами № 44-и шаҳри Душанбе наворбардорӣ шудааст.

Баъди пахши ин навор маъмурият ва омӯзгорони мактаби рақами 44-и шаҳри Душанбе ба дафтари Радиои «Озодӣ» номае ирсол намуда, бӯҳтон будани онро баён намуданд. Дар номаи мазкур аз ҷумла чунин омадааст:

«Пас аз муоинаи наворҳо муайян гардид, ки наворҳои сабтгардида на ба хонандагони мактабу сокинони маҳалла ва на ба хоҷатхонаи мактаби № 44 тааллуқ надорад ва нисбат додани ин амалҳои номатлуби бӯҳтонангез тӯҳмати маҳз мебошад ва асоси воқеӣ надоранд».[93]

Сафаралӣ Нуруллоев, директори мактаби мазкур дар суҳбат бо хабарнигори Радиои «Озодӣ» гуфтааст, ки нашри ин матлаб боиси он мегардад, ки волидайн пас аз хатми синфи 9 монеи идомаи таҳсили духтаронашон мешаванд.

Маъмурияти Радиои «Озодӣ» ин иштибоҳи худро дарк карда, аз ҳайати омӯзгорон ва кормандони мактаби миёнаи рақами № 44 узр пурсид.

Ба иддаои муассис ва сардабири сомонаи «Ахбор” Мирзои Салимпур Радиои «Озодӣ» баъзан хабари сомонаи ӯро истифода мекунад, вале сарчашмаи онро зикр намекунад. Масалан, Сомонаи «Ахбор” 2-юми ноябри соли 2017 хабареро бо суроғаи http://akhbor.com/-p4016-120.htm пахш кард, ки дар асоси нусхаи барқияи телефонии Кумитаи дини Тоҷикистон бо имзои муовини аввали раиси ин кумита Алибег Бегназаров таҳия гардида буд. Дар он аз идораҳои тобеи ин ниҳод талаб мешуд, то дар зарфи 15 рӯз ходимони динро, ки дар хориҷ таҳсил кардаанд, аз мақомҳояшон озод карда, ба ҷои онҳо «шахсони арзанда”-ро интихоб кунанд. Баъдан хабари мазкур дар сомонаи бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» пахш шуд ва ба гуфтаи Мирзои Салимпур он аз сомонаи «Ахбор” гирифта шудааст, вале манбаъ зикр нашудааст: «Бо он ки тамоми матлаби «Озодӣ” тақрибан рӯйбардор аз гузориши сомонаи «Ахбор” буд, дастандаркорони «Озодӣ” овардани исми манбаъро комилан сарфи назар карданд».[94]

Воқеан, дар РАО/РО ҳангоми бурдани тарғибот ба манфиатҳои ИМА вайрон кардани усулҳои асосии фаъолияти журналистӣ ва одоби рӯзноманигорӣ ба назар мерасад. Аз ҷумла, моҳи майи соли 2019 директори Агентии иттилоот ва коммуникатсияи оммавии (АИКО) Ҷумҳурии Ӯзбекистон Комил Алламҷонов аз усули кории бахши ӯзбекии «Радиои Озодӣ» изҳори нигаронӣ кард. К. Алламҷонов Радиои «Озодлик»-ро дар гузаронидани маъракаи иттилоотии манфӣ зидди роҳбарияти АИКО бо дастгирии 48 аккаунти қалбакӣ айбдор кард. Ӯ дар як навиштаи худ дар сафиҳаи Фейсбук фаъолияти «Озодлик»-ро маҳкум карда, усули кори радиоро хилофи меъёрҳои пазируфтаи одоби рӯзноманигорӣ номид. Маводҳое, ки дар саҳифаҳои сомонаи «Озодлик» нашр шудаанд, аксар вақт беэътимод ва ғаразноканд, гуфтааст К. Алламҷонов. Дар миёнаи моҳи августи соли 2019 бошад, АИКО «Озодлик»-ро бо кӯшиши паст задани эътибори Алламҷонов бо нашри як иқтибос аз мусоҳиба бо мансабдор, ки боиси тавзеҳи зиёди манфӣ дар Интернет шуд, айбдор кард.

Моҳи сентябри соли 2019 директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Ҷон Лэнсинг ба изҳороти К. Алламҷонов вокуниш нишон дод. Ҷон Лэнсинг қайд кард, ки USAGM ҳама иттиҳомот дар бораи вайрон кардани ахлоқи рӯзноманигориро ҷиддӣ қабул мекунад, ғаразнок будани ягон хадамот ё рӯзноманигори Радиои «Озодӣ»-ро иҷозат намедиҳад ё сафед намекунад.[95]

Дар ҳамин ҳол, 3 сентябри соли 2019 Ҷеймӣ Флай, президенти РАО/РО дар Твиттер гуфт, ки рӯзноманигорони хадамоти Радиои «Озодӣ» дар Осиёи Марказӣ зери фишори шадиди мақомоти кишварҳои ҳузурашон қарор доранд. «Онҳоро хадамоти амният таъқиб мекунанд, мавриди ҳамлаи афроди ҷонибдори мақомот қарор мегиранд ва дар як қатор кишварҳо ба онҳо дастрасӣ ба иттилоот манъ карда шудааст ва онҳо маҷбуранд аз хориҷ кор кунанд.»[96]

Гуфтаҳои мазкур як навъ сафед кардани ин амали номатлуб аст. Агар рӯзноманигорон зери таъқибу фишоранд, пас бояд дурӯғ гӯянд ё беғараз набошанд?! Журналистон бояд дар ҳама ҳолат беғаразона фаъолият бикунанд. Дар шарҳи твити худ Ҷ. Флай изҳор дошт, ки Радиои «Озодӣ» ба фишор ва кӯшишҳои «қатъ кардани фаъолияти беғаразонаи рӯзноманигорӣ» дода намешавад.

Воқеан ҳам, РАО/РО маводеро пахш мекунад, ки дар дохили кишварҳо сонсур карда мешаванд ва ё умуман расонаҳои маҳаллӣ пахш намекунанд. Масалан, шоми 5 апрели соли 2020 Радиои Озодӣ бо такя ба чанд манбаъ хабар дод, ки пас аз фавти марди 60-сола аз деҳаи Қӯрғончаи ҷамоати Ҳаёти Нав дар бемористони ноҳияи Ҷаббор Расулови Тоҷикистон 11 корманди он таҳти карантин гирифта шуданд.[97]  Наздикони беморе, ки рӯзи 31-уми март бо ташхиси илтиҳоби шуш ё пневмония фавтид, эътироф кардаанд, ки ӯ аз Қирғизистон баргашта буд. Ин хабар дар сомонаҳои Радиои Озодӣ зиёда аз 5 миллион бор хонда шудааст.

Намояндагони ниҳодҳои тандурустии Тоҷикистон он замон дар нишастҳои таъҷилии хабарӣ дар Душанбе ва Хуҷанд хабари бо коронавирус рабт доштани ин рӯйдодро рад карданд. 9-уми апрели соли 2020 сармухаррири ҳафтаномаи СССР хабари мазкурро иғво ва ҳангомаи Радиои «Озодӣ» номид: «Озодӣ» бе ягон факту далел, бе ягон суҳбати расмӣ ва ҳатто бе ифшо кардани номи майит навишт, ки дар вилояти Суғд марди солхӯрдае аз бемории коронавирус фавтид.[98]

Мақомоти тандурустии вилояти Суғд, бо гузашти тақрибан як сол аз рӯ задани COVID-19, гузориши Радиои «Озоди»-ро дар бораи нахустин ҳолати ошкоршудаи эҳтимолии ин сироят дар як ноҳияи ҳаммарзи Қирғизистон тасдиқ карданд. Фаррух Мақсудзода, сардори Раёсати тандурустии вилояти Суғд дар нишасти хабарии 17 феврали соли 2021 гуфт, нахустин ҳолатҳои гирифторӣ ба COVID-19 дар шимоли кишвар даҳ адад будаанд: “Бори аввал дар охири моҳи апрел 7 ҳолат дар ноҳияи Ҷаббор Расулов ва 3 мавриди дигар дар шаҳру ноҳияҳои Хуҷанд ва Бобоҷон Ғафуров ба қайд гирифта шуд.”[99]

Мақсудзода ба саволи рӯзноманигорон, ки чаро масъулон он вақт ин хабари расонаҳоро тасдиқ накарданд, чунин посух дод: “Аввалин маротиба дар ноҳияи Ҷаббор Расулов мо сокинонро бо нишонаҳои бемории коронавируси COVID-19 дар беморхонаи сироятии шаҳри Хуҷанд бистарӣ кардем. Он вақт мо ташхисгоҳи коронавирус надоштем ва тестҳоро ба Душанбе фиристодем, ки ҷавобаш мусбат баромад.”

Он вақт мақомот фавти шаҳрванди 60-соларо тасдиқ карданд, вале гуфтанд, ки ӯ на аз COVID-19, балки аз бемории пневмония ё илтиҳоби шуш фавтидааст. Бибихонум Дарвешзода, сухангӯи вақти Вазорати тандурустии ва ҳифзи иҷтимоии Тоҷикистон рӯзи 6-уми апрели соли 2020 гуфт, ки сокини 60-солаи ноҳияи Ҷаббор Расулов қабл аз марг аз ташхиси коронавирус гузашта буд ва нишонҳои ин вирус дар ӯ тасдиқ нашуд. Ҳамзамон мақомоти тандурустии ҷумҳурӣ ва вилоят тасдиқ карда буданд, ки 13 кормандони беморхонаи ноҳияи Ҷаббор Расулов, ки бо ин бемор сару кор доштанд, фавран карантин шуданд.

Маъруфҷон Ҳоҷибоев, муовини сардори раёсати тандурустии вилояти Суғд дар нишасти хабарии 6 апрели соли 2020 дар шаҳри Хуҷанд гуфта буд: «Дар онҳо илтиҳоби болои роҳи шуш ошкор гардида, 2 нафар ҳарорат доштанд, ки ҳоло паст шудааст. Дар ҳоли ҳозир дар вилояти Суғд ягон нафар гирифтори коронавирус ба қайд гирифта нашудааст.»

Он раддияҳо ва кашолкорӣ дар эътирофи мавҷудияти коронавирус дар Тоҷикистон ҳоло тавре асоснок карда мешаванд, ки мақсади ҳукумат пешгирӣ аз ангехта шудани воҳима ва ҳифзи эътидол буд. Аммо масъулияти ҳуқуқии пинҳон доштани маълумоте, ки ба саломатӣ ва ҳаёти одамон таҳдид мекунад, то ҳол баррасӣ нагаштааст. Ҳамчунин рӯшан нест, кӣ ва кадом ниҳод ба махфӣ кардани ин маълумот дастур додааст, менависад сомонаи Радиои «Озодӣ».[100]

Қобили зикр аст, ки мухбирони бахшҳои гуногуни РАО/РО баъзан ҳангоми фаъолияти журналистӣ дар кишварҳои пахши барнома мавриди лату кӯб қарор мегиранд ё таҳдиди муҷозот мешаванд. Аз ҷумла, 4-уми марти соли 2021 дар маҳаллаи 33-юми шаҳри Душанбе, дар нуқтаи фурӯши сӯзишвории «Соро Ойл» ҳангоми таҳияи гузориш дар бораи афзоиши нархи сӯзишворӣ дар Тоҷикистон, хабарнигорони Радиои Озодӣ – Муллораҷаб Юсуфӣ ва Шаҳло Абдуллоева – ҳадафи ҳамла ва зарбу лат қарор гирифтанд.[101]

Хабарнигорон гуфтанд, дар ҳоле ки онҳо назари як ронандаро ба гарон шудани нархи газу бензин мепурсиданд, як корманди ширкати «Соро Ойл» қатъи наворгириро талаб кард ва наворбардор Шаҳло Абдуллоеваро ба зарб тела дода, пеши камераи наворбардориро гирифт.

Вақте Муллораҷаб Юсуфӣ аз ин амал эътироз намуда, хостааст, ки саҳнаро телефонӣ ба навор гирад, ин мард ҳамла намуда ба ҷоғи ӯ мушт задааст.

Корманди нуқтаи сӯзишворӣ гуфтааст, ки бе ризояти роҳбарият хабанигорон ҳақ надоранд, идораи онҳо ва назарашонро сабт кунанд.

Муллораҷаб Юсуфӣ мегӯяд, ки дар аввал мо низ гапи ӯро пазируфтем ва нуқтаи сӯзишвориро ба навор нагирифтем. Чанд ронанда дар наздикии он буданд ва аз гаронии нархи бензин шикоят доштанд. Мехостем, бо онҳо суҳбат кунем, ки монеи мо шуданд.

Ташхиси пизишкон нишон додааст, ки хабарнигори Радиои «Озодӣ Муллораҷаб Юсуфӣ» аз чапи рӯй осеб дидааст. Пизишкон ба ӯ дастур додаанд, ки бояд ду ҳафта табобат гирад. Қазияи мазкурро маъмурони милисаи ноҳияи Сино ба таҳқиқ гирифтаанд.

Президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Ҷеймӣ Флай ҳамла ба ду хабарнигори бахши тоҷикии радиоро дар Душанбе маҳкум кард. Ӯ5-уми марти соли 2021 дар изҳороте гуфт: «ҳамла ба ду хабарнигори мо дар Тоҷикистон, ки танҳо кори худро иҷро мекарданд, куллан ғайри қобили қабул аст.»[102]

Ҷеймӣ Флай афзуд, ки интизор дорем, пулиси Тоҷикистон ҳодисаро пурра тафтиш мекунад ва замонат медиҳад, ки ҳаққи хабарнигорон барои гузориш додани ошкоро ва бидуни монеа ҳоло ва дар оянда риоя шавад. Дар ҳамин ҳол, Раёсати корҳои дохилии шаҳри Душанбе рӯзи 5-уми март ба хабаргузории «Азия-Плюс» гуфтааст, шахси ҳамлаварро дастгир карданд.

Таъқиби хабарнигорони Радиои «Озодӣ» моҳи апрели соли 2020 дар Ҷумҳурии Қирғизистон низ рӯй дода буд. Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз мақомоти Қирғизистон хост, иддаоҳои як афсари собиқи хадамоти гумрукро таҳқиқ кунад, ки гуфтааст, раисаш ба ӯ амр додааст, “мурда ва ё зиндаи” хабарнигори Радиои «Озодӣ»-ро ба назди ӯ биёрад. Иддаоҳои Эмилбек Кимсанов дар як видеое дида мешавад, ки ҳамсараш Мария Заворотная рӯзи 10-уми апрел дар Фейсбук нашр кард, вале маълум нест, видео кай сабт шудааст.

Эмилбек Кимсанов дар ин навор мегӯяд, Раимбек Матраимов, муовини раиси Хадамоти гумруки Қирғизистон бо ирсоли шумораи телефонҳои Алӣ Токтагунов, хабарнигори Радиои «Озодӣ» ба ӯ чунин амр додааст.

Ҷеймӣ Флай, президенти РАО/РО 11-уми апрели соли 2020 бо нашри як баёнияи расмӣ гуфт, ки Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ҳар гуна таҳдид ба хабарнигоронашро ҷиддӣ мегирад. “Бадгӯиҳои мудавом ва таҳдид ба хабарнигорони Радиои «Озодӣ» аз тарафи Раимбек Матраимову шариконаш барои гузоришҳои таҳқиқотии мо шармовар аст. Ман аз мақомоти қирғиз даъват мекунам, масъулони ин корҳо барои чунин амалҳояшон ба ҷавобгарӣ кашида шаванд.”[103]

Алӣ Токтагунов раҳбари гурӯҳи гузоришгарони бахши қирғизии Радиои «Озодӣ» буд, ки ҳамроҳ бо Барномаи таҳқиқоти коррупсия ва ҷиноятҳои муташаккилона ва вебсайти қирғизии Клооп, гузориши фарогири таҳқиқотиеро нашр карданд, ки дар он роҳҳои ғайриқонунии берун бурдани пул аз Қирғизистон ифшо шудааст.

Дар моҳи апрели соли 2020 раиси бахши Қафқози Шимолии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Аслан Дукаев аз ҷониби раҳбари Чеченистон мавриди таҳдид қарор гирифт. Рамазон Қодиров замоне ки матлаби чолишбарангези РАО/РО дар бораи сиёсати кишоварзии мақомоти чечен дар замони коронавирусро баррасӣ мекард, А. Дукаевро таҳдид намуд. Дар як навори видеоие, ки рӯзи 1-уми апрел дар YouTube нашр шуд, Қодиров бо истифода аз алфози қабеҳ бо ишора ба исми муаллифи матлаб таҳдид кард, ки ӯро шадидан «муҷозот мекунад.»[104]

21-уми апрели соли 2020 президенти РАО/РО Ҷеймӣ Флай дар изҳороте гуфт, таҳдидҳои мустақими раҳбарони минтақавӣ ба журналистон ва таҳдиди ахир ба журналисти РАО/РО Аслан Дукаев дар замоне ки хонандаҳои мо назар ба ҳар вақти дигар бештар ба хабару иттилооти объективӣ эҳтиёҷ доранд, як тамоюли хатарнок мебошад.

Ҷеймӣ Флай ҳамчунин дар изҳороташ гуфт, ки бо вуҷуди таҳдид ба ҷони журналистон дар минтақа, РАО/РО мардуми Чеченистон ва дигар нуқоти Қафқози Шимолиро бо гузоришҳои қобили эътимод таъмин кардааст. Мақомоти Русия бояд уҳдадориҳои худро дар амри таъмини амнияту бехатарии журналистон ва хонаводаҳои онҳо, аз ҷумла афроде ба мисли Аслан Дукаев иҷро бикунанд.

Дар Ҷумҳурии Ӯзбекистон низ ҳузури хабарнигорони РАО/РО-ро хуш надоранд. Масалан, Умид Бобоматов, хабарнигори Радиои «Озодлик» – бахши ӯзбекии радиои мазкур дар Маскавро 4-уми июни соли 2019 баробари ба Тошканд расиданаш тавассути тайёраи хатсайри Маскав – Тошканд аз Ӯзбекистон хориҷ карда, ба Русия пас фиристоданд. Умид Бобоматов дар саҳифаи Фейсбукиаш ин қарори мақомоти Ӯзбекистонро ба фаъолияти касбии журналистиаш рабт дода, навишт: «Дар ҳоле ки афроди муттаҳам ба терроризму экстремизм ба кишвар бармегарданд, журналист ба як нафари хатарноктар табдил ёфтааст… Чунин ба назар мерасад, ки бархе намояндагони ҳукумат фақат ҳақиқати тарафи худро доранд…».[105] Воқеан, Умид Бобоматов, ки солҳои зиёде ба ҳайси хабарнигори Радиои «Озодлик» дар Маскав фаъолият дорад, зодаи ноҳияи Ашти Тоҷикистон мебошад.

Бояд гуфт, ки расонаҳои хориҷӣ бо баҳонаи густариши демократия дар ҷаҳон ба корҳои дохилии кишварҳои зери манфиаташон дахолат мекунанд. Масалан, 14 ноябри соли 2019 роҳбари комиссияи Думаи давлатии Федератсияи Русия оид ба таҳқиқи дахолати хориҷӣ, раиси кумита оид ба амният ва мубориза бо коррупсия Василий Пискарев гуфт, ки ташкилотҳои ҷамъиятии хориҷӣ ва васоити ахбори омма кӯшиш карданд, ки дар сиёсати дохилӣ дар 19 сохтори Федератсияи Русия, аз ҷумла дар Маскав ва Санкт-Петербург дахолат кунанд. «Чунин фаъолиятро 12 давлати Аврупо ва ИМА анҷом додаанд», — гуфтааст В. Пискарев.[106]

Қобили зикр аст, ки имрӯз Радиои «Озодӣ» аз технологияҳои иттилоотии муосир васеъ истифода мебарад ва дар Тоҷикистон дар пахши иттилоъ ҳамто ва рақиби арзанда надорад. Ба қавли мудири вақти бахши тоҷикии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Соҷидаи Мирзо (С. Ҷахфарова) миссия ё худ вазифаи аслии радио дар тӯли шаст сол тағйир наёфтааст. Ӯ мегӯяд: «… мо ҳоло аз фанновариҳои муосир бештар аз дигарон истифода мебарем ва метавонем миссияи худро тавасссути ин платформаҳо (Интернет, видео, телефонҳои мобил, телевизионҳои моҳворавӣ) низ анҷом бидиҳем. Вазъи мо имрӯз беҳтар аз дигар расонаҳои хабарии Тоҷикистон аст».[107]

Баъди барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ тарғиботи кишварҳои абарқудрати Ғарб ба давлатҳои соҳибистиқлоли миллӣ тавсеа ёфт. Аз ҷумла, баъди соҳибистиқлолияти Тоҷикистон пахши барномаҳои тоҷикии Радиои «Озодӣ» ба се соат ва баъдан ба шаш соат дар як рӯз расиданд.

Соли 2016 маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» барои боз ҳам тавсеа додани тарғибот ба кишварҳои Осиёи Марказӣ лоиҳаи наверо бо номи Умури ахбори Осиёи Марказӣ роҳандозӣ намуд.  Дар шуъбаи мазкур беш аз 10 нафар фаъолият мекунанд, ки ҳамашон донандаи забонҳои миллии кишварҳои Осиёи Марказӣ мебошанд. Умури мазкурро то (2 апрели соли 2019) директори бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» таъийин шуданаш журналисти тоҷик, Салими Аюбзод роҳбарӣ мекард.

            Умури номбурда ҳамарӯза дар сомонаи худ — www.centralasian.org  ахбор, акс ва маводи видеоии ройгонро нашр мекунад ва ба почтаи электронии обуначиён — журналистон ва ВАО-и Осиёи Марказӣ мефиристад. Дар ҳамин ҳол ВАО-и обуначӣ метавонад бе нишон додани сарчашмаи иттилоъ ва ё бо он маводи мазкурро озоду ройгон истифода барад. Маводи мазкур ба забонҳои қазоқӣ, қирғизӣ, ӯзбекӣ, тоҷикӣ ва русӣ барои кишварҳои Осиёи Марказӣ ба ғайр аз Туркманистон таҳия карда мешаванд.[108] Дар сомона бахши «Директ» — сервиси кушодаи рақамии маводҳои аудиовизуалӣ мавҷуд аст, ки барои телевизиону радио ва истифодаи рақамӣ пешбинӣ шудааст. Обуначиён худ метавонанд мустақиман маводи заруриашонро аз махзани «Директ» дастрас намоянд. Ба расонаҳои минтақа ҳақ дода мешавад, ки аз ин матлабҳо ба сурати комил ва ё ҷузъӣ истифода баранд. Бо дархости муштариён ба онҳо шакли аслии наворҳои видеоӣ низ фиристода мешавад. Дар сомонаи www.centralasian.org гуфта мешавад, ки ҳадафи лоиҳа мусоидат ба ҷамъоварӣ, пахши озоди иттилоъ ва кумак ба ВАО-и кишварҳои Осёи Марказӣ мебошад.

Маводи Радиои «Озодӣ»-ро ба ғайр аз сомонаи худи радио – http://www.ozodi.org боз дар шабакаҳои иҷтимоӣ ба мисли «Фейсбук», «Одноклассники», «Твиттер», «Ютуб» дастрас кардан мумкин аст. Дар сомона бошад, ба ғайр аз мутолиаи матнҳо маводи радиоро метавон гӯш кард ё тамошо намуд. Ҳамчунин ҳар рӯз аз соати 17 то 17:15 пахши мустақими хабарҳои рӯзи Тоҷикистону минтақа ва ҷаҳон аз «Ozodi TV» сурат мегирад.

13 январи соли 2021 мудири бахши тоҷикии РАО/РО Салими Аюбзод дар саҳифаи фейсбукии худ навишт, ки шумораи пайравони «Инстаграм»-и “Озодӣ” (https://www.instagram.com/radioiozodi/?hl=ru) ба 1 миллион нафар расид. Моҳи апрели соли 2020 бошад, саҳифаи «Ютуб»-и Радиои «Озодӣ» ин қулларо гузашта буд. Дар як соли охир 518 000 кас мухлиси ин сафиҳа шуданд. Видеоҳои он дар як сол 75 миллион бор дида шуда, 7 миллиарду 250 миллион бор ба муҳтавои саҳифа вокуниш кардаанд. Видеоҳои IGTV, яъне телевизиони ин сафиҳа 92 миллион бор дида шудаанд.

Бояд зикр кард, ки маводи Радиои «Озоди»-ро баъзе расонаҳои Тоҷикистон таблиғ мекунанд. Масалан, Сомонаи ОИ «Азия плюс» — news.tj ҳамарӯза сархати барномаҳои Радиои «Озодӣ»-ро бо унвони «Ахбори Радиои «Озодӣ»: Имрӯз дар Тоҷикистон ва ҷаҳон» анонс мекард.[109]

Ба ғайри ин Радиои «Имрӯз» чанд сол боз ҳар рӯзи корӣ аз соати 8:00 то соати 8:10 дақиқа рӯи мавҷи 107,4 FM ахбори Радиои «Озодӣ»-ро пахш мекунад.

Телевизиони СМТ бошад, чанд сол боз барномаи ахбори нимсоатиаи Телевизиони «Настоящее время»-ро пахш мекунад. Албатта, барои пахши матлаби Радиои «Озодӣ» ва Телевизиони «Настоящее время» ба онҳо аз ҷониби ин расонаҳо маблағи муайяне пардохта мешавад.

Бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» 29 декабри соли 2020 як маълумотномаеро чун ҳисобот аз фаъолияташ дар соли равон (2020) ба нашр расонида, навишт, ки пандемияи коронавирус масири кори Радиои «Озодӣ»-ро дар соли пурталотуми 2020 то андозае дигар карда, масъалаи саломатии одамон ба ҷойи аввал баромад.[110]

Радиои «Озодӣ» аз аввалин расонаҳои тоҷикӣ буд, ки аз моҳи январи соли 2020 хабарҳоро оид ба коронавирус ба мухлисонаш дар Тоҷикистон расонид. Ҳамзамон дар пайи таҳияи огоҳнома ва роликҳои тавсиядиҳанда шуд, гуфта мешавад дар ин маълумотнома.

Барои ин Радиои «Озодӣ»-ро ба воҳимапароканӣ айбдор карданд. Мақомоти Тоҷикистон батакрор мегуфтанд, ки дар Тоҷикистон коронавирус нест. Намояндаи, пешини Созмони Ҷаҳонии Тандурустӣ сухани онҳоро тасдиқ мекард. Беморон ва фавтидагонро қурбонии «илтиҳоби шуш» меномиданд, аммо чораҳои эҳтиётии дафн шубҳабарангез буданд, омадааст дар маводи мазкур.

5-уми апрели соли 2020 Радиои «Озодӣ» аз марги як марди 60-сола ва карантин шудани бемористоне дар вилояти Суғд хабар дод. Рӯзи дигараш мақомоти тиббии кишвар дар Душанбе ва Хуҷанд бо баргузории нишастҳои матбуотӣ, ҳарчанд ин хабарро рад накарданд, гуфтанд, ки он набояд ба коронавирус рабт дода шавад.

Дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва сомонаҳои ҳукуматӣ ҳамлаи бесобиқа ба Радиои «Озодӣ» роҳандозӣ шуд, гуфта мешавад дар ин маълумотномаи фаъолият. Радиои «Озодӣ» ба иғвогарӣ ва дурӯғпароканӣ айбдор мешуд, аммо мардум огоҳ шуданд ва даст ба чораҳои эҳтиётӣ заданд.

Ҳамагирии COVID-19 вазъи муҳоҷирон ва мусофирони тоҷикро дар Русия ва кишварҳои дигар сангин кард. Гузоришҳои Радиои «Озодӣ» имкон доданд, ки мақомоти давлатии Тоҷикистон аз вазъи онҳо огоҳ шаванд ва чораҳои кумакро роҳандозӣ кунанд. Дар баъзе аз мавридҳо «Озодӣ» номаҳои мусофирони дармондаро ба Вазорати корҳои хориҷии Тоҷикистон ва шумораҳои тамоси вазоратро ба онҳо расонид.[111]

Бо мадади Бахши қазоқии Радиои «Озодӣ» аз вазъи ҳазорон муҳоҷири дармонда дар марзи Қазоқистону Ӯзбекистон хабар дода шуд ва Созмони Ҷаҳонии Муҳоҷират якҷо бо диаспораи тоҷикони Қазоқистон ва сафорати Тоҷикистон дар ин кишвар бозгардони муҳоҷиронро ташкил намуд.

Дар баробари таваҷҷуҳи хос ба вазъи мардум дар аҳди коронавирус Радиои «Озодӣ» аз ҳаёти одамон ва оилаҳои осебпазир гузориш дод ва тавонист, кумаки хайрандешонро ба онҳо илҳом бахшад.

Масалан, моҳи июли соли 2020 зиндагии сахти бобою бибӣ бо се набераи маълул аз ноҳияи Рӯдакӣ дар Радиои «Озодӣ» нашр шуд. Майдагул ва Маҳмадӣ Шарифовҳо шикоят карданд, ки мақомот маълулии кӯдаконро напазируфтанд ва ба онҳо кумаки иҷтимоӣ нарасонданд.

Пас аз ду моҳи нашри қисса хабарнигорони мо мушоҳида карданд, ки дар зиндагии ин оила тағйироти муҳим рух додааст. Даҳҳо шаҳрванди одӣ, раёсати «Ориёнбонк» ва пизишкон ба хонавода кумак карданд ва акнун натанҳо дар чеҳраи қаблан маҳзуни кӯдакон ханда пайдо шуд, балки сиҳатии онҳо ҳам то ҷое беҳбуд ёфт. Баъд аз пахши филми «Давлати пирӣ» даҳҳо нафари дигар ба мадади хонавода шитофтанд, омадааст дар ин маълумотнома.

Нашри филми “Нони оҳанин” аз рӯзгори пурмашаққати Маҳбуба Ғаниева яке аз дигар корҳои мондагори тими Радиои «Озодӣ» буд, ки вокуниши ҳазорон нафарро дар шабакаҳои Интернет ва ҷомеа ба миён овард, гуфта мешавад дар ҳисоботи солонаи радио. Филм аз саргузашти талхи зани 45-сола ва 3 фарзандаш қисса мекунад.

Маҳбуба пас аз марги шавҳар аз ҳаққи зист дар хонаи волидони шавҳараш маҳрум шудааст. Вай дар канори шаҳри Кӯлоб манзили нимсохтеро ба иҷора гирифта, бо ду духтари ноболиғаш бо ҷамъоварӣ ва фурӯши оҳанпора рӯз мегузаронд. Баъд аз як моҳи нашри филм хайрхоҳон ба онҳо хона хариданд.

Дар як матлабе дигари Радиои «Озодӣ» дар соли 2020 аз тасмими тахриби қисме аз Хона-музейи Садриддин Айнӣ хабар дода шуд. Дере нагузашта баъд аз нашри хабари «Озодӣ» масъулони шаҳрдорӣ вокуниш карданд. Ҳамин тавр тасмими тахриб лағв шуд, омадааст дар маълумотномаи радио.

Ноҳияи Рӯдакӣ дар солҳои охир зуд-зуд бо тақсими ғайриқонунии замин ва заминфурушӣ расонаӣ мешавад. Моҳи ноябри соли 2020 Радиои «Озодӣ» дар ин бора як матлаби таҳқиқӣ пахш кард. Пас аз панҷ рӯзи нашри таҳқиқоти Радиои «Озодӣ» дар бораи тақсими нодурусти замин раиси ноҳия Рустам Акрамзода аз вазифа барканор шуд, гуфта мешавад дар ҳисобот аз фаъолияти радио.

Радиои «Озодӣ» дар соли 2020 барандаи Ҷоизаи байналмилалии ба номи Дэйвид Бурк шуд, ки барои шараф, шуҷоат ва ҳунари касбӣ дода мешавад. Дар маросими тақдими ҷоиза гуфта шуд, ки Радиои «Озодӣ» пайрави меъёрҳои баланди журналистӣ, ҳақиқатнигорӣ, ошкоргӯӣ ва тавозун буда, суханаш таъсир дорад.[112]

Қобили зикр аст, ки сабаби асосии ба расонаҳои хориҷӣ рӯ овардани аҳолии Тоҷикистон набудани эътимод ба ВАО-и кишвар аст. Мутаассифона, бо сабабҳои гуногун ВАО-и Тоҷикистон пахши иттилои воқеӣ ва беғаразро барои аҳолӣ таъмин карда наметавонад. Воқеан, то он вақте ки ВАО-и чи давлатӣ ва чи хусусии Тоҷикистон ба аҳолӣ сари вақт хабари воқеӣ ва беғаразро пешниҳод накунанд, муштариёни расонаҳои хориҷӣ коҳиш нахоҳанд ёфт.

СОХТОР ВА СИЁСАТИ КАДРИИ РАДИОИ «АВРУПОИ  ОЗОД»/  РАДИОИ «ОЗОДӢ»

Расман Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» як корпоратсияи хусусии ғайритиҷоратӣ мебошад, ки тибқи қонунгузории Штати Делавэри Иёлоти Муттаҳидаи Америка таъсис ёфтааст. Корпоратсия аз ҷониби Ҳукумати Федеролии ИМА аз рӯи иҷрои шартҳои пешбинишуда таъмини молиявӣ мешавад. «Иҷрои кадом шартҳо?» -ин барои ҷомеа номаълум аст.

Шӯрои идораи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ роҳбарияти умумии тамоми радиошунавонии байналхалқиро, ки Ҳукумати ИМА маблағгузорӣ мекунад, ба дӯш дорад. Ба қавли маъмурияти РАО/РО шӯрои мазкур ба сиёсати редаксионии радио дахолат накарда, мақомоти дигари ҳукуматро низ намегузорад, ки мустақилияти радиоро халалдор намоянд. Штаб-квартираи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» феълан дар шаҳри Вашингтони ИМА ва маркази таҳияву пахши барномаҳои радио дар шаҳри Прагаи Ҷумҳурии Чех ҷойгир аст.

Ба фаъолияти радио бевосита президенти он, ки ҳамзамон директори генералӣ маҳсуб мешавад, роҳбарӣ мекунад. Ӯ масъули ҳамоҳанг сохтани сиёсати умумии радиошунавонӣ бо дастури сиёсати хориҷии «Қасри Сафед», Департаменти давлатӣ ва Конгресси ИМА мебошад. Президент лоиҳаҳои навро мутобиқ мекунад, ба гирифтани маблағҳои иловагӣ муваффақ мегардад. Пас аз президент директори барномаҳо, маъмури таъминоти техникӣ ба фаъолияти радио роҳбарӣ мекунанд.[113]

Солҳои 1994-1997 Кевин Клоуз президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» буд ва масъулияти аз Мюнхен ба Прага кӯчонидани радиоро ба дӯш дошт. Баъди ин аз соли 2008 ӯ роҳбари Радиои миллии ҷамъиятии ИМА (NPR) буд. Кевин Клоуз фаъолияти журналистиашро аз рӯзномаи «Washington Post» шурӯъ карда, он ҷо 25 сол кор кардааст.

Ислоҳоти кадрӣ дар Радиои «Озодӣ» бо ислоҳоти маъмурӣ мувофиқ афтод. Соли 1993-ум шикоятҳо вобаста ба коррупсия ва хароҷоти зиёд дар Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар конгресс афзоиш ёфтанд. Ниҳоят дар Конгресси ИМА масъалаи мазкур баррасӣ гардида, тасмим гирифта шуд, ки минбаъд буҷаи солонаи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз 227 миллион доллар то 75 миллион доллар коҳиш дода шавад. Дар ҳамин ҳол аъзои конгресс ба он эътимод карданд, ки даҳсолаи наздик Русия ба Америка ҳеҷ таҳдиде намеорад.  

Ибтидои соли 1995-ум дар таърихи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» бори аввал тағйироти ҷиддии кадрӣ гузаронида шуд. Бинобар кам карда шудани буҷаи радио аз ҷониби Конгресси ИМА як қисми кормандон ба нафақа гусел карда шуданд ва ё аз кор сабукдӯш гардиданд. Савик Шустер, ки он вақт муовини директори бахши русии Радиои «Озодӣ» буд, мегӯяд: «Танҳо теъдоди кормандони умури хизматрасонӣ, ки маҳсулотро ба эфир пахш мекарданд, аз 125 нафар то 20 нафар ихтисор карда шуданд».[114]

 Бояд зикр кард, ки аз 227 миллион доллар то 75 миллион доллар коҳиш ёфтани буҷаи солонаи Радиои «Аврупои озод/Радиои «Озодӣ» хароҷотро кам карда бошад ҳам, он ба маҳсулнокии фаъолияти радио чандон таъсир накардааст. Зеро хароҷоти радио аз ҳисоби ихтисори кормандони асосӣ дар идораи марказӣ ва ҷалби хабарнигорони маҳаллӣ бо маоши кам дар кишварҳои пахши барномаҳо, хеле коҳиш ёфтааст.

Воқеан, ҳамон солҳо дар бахшҳои гуногуни Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» ҳудуди 1100 нафар кор мекарданд. Пас аз ислоҳоти кадрӣ солҳои 1995-2000 дар офиси марказии Радиои «Аврупои озод», Радиои «Озодӣ» беш аз 500 нафар хабарнигорону таҳиягарон ва кормандони техникиву идорӣ фаъолият доштанд. Дар ибтидои соли 2021 бошад, шумораи кормандони РАО/РО 623 нафарро ташкил медод.

Бояд гуфт, ки сохт ва сиёсати кадрҳо бо ҳадафҳои радио алоқамандии ногусастанӣ доранд. Ҳамин аст, ки маҳорат ва истеъдоди кормандон масъулини Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озоди»-ро кам ба ташвиш меорад. Роҳбарони радио ба эътимоду садоқати кормандон нисбат ба супориш ва идеалҳои соҳибони радио арҷ мегузоранд.

То пош хӯрдани СССР аксари кормандони Радиои «Озодӣ» шахсони даъватшудаи ғайриҳирфавӣ буданд ва аз жанрҳои журналистӣ хабар надоштанд. Азбаски усули кори радиоро беғаразӣ дар интихоб ва пахши факт меҳисобиданд, журналистон ҳар гуна шарҳу эзоҳро доир ба мавзӯъ зиёдатӣ медонистанд. Ҳамин буд, ки бахши тоҷикии радио аксаран барномаҳои ахборӣ пахш мекард. Дар ҳамин ҳол таҳлилу натиҷагирӣ фақат дар барномаҳои журналисти касбӣ — Музаффар Орифӣ садо медоданд. Ӯ дар гуфторҳояш ҳеҷ гоҳ аз ҳадди эътидоли муносибат убур намекард. Сабки гуфтораш тамкини хоса дошт: агар рӯйдодро дар СССР-и собиқ интиқод бикунад, онро аз паҳлуҳои иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодӣ собит мекард. 

Аз соли 1997 то соли 2005 Томас Дайн дар вазифаи президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» фаъолият кард. Ӯ моҳи июли соли 2005 барои бесарусомониҳо дар фаъолияти радио аз кор сабукдӯш гардид. Вазифаи мазкурро муваққатан директори барномаҳои РАО/РО Ҷефф Тримбл иҷро мекард.

Моҳи январи соли 2013 журналисти 72-сола Кевин Клоуз иҷрокунандаи вазифаи президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» таъйин гардид.[115] Ӯ дар ин вазифа Стивен Корнро, ки барои ғайрисамаранок иҷро кардани вазифааш охири моҳи декабри соли 2012 сабукдӯш шуда буд, иваз намуд. С. Корн моҳи июни соли 2011 ба ин вазифа таъйин шуда буд ва пештар ба ҳайси роҳбари Телевизиони CNN кор мекард. Ҳамин тавр Кевин Клоуз бори дуюм буд, ки ин вазифаи пурмасъулиятро ба дӯш гирифт.

Моҳи июни соли 2016 Томас Кент президенти РАО/РО таъйин шуд.[116] Ӯ солиёни зиёд дар ОИ «Associated Press» кор кардааст. Аз ҷумла, мудири дафтари АП дар Маскав буд. Томас Кент Донишгоҳи Йелро хатм карда, 4 забони хориҷиро медонист. Аз ҷумла ба забони русӣ ҳарф мезад. Ӯ 1-уми октябри соли 2018 эълон кард, ки вазифаашро тарк мекунад.[117]

Ҷеймӣ Флай аз моҳи августи соли 2019 президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» буд. Баъдан аз моҳи июни соли 2020 ноиби президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ва сармуҳаррири шабака Дейзи Синделар иҷрокунандаи вазифаи президенти радиои мазкур таъйин шуд.  18 декабри соли 2020 Майкл Пак, раиси USAGM Тед (Тадеуш) Липйен, корманди пешини «Садои Амрико»-ро президенти нави Радиои Аврупои Озод/Радиои Озодӣ таъйин кард.  Дейзи Синделар бошад, ба вазифаи пешинаи худ баргашт.

Тед Липйен аксари фаъолияташро ба пахши байналхалқии ИМА бахшидааст.[118] Ӯ аз соли 1981 то соли 1993 мудири умури лаҳистонии Радиои «Садои Амрико» буд. Солҳои 1993 – 2003 ҳамчун мутахассис  ва директор оид ба маркетинги  Евразия дар Шӯрои идораи пахши радиову телевизион (Broadcasting Board of Governors’) фаъолият кард. Баъдан ӯ ба «Садои Амрико» баргашта солҳои 2003 – 2005 дар вазифаи мудири шуъбаи Евразия ва солҳои 2005 — 2006 ҳамчун иҷрокунандаи муовини директор фаъолият намуд. Тед Липйен баъди тарки хидмати давлатӣ соли 2008 ташкилоти ғайритиҷоратии «ВАО-и ройгони онлайнӣ» (Free Media Online)-ро таъсис дод, ки озодии ВАО-ро дар тамоми ҷаҳон дастгирӣ мекард. Т. Липйен дараҷаи бакалаврро бо ихтисоси муносибатҳои байналхалқӣ дар Донишгоҳои  Ҷорҷ Вашингтон гирифтааст.

20-уми январи соли 2021 Майкл Пак, дастнишондаи президент Доналд Трамп баъди сари қудрат омадани президенти нави Амрико бо хоҳиши Ҷо Байден аз мақоми раҳбари USAGM истеъфо дод. Ҷо Байден баъди чанд соати савганди президентӣ хӯрдан Келу Чао, журналисти америкоии зодаи Тайванро, ки 40 сол дар «Садои Амрико» кор карда,[119] вазифаи директори барномаҳоро ба дӯш дошт, иҷрокунандаи вазифаи президенти USAGM – Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-глобалӣ таъйин намуд. Ӯдар навбати худ бо як фармонаш аз 22-юми январи соли 2021, президенти РАО/РО Тед Липйенро ҳамроҳ бо раҳбарони Радиои «Осиёи озод» ва Шабакаҳои Шарқи Наздик ҳамагӣ баъди як моҳи таъин шуданашон ба ин мақом барканор кард.[120] Келу Чао ба ҷои Тед Липйен боз Ҷеймӣ Флайро президенти РАО/РО таъйин намуд ва ӯ 16-уми феврали соли 2021 ба иҷрои вазифаи худ оғоз кард.

Ба қавли муҳаққиқи руc А. Панфилов солҳои 70-ум вазифаи бевоситаи алоқачии байни Радиои «Озодӣ» ва Кумитаи Радиои «Озодӣ» дар Ню-Йорк ва ҳамчунин вазифаи роҳбари асосиро дар Мюнхен мушовири аврупоӣ, ки президенти «Комитети Радиои «Озодӣ» таъин мекард, иҷро менамуд. Директор ва ҷонишини директори Радиои «Озодӣ» — кормандони касбии Раёсати марказии кашшофии ИМА тобеи мушовир буданд. Дар назди мушовир ва директор органи машваратӣ — шӯрои муҳаррирон амал мекард.  Ҳар вақте ки шӯро тавсияи пахши барномаҳоро таҳия мекард, онро аввал директор, баъдан мушовири аврупоӣ ва пасон президенти «Кумитаи Радиои «Озодӣ» дар шаҳри Ню-Йорк аз назар мегузаронданд. Баъд аз ин тавсиянома ба Вашингтон расида, тасдиқи ниҳоӣ мегирифт ва ҳамчун нишондоди дастурӣ пас баргардонида мешуд. Яъне, аз Вашингтон ба Ню-Йорк ба президенти «Комитети Радиои «Озодӣ», аз он ҷо ба Мюнхен, ба директори Радиои «Озодӣ» ва ахиран аз тариқи шӯрои муҳаррирон дастур ба иҷрокунандагони бевосита расонида мешуд.[121] То тасдиқи ниҳоӣ зинаҳои зиёдро гузаштани тавсиянома бевосита аз нозук будани муборизаи идеологӣ сарчашма мегирад. Дар ин чанд зинаи роҳбарӣ тавсиянома аз назари даҳҳо нафар масъулини таблиғ гузашта, майдатарин ҷузъиёт ба эътибор гирифта мешуд, то ин ки барномаҳои радио ба таври самаранок ба ҳадаф расанд.

Ба қавли А. Панфилов системаи шуъбаҳои Радиои «Озодӣ» солҳои 70-ум ба иҷрои 3 амалиёт: бурдани тарғиботи тахрибкорона бар зидди Иттиҳоди Шӯравӣ, фаъолияти кашшофӣ ва барқарор намудани робита бо муҳоҷирон аз СССР мувофиқ карда шуда буданд.

Ба гуфти муҳаққиқ назорати умумии таҳияи барномаҳои радиоро шуъбаи барномаҳо ба дӯш дошта, он ба фаъолияти редаксияҳои миллӣ роҳбарӣ мекунад. Дар ин редаксияҳо маҳсулоти тарғиботии Радиои «Озодӣ» ташаккул меёбад. Яъне, ба забони зарурӣ тарҷума шуда аз ҷониби гӯяндаҳо қироат мегардад. Бино ба маълумоти А. Панфилов «моҳи январи соли 1973 редаксияҳои миллии Радиои «Озодӣ» ба 18 забони халқҳои СССР барнома пахш мекарданд».[122]

Ба қавли Сиг Михелсон, собиқ президенти Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» миёнаи соли 1980-ум РАО/РО ба 21 забон ба Иттиҳоди Шӯравӣ ва Аврупои Шарқӣ барнома пахш мекард. Барномаҳои вай ба 6 забон барои Полша, Чехословакия, Венгрия, Руминия, Булғория ва 15 забон барои СССР садо медоданд.[123]

Ҳини таъсиси Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» асосан фирориёни режими сталинӣ, муҳоҷирон ва хориҷёне, ки забони пахши барномаро медонистанд, ба кори он ҷалб мешуданд. Дар Радиои «Аврупои озод» интихоби кадрҳо  мушкилие надошт. Вале дарёфти кормандоне, ки ба забони русӣ ва халқҳои СССР ҳарф мезаданд, чандон осон набуд. Аз ин рӯ, он вақт бештари кормандони Радиои «Озодӣ» журналист набуданд. Ба шахсе, ки мехост чизеро омӯзад, сохтори хуб ташкилёфтаи Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» чунин имконият фароҳам меовард. Шахс дар вақти кор таҷриба ва малака меандӯхт ва дар курсҳои вижаи бепули радио забони англисӣ меомӯхт.

Барои кормандони Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» аз рӯзҳои аввали таъсиси радио менеҷерҳои Раёсати марказии кашшофӣ беҳтарин шароити кору зиндагиро муҳайё карда буданд, мегӯяд муҳаққиқ Эйтан Финкелштейн. — Ба кормандони радио шаҳрвандии ИМА, маоши зиёд, манзили бепул ва ғайра кафолат дода мешуд.[124]

Шароити хуби моддӣ имкон медиҳад, ки ҳамчун корманди доимӣ ва ё ғайриштатӣ ҳар кадом журналист, нависанда ва умуман мутахассиси ин ё он соҳа ба Радиои «Озодӣ» ҷалб карда бишавад.

Чӣ тавре ки қайд кардем, пахши барномаҳои Радиои «Озодӣ» ба забони тоҷикӣ соли 1954 зимни шуъбаи барномаҳои ӯзбекӣ шурӯъ шуданд ва ҳафтае 3 маротиба 5-дақиқагӣ садо медоданд. Соли 1956 шуъбаҳо муттаҳид гардида, «Туркистон» ном гирифт ва аз он вақт то соли 1977 барномаҳои тоҷикӣ ҳафтае 3 маротиба 10-дақиқагӣ пахш мешуданд.  Барномаҳои шуъбаи «Туркистон» аз 3 қисмат иборат буда, барномаҳои «Туркистон-1» барои Ҷумҳурии Сотсиалистии Ӯзбакистон, барномаи «Туркистон-II» барои Ҷумҳурии Сотсиалистии Қазоқистон ва барномаҳои «Туркистон-III» барои ҷамоҳири сотсиалистии Туркманистон, Қирғизистон ва Тоҷикистон равона шуда буданд. Аввалин корманди Радиои «Озодӣ», ки ба забони тоҷикӣ барнома таҳия мекард, Камол Олтой (ба қавли Музаффар Орифӣ вай бародари шоири тоҷик Муҳиддин Аминзода) буд. Ӯ пас аз инқилоби Октябр аз ватан ҳиҷрат карда, дар Туркия сукунат дошт ва аз он ҷо ба Радиои «Озодӣ» ба кор даъват шуд. Пас аз ӯ боз аз Туркия тоҷики зодаи Афғонистон Мир Сарвар ҳамчун корманди барномаи тоҷикӣ ба кор омад. Ин ду нафар то соли 1975 таҳия ва пахши барномаҳои тоҷикиро ба дӯш доштанд.

Соли 1975 Музаффар Орифӣ (Маркиел Даниэл), яҳудии бухороӣ, ки собиқ корманди рӯзномаи «Тоҷикистони Советӣ» буд, ба Радиои «Озодӣ» даъват карда шуд. Бо ташаббуси Музаффар Орифӣ, ки журналисти касбӣ буд, соли 1977 шуъбаи вижаи тоҷикӣ дар Радиои «Озодӣ» таъсис ёфт, ки барномаҳояш нимсоатӣ 2 маротиба ҳар рӯз ба ғайри рӯзи якшанбе садо медоданд. Аз соли 1978 рӯзҳои якшанбе низ барномаҳои бахши тоҷикӣ пахш мешуданд. Баъдан барномаҳои бахши тоҷикӣ нимсоатӣ, шабонарӯзе 4 маротиба садо медоданд.

Ба гуфти Музаффар Орифӣ, ки мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» буд, охири солҳои 80-ум дар шуъбаи мазкур Мир Сарвар, Ҳошим Муманд (Ҳабиб Ҳошимӣ), Семеъ Аббос (Саид Сабоҳ) ва хонум Гулбаҳор, ҳамагӣ 5 нафар кор мекарданд. Баъдан ба онҳо Фавзия Барлос пайваст. Муддате дар ин бахш Муҳоҷирзод ном муҷоҳиди афғон низ кор кардааст. Ҳамчунин якчанд сол то аз Мюнхен ба Прага кӯчидани радио Умар Қанот корманди бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» буд (баъд корманди бахши уйғурии Радиои «Осиёи озод»-и ИМА). Он солҳо дар бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» ягон нафар тоҷики тоҷикистонӣ кор намекард.

Аввали соли 1995 ба бахши мазкур, ки бояд аз Мюнхен ба Прага мекӯчид, ба ҷои кормандоне, ки ба нафақа рафтанд, журналистони фирории тоҷик Салими Аюбзод, Обидҷон Шукурзода, Равшани Темуриён, Искандар Алиев (Хоҷа Мирзода ё Искандар Хоҷамирзода), Бадалбибӣ Алиева (Гулбаҳор Муродӣ, завҷаи Салими Аюбзод) даъват шуданд.[125] 

Соли 1997 собиқ корманди рӯзномаи «Ҷумҳурият» Холидаи Қодир (Фарангис Наҷибулло), ки дар Лондон зиндагӣ мекард ва бо радио ҳамкорӣ дошт, барои кори доимӣ ба Прага омад.

Баъдан моҳи августи соли 1998 ба онҳо Соҷидаи Мирзо пайваст. То соли 2002 дар шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» ба ғайр аз ашхоси номбаршуда аз ҳайати қаблӣ Ҳошими Муманд ва Самеъ Аббос, ки зодагони Афғонистонанд, кор мекарданд. Бо ифтитоҳи шуъбаи радио барои Афғонистон Ҳошими Муманд сармуҳаррири ин шуъба ва Самеъ Аббос мудири бахши дарӣ таъин шуданд. Пас аз соли 2000 ба шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» аз Тоҷикистон Тоҳири Сафар, Хиромон Бақозода (ҳар ду аз Оҷонсии иттилоотии «Asia-Plus») Мирзои Салимпур ва Саидқосим Қиёмпур (Ҷалолов) даъват шуданд. Аввали соли 2006 ба «Озодӣ» аз Радиои Би-Би-Си Шавкати Раҷабиён (Дориёнуши Эрондӯст) омад ва баъди аз вазифа рафтани Масъумаи Турфа ӯ низ ба Лондон баргашт. Баъдан аз Радиои Би-Би-Си Нурмуҳаммад Холзода ба Радиои «Озодӣ» гузашт.  Аз соли 1995 то соли 2005 вазифаи мудири шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ»-ро эронии озартабор Аббоси Ҷаводӣ ба дӯш дошт. Баъдан Масъумаи Турфа (эронӣ), ки дар Радиои Би-Би-Си хабарнигор буд, мудири шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» таъйин гардид. Сипас Қудрат Шаҳидӣ (писархолаи Аббоси Ҷаводӣ, ки дар ИМА дар мағозаи компютерфурӯшӣ кор мекард) ва баъдан, соли 2009 Соҷидаи Мирзо мудири бахши тоҷикӣ таъйин шуданд.

Воқеан, 2 апрели соли 2019 ба қавли собиқ хабарнигори РО Мирзои Салимпур мудири собиқи идораи барномаҳои Осиёи Марказии Радиои “Озодӣ” Аббоси Ҷаводӣ ҳамроҳи Соҷидаи Мирзо, мудири бахши тоҷикии ин радио ба таври шармандавор ба далели поймол кардани принсипҳои журналистика ва дар хидмати Ҳукумати Тоҷикистон қарор додани ин радиои амрикоӣ пеш карда шуданд.[126] Баъди аз вазифа озод шудани Аббоси Ҷаводӣ ба ҷои ӯ Венера Ҷуматаева иҷрокунандаи директори идораи барномаҳои Осиёи Марказӣ таъйин гардид. То ин вақт ӯ директори бахши қирғизии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» буд.[127] В. Ҷуматаева аз соли 2001 дар офиси марказии РАО/РО дар Прага кор мекунад. Дар ҳамин ҳол Гулойим Ашакеева, ки аз соли 2011 дар Прага сармуҳаррири сомонаи қирғизӣ буд, директори бахши қирғизӣ таъйин гардид.

Моҳи январи соли 2020 нависанда ва журналисти ӯзбек Ҳамид Исмоилов (Абдулҳамид Исмоил) директори идораи барномахои Осиёи Марказии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» таъйин гардид.[128]  Ҳамид Исмоилов 65-сола буда, ба забонҳои англисӣ, русӣ, фаронсавӣ ва ӯзбекӣ ҳарф мезанад. Ӯ соли 1992 Ӯзбекистонро тарк кард ва барои кору зиндагӣ ба Лондон рафт. Ҳ. Исмоилов дар бахши ҷаҳонии Ширкати Би-Би-Си кор карда, то ба дараҷаи роҳбари идораи барномаҳои Осиёи Марказӣ расид.

2 апрели соли 2019 Салими Аюбзод, ки аз соли 1995 дар бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» кор мекард ва аз соли 2015 вазифаи директори умури ахбори Осёи Марказиро ба дӯш дошт, ба ҷои Соҷидаи Мирзо мудири бахши тоҷикии РАО/РО таъйин шуд. Ба қавли сармуҳаррири РАО/РО Нанд Пейч «Салимҷон ҳамчун директори умури ахбори Осёи Марказӣ дар чор кишвари минтақа шабакаеро бо 700 нашрия  таъсис дод, ки онҳо пайваста маводи Радиои «Озодӣ»-ро мегиранд.[129]

Салими Аюбзод баъди директори бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» таъйин шуданаш дар саҳифаи фейсбукиаш чунин навишт: «Тамоми талошамро хоҳам кард, ки дар хидмати ин мардум бошем. Дар ҷое, агар кумак карда натавонем, зиён нарасонем. Ҳадаф танҳо як чиз аст – озодона расондани иттилои росту дуруст ва ботавозуну бетарафона. Ҳамеша гуфтаам, ки танҳо ҷомеаи огоҳ метавонад ба пешрафт ва шукуфоӣ нойил гардад.”[130]

Дар идомаи паёмаш С. Аюбзод ба муштариёни радио муроҷиат карда гуфтааст, ки дар ин ҷода ба хайрхоҳӣ ва ҳамкории ҳамаи шумо ниёзи бузург ҳаст. Дари мо ба рӯйи ҳама боз аст. Барои мо хабару иттилоъ, аксу видео, мақола ва блог, таҳқиқот, андеша ва пешниҳод фиристед, назари худро ба кори мо баён намоед.

Воқеан ҳам, баъди директор таъйин шудани Салими Аюбзод муҳтавои барномаҳои бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» 180 дараҷа тағйир ёфта, хонданиву шуниданӣ ва ба ҳадафу принсипҳои РАО/РО мувофиқ гардиданд. 

Аввали соли 2021 дар шуъбаи мазкур, дар шаҳри Прага Искандар Алиев, Хиромон Бақозода, Тоҳир Сафар, Каюмарси Ато, Шаҳлои Гулхоҷа, Абдулло Ашӯров (аввали моҳи октябри соли 2021 бо хоҳиши худ аз РО рафт ва бо оилааш ба ИМА кӯч баст), Муъмин Аҳмадӣ, Сироҷиддин Толибов ва Мирзонабии Холиқзод фаъолият мекунанд. Қаблан дар Прага, дар бахши тоҷикӣ Равшани Темуриён, Обид Шукурзода, Фарангиси Наҷибулло (Холидаи Қодир – ҳоло дар бахши ҷаҳонӣ аст), Нурмуҳаммад Холзода, Саидқосими Қиёмпур, Мирзои Салимпур, Рустами Ҷонӣ ва Зафар Абдуллоев кор мекарданд. Моҳи августи соли 2016, Нурмуҳаммад Холзода, Саидқосими Қиёмпур, Мирзои Салимпур аз кор озод карда шуданд.[131] Охири соли 2019 бошад, шартномаи кории Рустами Ҷонӣ ва Зафар Абдуллоев тамдид карда нашуд. Рустами Ҷонӣ масъулияти гузоришҳои видеоии «Озодӣ”-ро бар дӯш дошт ва аз охири соли 2015 дар дафтари марказии РАО/РО дар шаҳри Прага кор мекард.[132]

Дар офиси душанбегии Радиои «Озодӣ» дар аввали соли 2021 шахсони зерин фаъолият доштанд: Барот Юсуфӣ (Назаров), Зарангези Наврӯзшоҳ (аз соли 2005), Сарвинози Руҳуллоҳ (аз соли 2013), Нарзуллои Латиф,  Амриддин Олимов (аз соли 2014 то нимаи соли 2021), Маъсуми Муҳаммадраҷаб (вилояти Суғд), Шодмон Ятим (аз соли 2013), Маҳмудҷон Раҳматов (аз соли 2015 – дар минтақаи Кӯлоб), Орзуи Карим (дар минтақаи Бохтар), Искандари Фирӯз (аз соли 2015), Муллораҷаб Юсуфӣ (аз соли 2017), Муҳаммадвафо Раҳматов, Алишер Зарифӣ (аз соли 2018), Шаҳлои Абдулло, Афсона Акобиршоева (аз соли 2017 то январи соли 2021), Таҳмина Ҳакимова (аз соли 2018 то декабри соли 2020), Наргис Ҳамрабоева, Фарзон Муҳаммадӣ (дар ш. Хуҷанд) ва ғайра. Охири соли 2020 Таҳмина Ҳакимова ва ибтидои соли 2021 Афсона Акобиршоева бо хоҳиши худ аз РО рафтанд.  Баъдан Зебо Наҷмиддинова, ки дар намояндагии Бонки ҷаҳонӣ дар Тоҷикистон фаъолият мекард, ҳамчун тарҷумони забони русӣ ба дафтари Радиои “Озодӣ” дар шаҳри Душанбе ба кор омад. Моҳи июн бошад, Нигораи Фазлиддин, ки қаблан дар ОИ “Азия плюс” фаъолият мекард, ба РО гузашт.

Дар бахшиОсиёи Миёна Абдуғанӣ Абдуваҳҳоб ва Ёқуб Ҳалимов фаъолият доранд.

Телевизиони “Настоящее время»-ро, ки як бахши РАО/РО аст, дар Тоҷикистон Насим Исамов ва  Анушервон Орипов намояндагӣ мекунанд. 

Аз рӯи маълумоти ОИ Сентразия дар моҳи апрели соли 2019 дар Тоҷикистон 22 нафар кормандони бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ” сабти ном шуда,[133] иҷозати фаъолият доштанд, вале теъдоди аслии кормандон барои ҷомеа номаълум аст. Зеро Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон ба баъзе хабарнигорони радиои мазкур, ки дар бурдани тарғибот алайҳи кишвар “муттаҳам” шудаанд, аккредитатсияи фаъолият намедиҳад. Ҳамин аст, ки мавзӯи мазкур таваҷҷуҳи президенти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ”, аъзои сенат, Конгресси ИМА, созмонҳои байналхалқӣ ва созмонҳои ҷамъиятии Тоҷикистонро ҷалб кардааст.

Аз ҷумла, дар дидори Ҷеймӣ Флай, президенти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” бо вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин, ки 27-уми августи соли 2019 дар шаҳри Душанбе баргузор гардид, бори дигар ба аҳамияти ин расона таъкид карда шуд. Ҷеймӣ Флай дар суҳбат бо вазир аз ӯ ва ҳамкоронаш дар ҳукумат даъват кард, ки аккредитатсияро ба ҳайси фишор болои хабарнигорон истифода накунанд ва ба онҳо иҷоза диҳанд, ки кори худро давом дода тавонанд.

 Сироҷиддини Муҳриддин, вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон дар нишасти матбуотии моҳи августи соли 2019 гуфт, ки “ҳаргиз ин ҷо дафтари Радиои “Озодӣ”-ро намебанданд, вале шояд он хабарнигорони Радиои “Озодӣ-ро, ки бо мақолаҳояшон ба сиёсати ҷории ҳукумат хурдтарин зарар мерасонанд, сабти ном намекунем.”[134]

Дар ҳамин ҳол мудири бахши тоҷикии Радиои Озодӣ Салими Аюбзод, ки дар ин сафар ба Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷеймӣ Флай, президенти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ”-ро ҳамроҳӣ мекард, мегӯяд, муносибати мақомоти тоҷик, ҷомеаи шаҳрвандӣ, ниҳодҳои байналмилалии муқими Душанбе ва бештар аз ҳама сокинони пойтахт баёнгари он аст, ки Радиои “Озодӣ” ҳамчун як расонаи хабарӣ дар ин ҷо ҷойгоҳи хос дорад.[135]

Ба қавли С. Аюбзод вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин дар вохӯриаш бо  Ҷеймӣ Флай зикр намудааст, ки ҳар субҳ рӯзи кории худро аз хондани сомонаи Радиои “Озодӣ” шурӯъ мекунад ва сипас ба расонаҳои дигар рӯй меорад. Ин нуктаро ҳамчунин чанде аз мансабдорони баландпояи давлат, намояндагони созмонҳои ғайриҳукуматӣ дар суҳбатҳо изҳор доштаанд.

Ба гуфтаи Салими Аюбзод хушбахттарин лаҳзаҳо барои ӯ дар ин сафар шунидани сипосгузории мардум будааст. “Аз дарбонҳои меҳмонхона то таксиронҳову фурӯшандагон вақте мефаҳмиданд, ки мо аз Радиои “Озодӣ” ҳастем, дастамонро мефишурданд ва аз кори хуби хабарнигорони “Озодӣ” ташаккур мекарданд. Ҳар рӯз чандин нафар ба дафтари мо меоянд, то дар садо додани ҳақиқат ва пирӯзии адолат ба онҳо кумак кунем,” – мегӯяд ӯ.

“Ҳатто вақте ки ба самти Вазорати корҳои хориҷии Тоҷикистон мерафтем ва чун дар он лаҳзаҳо баъзе аз роҳҳо баста шуданду ронандаи мо каме шитобзада гашт ва суръати мошинро баланд кард, пулиси раҳбон моро нигоҳ дошт, вале вақте фаҳмид аз Радиои “Озодӣ” ҳастем, моро бахшид ва роҳи сафед хост,”[136] мегӯяд мудири бахши тоҷикӣ С. Аюбзод.

26-уми октябри соли 2019 Элис Уэллс, ёвари котиби давлатии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико дар як изҳорот дар саҳифаи фейсбукии сафорати ИМА дар Тоҷикистон гуфтааст, ки аз маъракаи байналмилалии талаби иҷозаи корӣ ба рӯзноманигор ва кормандони бахши тоҷикии Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» пуштибонӣ мекунад.

Дар изҳорот гуфта мешавад, ки “мо даъвати Радиои “Аврупои озод”, САҲА, Комиссияи Хелсинки, Ҳайати мушовараи озодии матбуоти Конгресси Амрико, Анҷумани миллии расонаҳои мустақили Тоҷикистон (НАНСМИТ) ва Шӯрои ВАО-и Тоҷикистонро аз мақомоти Тоҷикистон барои тамдид намудани аккредитатсияи рӯзноманигорони Радиои “Озодӣ” дастгирӣ мекунем».[137]

Ҳарлем Дезир, масъули Созмони Амният ва Ҳамкории Аврупо дар умури озодии баён низ, аз мушкили хабарнигорони Радиои “Озодӣ” барои дарёфти иҷозаи кор дар Тоҷикистон изҳори нигаронӣ кардааст. Ӯ рӯзи 23-юми октябри соли 2019 дар Твиттер навишт: «Аз мушкили давомдори кормандони Радиои “Озодӣ” дар Тоҷикистон дар робита ба дарёфти иҷозати кор нигарон ҳастам.»[138]

Ҳайати мушовараи озодии матбуоти Конгресси ИМА 9 октябри соли 2019 бо ирсоли номае ба Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз хабарҳо дар бораи озору азият, таҳдид ва шумори изтиробангези мавридҳои надодани иҷозатномаи фаъолияти кор ба кормандони бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» изҳори нигаронӣ кард.

Дар ин нома, ки аз тарафи намояндаи демократҳо Адам Б. Счифф (Adam B. Schiff) ва ҷумҳурихоҳон Стив Чабот (Steve Chabot) имзо шудааст, гуфта мешавад, ки Конгресси Амрико, ҳамчун сармоягузори Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ”, ки ҳадафаш рушди матбуоти озод ва мустақил аст, аз он нигарон аст, ки идома ёфтани чунин вазъият, «эҳтимолан ба муносибатҳои Амрико ва Тоҷикистон осеб расонад ва ба обрӯи Тоҷикистон латма занад.»[139]

​            Дар нома аъзои Конгресси Амрико изҳори нигаронӣ кардаанд, ки аккредитасия ҳамчун монеа ва талоше барои таъсир расонидан ба фаъолияти мустақили рӯзноманигории Радиои «Озодӣ» истифода шавад.

 31-уми октябри соли 2019 Ҷеймӣ Флай, президенти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” бо ирсоли номае ба вазири умури хориҷии Тоҷикистон, аз тасмими ин вазорат, ки бархе хабарнигорони бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ”-ро сабти ном накард ва барои бархе дигар барои муҳлати кутоҳ иҷозаи фаъолият дод, интиқод намуд.

Дар номаи Ҷеймӣ Флай ба Сироҷиддин Муҳриддин, вазири умури хориҷии Тоҷикистон ҳамчунин омадааст, ки Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” «ба фишорҳо дар мавриди гузоришҳоямон дар мавриди Тоҷикистон ва берун аз он тан нахоҳад дод». Ӯ аз Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон хостааст, ки «ҳама хабарнигорони Радиои “Озодӣ”-ро фавран сабти ном кунад ва иҷоза диҳад, ки вазифаашонро иҷро намоянд.»[140]

31-уми октябри соли 2019 Вазорати корҳои хориҷии Тоҷикистон муҳлати аккредитатсияи фаъолияти 7 нафар хабарнигори Радиои “Озоди”-ро тамдид кард. Аккредитатсияи шаш нафар аз ин хабарнигорон барои шаш моҳ ва аз як нафари дигар барои ҳамагӣ 3 моҳ тамдид шуд. Аммо пас аз ин низ 11 корманди дафтари Радиои “Озодӣ” дар Душанбе ҳамчунон мунтазири баррасии дархосташон барои гирифтани аккредитатсия монданд. Ин дар ҳолест, ки аз рӯи муқаррароти Ҳукумати Тоҷикистон аккредитатсия ба хабарнигорони доимӣ барои 1 сол дода мешавад ва муҳлати семоҳа танҳо барои онҳое таъйин шудааст, ки бо сафари кӯтоҳмуддат вориди Тоҷикистон мешаванд.

Воқеан, бори авал нест, ки дарёфти иҷозатномаи кор барои хабарнигорони РАО/РО боиси нигарониҳо мешавад. Масалан, 23 январи соли 2013 Радиои «Озодӣ» аз рад шудани дархости тамдиди сабти номи хабарнигори бахши тоҷикӣ дар Душанбе Абдуқаюм Қаюмов (Қаюмзод) иттилоъ дод. А. Қаюмовро, ки аз соли 2001 ҳамчун хабарнигори парлумонӣ фаъолият мекард, рӯзи 9 декабр хабар доданд, ки дархости сабти номи ӯ расман рад шудааст.

Президенти вақти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Стивен Корндар баёниягуфтааст, “сабти ном як раванди маъмурӣ ба хотири мусоидат ба ҳаққи журналистҳост, вале он аз тарафи мақомоти Тоҷикистон оҳанги сиёсӣ гирифта, мунтахабан ба хотири сонсур ва тарс додани онҳо истифода мешавад.”[141] Баҳори соли 2012, мақомоти Тоҷикистон ба далели ташреҳнашудаи “нақз”-и Қонуни матбуоти Тоҷикистон аз тамдиди сабти номи Гулнораи Равшан, ки барои бахши ӯзбакии Радиои «Озодӣ» гузориш медод, даст кашиданд, омадааст дар баёнияи мазкур.

Дар ҳамин ҳол ба қавли Абдуқаюми Қаюмзод «Ҳарчанд Соҷидаи Мирзо, мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ», ваъда кард, ки масъалаи аккредитатсияи ман ба зудӣ роҳи ҳалли худро меёбад, аммо хилофи гуфтаҳо, маро 31-уми декабр бидуни огоҳии ман аз кор озод кардааст.
Аммо фармони расмӣ танҳо 22-юми апрел ба дасти ман расид,»[142] — мегӯяд Абдуқаюми Қаюмзод. Вобаста ба ин қазия ӯ ба Суди ноҳияи Исмоили Сомонии шаҳри Душанбе муроҷиат кард.

Воқеан, соли 2016 низ пас аз нашри як мақола дар бораи як корманди Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон, вазорат аккредитасияи шаш корманди Радиои «Озодӣ»-ро бозхонд карда буд.[143]

7 ноябри соли 2019 бо дархости президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Ҷеймӣ Флай дар шаҳри Сюрихи Конфедератсияи Швейтсария мулоқоти ӯ бо Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифт. Дар ин дидор, ки дар ҷараёни сафари раиси ҷумҳури Тоҷикистон ба Аврупо сурат гирифт, вазъ ва шароити кори хабарнигорон ва кормандони Радиои «Озодӣ» дар Тоҷикистон баррасӣ гардид.

Эмомалӣ Раҳмон тазаккур дод, ки «хабарҳо доир ба қатъи фаъолияти Радиои «Озодӣ» дурӯғи маҳз аст ва имрӯз дар Тоҷикистон 18 нафар кормандони он ба қайд гирифта шудаанд ва озодона фаъолият мекунанд, ҳол он ки дар баъзе аз кишварҳои собиқ Шӯравӣ кори Радиои «Озодӣ» тамоман манъ шудааст.» Вай ҳамчунин таъкид кард, ки солҳои охир Радиои «Озодӣ» «бештар ба ташвиқу тарғиби хабарҳои вобаста ба ҳизбу ҳаракатҳои террористӣ, ки бо қарори Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияташон манъ шудааст, машғул аст.»[144]

Дар мулоқот Эмомалӣ Раҳмон таъкид кард, ки ба ин гуна қонуншиканиҳо аз ҷониби кадом расонаҳои хабарие, ки набошад новобаста аз шакли тобеияташон роҳ дода намешавад. Фаъолияти ҳама гуна ВАО бояд қаътиян дар асоси қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ба хусус дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи матбуот ва дигар воситаҳои ахбори омма» ба роҳ монда шавад.

Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз презиленти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” талаб кард, ки дар доираи фаъолият дар қаламрави Тоҷикистон ҳангоми инъикоси ҳаёти сиёсӣ, иқтисодию иҷтимоии кишвар ба таври воқеъбинона ва бо истифода аз афкори ҷомеаи шаҳрвандӣ мавод омода намоянд.[145] 

Ҷеймӣ Флай ба Эмомалӣ Раҳмон гуфт: «Радиои «Озодӣ» баландтарин меъёрҳои журнализмро риоят мекунад ва ҳаргиз зимни таҳдиду зӯргӯӣ ин арзишҳоро халалдор нахоҳад намуд.» Дар робита ба аккредитатсия ба хабарнигорони Радиои «Озодӣ» Ҷеймӣ Флай гуфт, Радиои «Озодӣ» «чунин вазъро қабул надорад, ки интихобан ба баъзе аз хабарнигорон аккредитатсия бидиҳанду ба баъзеи дигар на, ё муддати кори бархеи дигарро кӯтоҳ кунанд.»[146] Ҷеймӣ Флай ишора кард, ки агар масъала ҳарчӣ зудтар ҳал нашавад, ба Радиои «Озодӣ» зарур меояд, ки идомаи фаъолияташро дар Тоҷикистон бознигарӣ кунад.

Қобили зикр аст, ки соли 2020 РО усули нави корфармоии хабарнигорони тоҷикро роҳандозӣ кард. Радио хабарнигоронеро, ки аккредидатсия намешаванд, ҳамчун блогер истифода карда, маош мепардозад. Яъне, ин нафарон бо супориши редаксия дар блоги худ ё саҳифаи худ дар шабакаҳои иҷтимоӣ мавод чоп мекунанд ва РО ин матлабро дар сомонаи худ бознашр мекунад. Дар ин ҳол ба РО тааллуқ доштани маводи фармоишӣ гӯё номаълум мемонад. Вале аз шеваи навиштор ва пешниҳоди мавзӯъ метавон муайян кард, ки фармоишгари аслӣ кист.

Бояд гуфт, ки дар РАО/РО сиёсати кадрӣ на аз рӯи ҳирфаияти журналист, балки аз садоқати ӯ ба роҳбарият муайян карда мешавад. Агар корманд ба роҳбараш мақбул наомад, чоплусию суханчинӣ накард, бо ҳар баҳон аз кор озод карда мешавад. Масалан, тӯли 15 соли охир танҳо аз бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» беш аз 50 нафар кормандони штатӣ ва ғайриштатӣ дар Прагаву Душанбе аз кор озод карда шуданд.

Ба қавли собиқ хабарнигори Радиои “Озодӣ” дар Прага Мирзои Салимпур дар давраи мудири бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ” будани Соҷидаи Мирзо, танҳо дар солҳои 2008-2018 47 нафар[147] журналистони зерин[148] ба фишори ӯ тоб наоварда аз кор рафтанд ё ӯ барои рафтанашон мусоидат кард: Мунаввари Мунавварзод, Расули Шодӣ, Зулфиқори Шодӣ, Маҳмуд Шодиев, Умед Ҷайҳонӣ, Аслам Мӯъминзод, Сафаргул Олимӣ, Раҳматкарими Давлат, Абдуқаюми Қаюмзод, Фахриддини Холбек, Ҳарамгули Қодир, Рустам Наботов, Акрами Абдуқаҳҳор, Фирӯз Баротов, Мирасрори Фарғонӣ, Насибҷони Амонӣ, Мирзоҷалоли Шоҳҷамол, Носирҷон Маъмурзода, Маҳтоб, Инобат Пӯлодова, Дилафрӯзи Ҷамолиён, Шоҳини Равшан, Ҳакими Даврон, Абӯбакри Файзалӣ, Қамари Аҳрор, Соҳибаи Кароматулло, Латиф Латифӣ, Пайрав Гулмуродзода, Илҳом Давронов (корманди фаннӣ), Искандар Ахмедов (корманди фаннӣ), Гулнора Амиршоева, Хуршед Назаров, Лола Олимова (баъди як моҳи кор), Зиёратшо Аҳмадов, Ганҷинаи Ганҷ, Умед Назаров, Маҳини Даврон, Илҳом Назриев, Санҷар Ҳошимӣ, Мирзои Салимпур, Нурмуҳаммади Холзода, Абдуфаттоҳ Шафиев, Барнои Қодирдухт, Сайф Сафар, Мардони Муҳаммад, Фарзони Муҳаммадӣ, Хуршеди Ҳамдам.

Дар ин рӯйихат номи Маҳастии Дӯстмурод, ки барои радио мавод менавишт ва ҳамчун наворбардор аз моҳи сентябри соли 2017 то моҳи августи соли 2018 фаъолият мекард, нест. Зеро ӯ бо хоҳиши худ фаъолияти рӯзноманигориашро дар дафтари душанбегии РО қатъ кард.

Фарзон Муҳаммадӣ (Машарипов) 8 сентябри соли 2017, баъди дувуним соли кор ба нишони эътироз тарки Радиои «Озодӣ” кард. Ӯ дар номае ба раҳбарияти Радиои «Озодӣ” мудири бахши тоҷикӣ Соҷидаи Мирзоро ба зӯргӯӣ, қонуншиканӣ ва маҳалгароӣ айбдор кард ва аз ҷумла навишт, бо вуҷуди пирӯзӣ дар озмун барои кор дар Прага Соҷидаи Мирзо ӯро бо роҳҳои сунъӣ аз имкони кор дар дафтари марказии радио маҳрум кард ва ба ҷояш як нафари дигарро дар Прага ба кор гирифт.[149]

Сайф Сафар, яке аз хабарнигорони ҷавони тоҷик баъди ҳамагӣ ним соли ҳамкорӣ бо Радиои «Озодӣ” истеъфо додааст, менависад Мирзои Салимпур. «Манобеи сомонаи «Ахбор” гуфтанд, ки Сайф Сафар ба далели фишоре, ки дар ҷои кор рӯбарӯ шуда буд, ба маризӣ печид ва бояд табобат мегирифт, вале мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ” Соҷида Ҷахфарова (Соҷидаи Мирзо) розӣ нашудааст».[150]

Дар ҳоле ки Кодекси меҳнати Тоҷикистон ҳаққи коргаронро барои табобат кафолат медиҳад, вале ин бори аввал нест, ки мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ” дар пеши коргаронаш шартҳои ғайриқонунӣ мегузорад, ки барои табобаташон аз ҳисоби худ рухсатӣ бигиранд. Масалан, як хабарнигори маризи «Озодӣ”-ро мудири дафтари ин радио дар Душанбе ба бемористон рафта, маҷбур карда буд, ки ариза барои рухсатӣ бинависад, то ин рӯзҳои дар бемористон буданаш аз ҳисоби рухсатии худи ӯ бошанд, менависад Мирзои Салимпур.

Собиқ хабарнигори Радиои «Озодӣ» Мирзои Салимпур моҳи августи соли 2016 бо мусоидати Соҷидаи Мирзо ва Аббоси Ҷаводӣ аз кор рафт. Ӯ дар як матлабаш мегӯяд, ки ватандӯстӣ бо ғараз намешавад. Соҷидаи Мирзо барои ҳар думликониаш аз ҳукумат чизе тамаъ дорад. Дар вақташ сари Абдуқаюми Қаюмзод, як журналисти тавоноро хӯрд, то хешаш Сафармад Рустамов, мулаққаб ба «Кабуд”-ро аз зиндон озод кунад. Сари Мирзои Салимпурро хӯрд, ки шавҳараш аз зиндон озод шавад. «Соҷидаи Мирзо хоҳад ё нахоҳад, ҳамчун сархӯри журналистони тоҷик моли таърих мешавад. Он сияҳкориҳое, ки ӯ дар «Озодӣ” кард, ягон ҷои сафед кардан надорад»,[151] мегӯяд М. Салимпур.

Ба қавли Фарзон Муҳаммадӣ дар давраи роҳбарии Соҷидаи Мирзо ҳар рӯз дастикам 10 соат ва он тараф то 14 ва ҳатто 16 соат кор кардани коргарон дар Радиои «Озодӣ” як амри маъмулӣ шудааст. Коргарони дафтари марказии ин радио дар Прага соати 7-и субҳ ба кор омада, маҷбуранд то соати 20 ва ҳатто 21 кор кунанд, ки дар як рӯз 13-14 соатро ташкил медиҳад. Вале Соҷидаи Мирзо барои он ки ба коргарон ҳаққи иловагӣ пардохт накунад, рӯзи кории онҳоро дар санадҳо ҳамагӣ 8 соат нишон медиҳад.

Мирзои Салимпур мегӯяд, ки аҳволи хабарнигорони ин радио дар Тоҷикистон боз ҳам бадтар аст. «Дар дасти сомонаи «Ахбор” санадҳое ҳаст, ки гоҳо то соати ду ва ҳатто сеи шаб кор кардани хабарнигорони Радиои «Озодӣ” дар Душанберо собит мекунад. Вале дар санадҳо, ин кори амалан «нон-стоп”-и ин коргарони бечораи тоҷик, ки ба як шароити ғуломӣ шабоҳат дорад, ҳамагӣ 8 соат нишон дода мешавад».[152]

Чунин тарзи корфармоии хабарнигорон дар фаъолияти бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» нав набуда, аз собиқ мудирони шуъбаи тоҷикӣ Аббоси Ҷаводӣ ва Қудрат Шаҳидӣ ба мерос гузаштааст. 9 июли соли 2008 журналисти тоҷик Сайёфи Мизроб (Достиев)  баъди 11 соли фаъолият дар дафтари душанбегии Радиои «Озодӣ» бинобар поймол шудани ҳуқуқи кориаш аз вазифа истеъфо дод. Моҳи апрели соли 2008 роҳбарияти бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» ба кормандонаш пешниҳод кард, ки шартномаи нави меҳнатиро имзо бикунанд. Банди 5.1 шартномаи мазкур ҳуқуқи журналистро ҳамчун  корманд ва шаҳрванд халалдор мекунад, гуфтааст, Сайёфи Мизроб дар изҳороти худ аз 10 июли соли 2008. Дар ин банд гуфта мешавад, ки корманд кори аз меъёри муқарраршуда зиёдро дар ҳамон андозае иҷро мекунад, ки аз ӯ талаб карда мешавад. Дар идома гуфта мешавад, ки корманд розӣ аст, барои кори изофӣ маблағ талаб накунад. Ин магар ғуломиро намемонад? — суол мекунад С. Мизроб.[153] 

Банди мазкур ба моддаҳои 69, 72, 73, 74, 102 (1) ва 105-уми Кодекси меҳнати Тоҷикистон мухолифат мекунад. Мувофиқи шартномаи нав корфармо аз рӯйи 11 банди он ҳақ дорад кормандро аз кор озод кунад. Вале корманд ҳақ надорад ҳуқуқҳои худро дифоъ бикунад. Ҳамин аст магар радиои америкоӣ, ки демократияро тарғиб мекунад ва моро демократия меомӯзонад, омадааст дар изҳороти номбурда. С. Мизроб мегӯяд мувофиқи Кодекси меҳнати Тоҷикистон барои шабкорӣ бояд якуним маротиба бештар аз кори рӯзона маблағ пардохта шавад, вале Радиои «Озодӣ» барои журналистони тоҷик, ки то субҳ кор мекунанд, ба маошашон ҳамагӣ $100 изофа мекунад, ҳол он ки бояд камаш $600-800 пардозад.

Чӣ хеле ки мегӯянд: «Аз мост, ки бар мост». Ҳанӯз соли 1995, вақте муаллифи ин сатрҳо ба ҳайси аввалин хабарнигори аккредитатсияшудаи Радиои «Озодӣ» дар Тоҷикистон ба фаъолият шурӯъ кард, яке аз тоҷиконе, ки акнун дар бахши тоҷикии радио дар Прага ба кор оғоз карда буд, ба суоли мудири нави шуъбаи тоҷикӣ дар бораи маоши ман мегӯяд: «дар Тоҷикистон моҳе сад доллар диҳед ҳам, кор мекунанд». Ҳол он ки худи ӯ он вақт моҳе камаш 4 ҳазор доллар маош мегирифт. Аббоси Ҷаводӣ ҳиммат карда, моҳонаи аввали маро 300 доллар муқаррар кард, ки ин нисбат ба хабарнигорони маҳаллии дигар редаксияҳои РАО/РО ба маротиб кам буд. Ин дар ҳоле буд, ки дар Тоҷикистон ҷанги шаҳрвандӣ идома дошт ва бояд ман дар шароити ҷангӣ гузориш омода мекардам.

Фарзон Муҳаммадӣ дар мусоҳибааш ба М. Салимпур мегӯяд, ки мехоҳад дар додгоҳ дар чунин шароити ғуломӣ кор кардани хабарнигорони Радиои «Озодӣ”-ро ошкор кунад: «Мо аз пеши худ то нисфи шаб кор намекардем. Бо супориши мудири бахш маҷбур будем, 15 соату 16 соат кор кунем. Пас радио бояд талаботи қонугузории Тоҷикистонро иҷро карда, ҳаққи ин соатҳои иловагии кори моро пардохт кунад.”

Бояд гуфт, ки Фарзон Муҳаммадӣ соли 2020, баъди тағйирот дар роҳбарияти бахши тоҷикӣ боз ба РО баргашт ва ҳоло ҳамчун хабарнигор дар вилояти Суғд фаъолият дорад.

Қаблан, дар давраи мудири бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ” будани Қудрат Шаҳидӣ дар соли 2008-ум мухбирони дафтари Душанбе Холиқи Сангин ва Сайёфи Мизроб низ аз кор озод карда шуда буданд.

Сомонаи “Ахбор” 5-уми октябри соли 2017 навишта буд, ки мудири дафтари Радиои «Озодӣ” дар Душанбе Хуршеди Ҳамдам дар саҳифаи фейсбукиаш дар як рӯз иттифоқ афтодани Рӯзи забон ва зодрӯзи президент Эмомалӣ Раҳмонро «фоли неку шодӣ” номида, Эмомалӣ Раҳмонро бо сифатҳои «Пешвои миллат”, «Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ” ва «абармарди сиёсату давлатдории тоҷикон” тавсиф кардааст.

Дар идомаи мавод омадааст, ки Хуршеди Ҳамдам аз мухлисони содиқ ва тарафдорони сахти сиёсатҳои раисиҷумҳури кунунии Тоҷикистон аст, зодрӯзи Эмомалӣ Раҳмонро барои ӯ ва ҳамагон муборакбод гуфта, афзудааст: «Худо кунад, ки сояи давлати ин мард аз сари хонавода ва мардуми сарбаланди тоҷик кам нагардад. Ин рӯз барои ҳамаи мову шумо муборак бод!!!”[154]

Воқеан, барои дастгирии Владимир Путин ва сиёсати ӯ мухбири РО Андрей Бабитский соли 2015 аз Радиои «Озодӣ» ронда шуда буд. Вале аз кор рафтани Хуршеди Ҳамдам сабаби дигар дорад, ки РАО/РО ошкор намекунад. Ҳамин тавр охири моҳи марти соли 2018 баъди 8 соли мудири дафтари Душанбе буданаш Хуршеди Ҳамдам (Андамов) аз вазифааш сабукдӯш гардида, ба ҷояш Нисо Расулова таъйин гардид. Ба қавли Мирзои Салимпур Нисо дар поёни соли 2017 барои кор дар бахши шабакаҳои иҷтимоӣ дар дафтари Радиои «Озодӣ” дар Душанбе истихдом шуд ва ҳамагӣ баъди 5 моҳи кор ба мақоми мудири дафтари ин радио расид.[155] Ӯ дар ин вазифа зиёд кор накард. Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон ба ӯ аккредитатсияи кор надод ва сипас худи маъмурияти РАО шартномаи корашро тамдид накард. Баъди ӯ Мирзонабии Холиқзод, ки пеш аз Хуршед Андамов мудири дафтари Душанбе буд, тақрибан 2 моҳ иҷрокунандаи мудири дафтар шуд. Аввали соли 2019, вақте ки М. Холиқзод ба дафтари марказии РАО/РО ба Прага даъват шуд, Зарангези Наврӯзшоҳ иҷрокунандаи вазифаи мудири дафтари бахши тоҷикӣ дар Душанбе таъйин гардид.  Баъди тақрибан 5 моҳ аккредитатсияи фаъолияти ӯ аз ҷониби Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон тамдид нагардид ва корманди техникии офиси мазкур Муҳаммадвафо Раҳматов иҷрокунандаи вазифаи мудири дафтари РАО/РО дар Душанбе таъйин карда шуд.

Дар давраи мудири шуъбаи тоҷикӣ будани Соҷидаи Мирзо ва директори минтақавии умури Осиёи Марказии Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” будани Аббос Ҷаводӣ (озартабори Эрон) радиои мазкур ба тарғибгари ҳукуматҳои ин кишварҳо табдил ёфта, кормандонаш то андозае усулҳои асосии фаъолияти журналистиро фаромӯш карда буданд. Хабарнигории CA-news (KZ) аз қавли собиқ муҳаррири Радиои “Азаттык» Асем Токаева дар фейсбук, менависад, ки Аббоси Ҷаводӣ аксаран сиёсати редаксияи қазоқиро бар зиёни стандартҳои ҳақиқатнигории журналистӣ ва қоидаҳои худи ширкати радио вайрон мекард. А. Ҷаводӣ ба муҳаррирони редаксияи қазоқӣ супоришҳое медод, ки зидди воқеъбинона ва бе сонсур пахш кардани иттилоъ буданд. Журналистоне, ки бар зидди чунин тарзи фаъолият эътироз мекарданд, бо баҳонаи “азнавташкилкунӣ”аз кор ронда мешуданд.[156] Дар тули 5 соли охир чунин  “азнавташкилкунӣ” дар бахши қазоқӣ ду маротба гузаронида шуд, ки дар ягон аз 25 редаксияи Радиои “Озодӣ” сурат нагирифтааст.

Сомонаи akhbor.com навиштааст, ки журналисти қазоқ Асем Токаева мегӯяд, ба таври беист ба таблиғи ҳукумат айбдор шудани мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ” Соҷида Ҷахфарова (Соҷидаи Мирзо) рӯи тамоми низоми барномаҳои бурунмарзии Амрико соя андохтааст. Ӯ менависад, бахши қазоқии радио ҳамин тавр, машғули таблиғи режими Назарбоев аст. Роҳбари барномаҳои Осиёи Марказӣ дар Радиои «Озодӣ” як муҳоҷири эроние бо номи Аббоси Ҷаводӣ аст, ки дар бораи минтақаи таҳти раҳбариаш дониши хеле сатҳӣ дорад ва ба навиштаи Асем Токаева, дар маҷлисҳо ҳатто пойтахтҳои кишварҳои ин минтақаро фарқ намекунад. Асем Токаева менависад, дар як маҷлис Аббос Ҷаводӣ таҳқиромез дар ҳаққи халқҳои Осиёи Марказӣ гуфт, «инҳо ҳама ба русӣ ҳарф мезананд ва корашон фақат арақнӯшӣ аст.” Бо ин вуҷуд, менависад Токаева, Ҷаводӣ инак 12 сол боз бо роҳи тавтиа мақоми мудири барномаҳои Осиёи Марказиро дар даст дорад.[157]

Мавзӯи мазкурро хабарнигори рӯзномаи «The Wall Street Journal» Ҷесика Донатӣ низ дар як мақолааш бо номи «Расонаи амрикоӣ ба далели тарғиботи ҳокими худкома таҳти тафтиш қарор гирифтааст» (US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda) матраҳ кардааст. Дар ҳамин ҳол, шикоятҳо дар бораи тарғибот ба тарафдории ҳукуматҳо, мисли бахши тоҷикӣ, дар солҳои охир нисбат ба бахши ҳамсояи қазоқӣ низ буд ва соли 2017 ҳатто сабаби як тафтиши дохилӣ дар Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ҳам шуд. Намояндагони радио мегӯянд, дар он шикоятҳо гуфта мешуд, ки бахши қазоқӣ ба як минбари таблиғи ақидаҳои миллатгароёна ва ҳукуматӣ табдил ёфтааст, вале тафтишот далоили кофие, ки ин иддаоҳоро собит кунад, пайдо карда натавонист.[158]

Сомонаи “Ахбор” 19 январи соли 2019 навишт, ки Илҳомҷон Ёқубзода, роҳбари Анҷумани муҳоҷирони Осиёи Марказӣ дар Аврупо дар саҳифаи фейсбукии худ аз амали ноҷои Соҷидаи Мирзо, директори бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ” изҳори нигаронӣ кардааст. Сомонаи “Ахбор” аз қавли Илҳомҷон Ёқубзода менависад, ки ҳоло дар сатҳи роҳбарияти радио пас аз шикоятҳои зиёд Соҷида-холаро аз ҳар ҷиҳату мақом тафтишу таҳлил доранд ва ҳамон рӯзе, ки Соҷида Мирзоева огоҳӣ пайдо кард, ки тафтиш аз болои ӯ оғоз шудааст, мисли мурғи посӯхта даву ғеҷ дорад ва аз Ҳукумати Тоҷикистон хоҳиш кардааст, ки вақтинча радиоро бубанданд, то ӯ ба мақоми тафтишкунанда паём фиристад, ки «бубинед агар ман мавқеьи ҳукуматро, ки зидди озодиву демократия аст, дастгирӣ мекардам ва минбари дурӯғросткунак мебудам, моро мебастанд»?!

Бале, «банду баст»-и Радиои » Озодӣ» байни Соҷидахолаву мақомот байъ шудааст, ҳам ба ҳукумат фоидаву ҳам ба Мирзоева.[159] Аз роҳбарияти Радиои «Озодӣ» ва мақоми тафтишкунанда хоҳиш мекунам, ки ба найранг ва дурӯғҳои Соҷида Мирзоева ва бахусус басташавии Радиои «Озодӣ» дар Тоҷикистон бовар накунанд, гуфтааст Илҳомҷон Ёқубзода.

Бори аввал як намояндаи Тоҷикистон қаҳрамони гузориши «The Wall Street Journal», яке аз маъруфтарин аз нашрияҳои Амрико шуд, менависад сомонаи akhbor.com. Ба навиштаи «The Wall Street Journal» бахши тоҷикии радиои амрикоии «Озодӣ» дар замони роҳбарии Соҷида Ҷахфарова (Соҷидаи Мирзо) ва Аббоси Ҷаводӣ дар тӯли солҳои зиёде ба тарғиботи Ҳукумати Тоҷикистон машғул буд, ки ин бар хилофи рисолати ин радиост. Ва он ҷое, ки пропаганда аст, ҳатман коррупсия ҳам ҳасту манфиатҳои муғризона ҳам ҷои по дорад.[160]

25 апрели соли 2019 дар рӯзномаи «The Wall Street Journal» мақолаи Ҷессика Донатӣ ба унвони “US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda» (Расонаи амрикоӣ ба далели тарғиботи ҳокими худкома таҳти тафтиш қарор гирифтааст) ба табъ расид. Дар мақола гуфта мешавад, ки мақомоти федеролии Амрико фаъолияти яке аз бахшҳои хабарии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ»-ро, ки аз ҷониби Ҳукумати Амрико бо мақсади густариши арзишҳои демократӣ дар хориҷ ташкил шудааст, тафтиш мекунанд. Ин тафтиш дар вокуниш ба шикоятҳоест, ки мегӯянд, бахши тоҷикии ин радио, ба гуфтаи намояндагони ҷомеа, кормандони худи нашрия ва ёддошти дохилии Департаменти давлатӣ, ба таблиғот ба фоидаи режимҳои худкомаи Осиёи Марказӣ машғул шудааст.

Дар аввалҳои соли 2019 мақомоти Департаменти давлатӣ ба роҳбарони Радиои «Аврупои озод» /Радиои «Озодӣ» номаи шашсаҳифагиеро фиристоданд, ки дар он аз мавқеи рӯ ба ҳукумат доштаи бахши тоҷикӣ интиқод шуда, аз роҳбарияти радио даъват карда мешуд, ки дар вокуниш ба шикоятҳои батакрори дипломатҳои амрикоӣ, кормандони худи радио ва донишмандони масоили Осиёи Марказӣ ба ин масъала дахолат кунанд.[161]

Намояндагони Департаменти давлатӣ ҳамчунин таъкид карданд, ки онҳо аз Идораи назорати генералии Департаменти давлатӣ хостаанд, то чанд қарордоди байни Радиои «Озодӣ» ва Радиои «Имрӯз»-ро дар масъалаи вуҷуди коррупсия ва тахаллуф тафтиш кунанд. Ин қарордодҳо бо ҳадафи ба доираҳои васеътари мардум паҳн кардани барномаҳои бо кумаки Амрико таҳияшуда имзо шуда буданд.

Мақомоти радио дар як изҳорот, ки дар пайи муроҷиати «The Wall Street Journal» ба ин радио дар Интернет нашр шуд, нуқоти омада дар шикоятҳоро эътироф карданд. Дар изҳороте, ки дар поёни моҳи марти соли 2019 нашр шуд, ҳамчунин гуфта мешавад, ки фаъолияти бахши тоҷикӣ «ҷавобгӯи меъёрҳои Радиои «Аврупои озод» /Радиои «Озодӣ» набуд.”[162]

Дар пайи шикоятҳо ва тафтишот мудири барномаҳои Осиёи Марказӣ Аббос Ҷаводӣ ва мудири бахши тоҷикии Радиои «Аврупои озод» / Радиои «Озодӣ» Соҷида Ҷахфарова аз вазифаашон сабукдӯш гардиданд.

Як гурӯҳи донишмандони муҳаққиқи Осиёи Марказӣ бо таъкид ба умқи ташвиши худ дар номае, ки моҳи марти соли 2019 дар сомонаи «ОpenDemocracy» нашр шуд, чунин навиштанд: «Радиои «Озодӣ», ки як замон манбаи аз ҳама муътамади хабару таҳаввулоти ин кишвар буд, ба минбари таблиғи Ҳукумати Тоҷикистон табдил ёфтааст,” омадааст дар мақолаи Ҷессика Донатӣ.

Дар мақолаи дигар, ки моҳи январи соли 2019 дар РО чоп шуд, натиҷаҳои назарсанҷии аз ҷониби худи милиса анҷомёфта оварда мешавад, ки тибқи он, 81 фоизи аҳолии Тоҷикистон аз фаъолияти милиса розӣ будааст. Ва ин дар ҳолест, ки мақомоти милиса барои тарзи муносибаташ нисбат ба дигарандешон ва боздоштшудаҳо таҳти танқид қарор дорад. Ин мақоларо аллакай пок кардаанд, вале нусхаҳояш дар бойгонӣ боқист, менависад Ҷессика Донатӣ.

Дар аввали соли 2019 бахши тоҷикӣ ҳамчунин мақолаеро чоп кард, ки дар он гуфта мешуд, сомонаҳои шабакаҳои иҷтимоӣ, ки зуд-зуд баста мешаванд ва як василаи асосии изҳори ақидаи гурӯҳҳои мухолифини дар Тоҷикистон мамнӯъ ба ҳисоб мераванд, ба ақидаи олимон, сабаби талоқ ва мушкилоти оилавӣ мебошанд.

Дар ёддошти Департаменти давлатӣ дар бораи бахши тоҷикӣ, ки аз ҷониби мақомоти Бюрои Осиёи Миёна ва Ҷанубӣ омода шудааст, гуфта мешавад, ки муносибатҳои байни кормандони Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ва мансабдорони Ҳукумати Тоҷикистон ғолибан ба он оварданд, ки радио дар тӯли чандин сол таҳти таъсири ҳукумат қарор гирифт.[163]

”Дар мавриди эътимод ба Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар Осиёи Марказӣ, ба вижа ба бахши тоҷикӣ, нигарониҳои ҷиддӣ вуҷуд доранд. Ин расона ҳамчун муассисаи марбут ба ҳукумати Амрико арзёбӣ мешавад ва ин бовариро ба барномаҳои минтақавии USАGМ дар байни мардум ва ҳукуматҳои хориҷӣ ба замин мезанад”, — гуфта мешавад дар ёддошти Департаменти давлатӣ.

Ҳамчунин дар ёддошт зикр шудааст, ки қарордодҳо бо шабакаи маҳаллии Радиои «Имрӯз » дар бораи бознашри хабарҳои РО, ки аз августи соли 2016 то июли соли 2019-ро дар бар мегиранд, аз ҷониби Департаменти давлатӣ ба Идораи инспектори генералӣ хабар дода шудаанд. Дар ҳисоботҳои Ҳукумати Амрико гуфта мешавад, ки маблағи қарордодҳо тақрибан 140 ҳазор доллари амрикоист.

Дейзӣ Синделар, иҷрокунандаи вазифаи президенти РАО/РО бархе иддаоҳои дар ин ёддошт омадаро тасдиқ кард. Аз ҷумла, онро, ки мудири бахши тоҷикӣ Соҷида Ҷахфарова, ки дар аввали моҳи апрели соли 2019 ба истеъфо рафт, қаблан завҷаи як мақоми баландпояи Ҳукумати Тоҷикистон – роҳбари шуъбаи тафтишоти Агентии мубориза бо маводи мухаддир Саймухтор Беков буд.[164]

Тибқи гузоришҳои матбуотӣ ва ёддошти Департаменти давлатӣ, Саймухтор Беков соли 2015 аз ҷониби мақомоти Тоҷикистон бо иттиҳоми порахӯрӣ дастгир карда шуд. Вақте ки ин ҳодиса рух дод, Радиои «Озодӣ” дар бораи боздошти Беков хабар надод, ҳарчанд, бино ба ёддошти зикршуда, ин хабар дар матбуоти маҳаллӣ бозтоби густурда пайдо карда буд. «Озодӣ” танҳо баъди 11 рӯз хабари боздоштро пахш кард, вале номи Бековро зикр накард. Ин иддаоро, ки дар ёддошти Департаменти давлатӣ таъкид шудааст, хонум Синделар низ тасдиқ кард. Баъдан С. Бековро гунаҳкор донистанд ва ӯ маҳкум ба зиндон шуд, менависад Ҷессика Донатӣ.

Чӣ тавре ки зикр гардид, дар давраи роҳбарии Соҷидаи Мирзо ҳамкории бахши тоҷикии РО ба манфиати мақомоти Тоҷикистон ба назар мерасид.  Ба навиштаи М. Салимпур Хосият Ёрова ва Ҷамшед Ёров, хоҳар ва бародари адвокати маъруфи тоҷик Бузургмеҳр Ёров, ки дар Тоҷикистон ба 25 соли зиндон маҳкум шудааст, дар як номаи саркушода ба президенти Радиои «Озодӣ” Томас Кент хабарнигорони бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ»-ро дар ҳамкорӣ бо мақомоти Тоҷикистон дар таъқиби маҳбусони сиёсӣ, аз ҷумла Б. Ёров айбдор карданд.

Онҳо навиштаанд, азбакси Бузургмеҳр Ёров бо истифода аз ҳаққи қонуниаш иҷозат намедод, ки мақомот ӯро дар боздошт ба навор бигиранд, мақомоти вазорати корҳои дохилӣ хабарнигорони дафтари Радиои «Озодӣ”-ро дар Душанбе ба кумак даъват кардаанд. Ду нафар – хабарнигор ва наворбардор ба пеши Бузургмеҳр Ёров дар боздошт роҳ ёфта, ӯро мутмаин кардаанд, ки барои Радиои «Озодӣ” аз ӯ мусоҳиба мегиранд. Санадҳои хабарнигорӣ ва логотипи радио дар микрофон Ёровро ба ин доми фиреб афтондааст. Ин мусоҳибаи Бузургмеҳр Ёров на дар Радиои «Озодӣ”, балки дар гузориши махсуси Вазорати корҳои дохилии Тоҷикистон, ки дар он Ёров ҳамчун «қаллоб” тасвир мешуд, истифода шудааст. Ин гузориш дар шабакаҳои давлатии телевизионҳои Тоҷикистон батакрор пахш шуд.[165]

Дар нома ҳамчунин аз Дагир Хасавов, адвокат аз Русия ёдоварӣ шудааст, ки моҳи январи соли 2016 барои ҳимоят аз маҳбусони сиёсӣ аз ҷумла, аъзои боздоштшудаи ҳизби феълан дар Тоҷикистон мамнӯи наҳзати исломӣ ва Бузургмеҳр Ёров, ба Душанбе рафта буд. Хасавов баъди бозгашт дар мусоҳибаҳояш гуфт, ки мақомоти амниятии Тоҷикистон макони ӯро ним соат баъд аз «як мусоҳибаи машкук” бо хабарнигорони Радиои «Озодӣ” муайян ва ӯро боздошт карданд: «Дагир Хасавов низ мутмаин аст, ки макони будубошашро ба мақомот хабарнигорони «Озодӣ” фурӯхта буданд.”[166]

М. Салимпур менависад, ки Хосият Ёрова ва Ҷамшед Ёров чунин ҳамкории хабарнигорони як радиои амрикоиро бо мақомоти интизомии Тоҷикистон хилофи меъёрҳои ахлоқи журналистӣ ва рисолати Радиои «Озодӣ” номида, гуфтааанд, ин қазия ҳанӯз дар ибтидои соли 2016 ба самъи раҳбарони Радиои «Озодӣ” расонда шуд, вале то ҳол таҳқиқоте дар ин замина аз ҷониби ин радио сурат нагирифт ва касе ҳам ҷазо надид.

Файзинисо Воҳидова, ҳуқуқшиноси тоҷик дар мактуби расмияш ба президенти Радиои «Озодӣ» Томас Кент гуфтааст, ки «чаро ҳарфи як хонуме, ки обрӯяш ду пули пучак надораду ҳамсари собиқ мансабдори порахӯри мақомоти давлат буду ҳоло барои тамаъи ришва дар зиндон мебошад, бояд болотар аз ҳарфи 40 нафар журналистони беҳтарини ҷомеаи тоҷикон бошад?».[167]

Ин хонуми ҳуқуқшинос барои ноадолатона ва бидуни шарҳ аз кор ронда шудани рӯзноманигорони машҳур Абдуқайюми Қаюмзод ва Мирзои Салимпур хонум Соҷидаро гунаҳгори аслӣ ҳисобида гуфтааст, ки «вақте Абдуқаюми Қаюмзодро ба осмони ҳафтум баровардед, ҷоизааш додед ва хабарнигори беҳтарин эълонаш кардед ва бо як дархости хонум Соҷидаи Мирзо, ки ғуломи ВКХ буд, пеш аз маъракаи муҳимми сиёсӣ, интихоботи президентӣ ва парлумонӣ аз кор рондед.

Аслан дар минтақаҳо ИМА бисёр дар бораи солҳои дароз ҳукмронӣ кардани роҳбарон интиқод мекунад, аммо Соҷидаи Мирзо чанд сол ҳаққи роҳбарӣ дар бахшро дорад? Ё то фавтидани Ҷаводӣ бояд роҳбар бошад? Оё маротибае ягон маводи навиштаи ин номбурдагонро дидеду хондед? Ягон маротиба худи онҳоро имтиҳон кардед, ки дар журналистика чӣ маҳорату чӣ касбият доранд?- мегӯяд Файзинисо Воҳидова.

Оё медонед, ки хабарнигорони бахши тоҷикии РО бо дастуру супориши ин хонум маҷбуранд ба ситоиши ҳукумати мо машғул шаванд на бо инъикоси воқеият?[168]

Агар вазъ чунин идома ёбад ва ҳарфи як зани эркаи Ирону ИМА болотар аз фарзонаҳои миллати мо истад, пас ман тайёр ҳастам иқдоми қонунии муроҷиат ба СММ ва дигар созмонҳои дифои ҳуқуқи журналистонро ба зиммаи худ гирам, навиштааст Файзинисо Воҳидова.

Воқеан, ба ин номаи ҳуқуқшиноси маъруфи тоҷик маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» вокунише нишон надод.

Донишманди тоҷик Ҳафиз Бобоёров, ки дар Олмон машғули таҳқиқоти илмӣ аст, бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ”-ро айбдор кард. Ӯ гуфт, ки Радиои «Озодӣ” ним соат сӯҳбати ӯро дар бораи фошкориҳои «Диссернет” сабт карда, ба ҷои нашр дар сомонаашон дар ихтиёри мақомоти Тоҷикистон, аз ҷумла дар ихтиёри асардуздон ва ҳомиёни онҳо гузоштааст: «Радиои Озодӣ бо охирин рафтори берӯёнааш ҳамаи хатҳоро гузашт. Бо корманди ин радиои амрикоӣ дар бораи фошкориҳои Диссернет қариб ним соат суҳбат кардам. Бояд гӯям, ки чун таҷрибаи хуби ҳамкорӣ бо ин радиоро надоштам, аввал нахостам суҳбат кунам, гуфтам агар майл доред, метавонед аз навиштаҳоям истифода баред. Вале ӯ ваъдаи оҳанӣ дод, ки ҳам дар шакли мухтасар ва ҳам дар чорчӯбаи «Меҳмони «Озодӣ» нашр мекунад. Накард. Ин бор ҳам гузашт кардам. Аммо дарёфтам, ки он мусоҳибаам ба дасти асардуздон ва ҳомиёнашон расидааст,”[169] гуфтааст Ҳ. Бобоёров.

Корбари дигари Фейсбук Барот Қодиров дар ин зимн ба як воқеияти дигар ишора кардааст, ки вақте Диссернет мансабдорони баландпояи Тоҷикистонро ба асардуздӣ айбдор кард, Радиои «Озодӣ” ба ҷои ин мавзӯи муҳим машғули таблиғи кадом як духтари фоҳиша буд ва дар бораи ҷанҷоли асардуздии онҳо ягон сатр нанавишт. Хабари «Тоҷикистон Диссернети худро месозад» ҳам аз тариқи мақомот мисли супоришӣ чоп шуда буд, зеро бо ҳамин мазмун аз «Фараж» сар карда, то расонаҳои маҳаллӣ аз сохтани Диссернети тоҷикӣ навишта буданд. Дар ҳоле ки яке аз ин расонаҳо хабари асардуздии мақомдоронро нанавишта буд.[170]

Ҳафиз Бобоёров ҳамчунин матлаби дигари Радиои «Озодӣ” бо номи «Насиҳати калонҳоро форад, гӯш мекунам, нафорад — не”-ро ба далели хатти машаш «иғвогарона” номида, таблиғи ақидаи «Ба ҷои санги мазор мондан ба сари қабри наздикон, онҳоро дар зиндагӣ эҳтиром кунем» гузориши дигари ин радиоро амалан таблиғи идеяҳои салафиҳо хондааст: «Бешубҳа, наздиконро бояд дар зиндагӣ эҳтиром кард, вале ин чӣ рабте ба санги мазор дорад?! Санги мазорро ба хотири фаромӯш нашудани қабр мемонанд. Падарам, ки аз шашсолагӣ аз модар ва дар ёздаҳсолагӣ аз падараш ятим монда буд, як умр ҳасрат мекард, ки намедонад қабри модараш кадом аст… Ё Радиои «Озодӣ» ҳам идеяҳои салафиҳоро тарғиб мекунад?”[171]

Бояд гуфт, ки Ҳукумати Тоҷикистон ҳузури Радиои “Озодӣ”-ро барои баъзан пахш кардани мавзӯъҳои барои расонаҳои дохилӣ “мамнӯъ” хуш надорад, бинобар ин бо ҳар роҳу восита ба фаъолияти кормандони он монеа эҷод менамояд. Махсусан ба  хабарнигорони РО дар Тоҷикистон аккредидатсияи фаъолият намедиҳад ва ё аккредитатсияи онҳоро тамдид намекунад.

Вале дар ҳамин ҳол, расонаҳои Ҳукуматии Тоҷикистон баъзан маводи ба худ манфиатдорро аз Радиои “Озодӣ” бознашр мекунанд. Масалан, 25-уми феврали соли 2015, соати 19, вақте ки шумораи тамошобинони шабакаҳои телевизионӣ ба маротиб меафзояд, ба таври ғайричашмдошт шабакаи иттилоотии Телевизиони «Ҷаҳоннамо» мусоҳибаи хабарнигори Радиои “Аврупои озод”/ Радиои “Озодӣ” Мӯъмин Аҳмадиро бо муовини аввали раиси Ҳизби халқӣ-демократии Тоҷикистон Саидмурод Фаттоҳзода пахш кард.[172]

Воқеан, РАО/РО аз истифода, бознашр ва бозтақсими матнҳое, ки дар  сомонааш нашр шудаанд ва ё дар радио пахш шудаанд истиқбол мекунад: “Мо ҳамчунин аз нашри маводи РАО/РО ба таври мунтазам дар сомонаҳо, феҳрасти обуна, маҷмӯаҳои хабарӣ ва хазинаву бойгониҳои иттилоотӣ истиқбол мекунем».[173] Аммо фурӯши маводи РАО/РО қатъиян манъ карда шудааст.

 Қобили зикр аст, ки сиёсати кадрӣ дар Радиои “Озодӣ” мувофиқ ба сиёсати пахши барномаҳо ва писанд будан ба роҳбарият сурат мегирад. Олег Туманов, собиқ корманди Радиои «Озодӣ» мегӯяд, аз чор се ҳиссаи штати умумии кормандонро муҳоҷирон аз кишварҳое, ки дар он барномаҳои  радио пахш мешаванд, ташкил медиҳанд. Вале дар маъмурият ягон нафар муҳоҷир кор намекунад. Онҳоро аз дараҷаи муайян боло баромадан намемонанд.[174]

Принсипи мазкури таъини кадрҳо ҳоло ҳам истифода мешавад ва кам дар кам муҳоҷирон аз собиқ кишварҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ба дараҷаи сармуҳаррир ё мудири бахшҳои пажӯҳишии радио таъин мешаванд.

Ҳатто чунин таҷриба ба назар мерасад, ки соли 2005 Соҷида Ҷахфарова (Мирзоева) хабарнигори бахши тоҷикӣ бе донистани забони ӯзбекӣ мудири бахши ӯзбекии Радиои «Озодӣ» таъин гардид. Ин ҷо асоси бакоргирӣ мувофиқат ба ҳадафҳои радио ва наздик будан ба маъмурият аст.

Ба гуфти собиқадорон муносибати кормандони радио ба ҳам чандон самимӣ нест. Хабаркашию дасисабозии кормандон қариб дар ҳамаи редаксияҳои радио ба назар мерасад.

Юлиан Панич, собиқадори Радиои «Озодӣ» мегӯяд: «Нохуширо асосан аз худиҳо, аз русҳо интизор мешавӣ. Вақте буд, ки як тӯдаи одамони беистеъдод роҳбарӣ мекарданд. Онҳо кӯшиш мекарданд, ки усулҳои корбарии шӯравиро истифода бурда, кормандони ба худашон номақбулро дар назди америкоиҳо сиёҳ намоянд».[175]

Воқеан, ёдам ҳаст, ки дар давраи роҳбарии Аббоси Ҷаводӣ тоҷикони бахши тоҷикии радио, ки соли 1995, вақти нав ба кор шурӯъ карданашон дӯсту иттифоқ буданд, вале баъди ҳамагӣ ду-се сол ба ҳам бегона шуданд. Ба нафароне, ки А. Ҷаводӣ «ғазаб» карда буд, дӯстону ҳамшаҳрон ҳамагуна муносибати дӯстонаро канда буданд. Ҳатто дӯстони наздик, ки даҳсолаҳо якдигарро мешинохтанд, дигар муносибати хонаводагӣ надоштанд. Дар офиси радио бошад, базӯр салом мекарданд.

 Дар бораи хабаркашию дасисабозии кормандони радио Валерий Коновалов низ ёдовар шуда, мегӯяд: «дасисабозӣ чунон авҷ гирифта буд, ки ҳатто дар бахши русии Радиои «Озодӣ» як гурӯҳи яҳудиён гурӯҳи дигари яҳудиёнро бо антисемитизм (яке аз шаклҳои хусумати миллӣ ва динӣ нисбат ба яҳудиён) муттаҳам мекарданд».[176]

Аз болои ҳамкорон ба роҳбарият хабаркашӣ карда, ба онҳо  наздик шудан ва гурӯҳбозию маҳалбозиҳо дар таърихи радио ба ҳукми анъана даромада, ҳамаи ин дасисабозиҳо барои манфиатбардорию мустаҳкам кардани мавқеи шахсӣ равона шудаанд. Олег Туманов, собиқадори Радиои «Озодӣ» мегӯяд: «Ин ашхос дар бонкҳо суратҳисоби вижа доранд, ки ба он ҷо барои аз болои ҳамкорон хабаркашӣ карданашон хадамоти амниятӣ маблағ мегузаронад. Бинобар ин барои муҳити кории «Озодӣ» нобоварӣ ба ҳамдигар ва шубҳаю ҷанҷол характернок аст».[177] 

Чунин амали номатлубу нангин ҳоло ҳам дар Радиои «Озодӣ» идома дорад. Аля Пустова, хабарнигори сомонаи politonline.ru 15 марти соли 2015 аз қавли Ксения Ларина, ки шавҳарашро ба вазифаи мудири бахши русии Радиои «Озодӣ» даъват карданд ва ҳамагӣ баъди ним сол аз кор ронданд, дар бораи ахлоқ ва муносибати кормандони ин радиои бонуфуз мегӯяд:

«…муборизони озодӣ шабонарӯзӣ аз болои ҳамкоронашон суханчинӣ мекунанд ва тӯҳмату буҳтон менависанд ва бо ин кӯшиш мекунанд, ки ба хӯҷаинонашон мақбул бошанд».[178]

Дар Радиои «Озодӣ» заҳмати мухбирон, фаъолияти софдилона ва сарсупурдагиии онҳо барои роҳбарияти радио қимате надорад ва ҳангоми интихоб сиёсати замона ва ҳадафҳои радио дар ҷои аввал аст. Масалан, моҳи апрели 2014 барои дастгирии мавқеи Русия дар Қрим хабарнигори Радиои «Озодӣ» Андрей Бабитский, ки 25 сол боз дар ин ширкати суханпароканӣ кор мекард, фаъолияташ ба муҳлати як моҳ бе пардохти маош дар радиои мазкур боз дошта шуд.[179] Муноқиша бо роҳбарони Радиои «Озодӣ» аз он сар шуд, ки ӯ дар блоги шахсиааш дар сомонаи «Эхо Кавказа» маводе навишта, аз қарори президенти Россия В. Путин дар бораи ҳамроҳ кардани нимҷазираи Қрим ба Россия дастгирӣ карда буд. Воқеан, Андрей Бабитский писари Артисти хизматнишондодаи Тоҷикистон Марат Орипов буда, вазифаи сармуҳаррири сомонаи номбурдаро ба дӯш дошт.  Маводи мазкур ҳамон замон аз сомона бардошта шуд. Андрей Бабитский аз охири солҳои 90-уми асри гузашта ва аввали солҳои 2000-ум дар Кавкази Шимолӣ кор мекард ва то ин замон дар Радиои «Озодӣ» ҳамчун мухбири мухолифи Ҳукумати Русия маъруф буд.

Маъмурияти Радиои «Озодӣ» барои ин «гуноҳаш» Андрейро бахшиданд, Вале моҳи марти соли 2015 ӯ боз «хато»-и нобахшидание содир намуд ва бо ин аз Радиои «Озодӣ» ронда шуд.

Ба гуфти худи Андрей Бабитский ба рӯзномаи прагагии «Lidove noviny» 2-юми сентябри соли 2014 ӯ, хабарнигори ҳарбии РАО/РО дар Донбасс эксгуматсияи ҷасади 4 нафарро дар Донбасс ба навори видео гирифтааст, ки аз ҷониби баталиони ихтиёриёни украинии „Айдар» кушта шудаанд. Ба гуфти шоҳидони  воқеа ин ҷасади сокинони мулкии деҳаи Новосветловка буданд.[180]

Андрей Бабитский беш аз 6 моҳ ҷуръат накард, ки навори мазкурро пахш бикунад. Ниҳоят ин навор дар сомонаи редаксияи молдавии Радиои «Озодӣ» пахш шуд ва боиси норозигӣ ва муноқишаи миллатгароёни редаксияи украинии Радиои «Озодӣ» гардид.  Пас аз ин моҷаро Андрей Бабитскийро аз радиои мазкур, ки озодбаёнӣ, беғаразӣ ва демократияро талқин мекунад, ронданд. Пас аз ронда шуданаш аз Радиои «Озодӣ» А. Бабитский дар Донетск монд ва барои таъсиси телевизиони ҷудоихоҳони Донбасс кумак кард. Ӯ ҳамчунин барои нашрияҳои гуногун мавод менависад.

Моҳи декабри соли 2014 собиқсармуҳаррири барномаи хабарии Радиои «Озодӣ» барои Осиёи Марказӣ Александр Орлов дар мусоҳибааш ба Телевизиони RT дар бораи сиёсати редаксионӣ дар РАО/РО гуфт, ки проблемаи ӯ бо роҳбарияти радио ҳангоми пахши хабарҳо дар бораи Сурия дар соли 2014 оғоз гардид.  Мавзӯи мазкур таҳти сонсури шадид қарор дошт. Маро барои шаҳри Ракка аз кор озод карданд, гуфт ӯ.

Мо бояд пайваста дар бораи Сурия, ки барои Осиёи Миёна мавзӯи муҳим аст, гузориш мекардем. Вақте ки америкоиҳо Раккаро муҳосира карданд ва ҳар рӯз 150 тайёра ба шаҳр парвоз карда, онро 450 адад тӯпҳои вазнин гулӯлаборон мекарданд, аз мо талаб менамуданд, ки ҳар чӣ кам дар дар бораи Ракка ҳарф занем, гуфт Александр Орлов[181] дар мусоҳибааш ба мухбири Телевизиони RT. 

Ба қавли журналист маводҳои дигар низ аз тарафи роҳбарияти радио сонсур мешуданд. Ҳамин дахолат кардан боиси аз кор озод шуданам гардид, гуфт ӯ.

Чунин муносибат нисбати мухбирони РАО/РО дар дигар редаксияҳои радио низ мушоҳида мешавад. Аз ҷумла, тирамоҳи соли 2005, вақте ки мудири дафтари тошкандии Радиои «Озодӣ» Раҳматҷон Қулдошев (Ҷамшед Шомуродов) дар беморхонаи Пажӯҳишгоҳи Бурденкои шаҳри Маскав бистарӣ буд, ӯро бе ягон асос аз кор озод карданд ва талофии бемориашро, ки ба он ҳақ дошт, напардохтанд. Ба қавли Р. Қулдошев Радиои «Озодӣ» ҳамагуна меъёрҳои қонунгузории меҳнатро вайрон мекунад. Хабарнигорони тошкандиро Радиои «Озодӣ» чун ғулом истифода карда, сипас аз кор меронад. Собиқ мудири бахши ӯзбекии Радиои «Озодӣ» Адолат Наҷимова ба онҳо мегуфтааст, ки «хабарнигорони офиси тошкандӣ сарбозони мо мебошанд ва ҳар чӣ ба шумо мефармоянд, бояд ки иҷро бикунед. … Ман ҳамаи шуморо метавонам, дар як рӯз аз кор ронам». Диктаторӣ дар хуни роҳбарияти радио аст, мегӯяд Раҳматҷон Қулдошев.[182]

Раҳматҷон Қулдошев 10 сол дар дафтари тошкандӣ барои бахши ӯзбекии Радиои «Озодӣ» кор карда, ба маризии касбӣ ва маъюбӣ гирифтор шуд. Баъди аз кор озод кардан Қулдошев бо ду фарзанд ва завҷааш, ки кор намекунад, бе маош монданд.

Адолат Наҷимова бошад, пас аз воқеаҳои моҳи майи соли 2005-уми Андиҷон ба вазифаи баландтар, ба маъмурият гузаронида шуд. Аввали тирамоҳи соли 2006 ӯро ба офиси марказии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», ба Вашингтон даъват карданд.

Фишору тазъиқ овардан ба кормандон аз ҷониби роҳбарияти зинаҳои гуногуни Радиои «Озодӣ» хеле зиёд ба назар мерасад. Масалан, ба иттилои АКИпресс 30 апрели соли 2003 мухбири ғайриштатии бахши қирғизии Радиои «Озодӣ» оид ба вилояти Норини Қирғизистон Дамир Холиқов ба нияти эътироз ба фаъолияти мудири офиси бишкекии радио ба гуруснанишинии бе муҳлат шурӯъ кард. Ба гуфти Д. Холиқов мудири дафтар Ғиёс Молдоқосимов бо ҳар баҳона гузоришҳои вайро ба эфир намемонд ва ҳамаҷониба кӯшиш мекард, ки ба кори муътадили мухбир халал расонад. Дар ҳамин ҳол ба ҷои Дамир Холиқов ба Норин мухбири нави «Озодӣ» омад.[183]

Низоандозӣ, ҷанҷолу дурӯғпардозиҳои корпоративӣ ва беасос аз кор сабукдӯш кардани кормандони варзида дар давраи президенти радио будани Томас Дайн афзуд, ки ин боиси коҳиш ёфтани нуфузи Радиои «Озодӣ» гардид. Ба ин асос Томас Дайн соли 2005 аз вазифааш озод карда шуд. Баъди ин ӯ дар бахши иҷтимоии Ҷомеаи яҳудиёни Сан–Франсиско вазифаи хоксоронае дошт.[184] Аз ин мисолҳо бармеояд, ки дар Радиои «Озодӣ» тӯҳмату фитнаангезӣ ба усули кор табдил ёфтааст.

Албатта, дар чунин муҳити бади психологӣ на ҳар кас тоб меорад. Масалан, корманди бахши тоҷикии РАО/РО Равшани Темуриён ба чунин дасисабозиҳо тоб наоварда, моҳи маи соли 1999, пас аз 5 соли кор Радиои «Озодӣ»-ро тарк кард. Ҳоло ӯ ба навиштаи рӯзномаи «Вечерний Душанбе» (2000.-17 март) дар Канада сукунат дошта, бо Радиои Канада ҳамкорӣ мекунад. Равшани Темуриён Ҷамъияти тоҷикони Канадаро таъсис дода, раиси он интихоб шудааст.

Дар бораи ба Канада кӯч бастани оилаашон духтари Р. Темуриён — Наргис чунин мегӯяд: «…Падарҷонам, ки рӯзноманигори тавоно ва шахси бисёр поквиҷдонанд ва наметавонанд дурӯғ бигӯянд ва дурӯягиро таҳаммул намоянд, маҷбур шуданд Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ»-ро бо хоҳиши худ тарк намоянд. … гапу калоча ва хабаркашиҳои баъзе ҳамкорони падар он касро бемор ва заиф сохтанд. Мо танҳо ба хотири аз даст нарафтани падар аз чунин муҳити заҳролуд ва ноҷавонмардонаи Радиои «Озодӣ» тасмим гирифтем, ки ба Канада кӯч бандем.[185]

Равшани Темуриён аз дасисабозиҳо дар Радиои «Озодӣ» ёдовар шуда мегӯяд: «як гурӯҳ бо гирдиҳамоиҳо дар роҳравҳо машғул буду гурӯҳи дигар дандон ба дандон монда барои шунавандаи тоҷик кор мекард. Барои як гурӯҳ кор дар радиои америкоӣ бозиро мемонду барои қисмати дигар хуни ҷигар. Дар ҳамин ҳолат бояд табассуми сунъие дар симоят ҳувайдо бошад…».[186]

Чунин муҳити носозгор боиси аз байн рафтани эътимоди ҳамдигарии кормандони радио гардидааст. Кормандони ҳар як редаксия ба таври худ дар алоҳидагӣ фаъолият мекунанд. Ба қавли нависанда Александр Горянин кормандони радио ҳамарӯза танҳо дар ошхона бо ҳам вомехуранд, ки ин ҳам муносибати хизматӣ буда, аз самимият орӣ аст. Маъмурияти радио барои ба ҳам наздик кардани кормандон ҳар бегоҳии рӯзи панҷшанбе дар ошхона шабнишинӣ ташкил мекунад (дар ин вохӯриҳо нӯшидани пиво иҷоза дода шудааст). Вале дар онҳо низ самимият ва гуфтугӯи ошкорои кормандон эҳсос намешавад ва аксаран ҳар кас бо гурӯҳи худ дилхушӣ мекунад.[187]

Аксари муҳоҷироне, ки дар Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» кор мекунанд, ҳисси ватандӯстӣ ва ҳуввияти миллии худро гум кардаанд ва манфиатҳои моддӣ барояшон аз ҳама гуна муқаддасоти ватандорӣ боло меистад.

Собиқадори Радиои «Озодӣ» Валерий Коновалов мегӯяд: «новобаста аз он ки дар доираи ҳамкорони мюнхении ман ашхоси бо русӣ ҳарф мезадагӣ бисёр буданд, вале дар амал ягон нафар руси ҳақиқӣ, русе, ки аз нигоҳи миллӣ ақида меронад, набуд ва ҳоло ҳам нест».[188]

Ин гуфтаҳоро метавон ба ҳамаи редаксияҳои миллӣ низ нисбат дод.

Маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар интихоби кадрҳо сиёсати вижаи худро дорад. Агар зарур бошад, кадри лозимиро новобаста ба хароҷот ба кор мегирад. Агар не, бо ҳар восита аз корманди худ ба иборае «халос» мешавад. Барои мудирони редаксияҳои миллӣ ва роҳбарияти радио аз кормандони ба худашон номақбул ва дигарандеш озод шудан кори мушкиле нест, баҳона ҳамеша ёфт мешавад.

1 декабри соли 1994 собиқ директори бахши русии Радиои «Озодӣ» Владимир Матусеевич, ки он вақт дар бюрои вашингтонии радио кор мекард, пас аз 26 соли заҳмати пурсамар аз вазифааш сабукдӯш карда шуд. Маъмурияти радио ӯро бо баҳонае, ки гӯё меҳнати пурсамар намекунад, аз кор озод кард.  В. Матусеевич мегӯяд, ки сабаби аз кор ронда шудани ӯ тамоман дигар аст. Моҳи марти соли 1994 В. Матусеевич аз тарзи корбарии президенти онвақтаи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Кевин Клоз норозӣ шуда, ба раиси Шӯрои радиошунавонии байналхалқӣ Даниэл Мик нома навишта буд. Баъдан, 15 марти ҳамон сол ӯ бо пешниҳоди худ дар бораи фаъолияти роҳбарияти радио ба 15 сенатори кумитаи корҳои хориҷии  Конгресси ИМА мактуб навишт. «Пас аз ду ҳафтаи иншои мактуб барномаҳои ман бо баҳонаи он ки дастнависашон чоп карда нашудаанд, ба эфир намерафтанд», мегӯяд В. Матусевич.

Баъд Кевин Клоз ҷаласаи умумии кормандони вашингтонии редаксияи «Озодӣ»-ро доир намуда, эълон дошт: «Аз он ки Матусевич ба конгресс шикоят мекунад, ҳамаи  шумо  метавонед бекор монед».[189]

Тақдири собиқ корманди бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» Равшани Темуриён ҳамранги ин ҳодиса аст. Ӯ дар мавзӯи «Пиёданамоии раванди ислоҳоти ҷиддӣ дар шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» ба унвони роҳбарияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» мактуб навишт, вале онро муовини мудири раёсати кадрҳо ҳатто аз вай нагирифт. Баъди чанд муддат Равшани Темуриён ба дасисабозиҳо ва фишорҳои дохили редаксия тоб наоварда аз кор рафт. Худи Равшан дар ин бора мегӯяд: «…моҳи майи соли 1999 дар маркази Аврупо, дар шаҳри Прага ҳангоми дар қароргоҳи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» кор карданам, боз аз ҷабри баъзе аз ҳамкасбону ҳаммиллатони кинадору нотавонбин, ки бо Аббоси Ҷаводӣ, мудири онвақтаи шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» забон як карда буданд, бо ду фарзанди ноболиғам миёни замину осмон қарор гирифтам.[190]

   Бояд гуфт, ки воқеан, мудири вақти шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» Аббос Ҷаводӣ худ муаллиф ва коргардони асосии дасисабозиҳо дар редаксия буд. Ӯ дасисабозиро ба усули роҳбарии кормандон табдил дод. Ҷаводӣ кормандони босаводу боистеъдодро, ки дар журналистика аз ӯ як сару гардан болоанд, тазъиқу фишор оварда, бо ҳар васила байни аҳли шуъба тухми низоъ мекорид, то ки онҳо ба иттифоқ наоянд ва сарварии туркро дар бахши тоҷикӣ хотима набахшанд. Мисоли рӯшани ин гуфтаҳо аз кор сабукдӯш кардани журналисти поквиҷдону боистеъдоди тоҷик Обид Шукурзода аст. Ӯ аз ботаҷрибатарин корманди шуъба маҳсуб шуда, зиёда аз 20 сол собиқаи корӣ дар телевизиону радио ва матбуоти Тоҷикистон дошт. О. Шукурзода ба ғайри кори ҳаррӯза ҳар ҳафта маҷаллаи фарҳангии «Армуғон»-ро таҳия мекард, ки аз беҳтарин барномаи РО буд. Тӯли 6 соли кор дар РО Аббоси Ҷаводӣ ягон маротиба маоши ӯро зиёд накард, агарчӣ дар ин муддат маоши дигарон якчанд дафъа афзуд. Ҳамчунин ҳини ҳавасмандгардонии пулӣ ба ӯ мукофотпулии камтарин насиб мегардид. Билохир моҳи феврали соли 2001 О. Шукурзода бо дархости А. Ҷаводӣ аз кор озод карда шуд.

Ба кор ҷалб кардани мутахассисон ба радиоҳои хориҷӣ асосан аз мувофиқ омадани ақидаи довталабон ба роҳбарияти радиоҳо вобаста аст. Онҳо ба касбият ва малакаи кормандон чандон эътибор намедиҳанд. Масалан, барои роҳбарияти Радиои «Озодӣ» ба ҳадафҳои онҳо мувофиқ омадани ақидаи журналистон асосӣ аст ва аз рӯи ҳамин принсип онҳоро ба кор мегиранд. Дар сурати тағйир ёфтани ақида ва муносибати журналист ба ҳадафҳои роҳбарият ӯро аз кор сабукдӯш мекунанд. Масалан, Равшани Темуриён ва Обид Шукурзода, ки ҳисси баланди ватанпарстӣ доштанд, бо пешниҳоди Аббоси Ҷаводӣ аз кор хориҷ карда шуданд.

Ба кор гирифтани кормандон аз сиёсати радио нисбат ба ҳукумати кишварҳои пахши барномаҳо низ вобаста аст. Масалан, бо дигар шудани сиёсати ИМА нисбати Ҳукумати Тоҷикистон ба Радиои «Озодӣ» бештар зодагони минтақаи Кӯлобро аз қабили Соҷидаи Мирзо, Саидқосими Қиёмпур (Ҷалолов), Сайёфи Мизроб, Мӯъмин Аҳмадӣ ва ғайраро ба кор гирифтанд, то ки онҳо барои ҳукуматдорони ҷумҳурӣ «шахсони худӣ» бошанд. Ҳамин буд, ки бо сари кор омадани Соҷидаи Мирзои «демократ» лаҳни барномаҳои тайёркардаи ӯ нисбати Ҳукумати Тоҷикистон нарм шуданд. Яъне, он нафаре, ки чанде қабл аз журналистони мухолифини ҳукумат маҳсуб мешуд ва пайваста онҳоро интиқод мекард, 180 дараҷа аз мавқеи худ баргашт. Ин барои маъмурияти Радиои «Озодӣ» (Аббоси Ҷаводӣ) мувофиқ буд. Яъне, дигар ба радио мухбироне, ки ҳукуматро зери интиқоди шадид мегиранд, лозим набуданд. Вале дар давраи роҳбарии Соҷидаи Мирзо мухбирони Радиои «Озодӣ» аз ҳад гузаронида, дар пахши мавод радиои америкоиро ба сатҳи радиои маҳаллӣ  поин бурданд. Дар ҳамин ҳол чи ҳеле ки қаблан гуфтем, баъдан ин тарзи фаъолияти Аббоси Ҷаводӣ ва Соҷида Ҷахфарова боиси аз РАО/РО барканор шудани худи онҳо гардид.

РАДИОИ «ФАРДО»

Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ», ки аз ҷониби Конгресси ИМА маблағгузорӣ мешавад, тирамоҳи соли 1998 барои бурдани тарғибот ба Ҷумҳурии Исломии Эрон Радиои «Эрони озод»-ро ба забони форсӣ таъсис дод.   Барномаҳои  радиои мазкур аз мақари Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ»  — шаҳри Прага ба мавҷи кӯтоҳ пахш мешуданд. Радиои “Эрони озод” дар муддати 5 сол, ҳамарӯза, дар оғози рӯз ним соат хабар ва гузориш ҳамроҳ бо як оҳанг пахш мекард, ки баъдан ин миқдор ба се соат расид. Сипас, дар се соати баъдӣ гузоришҳо бозпахш мешуданд. Соли 2001 Шӯрои идораи пахши барномаҳои ИМА (BBG) тасмим гирифт, ки радиои 24 — соатаро бо забони форсӣ роҳандозӣ намояд.

Пахши радиои навтаъсиси ИМА — Радиои «Фардо» барои Ҷумҳурии Исломии Эрон 19-уми декабри соли 2002 оғоз гардид. Радиои номбурда аз замони таъсисаш шабонарӯзӣ ба забони форсӣ барнома пахш мекунад.[191]

Барномаҳои мазкурро ҳамчунин метавон аз тариқи моҳвораҳои  “NileSat”, “ArabSat”, “AsiaSat” ва “Uttelast-Hotbird” шунид. Ҳамчунин барномаҳои Радиои «Фардо»-ро метавон дар Интернет мустақиман ва ё интихобан гӯш кард.  Дарсомонаи радио маводи гуногуни таҳлилӣ ва иттилоотиро метавон низ мутолиа намуд. Маводи сомона шабонарӯзӣ нав карда мешавад.

Радиои мазкур лоиҳаи муштараки Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ва Радиои «Садои Америка» мебошад, ки ба ҷои Радиои «Эрони озод» пахш мешавад. Радиои мазкур аввал ба мавҷи миёна барнома пахш мекард. Ҳоло вай ба мавҷи кӯтоҳу миёна барнома пахш мекунад. Бо оғози фаъолияти Радиои «Фардо» Эрон ба хомӯш  кардани мавҷҳои он шуруъ намуд. Сараввал ин амал пурра мавҷҳои миёнаро фаро намегирифт. Вале  ба иттилои Радиои «Садои Америка» аз 27 декабри соли 2009 мавҷзании радиоҳои хориҷӣ дар Эрон ба шакли густурда роҳандозӣ шуд  Аз ҷумла, барномаҳои Телевизиони форсии «Садои Америка», Радиои  «Сава» ва Радиои «Фардо» мавриди мавҷзанӣ қарор гирифтанд.[192]

Радиои «Фардо» барои ҷавонон пешбинӣ шуда, дар аввали таъсисаш ҳамагӣ дар як шабонарӯз ним соат барномаи таҳлилӣ дошт ва боқӣ суруду мусиқии гуногун пахш мешуд. Баъдан камаш 5 соати барномаҳоро ахбор, мубоҳисаҳо, барномаҳои иттилоотиву таҳлилӣ  ва боқимонда мусиқиҳои гуногун ташкил медоданд. Аз соли 2008 радиои мазкур пурра ба тобеияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» гузаштааст.

Рисолати радиои мазкур пеш бурдани арзишҳо ва институтҳои демократӣ, пешниҳоди он иттилое мебошад, ки муштариён дар дохили кишварашон бинобар мавҷудияти сонсур гирифта наметавонанд.[193] Дар асл бошад, ҳадафи асосии радиои мазкур мусоидати иттилоотӣ ба сарнагун кардани сохти имрӯзаи давлатдорӣ дар Эрон аст.

«Воқеан ҳам, роҳандозони бахши форсии Радиои «Озодӣ» дарк карданд, ки барои барканор кардани давлати исломӣ дар Эрон, бояд тафаккури ҷавононро дигар кард. Аз ин рӯ, радиои иттилоотиву мусиқии «Фардо» таъсис дода шуд, ки минбаъд метавонад вазифаи мазкурро иҷро намояд.»[194]  

Радиои «Фардо» вобаста ба мавзӯъҳои сиëсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ иттилоъ дода, барномаҳои ҳунарӣ, варзишӣ ва мусиқӣ низ пахш мекунад. Радио бо суроғаи www.radiofarda.com  сомона дошта, дар шабакаҳои иҷтимоӣ низ саҳифа боз кардааст. Ба қавли масъулини радио сомонаи Радиои «Фардо» аз маҳбубтарин расонаи форсизабонон буда, аз охирин хабар ва гузоришҳои марбут ба Эрон ва ҷаҳон иттилоъ медиҳад. Ҳамин аст, ки баъзан радио худро “расонаи форсизабонони дунё” муаррифӣ мекунад. Сомонаи мазкур дар Эрон аз тарафи мақомоти ҳукуматӣ баста буда, дастрасии муштариёни дохили кишвар танҳо аз тариқи VPN (филтршикан) имконпазир аст.

      Дар Радиои “Фардо” барномаҳои зиёде ба мисли «Сархати хабарҳо», «Хабарҳо ва гузоришҳо», «Соати шашум», «Субҳона ба хайр», «Истгоҳи Фардо», «Маҷаллаи нимашаб», «Маҷаллаи нимрӯзӣ», «Маҷаллаи шомгоҳӣ»,  «Маҷаллаи шабонгоҳӣ», «Дидгоҳҳо», «Дарича», «Садои дигар», «Дотком», «Намои дур, намои наздик», «Корнома», «Садои «Фардо», «Намогар», «Саҳна», «Як хона, як замин», «Ҷомеа», «Табу», «Парадокс» ва ғайра пахш мешаванд. Радиои «Фардо» ҳамчунин ҳар саҳар   шоуи телевизионии яксоатаи «Субҳона бо ахбор» ва ҳамарӯза 5 барномаи иттилоотӣ пахш мекунад.

     Дар радиои мазкур Камбиз Ҳусейнӣ,Лайло Ковиёнӣ, Нӯшо Буқротӣ, Фариддуни Зарнигор, Олиҳа Равоншод, Рӯъë Карими Маҷд, Мурод Вайсӣ, Меҳрдоди Қосимфар, Ҳамид Фотимӣ, Ҷамшеди Занд, Мино Боҳормаст, Маҳтоб Ваҳиди Род, Ораш Ҳасанниë, Ҳусайн Қуваймӣ, Нушини Саидҳусайнӣ, Ҳабиби Рӯшанзода, Ҷавод Курушӣ, Ҳасан Ҷаъфарӣ, Муҳаммади Зарвонӣ, Бобак Ғафури Озар, Беҳрӯз Коронӣ, Фуршеди Манофӣ, Муроди Бейсӣ ва дигарон фаъолият доранд.

Масалан, муҷрии барномаи “Парадокс” Камбиз Ҳусайнӣ мебошад. Барномаи танзомези «Радиои пас фардо»-ро ки, ба таври мустақим масъалаҳои сиëсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву иҷтимоии Эрону ҷаҳонро баррасӣ мекунад,  журналисти маъруфи эронӣ Фуршед Манофӣ  мебарад.

Чӣ хеле ки зикр кардем, Радиои “Фардо” як ҷузъи Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” буда, расонаи иттилоотии мустақил аст, ки аз ҷониби Конгресси ИМА тавассути Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) маблағгузорӣ мешавад. Яъне, Радиои «Фардо» хадамоти мустақили иттилоотӣ буда, мувофиқи қонунгузории ИМА вазифадор аст, ки ба шунавандаҳояш маводи воқеиву беғараз ва касбиро пешниҳод бикунад. Мансабдорони ҳукуматӣ, аз ҷумла директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ ҳуқуқ надорад, ки ба фаъолияти иттилоотии радио дахолат бикунад.[195]   

Дар асл бошад, радиои мазкур на ҳамеша воқеиятро мегӯяд ва беғараз аст. 15-уми ноябри соли 2019 баъди эълони маҳдуд кардани фурӯши бензин ва боло бурдани нархи он дар Эрон эътирози мардум оғоз шуд. Воқеан, дар Эрон нархи бензин яке аз арзонтаринҳо дар ҷаҳон мебошад, зеро ҳукумат барои фурӯши он кумакпулӣ мепардозад.   Ба иттилои Радиои “Озодӣ”  дар шаҳри Сирҷон, дар ҷанубу шарқи Эрон рӯзи 16-уми ноябр як нафар дар ҷараёни тазоҳурот кушта шудааст. Бар асоси гузоришҳои тасдиқношуда, чаҳор нафар дар шаҳрҳои дигар аз ҷумла Беҳбаҳон, Исфаҳон ва Маривон ба ҳалокат расидаанд. Дар умум бино ба гузоришҳо дар 50 шаҳр тазоҳурот сурат гирифтааст.[196]

Тӯли чанд рӯзи эътироз аксари барномаҳои Радио «Фардо» тазоҳуроти мазкурро мавзӯи меҳварии худ қарор доданд, ки на ҳамаашон беғаразона ва бо тавозун буданд. Дар ин барномаҳо танҳо назари ҷониби мухолифин пахш гардида, ҳарфи ҳукуматдорон сарфи назар мешуд. Аз ҷумла, 19 -уми ноябри соли 2019, соати 7-у 47 дакиқа ба вақти Душанбе (соати 5-у 17 дақиқа ба вақти Теҳрон) дар маҷаллаи «Нимашаб» дар бораи фармони президенти ҶИЭ Ҳасани Рӯҳонӣ оид ба пардохти кумакпулӣ ба оилаҳои камбизоат вобаста ба болоравии нархи бензин назари иқтисодшинос Мансури Мақсуд аз Шотландия садо дод. Ӯ гуфт, ки   50 ҳазор туман (1 доллару 13 сент) кумакпулӣ  ба ҳар нафар хеле ночиз аст ва ба он чизе харида намешавад ва ин пеши норозигиҳоро гирифта наметавонад. Қабл аз ин ба ғайри боло бурдани нархи бензин нархи нон 50 дар сад афзуда буд.

Сипас назари чанд нафар шаҳрвандон садо дод. Нафари якум гуфт, ки боло рафтани нархи бензин ба вазъи рӯзгорашон таъсири манфӣ мерасонад.

 Дувумӣ гуфт, ки оташзании амволи дигарон хуб нест. Зеро онҳо шаҳрванди Эронанд ва ба афзоиши қимати бензин иртиботе надоранд.

Шаби гузашта 40 нафар дар Кораҷ кушта шудааст, гуфт муҷрии барнома аз номи як нафар сокини ин шаҳр.

Сипас дар бораи баёнияи Сипоҳи посдорони инқилоби исломии Эрон оид ба зиддият нишон додан ба эътирози мардум Муҳсини Созгорӣ, журналисти америкоӣ назарашро гуфта, сипоҳро маҳкум кард.

Нафари дигар, Ковии Мусавӣ аз Лондон гуфт, ки сипоҳдорон ҷиноят карда истодаанд. Аз онҳо даъват кард, ки ин режим рафтанист, шумо ба мардум пайвандед. Шумо мушкилоти мардумро медонед ва ҳоло, ки дер нашудааст, ба мардум пайвандед.

«Мардум дигар ба хонаашон барнемагарданд, зеро шумо чизе барои суфраашон нагузоштед», гуфт яке аз шунавандагони дигари радио.

Сипас, як нафаре, ки худро муаррифӣ накард, рӯйирост ба табаддулоти давлатӣ даъват карда, гуфт, ки хароб кардани бонкҳо ва дигар макон чизе намедиҳад. Беҳтараш ба макони стратегӣ ҳуҷум карда шавад, то режим сарнагун гардад.

Баъд аз ин, гузориш аз шаҳри Стокголм пахш шуд. Пас аз зуҳри 18 ноябр дар ҳимоят аз гирдиҳамоиҳои Эрон дар Стокголм эрониён гирд омаданд ва шиор мепартофтанд, ки режими Эрон бояд биравад.

Пас аз ин ҳудуди 3 дақиқа хабарҳои варзишӣ пахш шуда, бо ҳамин маҷаллаи «Нимашаб» ба охир расид ва барномаи «Намои дур намои наздик» оғоз гардид.

Воқеан, президенти Эрон Ҳасан Руҳонӣ 20 ноябри соли 2019 эълон кард, ки бар «тавтеаи душман» пирӯз шуданд. Ӯдар ҷаласаи девони вазирон, ки мустақиман ба воситаи телевизион намоиш дода мешуд, эътирозҳои ахири кишварашро дар пайи болоравии нархи сӯзишворӣ шарҳ дод. ОИ РИА «Новости» дар такя ба телевизиони маҳаллии  IRIB хабар дод, ки президент Ҳасан Руҳонӣ гуфтааст, ин бетартибиҳо аз ҷониби ИМА ва Исроил барои тахриби амнияти Эрон роҳандозӣ шуда буд.[197]

Дар ҳамин ҳол Радиои «Озодӣ» дар такя ба Созмони байналмилалии ҳомии ҳуқуқи «Amnesty International» бо истинод ба шоҳидон ва фаъолони эронӣ иттилоъ дод, ки дар натиҷаи пароканда кардани тазоҳургарон дар беш аз 20 шаҳри Эрон дасти кам 106 кас кушта ва наздики 1000 нафар боздошт шудаанд.[198]  

Ба иттилои расонаҳои расмии Эрон, дар миёни боздоштшудаҳо сокиноне низ ҳастанд, ки шаҳрвандии дигар кишварҳо, аз ҷумла Туркия ва Олмонро доранд. Президенти Эрон Ҳасан Руҳонӣ дар ҷаласаи ҳукумат, гуфт, ки «Мардуми Эрон бори дигар аз имтиҳон гузашт ва нишон дод, ки намегузорад душман аз вазъ сӯистифода кунад». Ӯ афзуд, ки мардум ҳаққи эътироз ба амали ҳукуматро доранд.

Сомонаи http://www.contact.az 21-уми ноябри соли 2019 навишт, ки дар Эрон аз 15-уми ноябр эътирозҳои оммавӣ идома доранд ва касе амалан дар хориҷ аз кишвар намедонанд, ки он ҷо чӣ мегузарад. Зеро мақомоти Эрон аз 17-уми ноябр Интернетро дар мамлакат қатъ кардааст ва танҳо сомонаҳои дохилӣ фаъоланд.  Дар ин ҳолат чӣ гуна фаъолият мебаред?- пурсидааст мухбири барномаи «Ба ҳар ду тараф нигоҳ бикун»-и сомона аз хабарнигори Радиои «Фардо» Ҳанна Ковиёнӣ. 

– Радиои «Фардо» дар Эрон намояндагӣ ва мухбирони худӣ дар маҳалҳо надорад ва ин  дар ҳар кадом ҳолат фаъолият карданро ҷиддан мушкил мекунад. Ҳоло бе Интернет кор кардани мо дучанд ва ҳатто сечанд мушкил шудааст. Зеро мо одат карда будем, ки тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ иттилоъ бигирем, — гуфтааст Ҳанна Ковиёнӣ.[199]  

Оҷонсиҳои иттилоотӣ низ муфассал чизе наменависанд, зеро чӣ дар Эрон мегузарад, намедонанд, гуфтааст мухбири Радиои «Фардо».

Магар дар чунин ҳолати дастрасӣ надоштан ба сарчашмаҳои иттилоъ метавон ба воқеӣ ва беғараз будани хабару гузоришҳои Радиои «Фардо» эътимод кард?! 

Тибқи талаботи Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” хабарнигорони ҳамаи бахшҳои ширкат дар ҳар маводе, ки аз расонаҳо пахш мешавад, бояд ҳатман ба факти аниқ ва иттилои воқеӣ асос ёфтани он риоя бикунанд. Дар ҳолати набудани эътимод ва якдигарнофаҳмӣ бояд мавод дар такя ба ду сарчашмаи мустақил таҳия гардад. Хабарнигорони Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” ҳаргиз маводеро чоп намекунанд, ки хабар ва муҳтавояш овоза ва маълумоти тасдиқнашуда бошад.  Агар иттилои нодуруст пахш шуда бошад, он бояд зуд ва ҳатман ислоҳ карда шавад.[200]  

Бояд гуфт, ки Радиои “Фардо” бо ҳар роҳу восита дар барномаҳои худ ба роҳбарияти давлати Эрон фишор меорад. Масалан,  25-уми сентябри соли 2019, соати 8-у 00 дақиқа, пас аз барнома оид ба суханронии президенти ҶИЭ Ҳасани Руҳонӣ дар Ассамблеяи 14-уми СММ дар Ню-Йорк ва назари коршиносон  2 дақиқа садои шунавандагон пахш шуд, ки онҳо ягона роҳи халосӣ аз таҳримҳо ва рушди демократиро — ин сарнагуни режими охундӣ дар Эрон аст, гуфтанд.

Ҳамин рӯз Радиои «Фардо» аз суханони Д. Трамп, президенти ИМА дар Маҷмааи СММ (24.09. 2019) дар бораи Эрон гузориш дода, онро бо суханони президент шадидан танқид кард ва ин кишварро мамлакати террористӣ номид. Дар ин барнома, ки аз соати 9-и субҳ (вақти Душанбе) то 9-у 44 идома ёфт, ин мавзӯъ бо истифода аз коршиносон такрор ба такрор баррасӣ шуд. Ҳамчунин хабарнигори радио Лайло Ковиёнӣ аз Ню-Йорк, аз гирдиҳамомадагони мухолифини Ҳукумати Эрон дар назди СММ гузориш пахш кард. 

Ҳанӯз як сол қабл — 4 сентябри соли 2018 вазири дифои Исроил Авигдор Либерман дар Тел-Авив ба сармуҳаррири Радиои «Фардо» Меҳрдоди Мирдомодӣ мусоҳиба дод, ки аввалин дар таърихи давлати яҳудиҳо мебошад.  Ҳангоми мусоҳиба, ки ба забонҳои форсӣ ва англисӣ сурат гирифт, вазири мудофиаи Исроил Эронро ҳушдор дод, “Мо ҳаргиз ба Эрон имкон намедиҳем, ки дар ҳудуди Сурия базаи ҳарбӣ бисозад ва аз дигар давлатҳо ба он ҷо милисаҳои шиамазҳабро мустақар намояд, ки ба Исроил таҳдид намоянд. Эрон давлати соҳибистиқлол аст ва ҳукуқ дорад, ки бо Сурия муносибати дипломатӣ ва иқтисодӣ дошта бошад. Вале мо ҳаргиз ба ҳузури ҳарбии Эрон дар Сурия роҳ намедиҳем ва  намемонем, ки Эрон ба Исроил зиён расонад ва оромиро дар Шарқи Наздик халалдор намояд.”[201]

            Ба иттилои дафтари матбуоти Вазорати дифои Исроил  вазир Эронро режими фанатикӣ номида, дар мусоҳибаи мазкур гуфтааст, ки то ҳол вай дар Сурия беш аз 13 миллиард доллар масраф кардааст ва ҳамасола 2 миллиард доллар барои террор дар тамоми Шарқи Наздик харҷ мекунад.

            Бояд гуфт, Радиои «Фардо» пайваста Эронро мавриди танқид қарор медиҳад. Ин нукта ҳатто дар барномаҳое, ки ба Эрон дахл надоранд, сурат мегирад. Масалан, дар маҷаллаи «Нимашаб», ки соати 6-у 5 дакиқаи Теҳрон 8-уми октябри соли 2019 пахш шуд, дар мусоҳибаи хабарнигори радио  сиёсатшинос Олон Солеҳзода аз Лондон дар бораи гирдиҳамоиҳо дар Ироқ, ки дар онҳо 110 нафар кушта шуд, назарашро гуфта, Эронро муттаҳам кард.

Сипас дар маҷаллаи «Нимашаб» хабарнигор Нушини Саидҳусайнӣ дар бораи Сурия, хуруҷи неруи ИМА аз он ва боз шудани имконияти неруҳои Туркия гузориш дод, ки дар он мусоҳибаҳо бо коршиносон истифода шуданд.

Як ҳафта қабл журналисти рус Юлия Юзик (мухолифи ҳукумати Русия) дар Теҳрон боздошт шуда буд.  Анна Райская аз Русия дар ин бора гузориш дод. Дар ҳамаи ин гузоришҳо мақомоти ҳукуматии Эрон мавриди танқид қарор гирифтанд.

Дарвоқеъ, аксари расонаҳои ИМА ба аудиторияи худ танҳо ҳамон хабареро пахш мекунанд, ки ба манфиати худашон аст.[202]   

Бояд гуфт, ки барномаҳои Радиои «Фардо» барои аз даст надодани таваҷҷуҳи шунавандагон чандон тулонӣ нестанд. Масалан, соати 8-у 00-и 30 сентябри соли 2019 барномаи “Садои дигар” оид ба занҳо пахш шуд. Барнома бо суханронии духтараки шведӣ  Грета Тунберг, фаъоли мубориза барои пешгирии тағйирёбии иқлим дар Ассамблеяи генералии 14 –уми СММ  24.09.2019 оғоз шуд ва баъд назари коршиносон дар ин бора пахш шуд. Ӯ дар баромадаш роҳбарони кишварҳои ҷаҳонро дар он айбдор кард, ки барои пешгирии тағйирёбии иқлим чора намебинанд. Барнома ҳамагӣ 15 дақиқа идома ёфт.

 Соати 8-у 00-и 8 уми октябри соли 2019 бошад, барномаи «Намои дур, намои наздик» пахш шуд, ки ҳамагӣ 10 дақиқа идома дошт. Дар барномаи мазкур мусоҳиба бо нависанда, муҳоҷири эронӣ, сокини Канада Фариштаи Мавлавӣ оид ба китобаш, ки дар бораи ҳамҷинсгароӣ аст, садо дод.

Радиои «Фардо» ба ғайр аз мавзӯъҳои сиёсиву иқтисодӣ аслан дар барномаҳои худ ба мавзӯъҳои проблемавӣ ва баҳсноки иҷтимоӣ бештар таваҷҷуҳ мекунад. Масалан, озодии баён, озодии занон ва ҳуқуқҳои онҳо, никоҳи бармаҳал ва ғайра мавзӯъҳое мебошанд, ки пайваста баррасӣ мегарданд.   Дар барномаҳои ҳафтаинаи «Дидгоҳҳо»,  «Ҷомеа», «Табу», «Садои дигар»  ва ғайра масъалаҳои мазкур  ба баҳс кашида мешаванд.

Дар Радиои“Фардо” суруду мусиқиҳои гуногун ва бо забонҳои мухталиф аз ҷумла, форсӣ, англисӣ, арабӣ, туркӣ ва ғайра пахш мешаванд. Дар радио баъзан сурудҳои тоҷикӣ низ садо медиҳанд. Масалан, 30 сентябри соли 2019, соати 6-у 45 дақиқаи субҳ ба вақти Душанбе суруди Ҳунарпешаи шоистаи Тоҷикистон Нигина Амонқулова “Муҳаббати ту маро кушт” садо дод.

Эрон алорағми ҷангҳои иттилоотии абарқудратҳо тадбирҳои худро роҳандозӣ кардааст. Як пажӯҳиш соли 2018 муайян кард, ки ҷониби Эрон тақрибан 7 сол муқаддам баъзе сомонаҳои тақаллубӣ сохта мавриди истифода қарор додааст. Аз ҷумла, мақомоти Эрон сомонаи форсии Ширкати BBC-ро таъсис додааст, ки пурра ба мисли сомонаи аслӣ мебошад. Вале ба ҷои баъзе маводи интиқодӣ нисбат ба Эрон маводи дигар гузошта шудааст.

Ҳамчунин мақомоти Эрон бар зидди сомонаи Радиои «Фардо» сомонаеро бо номи radiodirooz.com таъсис додааст, ки аз нигоҳи сохт ва ороиш ҳар ду расона қариб якхела мебошанд. Вале албатта, на ҳамаи маводи сомонаҳо якхелаанд. Дар ҳамин ҳол маводи асл низ аз сомонаи https://radiofarda.com дар сомонаи https: //radiodirooz.com чоп мешаванд.

Масалан, 6-уми феврали соли 2018 мақолае оид ба собиқ президенти Эрон Аҳмади Нажод аз сомонаи Радиои “Фардо” дар сомонаи  https: //radiodirooz.com ба табъ расид.[203]

Аз рӯи пурсише, ки Радиои «Фардо» дар байни эрониён соли 2017 гузаронидааст, 20,6 фоизи пурсидашудагон иттилоъро аз «Би-Би-Си» гирифта, 15,9 фоиз –  «Садои Америка» ва 15,7 фоиз – Радио «Фардо»-ро гӯш мекунанд.[204]

Воқеият доштани пурсиши мазкур зери суол аст. Зеро ин нуктаро собиқ корманди Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Ким Эндрю Эллиот низ дар як мақолааш зикр намудааст. Ӯ методологияи пурсиш дар Хитой, Эрон ва Россияро зери суол бурда, ба эътимоднок будани рақамҳои ниҳоии пурсиш   шубҳа мекунад.[205]   

            Пажӯҳиши расонаҳои тарғиботии ИМА, ки тобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ мебошанд, собит мекунад, ки теъдоди аудиторияи воқеиро дақиқан муайян кардан мушкил аст. Бинобар ин масъулин барои нишон додани самаранокии фаъолияташон теъдоди муштариёни худро аз будааш зиёд мегӯянд.

ИДОРАИ ПАХШИ БАРНОМАҲО БАРОИ КУБА

Дар амалӣ кардани ҳадафҳои геополитикӣ нақши воситаҳои ахбори омма зиёд аст. Зеро тавассути ВАО таъсири иттилоъ ба ташаккули инсон ва тафаккури он самараноктар сурат мегирад. Тафаккури инсон чунин сохта шудааст, ки вай иттилоъро қабул карда, бо таъсири вай дар баъзе ҳолатҳо худ куллан тағйир меёбад.[206]  Ин дар ҳолест, ки як иттилоъ созанда асту иттилои дигар сӯзанда. Иттилои созанда нерӯи пешбаранда дорад. Иттилои дурӯғ ва барои тахрибкорӣ истифодашаванда метавонад ҷомеаро аз раванди табиии пешрафташ берун бикунад.

Идораи пахши барномаҳо барои Куба як бахши Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ буда, ба манфиати сиёсати ин кишвар хизмат мекунад. Идораи пахши барномаҳо барои Куба дар шаҳри Майамии иёлоти Флорида ҷойгир буда, фаъолияти радио ва телевизиони «Марти»-ро назорат мекунад. Шабакаи мазкур маркази чандрасонаии иттилоотӣ ва таҳлилӣ буда, барои бурдани тарғибот ба Ҷумҳурии Куба таъсис ёфтааст. «Ин амал тавассути пахши барномаҳо аз тариқи телевизиони моҳворавӣ, мавҷи радиоии кӯтоҳу миёна, флежкаҳои иттилоотӣ,  дискҳои DVD, матни  SMS, номаҳои электронӣ, платформаи онлайнии martinoticias.com ва ғайра сурат мегирад».[207]

Бояд гуфт, ки аз солҳои аввали таъсиси Идораи пахши барномаҳо барои Куба то имрӯз он дар ҳамдастӣ бо мухолифини Ҳукумати Ҷумҳурии Куба фаъолият мекунад.

Радиои «Мартӣ»

Радио дар давраи мавҷудияти худ аз воситаи иттилоърасонӣ ба дастгоҳи пурқудрати муборизаи идеологӣ табдил ёфтааст.[208] 

Дар ибтидои солҳои 80-ми асри ХХ Ҳукумати ИМА таъсиси Радиои «Кубаи озод»-ро ба мисли Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ба нақша гирифт, то ҳукумати коммунистии Фидел Кастроро дар «Ҷазираи озодӣ» аз байн барад. Вале номи онро ба шарафи адиби Куба Хосе Мартӣ (1853-1895), ки барои мустақилияти Куба аз Испания ва ИМА мубориза бурда буд, Радиои «Мартӣ» номиданд. Радиои мазкур бо ибтикори президенти ИМА Роналд Рейган соли 1983 таъсис дода шуд. 20-уми майи соли 1985 пахши барномаҳои Радиои «Мартӣ» ба забони испанӣ барои Куба шурӯъ шуд. Ин рӯзро барои он муассисон интихоб карданд, ки 83 сол қабл, 20-уми майи соли 1902 Куба аз тобеияти ИМА мустақилияти худро ба даст оварда буд. Он вақт редаксияи Радиои «Мартӣ» дар шаҳри Вашингтон, дар бинои Радиои «Садои Америка» ҷойгир буд ва барномаҳо дар студияҳои радиои мазкур сабту танзим мешуданд.

 Пахшкунандагони барномаҳои радиоии ИМА зидди тасмими президент шуданд, зеро роҳбарияти Ҷумҳурии Куба ба ин иқдом метавонист аксуламал нишон диҳад ва радиошунавониро дар худи иёлот халалдор намояд. Воқеан ҳам, ин пешгӯии онҳо рост баромад. Баъди оғози пахши барномаҳои Радиои «Мартӣ» ҷониби Куба ба мавҷзании ин радио шурӯъ кард. Дар натиҷа радиошунавонии тиҷоратӣ дар мавҷҳои миёна дар якчанд штати ИМА халалдор шуд.[209]

Соли 1996 идораи Радиои «Мартӣ» аз Вашингтон ба шаҳри Майамии иёлоти Флорида, наздиктар ба Ҷумҳурии Куба кӯчонида шуд.

Ҳоло радиои мазкур шабонарӯзӣ – 24 соат дар мавҷи кӯтоҳ ва миёна барнома пахш мекунад. Мавҷафканҳои кӯтоҳмавҷи он дар шаҳри Деланои иёлоти Калифорния ва шаҳри Гринвилли иёлоти Королинаи Шимолӣ ва мавҷафкани миёнамавҷ дар шаҳри Маратони иёлоти Флорида ҷойгиранд. Вале Куба ин мавҷҳоро мезанад ва радио қариб, ки дар дохили Куба шунида намешавад. Дар ҳамин ҳол барномаҳо дар мавҷи кӯтоҳ дар тамоми Америкаи Марказӣ ва Америкаи Ҷанубӣ дастрас аст. Баъзан барномаҳои радиоро дар мавҷҳои миёна дар пойтахти ИМА — шаҳри Вашингтон низ метавон шунид.

Радиои «Мартӣ» дар платформаи martinoticias.com мустақиман пахш гардида, замимаи мазкур дар андроидҳо низ дастрас мебошад. 

Чӣ хеле ки қаблан ишора кардем, Радиои «Мартӣ» шабонарӯзӣ буда, аз соати 5 то соати 24 барномаҳои аслӣ ва шабона такрори баъзе барномаҳо пахш мешаванд. Моҳи январи соли 2019 Радиои «Мартӣ» ҳафтае 32 барномаи асл пахш мекард.[210] 4-уми майи соли 2021 бошад, дар як рӯз 16 барномаи асл пахш шуда, баъзе барномаҳо такрор мешуданд.[211]

Моҳи январи 2019 барномаҳои субҳонаи Радиои «Мартӣ» соати 5 оғоз мешуданд. Рӯзҳои душанбе-ҷумъа аз соати 5 то соати 6 маҷаллаи иттилоотиву фарҳангии «Contigo a las 5» (Бо ту дар соати 5) пахш мешавад, ки аз бахшҳои гуногун иборат аст. Рӯзҳои шанбе ва якшанбе дар ин вақт барномаи кишоварзии «Alborada Guajira» пахш шуда, дар он мусоҳибаҳо ва мусиқӣ садо медиҳанд.

Як қисми асосии барномаҳои Радиои «Мартӣ»-ро ахбор ташкил медиҳад. Аз ҷумла, соатҳои 10:00 — 10:05, 11:00 — 11:05, 14:00 — 14:05, 15:00 — 15:05, 16:00 — 16:05, 21:00 — 21:05 ва 22:00 — 22:05 дар радио «Boletín de Noticias de Radio Martí» (Бюллетени хабарии Радиои «Мартӣ») пахш мешавад, ки аз ахбори кӯтоҳи Куба ва ҷаҳон иборат аст. 

 Ба ғайр аз ин соатҳои 06:00 — 08:00, 12:00 — 13:00, 18:00 — 19:00, 23:00 — 00:00 барномаи иттилоотии «Noticiero de Radio Martí» (Ахбори Радиои «Мартӣ») пахш мешавад.

Ҳамчунин аз рӯзи душанбе то ҷумъа ҳамарӯза аз соати 14:05 то соати 15:00 барномаи «Hoy en Cuba» (Имрӯз дар Куба) пахш мешавад. Дар он иттилои гуногун аз Куба ва ҷаҳон садо медиҳад.

Ба ғайр аз ин рӯзҳои душанбе — ҷумъа аз соати 17:00 то 18:00 дар радио барномаи «Noticiero Televisión Martí» (Ахбори Телевизиони «Мартӣ») пахш мешавад.

Моҳи апрели соли 2018 дар барномасозии Идораи пахши барномаҳо барои Куба тағйироти нав ба амал омад. Дар маҷаллаҳои иттилоотии субҳонаи радио ва телевизиони «Мартӣ» пахши шоуи «Levántate Cuba» («Бедор бишав, Куба») оғоз шуд, ки дар он ахбори ҷолибу сонсурнашуда вобаста ба ҳодисаҳои Куба, ИМА ва тамоми олам бо аҷзои варзиш, сиҳатӣ, фарҳангу тафреҳ ва технологияҳо пешниҳод мегардад.[212] 

Бояд гуфт, ки баъзе барномаҳои Телевизиони «Мартӣ» дар радио низ пахш мешаванд. Масалан, «Programas Especiales» (Барномаҳои вижа) ки 26-уми январи соли 2019 аз соати 18:30 то 19:00 ҳамзамон пешниҳод гардид, ба ҳаёту фаъолияти адиб ва муборизи мустақилияти Куба, дар нимаи дуюми асри ХIХ Хосе Мартӣ бахшида шуда буд.[213] 

Дар Радиои «Мартӣ» ҳудуди 100 нафар фаъолият мекунанд ва буҷаи солонаи он 15 миллион доллар аст. Рисолати радио ба қавли худи он таъмини ахбори озоди сонсурнашуда оид ба воқеаҳои рӯз аст.

Дар бораи самаранокии фаъолияти радиои мазкур аз аввали ташкилшавиаш то ба имрӯз баҳсҳо мавҷуданд. Зеро теъдоди воқеии аудиторияи Радиои «Мартӣ» ҳанӯз ҳам маълум нест.  Дар маърӯзаи кумитаи муносибатҳои хориҷии  Палатаи намояндагон соли 2010 теъдоди шунавандаҳои Радиои «Мартӣ»-ро 2 фоизи аҳолии Куба (аз 11 миллиону 302 ҳазору 788 нафар) номиданд, ки нишондиҳандаи мазкур он вақт ба 22604 нафар баробар буд. Узви Палатаи намояндагони ИМА Бетти МакКоллум ҳамон вақт пешниҳод намуд, ки харҷи беҳудаи маблағи андозсупорандагон барои пахши барномаҳо барои Куба қатъ карда шавад.

Рӯзномаи мустақили «Havana Times» 26-уми июни соли 2014 навишта буд, ки маъмурияти радио ва телевизиони «Мартӣ» мегӯяд, ки дар Куба беш аз 3 миллион аҳолии кишвар (аз 11,2 млн.) барномаҳои онҳоро гӯш ва тамошо мекунанд. Дар асл ин асоси воқеӣ надорад.

Ҳатто диссидент Амадор Бланко аз музофоти Куба ба рӯзномаи «Ню-Ҳералд» дар Майамӣ, изҳор дошт, ки «мо ҳеҷ гоҳ Телевизиони «Мартӣ»-ро надидаем. Агар касе тасдиқ кунад, ки онҳо тамошо мекунанд, дурӯғ аст.  Аудиторияи Радиои «Мартӣ» низ хеле ночиз аст».[214] 

Дар ҳамин ҳол ба иттилои блоги DRMNA Идораи пахши барномаҳо барои Куба моҳи феврали соли 2021 пахши санҷишии барномаҳои рақамии Радиои «Мартӣ»-ро аз Гринвили Королинаи Ҷанубӣ шурӯъ кардааст.[215]  Радиои рақамии «Мартӣ аз соати 17:00 то 00:00 дар мавҷи 7345 кГц дар режимҳои гуногун пахш карда мешавад. 

Телевизиони «Мартӣ»

Ҳоло телевизион яке аз расонаҳои муассир аст, ки ҳамчун расонандаи идеяҳои муайян дар қолаби барномаҳои рангоранги иттилоотӣ ва ахборӣ хизмат мекунад.[216]

Телевизиони «Мартӣ» фаъолияташро дар давраи сари қудрат будани  президенти вақти ИМА Ҷорҷ Х. У. Буш оғоз кардааст. Соли 1990 Ҳукумати ИМА барои бурдани тарғибот ба Ҷумҳурии Куба Телевизиони «Мартӣ»-ро таъсис дод. Телевизиони мазкур 27-уми марти ҳамон сол ба пахши барномаҳояш ба забони испанӣ шурӯъ кард.  Дар аввал барномаҳо тавассути мавҷафкан, ки дар аэростат ҷойгир шуда буд, паҳн карда мешуданд. Ин курраи ҳавоиро, ки «Алберти фарбеҳ» меномиданд, дар баландии 3,048 метр болои мавзеи Cudjoe Key дар иёлоти Флорида баста буданд. Аэростат аз шамол ҷунбида ба пахши барномаҳо халал мерасонид. Соли 2005 аэростат аз тӯфон вайрон шуд.

Қарор дар бораи ретранслятсияи барномаҳои радио ва телевизиони «Мартӣ» аз ҷониби президент Буш ҳанӯз моҳи майи соли 2004 қабул шуда буд. 21 августи соли 2004 аввалин сигнали радио ва телевизион якчанд соат тавассути тайёраҳои махсус ҷиҳозонидашудаи Гвардияи миллии ИМА, ки берун аз ҳарами ҳавоии Куба парвоз доштанд, пахш карда шуданд.[217] Аз моҳи октябри соли 2006 мавҷи Телевизиони «Мартӣ» тавассути тайёраи ҳарбии «Ҳеркулес» паҳн карда мешуд. Ин амал хеле гарон буд. Сипас аз таёраҳои камхарҷ истифода бурданд.

Моҳи майи соли 2013 Конгресси ИМА маблағгузории амалиёти «Aero Martí», тайёраи яккаро қатъ кард, вале ҳанӯз ҳам маблағгузории нигоҳдорӣ ва хизматрасонии тайёраи мазкур идома дорад ва дар лаҳзаи зарурӣ он омодаи парвоз аст.[218]

Аввалин барномаҳои Телевизиони «Мартӣ» субҳи барвақт пахш мешуданд, то ки ба барномаҳои дохилии Куба халал ворид накунанд. Албатта, дар ин ҳолат онро тамошо намекарданд. Пурсишҳои телефоние, ки Ҳукумати ИМА дар солҳои 1990, 2003, 2006 ва 2008 гузаронид, маълум шуд, ки муштариёни Телевизиони «Мартӣ» камтар аз як фоизи аҳолии мамлакат аст. Баъди ин Ҳукумати ИМА бо сабаби он ки омори дақиқи муштариёнро ҳисоб кардан мушкил аст, пурсишҳоро қатъ кард.[219]

Телевизиони «Мартӣ» моҳи январи соли 2019 ҳафтае 20 номгӯй барнома пешниҳод мекард, ки баъзеашон рӯзҳои корӣ ва баъзеашон рӯзҳои истироҳат пахш мешаванд.[220] 9-уми майи соли 2021 бошад, телевизиони мазкур рӯзе 28 барнома пахш мекард, ки як қисмашон такрор буданд.

Масалан, соли 2019 Телевизиони «Мартӣ» аз рӯзи душанбе то ҷумъа, аз соати 17 то 18 барномаи «Noticiero Televisión Martí» (Ахбори Телевизиони «Мартӣ»)-ро пешниҳод мекард. Дар он хабарҳои муҳими Куба ва ҷаҳон аз ҷониби хонум Карен Кабалеро ва ҷаноби Алфредо Жакомино манзури бинандагон мегардад.

Ҳамчунин аз рӯзи душанбе то ҷумъа шабона аз соати 22 то 22-30 дақиқа барномаи иттилоотии «Noticiero Televisión Martí — Edición Nocturna» (Барномаи ахбори Телевизиони «Марти» — нашри шабона) пахш мешавад. Дар он хабарҳои муҳими Куба ва ҷаҳонро Томас Н. Регаладо пешниҳод менамояд.

Барномаи «Noticiero Televisión Martí en 60 Minutos» (Ахбори Телевизиони «Мартӣ» дар 60 дақиқа) ҳафтае як маротиба чун ҷамъбасти ахбори ҳафта рӯзҳои шанбе пахш мешавад. Барандаҳои ахбори телевизион Карен Кабалеро, Алфредо Жакомино ва Томас Н. Регаладо дар ин барнома ахбори муҳими ҳафтаро таҳлилу баррасӣ мекунанд.  

Барномаи «Libertad y Democracia» (Озодӣ ва демократия) ҳафтае як маротиба, рӯзҳои шанбе ҳудуди 28 дақиқа пахш мешавад. Ин барномаи Пажӯҳишгоҳи байниамерикоии демократия дар радио ва телевизиони «Мартӣ» мебошад, ки ба дастгирӣ, паҳншавӣ ва ҳимояи арзишҳои озодӣ, демократия, ҳуқуқи инсон дар Америкаи Шимолӣ ва Ҷанубӣ бахшида мешавад. 

 «Programas Especiales» (Барномаҳои вижа) ба ҳодисаҳову шахсони алоҳида ва мавзӯъҳое бахшида мешаванд, ки барои бинандагон ҷолибанд.  Ин барномаҳо моҳе 2 ё 3 маротиба ҳам дар телевизион ва радиои «Мартӣ» пахш мешаванд.

 «Temas y Opiniones» (Мавзӯъҳо ва ақидаҳо) барномаест, ки дар он меҳмонон озодона ва бе сонсур ақидаи худро оид ба мавзӯъҳои мадди назар дар ҳамбастагӣ ба воқеият баён медоранд. Ин барнома низ ҳафтае як маротиба рӯзҳои шанбе ҳудуди 28 дақиқа пахш мешавад.

Қобили зикр аст, ки як қисми барномаҳои рӯзонаи шанбе ва аксари барномаҳои рӯзона ва шабонаи якшанбеи телевизиони мазкур такрор мебошанд.

Феълан дар Телевизиони «Мартӣ» махсус барои Венесуэла ҳамарӯза барномаи «Венесуэла имрӯз» (Venezuela Hoy) пахш карда мешавад.[221] Барномаи мазкурро журналисти венесуэлагӣ Алехандро Маркано Сантеллӣ мебарад. Дар барномаи мазкур сиёсати Венесуэла мавриди баррасӣ қарор мегирад.

Дар барномасозии радио ва телевизиони «Мартӣ» баъзан ширкатҳои беруна низ ҷалб карда мешаванд. Масалан, рӯзномаи мустақили «Havana Times» 27 ноябри соли 2014 иттилоъ пахш кард, ки Ҳукумати ИМА бо Ширкати «Canyon Communications» бе эълони тендер барои барномасозии махсус ба маблағи 1,4 миллион доллар созишнома имзо кард. Ширкат барномаҳои махсусро барои телевизион ва радио месозад, то ки онҳо тавассути радио ва телевизиони «Мартӣ» дар Куба пахш карда шаванд.[222] Ин барномаҳо ба соҳаи безнес бахшида шуда, дар бораи чӣ тавр ба соҳибкорӣ машғул шуданро таблиғ мекунанд.  Ҷефрӣ Клайн, роҳбари ширкати мазкур дер боз пудратчии ҳукуматӣ аст ва солҳои охир бо лоиҳаҳои Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ ҳамкорӣ дорад. 

Ҳанӯз соли 2004 намояндаи Департаменти давлатии ИМА Адам Эрелӣ изҳор дошта буд, ки ҳадафи пахши барномаҳо барои Куба, ин тезонидани таназзули режими коммунистии Фидел Кастро мебошад.[223]

Бояд гуфт, ки тибқи Конвенсияи соли 1936 «Дар бораи истифодаи радио ба мақсади осоишта» барномаҳое, ки барои даъват кардан ба вайрон кардани тартиботи дохилии ягон давлат равона шудаанд, манъ аст.[224]

Фабио Лейте, муовини директори Бюрои радиоалоқаи Иттиҳоди байналхалқии алоқаи барқӣ ҳанӯз моҳи феврали соли 2007 пахши барномаҳоро ба Ҷумҳурии Куба маҳкум карда, гуфта буд, ки ин амали ИМА, ки барои барангехтани низои дохилӣ дар ин кишвар равона шудааст, ғайриқонунӣ мебошад. Ба қавли ӯ ин амал зидди қоидаи Иттиҳоди байналхалқии алоқаи барқӣ аст.[225]

Ҳукумати Куба низ ин амалро вайронкунии ҳуқуқи байналмилалӣ медонад ва мавҷҳои радио ва телевизиони «Мартӣ»-ро хомӯш мекунад.  Воқеан, пахши барномаҳои радиоҳои хориҷии ИМА дар дохили худи кишвар тибқи қонун манъ аст. Вале, чӣ хеле ки зикр кардем, барномаҳои Радиои «Мартӣ» дар дар тамоми Америкаи Марказӣ ва ҳатто баъзан дар пойтахти ИМА — ш. Вашингтон шунида мешавад. Воқеан, 2 январи соли 2013 президенти вақти ИМА Барак Обама қонунро дар бораи “Ваколатҳо дар соҳаи мудофиаи миллӣ” имзо кард, ки тибқи он “Садои Америка” метавонад барномаҳояшро дар дохили кишвар тавассути расонаҳо ва воситаҳои дигар пахш бикунад. Албатта, махсус барои ИМА омода кардани барномаҳо манъ аст.[226]

15-уми ноябри соли 2007 вакилони Конфронси байналхалқии алоқаи радиоӣ истифодаи тайёраҳоро барои пахш кардани барномаҳои радио ва телевизиони «Мартӣ» ғайриқонунӣ дониста, иброз доштанд, ки бе иҷозати давлати муайян ба марзи вай пахш кардани барномҳо манъ аст.[227]

Дар мақомоти ҳукуматии ИМА низ пахши барномаҳои радио ва телевизиони «Мартӣ» барои Куба маҳкум карда мешаванд. Аз ҷумла, гуфта мешавад, ки ин расонаҳо тарғиботи сиёсӣ мебаранд, ахбори ғайривоқеӣ ва ғаразнок пахш карда, баъзе ақидаҳоро ҳамчун хабар пешниҳод мекунанд.[228]

Дар ҳамин ҳол ғайриҳирфаӣ будани барномаҳоро роҳбарони ин расонаҳо эътироф намекунанд. 18-уми сентябри соли 2016 сомонаи рӯзномаи мустақили «Havana Times» (havanatimes.org) навишт, ки хабарнигорони радио ва телевизиони «Мартӣ» одоби журналистиро дар пахши хабарҳои воқеӣ ва беғараз, ки худи ин шабака муайян кардааст, риоя намекунанд.  Маҳз дар давраи президентии Барак Обама ин проблема бештар ба назар мерасад. Масалан, шабака бо унвони «Иттиҳоди Аврупо тағйиру иловаҳои Фаринасро ҷонибдорӣ мекунад» маводеро пахш кард, ки сарчашмааш номаълум ва худи он нодуруст буд.

Дар сомонаи radiotelevisionmarti.com чопи хабарҳои дурӯғ ягона нест. Махсусан маводи «журналистони мустақил», ки дар сомона чоп мешаванд, сарчашмаи аниқ надоранд ва санҷида нашудаанд. Шикоятҳо дар бораи ин амал солҳо боз идома доранд, вале Ҳукумати ИМА чорае намеандешад, менависад сомонаи ин расонаи мустақил.[229]

Бояд гуфт, ки Идораи пахши барномаҳо барои Куба қаблан дар моҷарои ғайриқонунӣ пардохт кардани маблағ ба журналистон дар Майамӣ барои навиштани маводҳои «душманона ва беобрӯкунанда» дар бораи Куба дар солҳои 1998 -2002 муттаҳам шудааст.[230]

Моҳи майи соли 2018 Телевизиони «Марти» дар такя ба таҳқиқоти Бунёди Judicial Watch порчаҳои видеоро пахш кард, ки дар он мултимиллионер Ҷорҷ Сороси яҳудитабори зодаи Маҷористон интиқод мешуд, ки ба демократияи Америкаи лотинӣ таҳдид мекунад. Бунёди Judicial Watch фонди таҳсилотии америкоӣ мебошад, ки дар доираи фаъолияти таълимии худ, меъёрҳои олии ахлоқиро дар ҳаёти ҷамъиятии мамлакат тарғиб карда, саъй менамояд, ки кормандони сиёсӣ ва судӣ аз ваколатҳое, ки аз ҷониби мардуми Амрико ба онҳо дода шудааст, сӯиистифода накунанд.

Моҳи октябри соли 2018 кормандоне, ки барои сохтани видеороликҳои мазкур масъул буданд, то анҷоми таҳқиқи рафторашон ба рухсатии маъмурӣ фиристода шуданд.  

Коршиносон бар он ақидаанд, ки теъдоди шунавандагон ва бинандагони радио ва телевизиони «Мартӣ» хеле кам аст ва бинобар ин барномаҳои онҳо чандон таъсире надоранд. Масалан, Радиои миллии ҷамъиятии ИМА 18-уми августи соли 2006 изҳор дошта буд, ки ИМА барои тарғиб ба Куба ҳудуди ним миллард доллар сарф кардааст, вале тибқи як пажӯҳиш аз 10 нафар кубагиҳо 9 нафарашон ҳатто дар бораи радио ва телевизиони «Мартӣ» огоҳ нестанд.[231]

Ҷон С. Николс, мутахассис оид ба робитаҳои байналхалқии Донишгоҳи Пенсилвании ИМА, ки фаъолияти Идораи пахши барномаҳо барои Кубаро пажӯҳиш кардааст, дар бораи фаъолияти ташкилоти мазкур мегӯяд, ки «Танҳо хароҷот буд ва манфиат сифр».[232]

Новобаста аз камбинанда будани Телевизиони «Мартӣ» ҷонибдорони он ба иддаое, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Куба мавҷҳои телевизиони мазкурро хомӯш мекунад, аҳамиятнок будани онро дастгирӣ мекунанд.

 Воқеан, ҳанӯз соли 2012 маъмурияти президент Барак Обама аз Конгресси ИМА дархост кард, ки маблағгузориро ба Телевизиони «Мартӣ» қатъ бикунад. Вале то ба ҳанӯз маблағгузорӣ ба ин расонаи таблиғотӣ идома дорад.

28-уми сентябри соли 2015 президенти вақти Ҷумҳурии Куба Раул Кастро дар маърӯзаи аввалини худ дар Ассамблеяи генералии СММ талаб кард, ки пахши барномаҳои зиддиҳукуматии телевизион ва радиоҳои ИМА нисбати Куба қатъ карда шаванд.  Вале ИМА бурдани тарғиботи густурдаро тавассути телевизион ва радиои «Мартӣ» идома медиҳад.

Ба қавли рӯзномаи мустақили «Havana Times» Ҳукумати Куба изҳори нигаронӣ кардааст, ки радио ва телевизиони «Мартӣ» аз 13 августи соли 2018, дар рӯзи вафоти роҳбари собиқи ҷумҳурӣ Фидел Кастро пахши сартосарии барномаҳояшро дар ҷазираи «Озодӣ» ба роҳ мемонад. «Ҳукумат ин амалро маҳкум карда, изҳор кардааст, ки ҳуҷуми радиоэлектронӣ фаъолияти телекоммуникатсионии миллиро халалдор карда, зидди созишномаҳоӣ байналхалқӣ мебошад».[233]

Қабл аз ин директори вақти Идораи пахши барномаҳо барои Куба Томас Регалдо изҳор дошта буд, ки ба қарибӣ мавҷҳои радио ва телевизиони «Мартӣ» дар тамоми қаламрави Ҷумҳурии Куба бе ягон мамониат пахш карда мешаванд.  Ӯ дар баромадаш тавассути Телевизиони «Miami Mega TV» гуфт, ки лоиҳаи мазкур, ин «инқилоби технологӣ» аст. Он имконият медиҳад, ки дар муддати 6 моҳ ба тамоми ҷазира мавҷи кӯтоҳ роҳ ёбад.[234]

 Ба қавли Т. Регалдо ин технологияи нави пахш буда, онро амалан наметавон масдуд кард. Сигнали барномаҳо ҳатто ба телефонҳои мобилӣ  дастрас буда, он аллакай дар Гавана санҷида шудааст.

Директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба Томас Регаладо 20 сентябри соли 2019 аз вазифааш истеъфо дод. Ӯ моҳи июни соли 2018 ба ин вазифа таъин гардида буд. Баъдан вазифаи директори Идораи пахши барномаҳо барои Кубаро муовини қаблии директор — Эмилио Васкес иҷро мекард. Майкл Пак, президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ 19 декабри соли 2020 Ҷеффрӣ Скотт Шапироро, ки дар вазифаи иҷрокунандаи директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба фаъолият мекард, директори ин идора таъйин намуд. Ҷеффрӣ Скотт Шапиро аз соли 2017 дар идораи мазкур фаъолият мекунад. Ӯ 27-уми апрели соли 1973 таваллуд шуда, ҳамчун журналисти таҳқиқотчӣ дар ИМА машҳур аст. Ҷ. С. Шапиро хатмкардаи факултаи ҳуқуқшиносии Донишгоҳи Флорида мебошад.

Ҳадафи радио ва телевизиони «Мартӣ» чун аз рӯзи таъсисёбиаш тағйир наёфта, ба мардуми ин кишвар пешниҳод кардани иттилои сонсурнашудаи режими Куба аст, гуфта мешавад дар сомонаи расмии ин расонаҳо: https://www.radiotelevisionmarti.com

«Рисолати радио ва телевизиони «Мартӣ» то он вақт идома меёбад, ки ҳамаи кубагиҳо аз моддаи 19-уми Ҳуқуқи башар оид ба ба озодии ақида ва баёни он, ҳуқуқ ба гирифтани иттилоъ ва озод паҳн кардани он бархурдор нашаванд».[235]

Ҳамин буд, ки то иҷрокунандаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ таъин гардидани Майкл Пак, дастнишини президент Доналд Трамп дар соли 2019 буҷаи Идораи пахши барномаҳо барои Куба сол то сол афзоиш меёфт. Масалан, буҷаи он дар соли 2014 ҳудуди 27 млн. доллари ИМА буд. Буҷаи соли 2018-и Идораи пахши барномаҳо барои Куба, ки моҳи марти ҳамон сол Конгресси ИМА тасдиқ кард, 29 миллион долларро ташкил дод.[236] Баъди сари қудрат омадани Майкл Пак бо хоҳиши ӯ буҷаи оҷонсӣ ва расонаҳои зертобеи ӯ кам шуданд. Аз ҷумла, буҷаи соли 2019-и Идораи пахши барномаҳо барои Куба 28 миллиону 749 ҳазор доллар, буҷаи соли 2020 – 20 миллиону 973 ҳазор долларро ташкил кард. Барои буҷаи соли 2021 бошад, маблағи 12 миллиону 973 ҳазор доллар дархост шудааст.

РАДИОИ «ОСИЁИ ОЗОД»   

ВАО новобаста аз муҳтаво, шакл, намуд ва аудиторияи худ бунёдан ниҳоди сиёсӣ маҳсуб мешавад.[237] Пайдо шудани технологияҳои нави иттилоотиву коммуникатсионӣ дар ду даҳсолаи охир ба ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ овард ва он ба табдили иттилоъ ҳамчун омили муборизаи сиёсӣ ва олоти амалигардонии ҳадафҳои давлат дар арсаи ҷаҳонӣ  мусоидат намуд. Ҳамин тавр, ВАО силоҳи пурқудрати таъсиррасонӣ ба муҳити иттилоотӣ ва имиҷи давлат гардид. Ҳамин аст, ки аксари кишварҳо барои амалӣ кардани аҳдофи сиёсии худ аз тарғиботи расонаҳо истифода мекунанд.

Радиои «Осиёи озод»  ташкилоти хусусии ғайритиҷоратӣ аст, ки аз ҳисоби Конгресси ИМА (буҷаи федеролии ИМА) маблағгузорӣ гардида, аз ҷониби Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ  (аз соли 1995 то 22 августи соли 2018ташкилоти мазкур бо номи Шӯрои идораи пахши барномаҳо — BBG фаъолият мекард) идора карда мешавад. Радиои мазкур 12-уми марти соли 1996 аз ҷониби Кумитаи озодии Осиё таъсис ёфта, барномаи аввалини он 29 сентябри соли 1996 ба эфир баромад.

Ҳадафи радио бурдани тарғибот ба кишварҳои Осиёи Шарқӣ ва Осиёи Ҷанубӣ Шарқӣ аст, ки қаблан рӯ ба тарзи рушди сотсиалистӣ оварда буданд ва аз ҷониби Иттиҳоди Шӯравӣ дастгирӣ меёфтанд. Штаб-квартираи радио дар шаҳри Вашингтони иёлоти Колумбияи ИМА ҷойгир аст.

Аз моҳи сентябри соли 2005 Хонум Либбӣ Лю, хитоии зодаи Калифорния президенти радио важурналисти байналхалқӣ Хонум Бэй Фанг аз моҳи октябри соли 2016 директори иҷроияи радио буданд.Бэй Фанг хатмкардаи донишгоҳи Гарвард буда, 20 соли собиқаи журналистӣ дорад. Ҳамчунин Бэй Фанг қаблан дар вазифаи ҷонишини ёвари котиби давлатӣ низ фаъолият кардааст.

20 ноябри соли 2019 дар роҳбарии Радиои «Осиёи озод» тағйирот ба вуҷуд омада, Бэй Фанг президенти нави радио таъин гардид. Бэй Фанг дар ин вазифа Либби Люро иваз кард. Либби Лю бошад, вазифаи директори генералии Бунёди технологияҳои кушодаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалиро ба дӯш гирифт.

1-уми июли соли 2020 Майкл Пак, иҷрокунандаи вазифаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Парамесваран Поннудурайро, ки ноиби президенти Радиои «Осиёи озод» оид ба барномасозӣ буд, иҷрокунандаи вазифаи президенти радиои номбурда таъйин намуд. Охири соли 2020 бошад, Стивен Йейтс президенти Радиои «Осиёи озод» таъйин гардид. Баъди чанд рӯзи иҷрокунандаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ таъйин гардидани Келу Чао Стивен Йейтс аз вазифааш барканор гардида, 24 январи соли 2021 Бэй Фанг аз нав президенти Радиои «Осиёи озод» таъйин карда шуд.[238]   

Буҷаи солонаи радиои мазкур дар соли 2019 – 45 миллиону 195 ҳазор доллар, соли 2020 – 44 миллиону 223 ҳазор доллар буд. Барои буҷаи соли 2021 бошад, 39 миллиону 519 ҳазор доллар дархост шудааст.  Вале, бинобар Ҷумҳурии Халқии Хитой ва кишварҳои дигари пахши Радиои «Осиёи озод» аз афзалиятҳои тарғиботии ИМА маҳсуб шуданашон, дар асл барои радиои мазкур маблағи бештаре ҷудо хоҳад шуд. Ҳамчунин Радиои «Осиёи озод» қисман аз ҷониби Хазинаи фарҳанг ва озодии Корея маблағгузорӣ мешавад.

Радио ба 9 забон дар 6 мамлакат — Бирма, Камбоҷа, Лаос, Ҷумҳурии Халқӣ-Демократии Корея, Ҷумҳурии Халқии Хитой ва Ветнам барнома пахш мекунад. Радиои «Осиёи озод» ҳамчун умури ахбори интернетӣ низ фаъолият дорад. Радиои «Осиёи озод» 10 сомонаи чандрасонаии интерактивӣ дорад, ки 9-тои он ба забонҳои пахши барномаҳо буда, сомонаи 10-ум ба забони англисӣ аст. Аудиторияи Радиои «Осиёи озод» қариб 50 миллион нафар мебошад, ки ин ҳиссаи ночизи аҳолии кишварҳои пахши барномаро ташкил медиҳанд.

Бояд гуфт, ки маводи Радиои «Осиёи озод» аз соли 2005-ум аз тариқи шабакаҳои иҷтимоӣ тавассути подкастҳо, RSS ва твиттер-каналҳо низ паҳн карда мешаванд.

Дар Радиои «Осиёи озод» 256 нафар корманди штатӣ, 140 нафар хабарнигорони маҳаллӣ ва мухбирони ғайриштатӣ фаъолият мекунанд.

Рисолати Оҷонсии ВАО-и глобалӣ дастгириву ҳифзи озодӣ ва демократия тавассути пахши иттилои воқеӣ ва объективӣ дар бораи ИМА ва ҷаҳон ба шунавандаҳои хориҷӣ мебошад.

Рисолати Радиои «Осиёи озод» бошад, — ин пешниҳод кардани иттилои аниқу саривақтӣ ва ахбори мамолики Осиё аст, ки ҳукумати онҳо дастрасиро барои матбуоти озод манъ кардаанд.[239]

Барномаҳои Радиои «Осиёи озод» аз ахбори дохилӣ ва иттилое, ки барои шунавандаҳо ҷолиб аст, таҳия мегарданд.  Ҳар як идораи радио барномаҳоеро таҳия мекунад, ки фарҳангу забон ва авлавияти хоҳиши шунавандаҳои маҳаллии ҳамон бахшро фаро гирифтаанд. Радиои «Осиёи озод» уҳдадор аст, ки аз руи стандартҳои беғаразӣ, аниқӣ ва адолат фаъолият бикунад.

Дар ҳамин ҳол Радиои «Осиёи озод» чун дигар расонаҳои хориҷии ИМА асосан барои бурдани тарғибот таъсис ёфтааст. Константин Асмолов, номзади илми таърих, мутахассиси пешбари Маркази таҳқиқоти Кореяи Пажӯҳишгоҳи Шарқи Дури АУ Россия мегӯяд, ки имрӯз Радиои «Осиёи озод» ҳамон вазифаеро иҷро карда истодааст, ки дар давраи «ҷанги сард» Радиои «Аврупои озод»/«Озодӣ» анҷом медод.[240]

Ба қавли роҳбарияти Радиои «Осиёи озод» маводи онҳоро расонаҳои машҳури ИМА аз қабили «New York Times», «Washington Post», CNN, MSNBC, «The Wall Street Journal» ва ғайра чун сарчашмаи муътамади иттилоъ иқтибос мекунанд.[241] 

Радиои «Осиёи озод» дар баробари истифодаи барномаҳои маърифативу фарҳангӣ тамаркузашро ба воқеоти мамлакатҳои пахшаш карда, иттилои доғеро мешунавонад, ки дар ин кишварҳо сонсур мешавад ва мардум ба он дастрасӣ надоранд.

Бинобар ин аз таъсиси Радиои «Осиёи озод» мавҷи онро Ҳукумати Хитой, Кореяи Шимолӣ, Ветнам хомӯш мекунанд, то ки муштариён ба барномаҳои радиои мазкур дастрасӣ надошта бошанд.

Ҳатто соли 1998 ба 3 хабарнигори Радиои «Осиёи озод», ки мехостанд аз Вашингтон ба Пекин рафта, сафари президент Билл Клинтонро дар ҶХХ инъикос намоянд, иҷозаи вуруд ба кишварро надоданд.  Ҳамчунин дар баъзе кишварҳо сомонаи Радиои «Осиёи озод» филтр мешавад ва муштариён наметавонанд ба он дастрасӣ дошта бошанд.

Масалан, 30-юми марти соли 2010 веб-филтри Хитой — «Сипари тиллоӣ» тасодуфан ба таври муваққатӣ ҳамаи ҷӯяндаҳои Гуглро дар Хитой, ки сомонаи Радиои «Осиёи озод»- ро меҷӯстанд, маҳкам кард.[242]

Чунин вазъият дар дигар кишварҳои минтақа низ ба назар мерасад. Моҳи сентябри соли 2017 дар шаҳри Пномпен, пойтахти Камбоҷа бюрои Радиои «Осиёи озод» дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ пас аз 20 соли фаъолият баста шуд. Пас аз ин ҳодиса, моҳи ноябр ду нафар хабарнигорони камбоҷагии Радиои «Осиёи озод» Уон Чин ва Йонг Сотеаринро ба ҷосусӣ айбдор карда, ба ҳабс гирифтанд.[243]

Журналистони бахши кхмерии Радиои «Осиёи озод» бо дахолати созмонҳои байналхалқӣ ва бо пардохти гаравпулӣ аз ҷониби радио баъди беш аз 8 моҳи зиндонӣ, соли 2018 ба озодӣ баромаданд.

Соли 2011 бо маблағгузории федеролӣ Либбӣ Лю Хазинаи технологияҳои кушодаро таъсис дода, дар Радиои «Осиёи озод» лоиҳаи барномаи глобалии технологияҳои озодии Интернетро роҳандозӣ намуд. Барномаи мазкур барои барҳам задани сонсури Интернет метавонад дар тамоми гӯшаи дунё ба мардум хизмат расонад. 

Чӣ хеле ки қаблан қайд намудем, Радиои «Осиёи озод» аввалин барномаашро 29 сентябри соли 1996 барои Ҷумҳурии Халқии Хитой ба забони хитоии шимолӣ шурӯъ кардааст. Ҳоло ба ин забон шабонарӯзе 12 соат барнома пахш карда мешавад.

Моҳи декабри соли 1996 Радиои «Осиёи озод» ба пахши барномаҳояш, ба забони тибетӣ шурӯъ кард. Ҳоло ба ин забон ҳамарӯза 10 соат барнома пахш карда мешавад.

Радиои «Осиёи озод» ҳамчунин барои ҶХХ аз моҳи декабри соли 1998 ба забони уйғурӣ ҳамарӯза 2 соат барнома пахш мекунад.  Уйғурҳо асосан дар Вилояти Худмухтори Синзян — Уйғур зиндагӣ мекунанд. Дар ин вилоят беш аз 10 миллион нафар уйғурҳо сукунат доранд.

Яъне, дар маҷмӯъ дар як шабонарӯз Радиои «Осиёи озод» барои ҶХХ 24 соат барнома пахш мекунад. Агар барномаҳои радиоро ба забони катонӣ, ки як лаҳчаи забони хитоӣ аст ва сокинони ҷанубу шарқи Хитой ба он гуфтугӯ мекунанд, ба назар гирем, пас дар як шабонарӯз барномаҳои РОС барои ин мамлакат 26 соатро ташкил мекунад.

Моҳи феврали соли 1997 ИМА тарғиботи худро ба давлати дигари Осиёи Ҷанубӣ Шарқӣ – Мянма (Бирма) шурӯъ кард. Феълан Радиои «Осиёи озод» ба забони бирмагӣ ҳамарӯза 4 соат барнома пахш мекунад. Аҳолии Мянма тақрибан ба 60 миллион нафар расида, 68 фоизашро бирмагиҳо ташкил мекунанд. Дар ин ҷо беш аз 100 миллату халқиятҳо зиндагӣ карда, забони бирмагӣ давлатӣ мебошад.

Моҳи марти ҳамон сол пахши барномаҳои радиои номбурда ба забони кореягӣ барои Ҷумҳурии Халқӣ-Демократии Корея (Кореяи Шимолӣ) оғоз шуданд. Ҳоло Радиои «Осиёи озод» ҳамарӯза барои ин кишвар 5 соат барнома пахш мекунад. Аҳолии ин кишвар ҳудуди 25,5 миллион нафар буда, қисми асосии онро кореягиҳо ташкил медиҳанд.

Моҳи августи соли 1997 пахши барномахои Радиои «Осиёи озод» барои Лаос шурӯъ шуданд.  Ҳоло ба забони лаосӣ шабонарӯзе 2 соат барнома пахш карда мешавад. Аҳолии ин кишвар бештар аз 6,8 миллион нафар буда, дар он ҳудуди 70 қабилаву халқиятҳо зиндагӣ мекунанд.

Ҳамчунин моҳи сентябри соли 1997 Радиои «Осиёи озод» барои Шоҳигарии Камбоҷа ба забони кхмерӣ ба пахши барномаҳояш шурӯъ кард. Ҳоло ба ин забон ҳамарӯза 2 соат барнома шунавонида мешавад. Ба забони мазкур ҳудуди 21 миллион нафар дар Камбоҷа, Ветнам, Таиланд, Лаос, ҶХХ, ИМА, Франсия ва Австралия гуфтугӯ мекунанд.

Дар Камбоҷа ҳудуди 15,6 миллион нафар сукунат дошта, беш аз 80 фоизи аҳолиро кхемерҳо ташкил мекунанд. Ба забони кхмерӣ, ки ба оилаи забонҳои австралиягиву осиёӣ дохил мешавад, қариб 96 фоизи мардум гуфтугӯ мекунанд.

Моҳи майи соли 1998 пахши барномаҳои Радиои «Осиёи озод» ба забони 9-ум – кантонӣ оғоз гардид. Ҳоло радио ҳамарӯза ба ин забон 2 соат барнома пахш мекунад.  Ба забони мазкур беш аз 70 млн. нафар дар ҷануб ва шарқи Хитой аз ҷумла, дар Ҳонконг, Макао, Гуандун, Гуансӣ ва Хайнан гуфтугӯ мекунанд. Ҳамчунин донандагони ин лаҳчаи забони хитоӣ дар Ветнам, Малайзия, Индонезия, Таиланд, Сингапур, Филиппин ва дар ҷомеаи хитоиҳои кишварҳои дигари олам сукунат доранд.  Дар бисёр мактабҳои Ҳонконг, Макао и Гуандун ба ин лаҳча таҳсил сурат мегирад. Ҳамчунин ин лаҳҷа дар ВАО ва муассисаҳои давлатии Макао ва Гуандун истифода мешавад.

Радиои «Осиёи озод» барои фаъолияти пурсамараш борҳо бо мукофоту ҷоизаҳо қадр гардидааст.  Аз ҷумла, солҳои 2000, 2005, 20007, 2008 – бо мукофоти ҳарсолаи «Ҳуқуқи инсон», соли 2010 — бо мукофоти «Ҷасорати журналистӣ» ва ғайра мукофотонида шудааст.

Дар ҳамин ҳол ба қавли коршиносони соҳа, Радиои «Осиёи озод» на ҳамеша ахбори воқеӣ пахш мекунад. Масалан, 17 июли соли 2016 Радиои «Осиёи озод» дар такя ба «Asia Press International RFA» хабар дод, ки дар Кореяи Шимолӣ аз китобҳои дарсӣ аксҳои оилаи роҳбари давлат Кимро гирифтанд, то ки кӯдакон болои онҳо наққошӣ накунанд. Гӯё сарчашмаи онҳо 75 нусха китобҳои дарсии гуногунро дастрас кардааст ва дар ягонтои онҳо портрети Ким Ир Сен, Ким Чен Ир ва Ким Чен Ин набудааст. Вале радио дар бораи он ки шояд чунин аксҳо дар китобҳои дарсӣ, масалан, китоби математика набошад, ҳарфе нагуфт. «Воқеан, шахспарастии оилаи Кимҳо дар Кореяи Шимолӣ он қадар нест, ки дар хориҷа тавсифаш мекунанд», мегӯяд Константин Асмолов, номзади илми таърих, мутахассиси пешбари Маркази таҳқиқоти Кореяи Пажӯҳишгоҳи Шарқи Дури АУ Россия.[244]

26 сентябри соли 2016 Радиои «Осиёи озод» дар бораи ба таври оммавӣ ба Кореяи Ҷанубӣ фирор кардани сокинони манотиқи марзии Кореяи Шимолӣ иттилоъ пахш кард. Ба гуфти ин расона дар ин манотиқ обхезии калон рӯй дода, симхори марзро чаппа кардааст. Дар натиҷа системаи назоратӣ аз кор мондааст ва барои фирор шароити мусоид фароҳам омадааст. Бояд гуфт, ки ҳамон вақт обхезӣ дар манотиқи шимолии мамлакат ба вуқӯъ омада буд, ки бо Кореяи Ҷанубӣ пайваст нест.

Тибқи талаботи Кодекси ахлоқии журналисти Радиои «Осиёи озод» хабарнигорони он набояд овоза ва иттилои беасосро дар барномаҳояшон ҷой диҳанд ва аз рӯи имконият бояд беш аз як сарчашмаи иттилоъро истифода баранд.[245] 

Агар мабодо журналисти Радиои «Осиёи озод» ба ягон хатое дар ахбор, табсира ва ё маводи дигар роҳ диҳад, бояд ҳатман онро дар ҳамон барнома ислоҳ намояд.

Баъзан дурӯғпароканиҳои Радиои «Осиёи озод» хеле соддаву ғайримантиқӣ аст. Масалан, 14 ноябри соли 2016 Радиои «Осиёи озод» дар бораи маъракаи ҷамъкунии фолгаи алюминий барои сохтани тӯрҳои махфигардӣ аз моҳворҳои ҷосусии америкоӣ дар Кореяи Шимолӣ хабар дод.  Ба қавли радио мактаббачаҳо низ дар ин маърака иштирок намуда, қуттии холии сигор ҷамъ карда истодаанд, то ки фолгаи онро низ барои ин «маводи стратегӣ» истифода баранд.[246]

Тибқи талаботи ахлоқии Радиои «Осиёи озод» ҳангоми инъикоси терроризм ва ифротгароӣ ё таҳдиди зӯроварӣ бояд ба табдил ёфтани радио ба пойгоҳи тарғиби чунин амалҳо роҳ дода нашавад. Вале аксаран терроризм, ифротгароӣ, ҷудоихоҳӣ аз мавзӯъҳоеанд, ки мавриди таваҷҷуҳи хабарнигорони ин расонаи америкоӣ қарор мегиранд.

Чӣ хеле ки қаблан ишора кардем, Радиои «Осиёи озод» аксаран ба мавзӯъҳои доғ таваҷҷуҳ мекунад, ки дар ин бора расонаҳои дохилии кишвар иттилои воқеӣ пахш намекунанд. Масалан, 3-юми декабри соли 2015 бахши уйғурии радиои номбурда дар такя ба пулиси маҳаллӣ дар бораи моҳи ноябр аз ҷониби нерӯҳои мусаллаҳи Чин кушта шудани 17 нафар гумонбари ҳуҷуми хунини 18-уми сентябр ба шахтаи ангишт иттилоъ дод. Аз ин шумора 7 нафар занону кӯдакон буданд.[247] Аз рӯи маълумоти расмӣ бошад, дар ин амалиёт 28 гумонбар вақти аз ғор баромадан кушта шудаанд. Воқеан, бори аввал дар бораи ҳуҷум ба шахтаи ангишт бахши уйғурии Радиои «Осиёи озод» иттилоъ дода буд.

Ҳуҷуми мазкурро ҷудоихоҳони уйғур барои фишорроварӣ ба Ҳукумати Хитой анҷом додаанд. Уйғурҳо яке аз 10 миллати сернуфуси олам мебошанд, ки давлати худро надоранд.Соли 1949, вақти ба тобеияти ҶХХ даромадани вилояти мазкур «беш аз 75 фоизи аҳолиро уйғурҳо ташкил мекарданд, хитоиҳо бошад, 7% буданд. Ҳоло бошад, бо кӯчида омадани хитоиҳо аз дигар манотиқи ҷумҳурӣ шумораи уйғурҳо танҳо дар вилоят 46 фоиз аст».[248] 

Поймол шудани ҳуқуқи инсон низ аз мавзӯъҳои асосии Радиои «Осиёи озод» мебошад. Махсусан, поймол шудани ҳуқуқҳои ақаллиятҳои миллӣ дар барномаҳои радио чашмрас аст.  «Яке аз ҷанбаҳои стратегияи ИМА нисбати Хитой истифодаи мавзӯи ҳифзи ҳуқуқи инсон барои фишороварӣ мебошад, менависад маҷаллаи «Геополитика ва сиёсати ҷаҳонӣ».[249]

Бино ба хабари Радиои «Осиёи озод» дар як қатор мактабҳои Вилояти худмухтори Синзяну Уйғур, аз ҷумла, дар мактабҳои ноҳияи Инин (округи худмухтори Илӣ — Қазоқ) таҳсил ба забони қазоқӣ ва уйғурӣ манъ карда шудааст. «Истифодаи китобҳои дарсӣ ва дигар маводи омӯзишӣ ба забони уйғурӣ ва қазоқӣ бояд пурра қатъ карда шавад», омадааст дар ин хабар.[250]

Дар Хитой ҳудуди 1,5 миллион қазоқҳо зиндагӣ мекунанд, ки қисми зиёдашон дар округи худмухтори  Илӣ-Қазоқ сукунат доранд.

Бояд гуфт, ки ҳанӯзсоли 1984 дар Хитой Қонун дар бораи «Ҳуқуқ ба мухторияти этникӣ» қабул шуда буд, ки онро ҳукумат иҷро намекунад ва ҳамеша ақаллиятҳои миллӣ ба мисли қазоқҳо, уйғурҳо ва тибетиҳо зери фишори хитоиҳо қарор доранд.

10 августи соли 2018 Гэй Макдаугалл, узви Комиссияи СММ оид ба табъизи нажодӣ дар ҷаласаи ин созмон дар Женева изҳор дошт, ки 2 миллион нафар уйғурҳо ва намояндагони ақаллиятҳои мусулмон Дар Хитой дар «лагерҳои сиёсии тарбияи идеологӣ»-и Вилояти худмухтори Синзяну Уйғур нигоҳ дошта мешаванд.[251]

Кодекси ахлоқии Радиои «Осиёи озод» тақозо мекунад, ки журналистон бояд дар маводу барномаҳои худ лаҳни орому беғаразонаро нигоҳ дошта, ба мубоҳиса, тарғибот ё таҳқир нисбати ҳамагуна одамон, гурӯҳҳо ва ҳукуматҳо роҳ надиҳанд. 

Журналистон барои беғаразу объективӣ будан, бояд аз ягон ҳизби сиёсӣ, гурӯҳи мухолифин, ташкилоти дорои характери динии кишварҳои пахши барномаи радио вобаста набошанд ва ягон нуқтаи назари сиёсиро дастгирӣ накунанд.[252] Дар ҳамин ҳол ба қавли коршиносони соҳа, хабарнигорони Радиои «Осиёи озод» на ҳамеша меъёрҳои Кодекси ахлоқиро риоя карда, ахбори воқеӣ пахш мекунанд.

Воқеан, тарғиботи ИМА зидди Хитой ва кишвархои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ барои одамоне пешбинӣ шудааст, ки қобилияти дарккуниашон барои баҳогузории иттилои интиқодӣ паст аст.Яъне тарғибот ба мардуми авом, ки аксари аҳолии ин кишварҳоро ташкил мекунанд, равона гардидааст. Ин дар навбати худ имкон медиҳад, ки ба осонӣ ба тафаккури оммаи васеи мардум таъсир расонида шавад.

ШАБАКАҲОИ ПАХШИ ШАРҚИ НАЗДИК

Ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ ба табдили иттилоъ ҳамчун омили муборизаи сиёсӣ ва олоти амалигардонии ҳадафҳои давлат дар арсаи ҷаҳонӣ  мусоидат менамояд. ВАО силоҳи пурқудрати таъсиррасонӣ ба муҳити иттилоотӣ ва имиҷи давлат мегардад.[253] Имрӯз ҷанги иттилоотӣ як рукни асосии  сиёсати хориҷии кишварҳои абарқудрат барои амалӣ сохтани ҳадафҳои геополитикӣ  мебошад. Ҳамин аст, ки кишварҳои абарқудрат барои роҳандозии сиёсати хориҷии худ як қатор расонаҳоро таъсис додаанд. 

Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик — Middle East Broadcasting Networks, Inc. (MBN) – ташкилоти ғайритиҷоратии иттилоотии ИМА буда, телевизионҳои «Ал-Ҳурра», «Ал-Ҳурра-Ироқ», Радиои «Сава», Радиои «Офия Дарфур», лоиҳаҳои интернетии «Садо баланд бикун», «Садоҳои Мағриб»-ро идора мекунад.

Расонаҳои мазкур ба забони арабӣ буда ба қавли муассисони MBN ҳамчун пуле байни ИМА ва мардуми кишварҳои Шарқи Наздик ва Африкаи Шимолӣ хизмат мекунанд. Онҳо дар бораи Америка иттилои аниқу воқеӣ пахш карда, муштариёнро бо сиёсати ин кишвар ва одамонаш шинос менамоянд.[254] Ҳамчунин дар Телевизиони «Ал-Ҳурра» ва Радиои «Сава» мубоҳисаҳо оид ба ҳуқуқи инсон, озодии баён ва дин сурат мегирад, ки ин мавзӯъҳо дар ВАО-и Шарқи Наздик баррасӣ намешаванд.

Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик ҳамчунин аз тариқи Интернет тавассути функсияи MBN «Digital» фаъолияти густурда бурда, муҳтавои шабакаҳои иҷтимоиро барои телевизион ва радио мувофиқ менамоянд. Масалан, MBN «Digital» барои аудиторияи худ ҳисоботҳои асливу иттилооти интерактивӣ аз тариқи «Facebook» ва омезиши онҳоро дар вақти пахши барномаҳои эфирӣ пешниҳод мекунад. Дар вақти прайм-тайми барномаҳои иттилоотиву ҷорӣ бошад, дар шабакаҳои иҷтимоӣ пахш карда мешаванд. 

MBN аз буҷаи федеролии ИМА (тавассути Конгресс) маблағгузорӣ гардида, аз ҷониби Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (аз соли 1995 то 22 августи соли 2018Шӯрои идораи пахши барномаҳо – BBG) идора карда мешавад. «Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик қаблан, то соли 2005 Шабакаи телевизионии Шарқи Наздик ном дошт».[255]

Штаб-квартираи ширкати мазкур дар шаҳри Спрингфилди иёлоти Виргиния ҷойгир аст. Шабакаҳои мазкур барномаҳои худро аз штаб-квартираи MBN дар Виргинияи Шимолӣ ва бюроҳояш дар Қоҳира, Дубай, Байтулмуқаддас, Бейрут, Эрбил, Работ, Бағдод ва Вашингтон пахш мекунанд. Ҳамчунин MBN дар тамоми Шарқи Наздик ва Африкаи Шимолӣ хабарнигорони худро дорад.

17 июли соли 2017 Алберто М. Фернандес президенти Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик (Middle East Broadcasting Networks, Inc.)таъин гардид.Қаблан ба шабакаи мазкур Брайан Коннифф 11 сол роҳбарӣ кард.

 Дар сохторҳои Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик 869 нафар фаъолият карда, буҷаи солонаи он барои соли 2018 ба 112,6 млн. доллари ИМА баробар буд.[256] Баъдан буҷаи он барои соли 2019  110 миллиону 60 ҳазор доллар ва дар соли 2020 110 миллиону 312 ҳазор долларро ташкил дод. Барои фаъолияти шабака дар соли 2021 бошад, 96 миллиону 773 ҳазор доллар маблағ дархост шудааст.

Радиои «Сава»

Баъди амалиёти террористии 11 сентябри соли 2001 сиёсати ИМА оид ба радиошунавонӣ барои Шарқи Наздику Миёна мувоҷеҳи тағйироти ҷиддӣ гардид. Формати нави радиошунавонӣ бо муҳтавои нав пайдо шуд. Як пажӯҳиши бахши арабии Радиои «Садои Америка» нишон дод, ки вай ба 22 кишвари арабзабон — аз халиҷи Форс то уқёнуси Атлантика беҳуда барнома пахш мекардааст ва рейтинги радиои мазкур дар минтақа ҳамагӣ 1-2 фоизро ташкил медодааст. Зеро дар ин минтақа касе намехост барномаҳои арабии Радиои «Садои Америка»-ро, ки аз Исроил ҷонибдорӣ менамояд, гӯш кунад. Ҳамин тавр 21-уми марти соли 2002-юм охирин маротиба барномаҳои арабии Радиои «Садои Америка» пахш шуданд.

Ба ҷои он 23 марти соли 2002 Радиои «Сава» (www.radiosawa.com) ба пахши шабонарӯзии барномаҳояш ба забони арабӣ шурӯъ кард. «Сава» аз забони арабӣ ба тоҷикӣ маънои «ҳамроҳ»-ро дорад. Радиои «Сава» ба шунавандаҳо формати нави тафреҳиро, ки аз суруду мусиқӣ ва ахбори кӯтоҳ иборат буд, пешниҳод кард. Дар он аксаран суруду мусиқии попи арабӣ ва ғарбӣ барои ҷавонон пахш мешуд. Радио дар як ҳафта беш аз 370 барномаи иттилотӣ дорад, ки давомнокии ҳар яке аз 5 то 10 дақиқа буда, ҳар 30 дақиқа садо медиҳанд. Формати чандир имкон медиҳад, ки радио дар ҳолати зарурӣ ахбор ва ё барномаи мустақим пахш намояд. Ахбор ва барномаҳои ҷорӣ ҳудуди сеяки ҳаҷми пахши радиоро ташкил медиҳанд. Дар барномаҳои таҳлилии радио ҳаводиси рӯз, варзиш, масоили сиёсиву иҷтимоӣ, бизнес ва санъат дар омезиш бо беҳтарин мусиқии ғарбӣ ва маъруфтарин мусиқии арабӣ баррасӣ мегарданд.[257]

Пахши иттилои воқеӣ ва беғараз дар бораи минтақа, ҷаҳон ва ИМА барои шунавандаҳои мамолики Шарқи Наздик рисолати асосии Радиои «Сава» мебошад.  Радиои «Сава» аз ҷониби Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик (Middle East Broadcasting Networks, Inc – MBN) идора гарида, аз ҷониби Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ назорат карда мешавад. Радио мазкурро чун дигар дастгоҳҳои тарғиботии ИМА Конгресс маблағгузорӣ мекунад. Дар аввали таъсисаш буҷаи солонаи Радиои «Сава» 35 миллион долларро ташкил медод. Мақари асосии Радиои «Сава» дар шаҳри Вашингтон буда, Вилям Сабатинӣ директори генералии он мебошад. 

  Бо тафовут аз Радиои «Садои Америка», ки барои ҳамаи кишварҳои Араб барномаи ягонаро пахш мекард, Радиои «Сава» бевосита ба ҳар як мамлакат ва халқи он рӯ меорад ва мушаххасан ба онҳо барнома мешунавонад. Масалан, аз 6 июни соли 2002-юм барномаи махсус барои Ироқ пахш мешавад. Дар он мусиқии ором ва баъд барномаи сиёсӣ, вале бе тарғибот садо медиҳад, то ки эътимоди шунавандаҳо, махсусан ҷавононро, ки дар Ироқ аксари аҳолиро ташкил медиҳанд, ба даст орад. Интихоби мавзӯъ дар радио аз афзалияти сиёсати хориҷии ИМА вобаста аст. 

«Шумо моро гӯш мекунед, мо шуморо. Мо мехоҳем, ки ба рушди озодӣ ва демократия мусоидат намоем. Бинобар ин ба ҳама мубоҳисаи озод ва табодули назарро пешниҳод мекунем»,[258] гуфта буд дар солҳои аввали фаъолияти Радиои «Сава» Норман Паттиз, собиқ узви Шӯрои идораи пахши барномаҳои хориҷии ИМА. Воқеан, ӯ ровии телевизион, бизнесмени соҳаи ВАО буда, соли 1976 Ширкати «Westwood One»-ро таъсис дод, ки баъдан ба бузургтарин шабакаи радиоӣ дар ҷаҳон табдил ёфт. Н. Паттиз ҳамчунин соли 2010 Ширкати «Courtside Entertainment Group»-ро таъсис дода, директори генералии он буд.

Ӯ, вақте ки раиси кумита оид ба корҳои Шарқи Наздики Шӯрои идораи пахши барномаҳои хориҷии ИМА буд, дар таъсиси Радиои «Сава» ва Телевизиони «Ал-Ҳурра» кумак кардааст.[259]

Пеш аз он ки Норман Паттиз фаъолияти радиоро ба роҳ монад, дар тӯли ду ҳафта бо завҷааш ва якчанд кормандони дигар ба кишварҳои Шарқи Нақдик ва Африкаи Шимолӣ сафар карда, аудиторияи радио ва холигии фазои иттилоотиро омӯхт.[260] 

Маълум шуд, ки 60 фоизи аҳолии минтақа то 30-сола мебошанд ва ба сиёсат таваҷҷуҳ  надоранд. Бинобар ҳамин ҳам ҳудуди 75 фоизи вақти барномаҳои Радиои «Сава»-ро суруду мусиқӣ ташкил медиҳанд.

Ба қавли ӯ бори аввал буд, ки формати ғарбии радио дар Шарқи Наздик барои ҷалби шунавандаҳо муваффақ истифода шуд. «Мо инкор намекунем, ки ҷавонон Радиои «Сава»-ро барои мусиқиаш гӯш мекунанд. Вале ҳамзамон мо барои шунавандаҳо иттилои ҷиддитарро пахш мекунем»,[261] — гуфта буд Н. Паттиз. Дар як муддати кӯтоҳ Радиои «Сава» бо пахши мусиқиаш байни ҷавонони араб нисбати радиоҳои маҳаллӣ маҳбуб гардид. Онҳо радиоро гӯш мекунанд ва медонанд, ки баъди барномаи иттилоотӣ боз мусиқӣ пахш мешавад.

Радиои «Сава» дар мавҷҳои миёна (AM), FM, моҳвораҳои «Eutelsat», «Nilesat», «Arabsat» ва дар Интернет барнома пахш мекунад.

Чӣ хеле ки қайд намудем, Радиои «Сава» дар баробари барномаҳои умумӣ барои ҳар кишвари минтақа барномаҳои алоҳида пахш мекунад, ки дар Интернет ҳам дастрасанд. Масалан, Радиои «Сава — Миср», Радиои «Сава — Ироқ», Радиои «Сава — Урдун», Радиои «Сава — Халиҷ», Радиои «Сава — Лубнон», Радиои «Сава — Либиё», Радиои «Сава — Марокко» ва Радиои «Сава — Судон». Аз ҷумла, Радиои «Сава — Maрокко» ахбори ҷорӣ, барномаҳои тафреҳӣ ба забони арабӣ барои кишварҳои Шарқи Наздик ва ғайра пахш мекунад. Дар радио суруду мусиқии маҳаллӣ ва ғарбӣ пахш мешаванд.[262]

Барномаҳои Радиои «Сава» борҳо ғолиби озмунҳои байналмилалӣ гардидаанд. Аз ҷумла, барномаи «Марди минаҳои заминӣ»-и Радиои «Сава», ки дар бораи марди ироқӣ нақл мекунад, соли 2016 дар бахши «Беҳтарин маводи радиожурналистӣ» ғолиби озмуни Ассосиатсияи пахши байналхалқӣ гардид. Қаҳрамони барнома 22 сол қабл дар натиҷаи таркиши мина ҳар ду пояшро аз даст додааст, вале ба ин нигоҳ накарда, дар марзи Ироқу Эрон мина меҷӯяд.[263]

Аз рӯи иттилои ширкати таҳқиқотии Gallup, Телевизиони «Ал-Ҳурра» ва Радиои «Сава» дар Шарқи Наздик 27,5 миллион нафар муштарӣ доранд ва ин нишондиҳанда нисбат ба соли 2018 беш аз 2 миллион нафар афзудааст.

Телевизиони «Ал-Ҳурра»

Ибтидои солҳои 2000-ум телевизионҳои маҳаллии арабӣ нисбати ИМА ва сиёсати он дар минтақа назари хуш надоштанд ва ин албатта, ба тафаккури бинандагон нисбати ин кишвари абарқудрат ақидаи манфиро ба вуҷуд меовард. Ин нуктаро ба назар гирифта, мансабдорони Ҳукумати ИМА кӯшиш карданд, ки бо таъсиси як шабакаи телевизионӣ ба забони арабӣ масъаларо барои худ ҳал бикунанд.

Норман Паттиз, узви собиқи Шӯрои идораи пахши барномаҳои хориҷии ИМА (BBG) дар баробари Радиои «Сава» асосгузори таъсиси Телевизиони «Ал-Ҳурра» мебошад.[264]

Ба қавли Н. Паттиз назари бинандаҳои араб ба ИМА вобаста ба инъикоси ҷанг дар Афғонистон, Ироқ ва муноқишаҳои Исроилу Фаластин дар ахбори телевизионҳои маҳаллӣ таъсири манфӣ мерасонад. Барои тарғиби сиёсати ИМА ва баланд бардоштани обрӯи он дар кишварҳои арабзабон бояд барои ин минтақа телевизиони моҳворавии арабӣ таъсис дода мешуд.

Дар натиҷаи кӯшишҳои Н. Паттиз ҳукумати президент Буш аз Конгресси ИМА барои соли аввали фаъолияташ 62 миллион доллар маблағ гирифт. Ҳамин тавр тирамоҳи соли 2003 сохтмони бинои телевизион оғоз гардид.

Телевизиони «Ал-Ҳурра» шабакаи моҳворавӣ буда, аз 14 феврали соли 2004 ба забони арабӣ ва лаҳҷаҳои он ба 22 кишвари Шарқи Наздик ва Африкаи Шимолӣ аз қабили Алҷазоир, Аморати Муттаҳидаи Араб, Арабистони Саудӣ, Баҳрайн, Ироқ, Кувайт, Қатар, Лубнон, Либиё, Мавритания, Марокко (Марокаш), Миср, Ҷибутӣ, Урдун, Уммон, Фаластин, Сомалӣ, Судон ва Яман барнома пахш мекунад.[265]

Телевизиони «Ал-Ҳурра» ба Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик тааллуқ дошта, аз ҷониби Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ маблағгузорӣ (аз ҷониби Конгресс) ва идора карда мешавад. «Ал-Ҳурра» аз забони Арабӣ маънои «озод»-ро дорад ва ба монанди дигар расонаҳои тарғиботии ИМА, аз қабили Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод» номгузорӣ шуда,  барои ҷанги иттилоотӣ истифода мешавад. Сомонаи расмии телевизиони мазкур www.alhurra.com мебошад.

Мақари асосии Телевизиони «Ал-Ҳурра дар шаҳри Спрингфилди иёлоти Виргиния ҷойгир аст. Шабакаи мазкур ҳамчунин дар Бағдод ва Дубай бюро дошта, марказҳои истеҳсоли барномаҳояш дар Бейрут, Байтулмуқаддас, Қоҳира ва Вашингтон ҷойгиранд. Телевизиони «Ал-Ҳурра» дар кишварҳои Шарқи Наздик, Африкаи Шимолӣ, ИМА ва Аврупо хабарнигорони худро дорад.

Рисолати телевизиони мазкур ба қавли муассисаш пешниҳоди иттилои аниқ ва воқеиву беғараз буда, он арзишҳои демократиро дастгирӣ менамояд. 

Телевизиони «Ал-Ҳурра» шабонарӯзӣ ба забони арабӣ ахбор ва барномаҳои таҳлилӣ пахш мекунад ва ҳафтае беш аз 17 миллион бинанда дорад. Ҳоло вай аз рӯи маъруфият дар байни телевизионҳои хориҷии арабизабон BBC, «France 24 Arabic», RTV, CCTV, CNNi, «Sky Arabia» ва RT ҷой гирифтааст. 

Моҳи апрели соли 2004 шабакаи нави телевизионии «Ал-Ҳурра — Ироқ» ба пахши барномаҳояш оғоз кард. Муҳтавои асосии ин шабака барномаҳои Телевизиони «Ал-Ҳурра» буда, дар он иловатан барномаҳои махсус барои бинандаҳои Ироқ пахш мешаванд.

Телевизиони «Ал-Ҳурра» ба мисли расонаҳои дигари тарғиботии ИМА барои бинандагон ройгон аст. Телевизиони мазкур ба ғайр аз ахбори минтақавӣ ва ҷаҳон вобаста ба ҳуқуқи инсон, аз ҷумла ҳуқуқи занон, озодии виҷдон, озодии баён, навиди варзиш ва илму техника барнома пахш менамояд. Ҳамчунин вай барномаҳои иттилоотии машҳури телевизиони ИМА аз қабили «60 дақиқа»-и CBS-ро бо тарҷумаи забони арабӣ бознашр мекунад.

 «Имрӯз» (اليوم) – барномаи мустақими ҳарӯзаи сесоата буда, ҳамзамон аз офисҳои Телевизиони «Ал-Ҳурра» дар 5 мамлакат — аз Дубай, Бейрут Қоҳира, Байтулмуқаддас ва шаҳри Спрингфилд пахш мешавад. Дар барнома ахбори охирини кишварҳои Шарқи Наздик, ИМА ва тамоми ҷаҳон инъикос мегардад. Ҳамчунин дар он масоили сиҳатӣ, тафреҳ, варзиш ва иҷтимоиёт баррасӣ мегардад. Дар барнома мусоҳибаҳо бо сиёсатмадорон, бизнесменҳо, варзишгарон ва ғайра пахш машаванд. 

Барномаи «Вашингтон аз дохил» (واشنطن الداخل داخل) ҳар ҳафта як маротиба пахш гардида, дар он дар қатори меҳмонони мансабдор аз Қасри Сафед, Конгресс, Додгоҳи олии ИМА ва ғайра, ҳамчунин рӯзноманигорон аз газетаҳои «The New York Times», «The Wall Street Journal» ва расонаҳои дигар иштирок карда, масоили сиёсати Америкаро баррасӣ менамоянд.

Ҳунна (назари занон) барномаи яксоатаи ҳафтаина аст, ки дар он занҳои муваффақи араб масъалаҳои мубрами минтақаро баррасӣ мекунанд.

«Баробарӣ» (المساواة) ток-шоуи ҳарҳафтаина аст, ки дар он ҳуқуқи занон дар халиҷи Форс ва Шарқи наздик баррасӣ мешавад. 

«Ҳикоёти Акрами Хузам (خزام أكرم مع حكايات) барномаи мустанад аст, ки ҳар ҳафта оид ба масоили иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, аз қабили бекорӣ, меҳнати кӯдакон, бесаводӣ, хатнаи занон ва муҳоҷират ба кишварҳои Ғарб дар кишварҳои Араб пахш мешавад.

Дар ток-шоуи ҳафтаинаи «Гуфтугӯи халиҷ (الخليج حديث) масъалахои муҳими сиёсӣ, иҷтимоӣ ва таҳсилотии халиҷи Форс баррасӣ мегарданд.

Барномаи мустанади «Америкоиҳо» («الأمريكيين») дар бораи ҳаёти рӯзмараи   сокинони ИМА, эътиқоди онҳо ва андешаашон дар бораи оянда нақл мекунад.

Барномаи ҳафтаинаи «Вол стрит» (ستريت وول مين) аз биражаи саҳмияҳои Ню-Йорк пахш шуда, дар он оид ба ахбори молиявӣ аз тамоми ҷаҳон маълумот дода мешавад.

Дар барномаи «Чашмандоз» (لتركيز) ҳисоботҳои гуногун аз тамоми олам оид ба сиёсат, илму фарҳанг, бизнес ва ғайра пахш мешаванд. Дар ҳисоботҳо ҳамчунин барномаҳо аз бойгонии «News Hour»-и Телевизиони PBS, ки ба забони арабӣ тарҷума шудаанд, намоиш дода мешаванд. 

«Ал-маҷалла» (المجلة) барномаи мустанад аст, ки асосан ба таърихи Иёлоти Муттаҳидаи Америка бахшида шудааст. Дар он ҳуқуқи шаҳрвандии ИМА, меъморӣ, навъҳои шадиди варзиш, санъат ва тарзи ҳаёти америкоиҳо ва ҳаёти арабҳои  муваффақи америка баррасӣ мегардад.

Дар барномаи ҳафтаинаи яксоатаи «Ҳадяи Ал-Ҳурра» (الحرة هدايا) мусоҳибаҳо бо хабарсозони маъруфи Шарқи Наздик пахш карда мешавад.

Дар ҳамин ҳол телевизион дар баъзе масъалаҳо худсонсурӣ мекунад. Ба навиштаи муҳаққиқи телевизионҳои Шарқи наздик, профессори бритонӣ Наомӣ Сакр Телевизиони «Ал-Ҳурра» дар пахши ахбори ҳарбӣ вобаста ба ИМА сонсурро риоя карда, маълумоте, ки ба низомиёни ин кишвар зиён меорад, пахш намекунад.[266]

Ба қавли аввалин директори барномаи ахбори Телевизиони «Ал-Ҳурра» Муаффақ Ҳарб, ки соли 2006 истеъфо дод, дар барномаҳои иттилоотӣ на ин ки хабарҳо пахш мешуданд, балки сиёсати хориҷии ИМА пеш бурда мешуд. Он вақт ҳадафи телевизион на хуш омадан ба бинандаҳои араб, балки мақбул шудан ба Вашингтон буд.[267]

Қобили зикр аст, ки Телевизиони «Ал-Ҳурра» бо беш аз 550 шабакаҳои моҳворавӣ ба забони арабӣ, ки дар Шарқи наздик барнома пахш мекунанд, рақобат дорад.

Хабарнигорони Телевизиони «Ал-Ҳурра» борҳо аз ҷониби мақомоти давлативу ғайридавлатии кишварҳои пахши барномаҳо ва ашхоси алоҳида мавриди лату кӯб ва зӯроварӣ қарор гирифтаанд. Масалан, моҳи октябри соли 2010 дар Ироқ хабарнигори ғайриштатӣ Таҳрир Кадхим Ҷавод дар натиҷаи инфиҷори мошинаш кушта шуд.[268]   Моҳи марти соли 2011 бошад, хабарнигор Абдул Карим Ал-Шайбонӣ дар шаҳри Санои Яман аз ҷониби шахсони номаълум лату кӯб шуд.

Барномаҳои Телевизиони «Ал-Ҳурра» борҳо бо ҷоизаҳои озмунҳои байналхалқӣ қадр гаштаанд. Аз ҷумла, соли 2018 ролики тарғиботии Телевизиони «Ал-Ҳурра» ба филми «Баромад аз ДИИШ»  соҳиби медали нуқраи Фестивали байналхалқии телевизион ва кино дар  Ню-Йорк гардид.

Соли 2017 барномаи ҳафтаинаи «Ал-Маҷалла»-и Телевизиони «Ал-Ҳурра» дар бахши «Санъат ва фарҳанг»-и Озмуни ҳарсолаи Ассосиатсияи пахши байналхалқӣ (AIB) дар Лондон ғолиб омад.

Радиои «Офия Дарфур»

29-уми сентябри соли 2008 Шабакаҳои Шарқи Наздик барои минтақаи Дарфури Судон ва қисми шарқии Ҷумҳурии Чад лоиҳаи нави худро ба забони арабии судонӣ бо номи Радиои «Офия Дарфур» (دارفور عافية) — сиҳатии Дарфур роҳандозӣ намуд.  Барномаи аслии ҳаррӯзаи он, аз ахбор ва мусоҳибаҳо бо ашхоси расмии ИМА, коршиносон оид ба ҳуқуқи инсон, намояндаҳои ТҒД, гурӯҳҳои мусаллаҳ, гурезаҳои даргириҳо дар Судон ва фаъолони ҷомеа иборат буд. Ҳамчунин дар барнома хулосаи матбуоти хориҷӣ оид ба Судон ва масоили фарҳангу мероси фарҳангӣ пахш мешуданд. Барномаи аслии нимсоатаи Радиои «Офия Дарфур» дар мавҷи кӯтоҳ ба вақти Судон дар соати 21 пахш шуда, он ҳамон рӯз соати 22 ва рӯзи дигар соати 6-и субҳ такрор мешуд. Дар таъсиси радиои мазкур профессорон Зубайр Усмон Тайиб ва Заҳра Ал-Ола Абу Зайд саҳми зиёд доранд.[269]

Баъди қариб 10 соли пахш, 10-уми сентябри соли 2018 Радиои «Офия Дарфур» фаъолияташро қатъ кард.[270]

Сабаби қатъи фаъолияти радиоро муассисонаш ба камбуди молиявӣ нисбат медиҳанд. Вале ба назари мо, сабаби асосӣ, ин рисолати худро иҷро кардани радио мебошад. Зеро ҳанӯз 15 ноябри соли 2008 бо ибтикори радиои мазкур барои Судон Радиои «Дабанга» таъсис ёфта буд, ки тӯли ин солҳо хеле рушд кард ва ҳоло шабонарӯзе дуву ним соат барнома пахш мекунад. Соли 2013 бошад, шабакаи моҳворавии Телевизиони «Дабанга» ба фаъолият шурӯъ кард.[271]

Радиои «Дабанга» лоиҳаи Шабакаи Радиои «Офия Дарфур», Иттиҳоди журналистони Судон ва созмонҳои байналхалқӣ оид ба рушди ВАО бо дастгирии консорсиуми донорҳои байналхалқӣ, созмонҳои башардӯстона ва ТҒД-и маҳаллӣ мебошад. Вай аз ҷониби Созмони «Free Press Unlimited», ки дар Нидерланд аст, идора карда мешавад.  

Ба қавли ҳукуматдорони Судон Радиои «Дабанга» ба мухолифин тааллуқ дошта, аз хориҷ маблағгузорӣ мешавад. Аз ҳамин сабаб радио дар пахши хабарҳо беғараз нест ва воқеиятро намегӯяд. Аз ҷумла, радио аз қавли Созмони ҳифзи ҳуқуқи инсон (Human Rights Watch) дар бораи моҳи октябри соли 2014 таҷовуз шудани беш аз 200 занону духтарон дар Дарфур аз ҷониби ҳарбиёни Судон иттилоъ дода буд. Президенти Судон Умар ал-Башир ин хабарро дар мусоҳибааш ба Телевизиони «Евронюс» такзиб карда, гуфт, ки Комиссияи СММ ин воқеаро тафтиш кард ва хабар тасдиқ нашуд.[272]

Ҳамин аст, ки ҳукуматдорони Судон кӯшиш мекунанд, ки Радиои «Дабанга», ки худро расонаи мустақил медонад, дар кишвар пахш нашавад. Аз ҷумла, 18-уми феврали соли 2018 Ширкати моҳворавии хизматрасонии Миср «Nilesat» пахши мавҷи Радиои «Дабанга»-ро бе огоҳии пешакӣ қатъ карда буд ва танҳо рӯзи дигар мавҷи ин лоиҳаи Радиои «Офия Дарфур» дар моҳвораи «Eutelsat» барои шунавандаҳо дастрас гардид.  Ба қавли вазири иттилооти Судон ҳукумати онҳо оид ба пахши барномаҳои радио аз ҷониби ширкати моҳворавӣ «Nilesat» ба ҳукуматдорони Миср шикоят карданд. Вале ба ин мушкилот нигоҳ накарда, Радиои «Дабанга» бо кумаки созмонҳои хориҷӣ фаъолияти худро ба таври муваффақ идома медиҳад.

Лоиҳаҳои интернетӣ

Соли 2015 бо роҳбарии президенти вақти Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик Брайан Т. Коннифф лоиҳаи чандрасонаии «Садо баланд бикун» роҳандозӣ шуд, ки ҳамаи расонаҳои ширкати мазкурро фаро гирифта, тавассути телевизион, радио ва Интернет амалӣ мегардад. Лоиҳаи мазкур барои бурдани тарғибот зидди гурӯҳи ифротиву террористии «Давлати исломӣ», махсусан дар Ироқу Сурия равона шудааст. Он ба муштариён имкони ибрози озодонаи назарашонро доир ба ин масъала муҳайё мекунад. Дар муҳлати беш аз як соле, ки лоиҳаи «Садо баланд бикун» роҳандозӣ шуд, танҳо дар саҳифаҳои «Facebook»» 1,3 миллион обуначиён сабти ном шуданд ва ба қиссаҳои дар ин ҷо чопшуда 350 ҳазор  шарҳ навиштанд.[273] Лоиҳа ҳамчун радио-шоу пешкаши шунавандагон мегардад ва таваҷҷуҳи онҳоро ҷалб мекунад.

Дар ин лоиҳа ҳамчунин ҷонибдорони гурӯҳи мамнуи ифротиву террористии «Давлати исломӣ» низ метавонистанд озодона иштирок бикунанд ва ақидаи худро иброз доранд.

Баъди муваффақ шудани «Садо баланд бикун» лоиҳаи интернетии «Садоҳои Мағриб» оғоз гардид. Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик барои иттилоотонӣ ва ҳамкорӣ бо мардуми Мағриби Африкаи Шимолӣ моҳи майи соли 2017 сомонаи «Садоҳои Мағриб»-ро бо суроғаи https://www.maghrebvoices.com/  роҳандозӣ намуд.[274]

Сомонаи мазкур барои қариб 100 млн. нафар сокинони минтақа пешбинӣ шуда, дар мубоҳисаҳои он масъалаҳои доғи рӯз аз қабили мубориза бар зидди гурӯҳи «Давлати исломӣ», ҳуқуқи инсон, коррупсия, одамфурӯшӣ, ғуломӣ, ҳуқуқи ақаллиятҳои миллӣ ва муҳоҷирати ғайриқонунӣ баррасӣ мешаванд.

Барои осон шудани мубоҳисаҳо кормандони «Садоҳои Мағриб» роҳбарони ҷамоаҳоро ҷалб мекунанд. Онҳо ба кӯчаҳои Марокаш, Алҷазоир, Тунис, Либиё ва Мавритания баромада, назари шаҳрвандони оддиро оид ба мавзӯъҳои муҳим мегиранд ва тавассути сомона пахш мекунанд.  Ҳамчунин дар сомона ахбори ҷамоаҳои Мағриб, ИМА, Нидерланд, Франсия ва Испания пахш мешавад.

Масалан, дар як бахши сомонаи мазкур гурезаҳо дар бораи пайваст шуданашон ба гурӯҳҳои террористӣ ва баъди дарк кардан аз онҳо гурехтанро нақл мекунанд. Дар як бахши дигари сомона муштариён саволи дилхоҳашонро оид ба ИМА пурсон мешаванд. Ба ин суолҳо кормандони сомона посухи муфассал медиҳанд. Ҳамчунин барои муштариён муҳтавои видеоӣ ва ғайра пешниҳод мешавад. Барои онҳое, ки мехоҳанд забони англисиро омӯзанд, дар сомона дарсҳои Радиои «Садои Америка» дастрас мебошанд.

«Садоҳои Мағриб» ҳамчунин барои мубоҳисаҳои шабонарӯзӣ аз шабакаҳои иҷтимоӣ чун «Facebook», «Instagram», «Snapchat», «Twitter» ва «WhatsApp» истифода мекунад.

Чӣ тавре ки қаблан зикр кардем, расонаҳои америкоӣ мекӯшанд, ки муштариёни худро ба иртиботи тарафайн ҷалб намоянд. Дар ҳамин ҳол Шабакаҳои пахши Шарқи наздик барои шарҳнависӣ дар сомонаҳо ва саҳифаҳои шабакаҳои иҷтимоии худ талаботи хосаро ҷорӣ кардааст. Масалан, шарҳи хонандаҳо набояд аз 300 калима зиёд бошад.  Дар сурати аз ин меъёр зиёд будани шарҳ он чоп карда намешавад.[275] Ҳангоми навиштан шореҳ набояд аз забони дағалу хусуматомез ва ба зӯроварӣ даъваткунанда истифода барад.

Ҳамчунин хонандаҳо дар навиштаҳои худ набояд касеро тарсонанд, таҳқир кунанд, суханҳои ноҷо гӯянд, ба нажодпарастӣ роҳ диҳанд ва умуман ҳуқуқи қонунии дигаронро поймол намоянд.

Ҳуқуқ ба моликияти зеҳнӣ низ набояд поймол карда шавад. Дар шарҳҳо тарғиботи шахс, молу хизматрасонӣ ва брендҳо низ манъ аст.

БУНЁДИ ФАНОВАРИҲОИ КУШОДА

Пайдо шудани технологияҳои нави иттилоотиву коммуникатсионӣ аз ҷумла, рушди Интернет дар ду даҳсолаи охир ба ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ овард ва он ба табдили иттилоъ ҳамчун омили муборизаи сиёсӣ ва олоти амалигардонии ҳадафҳои давлат дар арсаи ҷаҳонӣ мусоидат намуд.

          Имрӯз бо рушди Интернет ва ҳамагонӣ шудани шабакаҳои иҷтимоӣ тарғиботи сиёсии абарқудратҳо аз ҷумла, ИМА аз ин ҷода низ ба таври густурда пахш карда мешавад. Барои бе монеа бурдани тарғибот аз ин расонаҳои нав Интернети озод ва босуръат лозим аст. Барои ҳамин ҳам ИМА Бунёди фановариҳои кушода (OTF — Open Technology Fund)-ро таъсис додааст.

          OTF ташкилоти мустақили ғайритиҷоратиест, ки ба пешрафти озодии ҷаҳонии Интернет саъй мекунад. Ташкилоти мазкур як ҷузъи Оҷонсии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) буда, аз ҷониби он маблағгузорӣ мешавад.[276]

Бунёди фанновариҳои кушода ҳанӯз соли 2012 ҳамчун як лоиҳаи таҷрибавии Радиои «Осиёи озод» таъсис ёфта, моҳи ноябри соли 2019  ба ташкилоти мустақили ғайритиҷоратӣ табдил гардид.[277] 

          Идораи Бунёди фановариҳои кушода дар шаҳри Вашингтон ҷойгир аст ва аз моҳи ноябри соли 2019 то моҳи июли соли 2020 хонум Либби Лю, хитоии зодаи Калифорния директори генералии ташкилоти мазкур буд. Хонум Лаура Каннингем,  президенти Бунёди фановариҳои кушода низ бо дигар шудани ҳайати Шӯрои идора аз вазифааш сабукдӯш шуд. Либбӣ Лю қаблан, аз моҳи сентябри соли 2005 президенти Радиои «Осиёи озод» буд. 20 ноябри соли 2019 бошад, Бэй Фанг президенти нави радиои номбурда таъин гардид.[278]

Майкл Пак, директори Оҷонсии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) 7-уми июли соли 2020 эълон кард, ки Ҷеймс М. Майлзро ҳамчун иҷрокунандаи вазифаи директори Бунёди фановариҳои кушода (OTF) интихоб кардааст. «Ман шодам, ки Ҷеймс ин пешниҳоди беназирро барои хидмат ба кишвар пазируфт. Ӯ дорои донишҳои бойест, ки аз таҷрибаи калони касбӣ дар соҳаи тиҷорат, ҳуқуқ, идоракунии ташкилотҳои ғайритиҷоратӣ ва муассисаҳои калони давлатӣ ба даст овардааст», — гуфт Майкл Пак.[279]

Ҷеймс М. Майлз аз соли 1991 то соли 2003 вазифаи чилумин котиби давлатии Иёлоти Каролинаи Ҷанубиро ба уҳда дошт. Ӯ муассис ва шарики ширкати ҳуқуқии «Haynsworth Baldwin and Miles» оид ба ҳуқуқи меҳнат дар Королинаи Ҷанубӣ мебошад.  Ҷеймс М. Майлз дараҷаи бакалаврро дар соҳаи сиёсатшиносӣ дар Донишгоҳи Дюк гирифта, дар Донишгоҳи Каролинаи Шимолӣ ба дараҷаи доктори ҳуқуқ мушарраф гардидааст. 

«Мо бояд хеле хушбин бошем, — гуфт ҷаноби Майлз ҳангоми муаррифӣ, — Иёлоти Муттаҳида, ки бо захираҳои амалан бепоёни техникӣ ва рӯҳияи соҳибкорӣ мусаллаҳ аст, метавонад дар убур кардани садҳо ба муваффақиятҳои назаррас ноил гардад. Ин ҷузъи асосии фаъолияти USAGM мебошад.”[280]

Буҷаи солонаи Бунёди фановариҳои кушода ҳудуди 20 миллион доллари ИМА аст.[281] Ташкилоти номбурда ба Ҳукумати ИМА тааллуқ дошта, чӣ хеле ки зикр кардем, тавассути Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ идора карда мешавад.[282] Дар офиси марказии ташкилот ҳамагӣ 12-15 нафар кор мекунанд. Вале ҳамкорони онҳо дар тамоми дунё қариб ба 70 нафар мерасанд.[283] Бунёди фанновариҳои кушода бо суроғаи http://www.opentech.fund сомонаи худро дорад. 

Бунёди фановариҳои кушода лоиҳаҳоеро дастгирӣ мекунад, ки ба муқобили сонсур ва назорати репрессивӣ дар Интернет равона карда шуда, ба шаҳрвандон дар саросари ҷаҳон имкон медиҳад, ки ҳуқуқҳои асосии инсонии худро онлайн истифода баранд. Ташкилоти мазкур тавассути таҳқиқ, таҳия, татбиқ ва устувории технологияҳое, ки ба ҷараёни озоди иттилоот мусоидат мекунанд, амнияти рақамии истифодабарандагони зери хатарро фароҳам оварда, ба баёни озод мусоидат менамояд.[284]

Аҳли кормандони OTF кӯшиш ба харҷ медиҳанд, ки Интернетро ҳамчун платформае фароҳам оваранд, ки монеаро барҳам зада, ба пешрафти мусбати иҷтимоӣ ва таҳкими арзишҳои асосии демократӣ мусоидат кунад. Ҷомеаи мазкур аз Шӯрои машваратӣ ва стипендиатҳо аз тамоми ҷаҳон иборатанд, ки ба даҳҳо забон ҳарф мезананд. Онҳо дар бораи озодии Интернет бисёр чизҳоро медонанд, садҳо лоиҳаҳоро дастгирӣ мекунанд ва медонанд, ки чӣ гуна муваффақиятҳои худро ба даст овардан мумкин аст.

Арзишҳо ва принсипҳои ҷамъият, ҳамкорӣ ва кунҷковӣ нерӯи пешбарандаи OTF мебошанд. Тавассути кори худ, онҳо мекӯшанд, ки ҳамчун аъзои масъули ҷомеаи Интернети озод амал намоянд, ҳамкориро дар гурӯҳҳои мухталиф тақвият диҳанд ва ҳисси кунҷковиро дар таҳқиқи ғояҳо ва ҳалли нав барои муқобилият бо сонсур ва назорат дар саросари ҷаҳон нигоҳ доранд.

Чӣ хеле ки зикр кардем, Бунёди фановариҳои кушода соли 2012 бо мақсади ҳалли мушкилоте, ки дар натиҷаи баланд бардоштани сатҳи сонсури онлайн ва назорат дар саросари ҷаҳон ба вуҷуд омаданд, таъсис дода шудааст. Аз он вақт инҷониб, OTF афзоиши ҷомеаи озодии Интернетро ба як шабакаи гуногун ва устувор табдил медиҳад ва технологияҳоеро эҷод мекунад, ки ба миллиардҳо корбарон дар саросари ҷаҳон хизмат мерасонанд.[285] 

Фонди озодии Интернет роҳи асосии дастгирии лоиҳаҳо ва одамоне мебошад, ки дар лоиҳаҳои марказонидашудаи дастрас ва технология кор карда, ҳуқуқҳои инсон, озодии Интернет, ҷомеаҳои кушодро тарғиб мекунанд. Онҳо барои пешрафти фарогир ва бехатар дар шабакаҳои коммуникатсионии ҷаҳонӣ барои корбарони зери хатар, аз ҷумла рӯзноманигорон, муҳофизони ҳуқуқи инсон, фаъолони ҷомеаи шаҳрвандӣ ва одамоне, ки ҳамарӯза дар муҳити репрессивӣ зиндагӣ мекунанд ва мехоҳанд дар Интернет озодона сухан гӯянд, мусоидат менамоянд.[286]

Бунёди фановариҳои кушода маблағгузории технологияҳои озодии Интернетро дар тамоми марҳилаҳои давраи рушди он — аз тасдиқи консепсия то амалӣ гардидани он анҷом медиҳад. Ин равиш кафолат медиҳад, ки рӯзноманигорон ва корбарони USAGM асбобҳои зарурии ҳозираро барои дастрасӣ ба Интернет бидуни сонсур дошта бошанд. OTF барои дастгирии ҳамаҷониба барои лоиҳаҳои озодии Интернет тавассути механизмҳои гуногуни татбиқ захираҳои зарурӣ пешниҳод мекунад.[287]

Воқеан, OTF барои дастгирии таҳқиқот, таҳия, ҷойгиркунӣ ва устувории технологияҳое, ки сонсурро барҳам зада, амният ва махфияти корбаронро дар Интернет беҳтар мекунанд, мустақиман маблағгузорӣ мекунад. OTF тавассути лабораторияҳои худ хидматҳои экспертӣ, аз ҷумла тарҷумаи абзорҳои озодии Интернетро ба зиёда аз 200 забон, аудити амниятӣ, арзёбии қобилияти истифода, дастгирии ҳуқуқӣ ва нигаҳдории амнияти маводро пешниҳод мекунад. Ин хидматҳо кафолат медиҳанд, технологияҳое, ки аз ҷониби OTF роҳандозӣ ва нигоҳдорӣ карда мешаванд, аз ҷониби аудиторияи USAGM то ҳадди имкон самаранок, бехатар ва қобили истифода бошанд.

Соли 2017, Конгресси ИМА матни маблағгузории озодии Интернетро барои Шӯрои идораи пахши барномаҳо (Broadcasting Board of Governors — BBG) нав кард. Ба BBG (ҳоло USAGM) барои озодии Интернет имкониятҳои зерин дода шудаанд:

A) маблағҳо танҳо барои абзорҳо ва воситаҳои  BBG барои таҳия ва тақсимоти муҳтавои рақамӣ дастрас аст; дастрасии муштариёнро ба чунин муҳтаво дар сомонаҳои сонсуршаванда осонтар кунад; ҳамоҳангсозии паҳн кардани муҳтавои рақамии BBG барои аудитороияи мақсадноки минтақавӣ; таблиғ ва паҳн кардани чунин абзор ва усулҳо аз ҷумла, усулҳои амнияти рақамӣ;

B) ҳамоҳанг кардан бо барномаҳое, ки тибқи Қонуни «Амалиёти пахши байналмилалӣ» маблағгузорӣ мегарданд ва дар ҳолати зарурӣ ба стратегияҳои пахши кишвар дохил карда мешаванд;

C) таъмини воситаҳо ва усулҳои канорагирии Интернет барои муштариён дар кишварҳое, ки афзалиятҳои стратегии BBG мебошанд, мутобиқи Стратегияи озодии Интернет аз ҷониби директори BBG ҳамоҳанг карда мешаванд;

D) таҳқиқ ва таҳияи асбобҳо ё усулҳои нави дар банди А) иҷозатдодашуда танҳо пас аз он ки директори BBG бо машварат бо Котиби давлатӣ ва дигар идораву муассисаҳои марбутаи ҳукумати ИМА хавфҳо ва манфиатҳои чунин абзорҳо ё усулҳои навро арзёбӣ мекунад, инчунин чораҳои эҳтиётиро барои ҳадди аққал истифода бурдани ин гуна абзор ё техникаи нав бо мақсадҳои ғайриқонунӣ муқаррар менамояд, сурат мегирад.[288]

OTF шахсони алоҳидаро дар лоиҳаҳои пешрафтаи тадқиқотӣ, ки чӣ гуна давлатҳои авторитарӣ ҷараёни озоди иттилоотро маҳдуд мекунанд ва чӣ гуна шаҳрвандон чунин тактикаро бартараф мекунанд, дастгирӣ мекунад. Стипендияҳои OTF ба тарбияи насли ояндаи коршиносони озодии Интернет мусоидат намуда, барои онҳое, ки малака ва ҳаваси озодии Интернет доранд, шароит муҳайё мекунад.

Бунёди фановариҳои кушода инчунин ба шабакаҳои хабарии USAGM барои мустаҳкам намудани амнияти рақамӣ, мустаҳкамтар кардани сомонаҳо ва барномаҳои USAGM барои тобоварӣ ба сонсур, таъмин намудани хатҳои пайдоиши фармоишӣ ва бехатар, истифодаи технологияҳои пешрафта кумаки мустақим мерасонад. Озодии Интернет барои он ки муштариён новобаста аз сонсури афзоянда ба мундариҷаи маводҳои USAGM дастрасӣ пайдо кунанд, кафолат медиҳад.

OTF ба ВАО-и мустақил ва рӯзноманигорон, ки бо ҳамлаҳои рақамӣ рӯ ба рӯ мешаванд, дастгирии фавқулодда медиҳад, ва ба коҳиши ҳамлаҳои оянда мусоидат менамояд. Ҳоло зиёда аз 2 миллиард нафар корбарон дар саросари ҷаҳон ҳамарӯза технологияҳои OTF-ро истифода мебаранд. Зиёда аз се ду ҳиссаи ҳамаи корбарони мобилӣ дар саросари ҷаҳон дар дастгоҳҳои худ технологияҳои дорои инкубатсияи OTF-ро истифода мебаранд. OTF бо шабакаҳои USAGM ҳамкории зич дорад, то мундариҷаи онҳоро дар Интернет муҳофизат кунад ва ба сонсур тобовар созад. Масалан, вақте ки сайти хабарии USAGM дар Покистон ба таври ногаҳонӣ баста шуд, OTF сайтҳои оинавӣ сохт, то мундариҷаи USAGM барои муштариёни асосӣ боқӣ монад. OTF инчунин аввалин дастур оид ба озодии Интернетро барои пахшкунандагони байналмилалӣ — BypassCensorship.org таҳия кардааст.

OTF воситаҳои зидди сонсур, дахолатнопазирӣ ва амниятро нигоҳ медорад, ки аз ҷониби Кумитаи ҳимояи журналистон, ЮНЕСКО, Хабарнигорони бидуни марз, Дидбони ҳуқуқи башар, Хонаи озодӣ ва дигарон мунтазам истифода ва тавсия дода мешавад.

Ба шарофати маблағгузории Бунёди фановариҳои кушода метавон зуд муайян кард, ки сонсур дар саросари ҷаҳон дар куҷо, кай ва чӣ гуна рух медиҳад. Ҳоло дар зиёда аз 210 кишвар ҳар моҳ садҳо ҳазор ченкунӣ гузаронида мешавад. Дар ин кор технологияҳое истифода мешаванд, ки ҳуҷҷатҳои саривақтӣ ва мунтазами рӯйдодҳои сонсурро дар муҳити саркубгар дар саросари ҷаҳон пешниҳод мекунанд.

OTF ба шахсони алоҳида ва ташкилотҳое, ки дар ҳолатҳои фавқулоддаи рақамӣ дар зиёда аз 40 кишвар аз ҷумла, Венесуэла, Эрон, Озарбойҷон, Ветнам, Тайиланд, Покистон, Мексика, Уганда ва Тибет ба мушкилоти озодии Интернет дучор омадаанд, кумаки фаврӣ расонидааст. Озмоишгоҳи гурӯҳи сурхи OTF барномаҳоеро, ки барои назорати репрессивӣ дар саросари Чин истифода шудаанд, аз ҷумла воситаҳое, ки ҳукумат барои мусалмонони уйғур аз ақаллиятҳои динии Шинҷон истифода бурдааст, тафтиш ва ошкор кард. Таҳқиқоте, ки аз ҷониби OTF дастгирӣ шудааст, инчунин содироти технологияҳои чинӣ ва тактикаи сонсур ва назоратро ба 102 кишвар пайгирӣ намудааст.

Талабот ба лоиҳаҳои озодии Интернет дар тӯли даҳсолаи охир баробари афзоиши таҳдидҳои назоратӣ ба таври назаррас афзоиш ёфт. Дар натиҷа, раванди дархости маблағгузории OTF ҳарчи бештар рақобатпазир мешавад. Аз соли 2012 инҷониб OTF зиёда аз 3500 дархости дастгириро, ки тақрибан 450 миллион долларро ташкил медиҳанд, баррасӣ ва дастгирӣ кардааст.

Дар нимсолаи дуюми соли 2020 маълум гардид, ки фаъолияти самараноки USAGM ва кормандонаш зери хатар буда, он ба амнияти миллии ИМА хатар эҷод мекунад. Ин нуктаро ба назар гирифта, 23 июли соли 2020 директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) Майкл Пак изҳор кард, ки «Мақомоти дигари федералии ИМА якчанд арзёбии амиқи оҷонсиро анҷом доданд. Ин арзёбиҳо нокомиҳои системавӣ ва бунёдии ҷиддии амнияти фаъолиятро ошкор карданд, ки аксари онҳо солҳо боз боқӣ мондаанд. Мо бо шарикони федералии худ ҳамкории зич дорем, то ин проблемаҳо ба зудӣ ҳалли худро ёбанд», — гуфт М. Пак.[289]

OTF тавассути Фонди озодии Интернет мекӯшад, қобилияти шахсони алоҳида, ташкилотҳо ва ширкатҳоеро дастгирӣ кунад ва афзоиш диҳад, ки талошҳои марказонидашудаи технологиро дастгирӣ мекунанд ва ҳадафи онҳо мустаҳкам намудани озодии Интернет, пешбурди ҳуқуқи инсон бо роҳи канорагирӣ аз сонсур ва назорати репрессивӣ, беҳтар намудани имкониятҳои амнияти рақамӣ ва мусоидат ба солимии умумии Интернет мебошад.[290]

Барои ноил шудан ба озодии Интернет Бунёди фановариҳои кушода ҳамасола барои ширкатҳо ва шахсони алоҳида бурсияҳо ҷудо мекунад. Ҳаҷми маблағҳои мазкур аз 10 ҳазор то 900 ҳазор доллари ИМА муайян шудааст. Вале аслан маблағҳои ҷудошуда ба ҳисоби миёна аз 50 ҳазор то 200 ҳазор долларро ташкил медиҳанд. Масалан, аз соли 2012 то соли 2016 тавассути Фондии озодии Интернет ба маблағи умумии 1 миллиону 286 ҳазору 70 доллар бурсия ҷудо шудааст.[291]

Дар тӯли даҳ соли охир бошад, лоиҳаи дигари Бунёди фановариҳои кушода — «Tor» дар ҷаҳон технология ва таҳқиқоти муҳимро барои ҳифзи дахолатнопазирӣ ва озодии сухан дар Интернет таъмин менамояд. Аз соли 2012 то соли 2017 ба ин мақсад 3 миллиону 107 ҳазору 300 доллар ҷудо шудааст.[292]

Моҳи июни соли 2020 маъмурияти президент Доналд Трамп роҳбари Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) ва роҳбарони Идораи пахши барномаҳо барои Шарқи Наздик, Радиои «Осиёи озод», Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ва Бунёди фановариҳои кушодаро аз вазифаашон озод намуд.  Роҳбари нави USAGM Майкл Пак тасмим гирифт, ки маблағи Бунёди фановариҳои кушодаро ба лоиҳаҳои дигар равона намояд. Дар натиҷа хатари бе маблағгузорӣ мондани лоиҳаҳои амалкунанда ба вуҷуд омаданд.[293]

Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ пешниҳод кард, ки маблағгузории Бунёди фановариҳои кушодаро қатъ бикунад. Дар номааш аз 15 декабри соли 2020 директори генералии USAGM Майкл Пак ин амалро ба мувофиқ омадани манфиатҳо ва қоидашиканиҳо дар фаъолияти ин ташкилот маънидод кард. Дар сурати иҷро накардани ин пешниҳод OTF ба муҳлати 3 сол аз маблағгузории ҳамагуна субъектҳои федеролии ИМА маҳрум карда мешавад.

Ба қавли роҳбари USAGM тафтиши фаъолияти OTF аз ҷониби ширкати хусусии ҳуқуқии McGuireWoods, ки Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ ҷалб карда буд, «қонуншиканиҳо ва исрофкориро» муайян кардааст.[294] Ҳамчунин аксари лоиҳаҳо ягон хел натиҷа надодаанд. Ҳангоми тафтиш OTF санадҳои заруриро пешниҳод накард ва имкон надод, ки муфаттишон бо хайати кории ташкилот мусоҳиб шаванд.

Дар ҳамин ҳол ҳудуди 400 ташкилоти гуногун аз қабили Wikimedia Foundation, Electronic Frontier Foundation, лоиҳаҳои Tor, Red Hat, Gnome, Digital Ocean, Tunnel Bear, Open Source Initiative, Access Now, Human Rights Watch ва 2300 ашхоси алоҳида ба унвони Конгресси ИМА номаи кушода навишта, аз он хоҳиш карданд, ки маблағгузории Бунёди фановариҳои кушодаро дар шароити ҳаводиси сиёсӣ ва макроиқтисодӣ дифоъ намояд.  Муроҷиаткунандагон аз Конгресс даъват карданд, ки аз USAGM талаб бикунад, то буҷаи тасдиқшудаи OTF-ро барои солҳои молиявии 2019-2020 иҷро намояд. Ҳамчунин муаллифони нома талаб доштанд, ки тақсими маблағгузориҳо ҳамеша кушоду шаффоф ва боадолатона сурат бигирад. Ҳамчунин фановариҳое, ки озодии Интернетро таъмин менамоянд ва аз ҷониби Ҳукумати ИМА маблағгузорӣ мешаванд, бояд ҳамеша боз бошанд.[295]

17 июни соли 2020 роҳбари нави USAGM Майкл Пак Шӯрои директорони OTF-ро истеъфо дод. Ӯ шӯрои нави Бунёди фановариҳои кушодаро дар ҳайати зерин таъйин намуд: Ҷонатан Александр (мушовири калони ҳуқуқии Liberty Counsel Action), Роберт Боуз (сармушовири котиби Вазорати департаменти манзил ва рушди шаҳри ИМА), Бетани Козма (муовини роҳбари ҳайати Агентии ИМА оид ба корҳои байналмилалӣ), Рэйчел Семмел (директори алоқаи дафтари идоракунӣ ва буҷа), Эмили Нюман (сардори дастгоҳи USAGM) ва Майкл Пак ба ҳайси раиси Шӯро. 23 июни соли 2020 Додситонии кулли округи Колумбия ба додгоҳ муроҷиат кард, ки тағйиротҳои воридшуда ба Шӯро Қонуни Корпоратсияҳои ғайритиҷоратиро нақз мекунад.  Дар мурофиа иддао шуд, ки ин амал қоидаҳои федералии коммуникатсияро, ки агентиҳои хабарии давлатиро аз дахолати сиёсӣ муҳофизат мекунанд, вайрон кард. Дар як ҳукми дусаҳифагӣ додгоҳ ҳушдор дод, ин иқдом метавонад корбарии фаъолони зидди сонсурро дар Интернет, дар кишварҳое, ки ҳукуматҳои саркӯбгар доранд, халалдор мекунад. 16 октябри соли 2020, дар парвандаи ҷудогона, Суди олии Округи Колумбия тағйироти номбурдаро ғайриқонунӣ ҳисобида, ҳайати куҳнаи Шӯрои директорони OTF-ро барқарор намуд ва қарор кард, ки ҳама гуна тағйиротҳои шӯрои нав беэътибор дониста шаванд.[296]

ХУЛОСА

Тибқи маълумоти Раёсати марказии кашшофии ИМА Русия дар ду даҳсолаи оянда бо эҳтимоли зиёд ҳамчун кишваре, ки назми ҷаҳонро ба ҳам мезанад, боқӣ мемонад.[297] Дар гузориш, ки 8-уми апрели соли 2021 нашр шудааст, тамоюлҳое, ки дар 20 соли оянда ба ИМА имкони эҷоди хатар доранд, таҳлил шудааст. Муаллифони гузориш гуфтаанд, ки Русия ҷанги иттилоотиро идома медиҳад ва расонаҳоро барои эҷоди нофаҳмиҳо миёни кишварҳои ғарбӣ истифода мебарад.

Дар ҳамин ҳол ҷанги тиҷоратии президент Д. Трамп бо ҶХХ ва таҳримҳо нисбати ширкатҳои чинӣ ба ҷанги нави сард дар соҳаи тарғибот овард.[298]

Моҳи марти соли 2016 сенаторон Роб Портман (аз Ҳизби ҷумҳурихоҳон) ва Крис Мерфи (аз Ҳизби демократӣ) лоиҳаи қонунро аз се банди асосӣ ба Сенати ИМА пешниҳод карданд. Ҳадафи лоиҳаи мазкур «беҳтар кардани имконоти ИМА барои зидистии тарғиботи хориҷӣ ва дезинформатсия» мебошад.

 Ба қавли Р. Портман лоиҳаи қонун се авлавият дорад. Якум, омода кардани стратегияи муқобилияти дезинформатсия ва тарғибот мебошад, ки ба он маркази махсус созмоншудаи таҳлили иттилоот ва чораҷӯӣ зери роҳбарияти Департаменти давлатӣ машғул мешавад. Дуюм, пешниҳод мешавад, ки хазинаи маблағгузории барномаҳои баланд кардани тахассуси мухбирони маҳаллӣ, дастгирии СҒД ва созмонҳои дигари ҷамъиятӣ таъсис дода шавад. Сеюм, аз нигоҳи қонун тавсеа додани имконоти ҷомеаҳои маҳаллӣ барои муқобилият кардан ба идоракунии берунӣ аз ҳисоби афзоиши табодули фарҳангӣ ва таҳсилотӣ мебошад.

Коршиносони Маркази таҳлили сиёсати Аврупо изҳор медоранд, ки маъракаи тарғибот ва дезинформатсия, ки Русия солҳои 2014-2016 оғоз кардааст, дар давраи пандемияи короновирус густариши нав меёбад. Истифодаи тактикаи Русияро Хитой фаъолона оғоз кардааст.[299] Аз ҷумла, тарғиботи Хитой хайрияи ширкатҳои чинӣ ва соҳибкоронро ҳамчун дастгирии расмии Ҳукумати ҶХХ маънидод мекунад, мегӯяд Лукретсмия Погеттӣ, таҳлилгари Пажӯҳишгоҳи хитойшиносии ба номи Герхард Меркатор. 

Дар ҳамин ҳол ахбори воқеӣ дар бораи иштироки нерӯҳои ҳарбӣ дар мубориза бар зидди пандемия аз ҷониби тарғибгарони Русия ва Хитой ҳамчун исботи суст ба роҳ мондани мубориза бар зидди короновирус аз ҷониби Иттиҳоди Аврупо ва умуман Ғарб нишон дода мешавад, мегӯяд таҳлилгар. 

6 -уми майи соли 2020 намояндаи Департаменти давлатии ИМА Филип Рикер дар брифинг ба рӯзноманигорон  изҳор дошт, ки ИМА барои муқобилият зидди дезинформатсияи Хитой ва Россия бо иттифоқчиёнаш Канада, Фаронса, Олмон, Британияи Кабир, Италия, Иттиҳоди Аврупо ва НАТО ҳамкорӣ мекунад.[300]

Коршиносони марказҳои таҳлилии Вашингтон мегӯянд, ки гуногунрангии тарғиботи Хитой ва Россия ба он равона шудааст, ки дар фазои иттилоотӣ бартариятро ба даст бигиранд.

Имрӯз ИМА яке аз кишварҳоест, ки дар бурдани ҷанги иттилоотӣ дар ҷаҳон ҳамтои муносиб надорад. Зеро барои фаъолияти тарғиботӣ ва иттилоотӣ ҳамасола маблағҳои ҳангуфт ҷудо карда мешавад.

            Соли 2016 президент Барак Обама дар таркиби Департаменти давлатии ИМА сохтори навро бо номи Маркази ҳамкориҳои глобалӣ — МҲГ (Global Engagement Center — GEC)-ро таъсис дод. Он вақт ҳадафи маркази мазкур ҳамоҳангсозии фаъолиятҳои саросарии коммуникатсионӣ ба шунавандагони хориҷӣ барои муқобила бо паёмҳо ва коҳиш додани нуфузи созмонҳои байналмилалии террористӣ, ба монанди ДИИШ нигаронида шуда буд.

Аз соли 2020 ин ташкилот як ниҳодест, ки ҳадафи он «роҳнамоӣ, ҳамгироӣ ва ҳамоҳангсозии талошҳои ҳукумати федералӣ дар бораи эътироф, фаҳмиш, фош ва муқобила бо саъйҳои таблиғотӣ ва дезинформатсияи давлати хориҷӣ ва бахши ғайридавлатӣ мебошад ки ба вайрон кардан ё таъсир расонидан ба сиёсат, амният ё суботи СММ, Иёлоти Муттаҳидаи Америка, иттифоқчиён ва кишварҳои шарики он равона шудааст. » Яъне, ҳоло он аз мақоми мубориза бо терроризм, ба абзори ҷанги иттилоотии Амрико алайҳи давлатҳои хориҷӣ табдил ёфтааст. Гарчанде ки ин марказ аз ҷониби Департаменти давлатии ИМА идора карда мешавад, он ҳамчунин як созмони байнисоҳавӣ мебошад, ки аз ҷониби масъулини шуъбаҳои мудофиа, хазинадорӣ, адлия ва илова бар ин Вазорати амнияти дохилӣ, идораҳои иктишофӣ ва USAID (Департаменти давлатӣ ва Агентии ИМА оид ба рушди байналмилалӣ) дастгирӣ карда мешавад.

Маркази ҳамкории глобалиро хонум Лиа Гэбриэлл роҳбарӣ мекунад. Ӯ корманди собиқи Раёсати марказии кашшофӣ буда, дар Маъмурияти иктишофии Вазорати дифоъи ИМА низ кор кардааст. Вай ба амалиёти пинҳонӣ ва ҷамъоварии маълумоти иктишофии стратегӣ машғул буд. Лиа Гэбриэлл пеш аз ин, шахси асосии тамосии Вазорати мудофиа бо атташеҳои ҳарбии хориҷӣ буд, ки ҳамкориҳои байналмилалии низомӣ ва амалиётҳои мубодилаи иттилоотиро байни ин атташеҳо ва роҳбарияти ИМА ташкил мекард. Ӯ ҳамчунин дар давраҳои мухталифи зиндагиаш рӯзноманигор, халабони ҳавопаймои бомбаандози F-18 будааст.

Тибқи ҳисоботи расмии роҳбарияти марказ, буҷаи базавии МҲГ дар соли 2016 тақрибан 20 миллион долларро ташкил додааст, дар соли молиявии 2017 он аллакай 35,8 миллион доллар, соли 2018 — 55,3 миллион доллар, соли 2019 — 55,4 миллион долларро ташкил дод. Ин маблағгузорӣ танҳо тавассути Департаменти давлатӣ аст. Аммо илова бар ин, дар соли 2018, МҲГ аз Вазорати мудофиаи ИМА 20 миллион доллар ва дар соли 2019 5 миллион доллар гирифтааст. Соли 2020 танҳо ба буҷаи Маркази ҳамкориҳои глобалӣ 64,3 миллион доллар ворид гардидааст.  Афзоиши буҷаи ин ташкилот пеш аз ҳама ба дигар кардани самти мубориза аз ДИИШ ба таҳдидҳое, ки аз Русия, Чин, Эрон ва дигар кишварҳо нисбати ИМА меояд, вобаста аст.[301]

Тибқи иттилои портали «Defence One», ҳангоми баррасии буҷаи Маркази ҳамкориҳои глобалӣ дар соли 2017 мебоист марказ барои муборизаи идеологӣ бо Русия 60 миллион доллар ва барои ДИИШ ҳамагӣ 19 миллион доллар сарф мекард. Дар ҳамон давра, як гурӯҳи сенаторҳои ИМА пешниҳод карданд, ки барои таблиғоти зидди Русия, пайгирии маъракаҳои таблиғотии хориҷӣ, таҳлили тактика ва муқовимат ба онҳо, додани грантҳо ба рӯзноманигорони хориҷӣ, инчунин барои дастгирии «журналистикаи объективии Русия», созмонҳои шаҳрвандӣ ва ширкатҳои хусусӣ ба МҲГ 100 миллион доллари иловагӣ ҷудо бикунад.

Воқеан, дар ин робита таҳлили сохтори буҷаи дархостшуда аз ҷониби Департаменти Давлатии ИМА ва USAID барои соли молиявии 2021 ҷолиб аст. Департаменти давлатӣ ва USAID ба нақша гирифтаанд, ки аз ҷумла, барои «мубориза бо таъсири зараровари Хитой» ва «амният, демократия ва рушди иқтисодӣ дар минтақаи озод ва кушоди Ҳинду Уқёнуси Ором» (1,5 миллиард доллар кумаки хориҷӣ ва 596 миллион доллар дар шакли иштироки дипломатӣ дар дастгирии Иёлоти Муттаҳида), «муқовимат бо таъсири зараровари Русия ва дезинформация» (763,8 миллион доллар), «муқовимат бо таъсири зараровари Эрон» (337,5 миллион доллар), «огоҳ кардани ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҷалби шунавандагони хориҷӣ» маблағ масраф бикунанд. Департаменти давлатӣ ва USAID хоҳиш доранд, ки махсус ба Маркази ҳамкориҳои глобалӣ барои огоҳ кардани ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҷалби шунавандагони хориҷӣ 138 миллион доллар ҷудо карда шавад.

Соли 2018 дар чаҳорчӯбаи ҳамкории департаменти давлатӣ ва департаменти мудофиа бо барномаҳои Маркази ҳамкориҳои глобалӣ барои дастгирии шарикони давлатӣ ва хусусӣ, ки ба муайян кардани таблиғот ва дезинформатсияи давлатҳои хориҷӣ машғуланд, Фонди дастрасӣ ба иттилоот таъсис дода шуд. Департаменти давлатӣ дар ибтидо нақша дошт, ки аз ҳисоби Фонди дастрасӣ ба иттилоот ба маблағи 5 миллион доллар грантҳо пешниҳод кунад. Бунёди мазкур бояд як унсури калидии шарикии МҲГ бо созмонҳои маҳаллии ҷомеаи шаҳрвандӣ, ташкилотҳои ғайриҳукуматӣ, васоити ахбори омма ва эҷодгарони абзорҳо барои муқовимат бо таблиғ ва дезинформатсия бошад.

Мувофиқи суханони худи Лиа Габриэлл, ки вай ҳангоми брифинг моҳи марти соли 2020 гуфта буд, дар ҳайати МҲГ се даста таъсис дода шудааст: яке барои муқовимат ба дезинформатсияи Русия, дигаре барои муқовимат ба дезинформатсияи Хитой ва сеюм барои муқовимат ба дезинформатсияи Эрон тамаркуз мекунад. Ғайр аз ин, як гурӯҳи таҳлилӣ ва таҳқиқотӣ иборат аз тақрибан 25 нафар таҳлилгарон ва коршиносони соҳаҳои мушаххас мавҷуд аст, ки тавассути имкониятҳои гуногуни технологӣ ташвиқот мебаранд.

Ба қавли роҳбари Клуби таҳлилии «Аврупову Осиё» Никита Мендкович ҷанги иттилоотӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ аллакай ҷараён дорад. Иёлоти Муттаҳида барои таблиғ дар кишварҳои минтақа маблағҳои калон ҷудо мекунад, то мавқеи Русия, Эрон ва Чин дар он заифтар шаванд. Яке аз чунин мисолҳо фаъолияти USAID мебошад, ки дар Қазоқистон ва дигар ҷумҳуриҳо барномаи маблағгузории расонаҳо ва созмонҳои ғайриҳукуматиро роҳандозӣ мекунад.[302]  

Воқеан ҳам, абзорҳои маъмулии ҷанги иттилоотии ИМА-ро дар Осиёи Марказӣ ТҒД ва ВАО, ки аз созмонҳои амрикоӣ, аз қабили Бунёди Сорос, USAID ва ғайра дастгирии молиявӣ мегиранд, ташкил медиҳанд.

Масалан, барномаи MediaCAMP дар Осиёи Марказӣ бо буҷаи 15 миллион доллар аз ҷониби Агентии ИМА оид ба рушди байналмиллалӣ (USAID) маблағгузорӣ мешавад ва аз ҷониби Интернюс Нетуорк амалӣ мегардад. Ҳадафи барнома рушди мутаносиби муҳити иттилоотӣ дар Қазоқистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон мебошад.[303] Омӯзиши саводи расонаӣ яке аз ҷузъҳои асосии барнома буда, барои рушди тафаккури интиқодӣ, муайян кардани хабарҳои воқеӣ аз хабарҳои дурӯғи Русия ва кишварҳои Осиёи Марказӣ равона карда шудааст.

Ҳамчунин сомонаи «New reporter» (хабарнигори нав) лоиҳаи намояндагии ташкилоти байналмилалии ғайритиҷоратии «Internews Network» дар Осиёи Марказӣ буда, ба забонҳои русӣ, қазоқӣ ва тоҷикӣ низ нашр мешавад. Лоиҳа дар доираи барномаи ВАО-и Осиёи Марказӣ бо дастгирии Агентии ИМА оид ба рушди байналмилалӣ (USAID) амалӣ карда мешавад.

Самтҳои асосии таъсири иттилоотии Амрико ба кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки дорои хусусияти зиддирусӣ аст, инҳоянд:

 барангехтани миллатгароии зидди русӣ;

 руссофобия;

 бадном кардани ҳамкориҳои мавҷуда бо Русия;

мухолифат ба СПАД, ИИАО, СҲШ.

Шабакаи қавитарини тарғиботии ИМА ҳоло дар Қазоқистон ва Қирғизистон мавҷуд аст. Аз ин рӯ, Қирғизистон ва Қазоқистони ҳамсоя барои таблиғ дар кишварҳое чун Ӯзбекистон ва Тоҷикистон ҳамчун пойгоҳ истифода мешаванд.

Фаъолияти Маркази ҳамкориҳои глобалӣ тули ду соли охир дар кишварҳои Осиёи Марказӣ эҳсос мешавад. Нашрияҳое, ки мустақим ё ғайримустақим аз ҷониби Иёлоти Муттаҳида маблағгузорӣ мешаванд, ба тарғиботӣ зидди Русия ва ҶХХ машғуланд. Ҳадафи ин нашрияҳо дар зеҳни хонандагон эҷод кардани симои Русия ва Чин ҳамчун душманони тамаддун аст.

Ҳанӯз дар соли 2011, рӯзномаи бритониёии «Guardian» хабар дода буд, ки Фармондеҳии марказии нерӯҳои мусаллаҳи ИМА, ки амалиёти низомиро дар Осиё назорат мекунад, бо ширкати «Ntrepid» -и Калифорния ба маблағи 2,76 миллион доллар шартномаи ҷолиб бастааст. «Ntrepid» уҳдадор шуда буд, ки барои фармондеҳӣ ба истилоҳ «Системаи онлайнии идоракунии кадрҳоро» таҳия ва таъмин намояд. Тибқи тавсиф, ин система ба як нафар ё «ҳамоҳангсоз» имкон медиҳад, ки то 10 шахси маҷозии бардурӯғро дар саросари ҷаҳон назорат кунад. То ҳол маълум нест, ки системаи нав ба истифода дода шудааст ё не. Аммо, чунин ба назар мерасад, ки агар вай набошад ҳам, пас чизи ба ин монанд ҳоло дар Интернет алайҳи Русия, Чин ва Эрон фаъолона истифода мешавад.

Дар шабакаҳои иҷтимоӣ ҳазорҳо саҳифаҳои қалбакӣ сабт шудаанд, ки дар онҳо иттилои манфӣ алайҳи Хитой, Русия ва Эрон нашр мешаванд. Табиист, ки ин «ҳамоҳангсозон» аз «кураторҳо» -и худ дастур мегиранд, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ, форумҳои интернетӣ ва нашрияҳо чӣ нависанд. Асосан, «фейкҳо» пас аз ҳар гуна изҳороти шадиди Иёлоти Муттаҳидаи Америка нисбати Русия, Чин ё Эрон меафзоянд. Ҳадаф аз ин эҷоди заминаи иттилоотии манфӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ алайҳи ин се кишвар аст.

Бояд гуфт, ки ИМА дар бурдани тарғибот барои кишварҳои Осиёи Марказӣ аз Радиои «Озодӣ» ва сохторҳои зертобеи он ба таври самаранок истифода мебарад. Иёлоти Муттаҳидаи Америка манфиатҳои худро чӣ тавре ки метавонад ва лозим медонад, муҳофизат мекунад.  Дар ҳамин ҳол он ҳанӯз бо муқовимати ҷиддии Русия, Чин ва Эрон дучор наомадааст ва дар оянда густариши муборизаҳои иттилоотӣ байни ин кишварҳо пешгӯӣ мешавад.

         Дар Тоҷикистон барои бурдани тарғибот ба хориҷа танҳо як расона – Радиои «Овози тоҷик» махсусонида шудааст, ки он соли 2007 дар заминаи шабакаҳои «Фурӯғи Ориёно» (1993) ва идораи барномаҳои бурунмарзӣ таъсис дода шудааст. Гуфта мешавад, ки ҳадафи асосии барномаҳои шабака шинос намудани шунавандагони хориҷӣ бо самтҳои асосии сиёсати давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон, инъикоси таърих ва фарҳанги пурғановати мардуми ин сарзамин, ҳамчун меросбарони таъриху тамаддуни ин миллат мебошад. Радиои «Овози тоҷик» шабонарӯзӣ буда, ҳамарӯза аз соати 7.00 то 19.00 мустақиман бо забонҳои тоҷикӣ (2 соат), форсӣ (2 соат), дарӣ (2 соат), русӣ (2 соат), ӯзбекӣ (1 соат), ҳиндӣ (1 соат), арабӣ (1 соат) ва англисӣ (1 соат) барнома пахш мекунад. Барномаҳои мазкур аз соати 19.00 то соати 07.00 рӯзи дигар такроран садо медиҳанд.  

Ҳоло барномаҳои шабакаҳои давлатии радиоҳои Тоҷикистон аз тариқи моҳвораи АВС-2 ба 30 давлати дунё пурра ва 13 давлати дигар қисман пахш карда мешавад. Инчунин, 7 шабакаи телевизион ва 4 радиои давлатӣ (www.radiotoj.tj) бо истифода аз Интернет дар сомонаи http://www.teleradiocom.tj ва www.mediabay.com ба таври мустақим ба тамоми кишварҳои дунё интиқол меёбад.

Аз маълумоти мазкур бармеояд, ки ҳадафи пахши барномаҳои Радиои «Овози тоҷик» танҳо муаррифии сиёсати феълии давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон ба шунавандагони хориҷӣ буда, мақсадҳои геополитикиро дунбол надорад. Ҳол он ки дар шароити кунунӣ ҳар як давлат бояд бар зидди тарғиботи кишварҳои хориҷӣ истодагарӣ карда тавонад.

Муаллифи ин сатрҳо ҳанӯз соли 2006 пешниҳод карда буд, ки барои бурдани тарғибот ба хориҷа пахши барномаҳоро ба забонҳои кишварҳои абарқудрат – англисӣ, немисӣ, франсавӣ, хитоӣ, испанӣ ва арабӣ ба роҳ мондан зарур аст.[304]  Аз пешниҳоди мазкур то ҳол танҳо пахши барномаҳо ба забонҳои англисиву арабӣ амалӣ шуду халос.

Воқеан, муноқишаи марзӣ байни Қирғизистон ва Тоҷикистон 28-29 апрели соли 2021 дар Исфара, ки аз ду ҷониб даҳҳо нафар кушта шуданд, бори дигар зарурияти пахши барномаҳоро ба забони қирғизӣ дар Радиои «Овози тоҷик» собит менамояд.

                Ҳамчунин имрӯз зарурати пахши барномаҳои тарғиботии телевизионӣ ба забонҳои хориҷӣ ба миён омадааст. Барои роҳандозии амали мазкур дар аввал метавон аз имконоти Муассисаи давлатии телевизиони «Ҷаҳоннамо» истифода кард. Вале бо пайдо шудани шароити мусоиди иқтисодӣ бояд як телевизиони алоҳида таъсис дод, ки бо пахши барномаҳо ба хориҷа зидди тарғиботи кишварҳои хориҷи истодагарӣ карда тавонад.

ФЕҲРИСТИ АДАБИЁТ

радиопропаганды/В. Артёмов, В. Семёнов. -М.: Искусство, 1978. – 256 с.

• Вачнадзе Г. Н. Антенны направлены на Восток. Формы и методы империалистической радиопропаганды на страны социализма. — 2-е изд., переработ. и доп./Г. Н. Вачнадзе. — М.: Политиздат, 1977. — 239 с.
• Монография/Джовид

Муким. ­– Душанбе: Деваштич, 2005. – 180 с.

• . ­Специфика агитации и пропаганды в информационном 

обществе/Джовид Муким. Профессиональная культура журналиста как фактор информационной безопасности (Сборник статей и материалов под ред. профессора Олешко В.Ф.). — Екатеринбург: Издательство Уральского университета, Издательский Дом «Филантроп», 2008. – С. 101-113.

• Медиаи нав ва тарғибот/М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№1.- С. 291 – 297. ISSN 2413-516Х .
• қимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/М. А. Муқимов. Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. -№ 2. — С. 251 – 255. ISSN 2413-516Х.
• қимов М. А. Нақши Радиои «Озодӣ» дар фазои иттилоотии Тоҷикистон/ М. А. Муқимов.  Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. -№ 3. — С. 268 – 273.  ISSN 2413-516Х.
• қимов М. А.  Радиои «Осиёи озод»   дастгоҳи    тарғиботии ИМА. / М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№2.  — С. 320 – 325. ISSN 2413-516Х.
• / М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2020. -№2. — С. 281-287. ISSN 2413-516Х
• Тарғиботи расонаҳои электронии ИМА ба Ҷумҳурии Куба. / М. А. Муқимов.  Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№4.  — С. 282 – 288. ISSN 2413-516Х. 
• Ҷанги иттилоотӣ ва таъмини амнияти фазои иттилоотӣ / М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. – Душанбе: Сино, 2017. – № 4/2. – С. 266 – 271. ISSN 2413-516Х. 
• бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№3.  — С. 304 – 311. ISSN 2413-516Х 
• қимов М. Махсусияти одоби касбии журналистӣ ва риояи он дар матбуоти ИМА/ М. Муқимов. Паёми ДМТ, № 3/9 (154). – Душанбе: Сино. – 2014. — С. 306 — 310. ISSN 2074-1847
• Мақоми жанрҳо дар Радиои «Озодӣ». Монография/ Ҷовид Муқим. – Душанбе: Сино, 2000. — 55 с.
• Муқим Ҷ.  «Озодӣ»- зодаи ҷанги сард/Ҷовид Муқим. Боли сухан (Маҷмӯаи мақолаҳо). – Душанбе: Сино. – 2004. – С. 63-66.
• Маводи конфронси илмӣ — назариявии ҳайати профессорону устодон ва донишҷўёни ДДМТ. – Душанбе: Сино. – 2000. – С. 215-216.
• тарғибот/ Ҷовид Муқим. Пайёми Донишгоҳи давлатии миллии Тоҷикистон. – № 3.- Душанбе: Сино. – 2000. – С. 154 – 156.
• Монография/Ҷовид Муқим. – Душанбе: Деваштич, 2006. — 71 с.
• Монография/Ҷовид Муқим. – Душанбе: Сино, 2000. — 47 с.
• Панфилов А. Ф. Радиовойна: история и современность. Очерки о внешнеполитической радиопропаганде фашистской Германии, США, Англии и ФРГ/ А. Ф. Панфилов. — М.: Искусство, 1984. — 242 с

МУНДАРИҶА

1. ……………………….  99
2. 7

РАСОНАҲОИ ҶАҲОНИИ ТАРҒИБОТИИ ИМА

Ҷовид Муқим  (Муқимов М. А.)

Муҳаррири техникӣ: Неъмат Салимзода

 Мусаҳҳеҳ: Қ. Само

ГЛОБАЛНЫЕ ПРОПАГАНДИЧЕСКИЕ СМИ США

Джовид Муким  (Мукимов М. А.)

В этой монографии исследуется история возникновение и развитие глобальных СМИ США. В том числе автор исследует роль Агентство США по глобальным медиа, Радио и телевидение «Голос Америки», Радио «Свободная Европа»/Радио «Свобода», Радио «Фардо», Радио и телевидение «Марти», Ближневосточные сети вещания, Радио «Свободная Азия» и Фонда открытых технологий в системе пропаганды США. Данная книга предназначена исследователям журналистики, политологам, студентам факультетов и отделений журналистики.

Ба чоп 14.06. 2021 супорида шуд.

Ба чопи китоб 20.06. 2021 имзо шуд.

Андозаи 60 х 84 1/16.  Ҳаҷм 11 ҷ.ч.  Коғази офсетӣ.

Адади нашр: 100. Супориши № 015

Суроға: ш. Душанбе, кӯчаи Муҳаммадиев 17/6.

Матбааи Донишкадаи давлатии забонҳои Тоҷикистон

Ба номи Сотим Улуғзода

---

[1] Networks/USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/networks/rferl/ (Санаи муроҷиат: 29.04.2021)

[2] Артёмов В., Семёнов В. Би-Би-Си: история, аппарат, методы радиопропаганды/В. Артёмов, В. Семёнов. -М.: Искусство, 1978. — С. 18-19.

[3] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/М. А. Муқимов. Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ, № 2. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. — С. 251 – 255. ISSN 2413-516Х 

[4] Муқимов М. А. Ҷанги иттилоотӣ ва таъмини амнияти фазои иттилоотӣ/М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. – Душанбе: Сино, 2017. – № 4/2. – С. 266 – 271. ISSN 2413-516Х 

[5] Ятимов С. Шуури ҷамъиятӣ ва амнияти ҷамъиятӣ (шуури муқаррарӣ)/ С. Ятимов // Ҷумҳурият. – 2015. — 17 декабр.

[6] Русофобский маневр: США увеличили бюджет «Голоса Америки» и «Радио Свобода» / Вперёдроссия.рф. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://вперёдроссия.рф/blog/43348995773/Rusofobskiy-manevr:-SSHA-uvelichili-byudzhet-«Golosa-Ameriki»-i- (Санаи муроҷиат: 18.11.2019).

[7] Budget Submissions/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/our-work/strategy-and-results/strategic-priorities/budget-submissions/ (Санаи муроҷиат: 03.04.2021).

[8] В 2021 году из федерального бюджета на поддержку сми выделят 102,8 млрд руб/Телеcпутник. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://telesputnik.ru/materials/money/news/v-2021-godu-iz-federalnogo-byudzheta-na-podderzhku-smi-vydelyat-102-8-mlrd-rub/ (Санаи муроҷиат: 25.09.2020).

[9] Муким Джовид. Радио «Свобода»: ложь и правда. Монография/Джовид Муким. ­– Душанбе: Деваштич, 2005. – С. 9.

[10] The history of U.S. civilian international broadcasting/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/who-we-are/history/ (Санаи муроҷиат: 20.01.2020).

[11]Агентство США по Global Media ( USAGM )/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://ru.qwe.wiki/wiki/U.S._Agency_for_Global_Media?ddexp4attempt=1 (Санаи муроҷиат: 25.01. 2020).

[12]Explore a list of former members of the Board/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/who-we-are/board/ (Санаи муроҷиат: 25.01.2020).

[13] United States Agency for Global Media replaces leadership at its other networks sharing freedom of press principles/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2021/01/24/united-states-agency-for-global-media-replaces-leadership-at-its-other-networks-sharing-freedom-of-press-principles/ (Санаи муроҷиат: 24.01.2021).

[14] Education/linkedin. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.linkedin.com/in/karen-kornbluh-39097834 (Санаи муроҷиат: 07.04.2021).

[15] Strategy and Results/ USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.usagm.gov/our-work/strategy-and-results/ (Санаи истифодабарӣ: 23.01.2020).

[16] Structure/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/who-we-are/organizational-chart/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[17] USAGM by the numbers/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/news-and-information/press-room/(Санаи муроҷиат: 04.04.2021).

[18] Structure/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ]  https://www.usagm.gov/who-we-are/organizational-chart/ (Санаи муроҷиат: 21.01.2020).

[19] Глава Агентства США по глобальным медиа уходит в отставку/ Golos Ameriki. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.golos-ameriki.ru/a/usagm-chief-executive-john-lansing-resigns-/5072606.html   (Санаи муроҷиат: 06.09. 2019).

[20]NPR Board of Directors/NPR. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.npr.org/about-npr/182676957/npr-board-of-directors (Санаи муроҷиат: 26.01.2020).

[21] Кандидат на пост главы USAGM Майкл Пэк ответил на вопросы сенаторов/Golos ameriki.ru. 2009-2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.golos-ameriki.ru/a/trump-nominee-pledges-independence-for-us-government-news-outlets/5091630.html (Санаи муроҷиат: 20.01. 2020).

[22] Голос Америки или Трампа? Как президент США пытается взять под контроль иновещание/BBC.– 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.bbc.com/russian/features-54517077 (Санаи муроҷиат: 13.10.2020)

[23]Open_Technology_Fund/Wikipedia. — 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Technology_Fund (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[24] USAGM CEO Pack announces investigation into long-term security failures/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/2020/07/23/usagm-ceo-pack-announces-investigation-into-long-term-security-failure/(Санаи истифодабарӣ: 16.12.2020).

[25]Рӯзноманигорони RFE/RL сарпарасти худро ба “истиқлолрабоӣ” айбдор карданд/ RFE/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/31028288.html (Санаи истифодабарӣ: 31.12.2020).

[26]USAGM CEO Michael Pack names Board of Directors/USAGM.2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/2021/01/19/usagm-ceo-michael-pack-names-board-of-directors/ (Санаи муроҷиат: 19.01.2021)

 

[27] Байден начал замену неугодных руководителей радиостанций/ ИА Красная Весна. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://rossaprimavera.ru/news/5dfc2929 (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[28] Байден начал замену неугодных руководителей радиостанций/ ИА Красная Весна. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://rossaprimavera.ru/news/5dfc2929 (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[29] Новый исполняющий обязанности главы USAGM начинает отмену политики предшественника/ Ruherald.com. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://ruherald.com/novyj-ispolnyayushhij-obyazannosti-glavy-usagm-nachinaet-otmenu-politiki-predshestvennika/ (Санаи муроҷиат: 21.01.2021).

[30] Ҷейми Флай дигарбора президенти Радиои Озодӣ таъин шуд/ RFL/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/31087216.html (Санаи муроҷиат: 05.02.2021).

[31] Новый глава USAGM сменила руководство «Голоса Америки»/RFE/RL  2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://rus.ozodlik.org/a/31063617.html (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[32]   Муқимов М. А. Нақши Радиои «Озодӣ» дар фазои иттилоотии Тоҷикистон / Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. -№ 3. — С. 268 – 273. ISSN 2413-516Х 

[33] Муқимов М. А. Тарғиботи расонаҳои электронии ИМА ба Ҷумҳурии Куба / Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№4.  — С. 282 – 288. ISSN 2413-516Х. 

[34] Director Regalado Leaves TV and Radio Martí/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/2019/09/20/director-regalado-leaves-tv-and-radio-marti/ (Санаи муроҷиат: 18.01.2020).

[35] Муқимов М. А.  Радиои «Осиёи озод»   дастгоҳи    тарғиботии ИМА / Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№2.  — С. 320 – 325. ISSN 2413-516Х.

[36] Bay Fang named Radio Free Asia’s new president/RFA. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.rfa.org/about/releases/bayfang_president-11202019123259.html (Санаи муроҷиат: 24.01.2020).

[37] United States Agency for Global Media replaces leadership at its other networks sharing freedom of press principles/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2021/01/24/united-states-agency-for-global-media-replaces-leadership-at-its-other-networks-sharing-freedom-of-press-principles/ (Санаи муроҷиат: 24.01.2021).

[38] Муқимов М. А. Шабакаҳои пахши шарқи наздик тарғибгари манфиатҳои ИМА / Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№3.  — С. 304 – 311. ISSN 2413-516Х.  

[39] USAGM CEO Michael Pack names James M. Miles, former SC Secretary of State, Acting CEO of Open Technology Fund/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2020/07/07/usagm-ceo-michael-pack-names-james-m-miles-former-sc-secretary-of-state-acting-ceo-of-open-technology-fund/ (Санаи муроҷиат: 15.12.2020).

[40] Русофобский маневр: США увеличили бюджет «Голоса Америки» и «Радио Свобода» / Вперёд Россия. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://вперёдроссия.рф/blog/43348995773/Rusofobskiy-manevr:-SSHA-uvelichili-byudzhet-«Golosa-Ameriki»-i- (Санаи муроҷиат: 18.11.2019).

[41] BBG Global Audience Estimate From the FY 2013 Performance and Results Report/BBG. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://www.bbg.gov/wp-content/media/2013/12/2013-Audience-Overview-Factsheet.pdf (Санаи муроҷиат: 15.01.2020).

[42] Муким Джовид. Радио «Свобода»: ложь и правда. Монография/Джовид Муким. ­– Душанбе: Деваштич, 2005. – C. 9.

[43] Голос Америки или Трампа? Как президент США пытается взять под контроль иновещание/BBC. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.bbc.com/russian/features-54517077 (Санаи муроҷиат: 13.10.2020).

[44] Голос Америки/Golos ameriki.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.golos-ameriki.ru/p/3980.html (Санаи муроҷиат: 25.11. 2019).

[45] Американцам станут доступны материалы на многих языках мира/ Golos ameriki. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/us-bbg-open/1577452.html (Санаи муроҷиат: 25.09. 2019).

[46] About Radio VOA/ VOA. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.insidevoa.com/p/5831.html  (Санаи муроҷиат: 17.11.2019).

[47] Русская служба «Голоса Америки»: 70 лет в эфире/ Golos ameriki. — 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/voa-70-about-us/3727576.html (Санаи муроҷиат: 18.11.2019).

[48] Президент USAGM Джон Лансинг подал в отставку/Ruherald.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://ruherald.com/prezident-usagm-dzhon-lansing-podal-v-otstavku/ (Санаи истифодабарӣ: 21.09.2019).

[49] «Amerika ovozi» o’zbek xizmati xodimlari/VOA. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.amerikaovozi.com/p/5648.html (Санаи муроҷиат: 28.11.2019).

[50] VOA Launches Venezuela-Focused TV News Program/ VOA. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.insidevoa.com/a/voa-launches-venezuela-focused-tv-news-program/5101277.html (Санаи муроҷиат: 08.12.2019).

[51] VOA Broadcasting to Iran/ VOA. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.insidevoa.com/p/6425.html (Санаи муроҷиат: 08.12.2019).

[52] AI: Дар саркӯби эътирозҳо дар Эрон 161 кас кушта шудаанд/ RFE / RL. 2019.  — [Манбаи электронӣ]. URL:  https://www.ozodi.org/a/30300348.html (Санаи муроҷиат: 30.11.2019).

[53] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ / Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ, № 2 . — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. — С. 251 – 255. ISSN 2413-516Х 

[54]About Us/ VOA.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://learningenglish.voanews.com/p/5373.html (Санаи муроҷиат: 28.11.2019).

[55] VOA’s Weekly Audience Surpasses 280 Million/ VOA. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.insidevoa.com/a/voa-weekly-audience-surpasses-280-million/5175852.html  (Санаи муроҷиат: 10.12.2019).

[56] Элез Биберай назначен и.о. директора «Голоса Америки»/VOA. 2020. — [Манбаи электронӣ] —https://www.golosameriki.com/a/us-global-media-agency/5483792.html (Санаи муроҷиат: 01.06.2020).

[57] Новый глава USAGM сменила руководство «Голоса Америки»/RFE/RL — 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://rus.ozodlik.org/a/31063617.html (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[58] Дар бораи Озодӣ/RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.ozodi.org/p/4447.html (Санаи муроҷиат: 25.10.2020).

[59] Панфилов А. Ф. За кулисами Радио «Свобода»/ А.Ф. Панфилов. — М.: Изд-во Международное отношение, 1974.-С. 21.

[60] Горянин А. Старая и новая «Свобода»//Среда. — 1996.-№1.- С. 46-52.

[61] Sosin C. Sparks of Liberty/ С. Sosin. — The Pennsylvania State University Press, 1999.-P.  2.

[62] Информационная война: стратегия и тактика виртуальных сражений:/ Студми. 2016. –

 [Манбаи электронӣ] — URL: http://studme.org/128104195833/politologiya/informatsionnaya_voyna_strategiya_taktika_virtualnyh_srazheniy  (Санаи муроҷиат: 26.10.2016).

[63] Radio Fre Europe and Radio Liberty, US senate, 92-d Congress, 1-st session, report № 92-319.- Calendar № 13.- P. 9-10.

[64] Nelson M. War of the heavens/ M. Nelson. — Brassey’s, 1997.- P. 199.

[65] Ларионова Н. «Свобода» в лицах//Правда. — 1989.- 20 февраля.

[66] Ларионова Н. Разговор без диктафонов//Правда. — 1989.- 16 января.

[67] Ятимов С. Шуури ҷамъиятӣ ва амнияти ҷамъиятӣ (шуури муқаррарӣ) / С. Ятимов // Ҷумҳурият. – 2015. — 17 декабр.

[68] Mickelson S. Americas other voice/ S. Mickelson. — Praeger, 1983. – P. 241.

[69] Панфилов А. Ф. За кулисами Радио «Свобода»/ А. Ф. Панфилов. — М.: Изд-во Международное отношение, 1974.-С. 88-89.

[70] «Свобода» без свободы// ЦентрАзия. –2006.-13 февраля.

[71] Горянин А. Старая и новая «Свобода»//Среда. — 1996.- С. 46-52.

[72] Горянин А. Старая и новая «Свобода»//Среда. — 1996.- С. 46-52.

[73] Сӯҳбати ихтисосии Адолати Мирзо бо президенти Радиои Аврупои Озод- Радиои Озодӣ Ҷеф Гедмин //Миллат. — 2010.-14 апрел.

[74] https://pressroom.rferl.org/history/RFL/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: Historyhttps://pressroom.rferl.org/history (Санаи муроҷиат:10. 01. 2021).

[75] В России запрещена ретрансляция «Голоса Америки» и «Радио Свобода»/ NEWSru.com.  2006.- [Манбаи электронӣ] —   URL:  http://www.newsru.com/russia/07jul2006/svoboda.html (Санаи муроҷиат: 07.07.2006).

[76] https://pressroom.rferl.org/history/RFL/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: Historyhttps://pressroom.rferl.org/history (Санаи муроҷиат: 10. 01. 2021).

[77] О нас/Настоящее время 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.currenttime.tv/about (Санаи муроҷиат: 20. 03. 2021).

[78] Радио Свободная Европа/Радио Свобода оштрафовали в России из-за закона об «иностранных агентах»/RFL/RL. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.currenttime.tv/a/29341889.html (Санаи муроҷиат: 05. 07. 2018).

[79] Путин ҷаримаҳои ҳангуфти қонуни баҳсбарангези «агенти хориҷӣ»-ро имзо кард/RFL/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.ozodi.org/a/31119346.html (Санаи муроҷиат:24. 02. 2021).

[80] Сенаторы США осудили власти России за преследование РСЕ/РС/ RFE/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.svoboda.org/a/31148956.html  (Санаи муроҷиат: 13.03. 2021).

[81] USAGM Acting CEO meets with Secretary of State Blinken/ USAGM. 2021.- [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2021/04/06/usagm-acting-ceo-meets-with-secretary-of-state-blinken/ (Санаи муроҷиат: 13.03. 2021).

[82]Радиои «Озодӣ» 60-сола шуд/RFL/RL. 2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:

http://www.ozodi.org/content/tajik-service-of-rferl-celebrates-60-years-on-air/24932256.html (Санаи муроҷиат: 15. 03. 2013).

[83] США нацелились в информационной войне на преимущественно русские регионы/ Eadaily.com.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://eadaily.com/ru/news/2019/09/21/ssha-nacelilis-v-informacionnoy-voyne-na-preimushchestvenno-russkie-regiony (Санаи муроҷиат:: 21. 09. 2019).

[84] Не стыдно смотреть в глаза соседям». Проекту Север.Реалии – год/ RFL/RL. 2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:https://www.severreal.org/a/30811415.html (Санаи муроҷиат: 01. 09. 2020).

[85] Зарба ба «чашму гӯши халқ»//Нигоҳ. — 2016.- 27 январ. — №43 (476).

[86] Congressional FY 2021 budget justification/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.usagm.gov/wp-content/uploads/2020/02/FINAL-USAGM-FY-2021-Congressional-Budget-Justification_2_9_2020.pdf (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).

[87] Congressional FY 2021 budget justification/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.usagm.gov/wp-content/uploads/2020/02/FINAL-USAGM-FY-2021-Congressional-Budget-Justification_2_9_2020.pdf (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).

[88] Панҷ мудири собиқи Радиои Озодӣ ба Ҷо Байден нома фиристодаанд/ RFE/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.ozodi.org/a/31039775.html (Санаи муроҷиат: 09.01. 2021).

[89] Congressional FY 2021 budget justification. U.S. Agency for global media broadcast hours FY 2019 — FY 2021 / USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.usagm.gov/wp-content/uploads/2020/02/FINAL-USAGM-FY-2021-Congressional-Budget-Justification_2_9_2020.pdf (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).

[90] СМИ: США намерены вести с Россией информационную борьбу в соцсетях:/ МИА «Россия сегодня». 2016. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://ria.ru/society/20150414/1058384332.html#ixzz3XUmxJVI8 (Санаи муроҷиат: 14.04.2015).

[91] https://pressroom.rferl.org/history/RFL/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: Historyhttps://pressroom.rferl.org/history (Санаи муроҷиат: 10. 01. 2021).

[92] Даҳҳо ҳамҷинсгаро дар Тоҷикистон «муҳтоҷи кумаки башарӣ шудаанд» /RFL/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/31124863.html (Санаи муроҷиат: 27. 02. 2021).

[93] Навори ҷанҷолбарангез ба мактаби 44-и Душанбе рабт надорад/RFE/RL. 2013. — [Манбаи электронӣ] —   URL: http://www.ozodi.org/articleprintview/24840603.html (Санаи муроҷиат: 17.01.2013).

[94] Боз як дуздии “Озодӣ” аз сомонаи “Ахбор”/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p4026-168.htm (Санаи муроҷиат: 02.11.2017).

[95]Агентство США по глобальным медиа ответило на заявления Алламжанова о нарушениях журналистской этики «Радио Свобода»/АИМК. 2019. — [Манбаи электронӣ] –  URL: https://uznews.uz/ru/article/16749 (Санаи муроҷиат: 09.09.2019). 

[96] Руководство Радио Свобода изучит жалобу Ташкента на «Озодлик»/ИА Фергана. 2019. — [Манбаи электронӣ] –  URL: http://www.fergana.agency/news/110633/?country=uz (Санаи муроҷиат: 09.09.2019).   

[97] Пас аз марги марди 60-сола беморхонае дар Суғд зери карантини шадид гирифта шуд/ RFE/RL. 2021.- [Манбаи электронӣ] –  URL: https://www.ozodi.org/a/нахустин-мавриди-коронавирус-дар-тоҷикистон/30532665.html (Санаи муроҷиат: 05.04.2020). 

[98] Ҳангома ё дурӯғ, сенсатсия ё иғво// СССР, 2020.- 9 апрел.

[99] COVID-19 буд. Тасдиқи хабари Радиои Озодӣ пас аз 10 моҳи нашри он. ВИДЕО/ RFE/RL. 2021.- [Манбаи электронӣ] –  URL: https://www.ozodi.org/a/31109363.html (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).   

[100] COVID-19 буд. Тасдиқи хабари Радиои Озодӣ пас аз 10 моҳи нашри он. ВИДЕО/ RFE/RL. 2021.- [Манбаи электронӣ] –  URL: https://www.ozodi.org/a/31109363.html (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).   

[101] Ҳамла ба хабарнигорони Радиои Озодӣ ҳангоми таҳияи гузориш дар Душанбе. ВИДЕО/ RFE/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] –  URL: https://www.ozodi.org/a/31133388.html (Санаи муроҷиат: 04.03.2021).

[102] Президенти Радиои Озодӣ ҳамла ба хабарнигоронро дар Душанбе маҳкум кард. ВИДЕО /RFE/RL, Inc. 2021. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://www.ozodi.org/a/31133388.html (Санаи муроҷиат: 05.03.2021).

[103] Ҷеймӣ Флай хост, иддаоҳои таҳдид ба хабарнигори Озодӣ таҳқиқ карда шавад/ RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://www.ozodi.org/a/30548846.html (Санаи муроҷиат: 12.04.2020).

[104] Радиои Озодӣ таҳдиди Рамазон Қодировро «тамоюли хатарнок» номид/ RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://www.ozodi.org/a/30570453.html (Санаи муроҷиат: 22.04.2020).

[105] Журналисти Радиои «Озодлик»-ро ба Ӯзбекистон роҳ надоданд/Akhbor.com.  2019. — [Манбаи электронӣ] – URL:  https://akhbor.com/-p9368-95.htm (Санаи муроҷиат: 05.06.2019).

[106] Комиссия Госдумы: Зарубежные НКО и СМИ пытались вмешиваться в 19 регионах/ Eadaily.com. 2019 — [Манбаи электронӣ] –  URL: https://eadaily.com/ru/news/2019/11/14/komissiya-gosdumy-zarubezhnye-nko-i-smi-pytalis-vmeshivatsya-v-19-regionah (Санаи муроҷиат: 14.11.2019).

[107]Радиои Озодӣ 60-сола шуд/ RFE/RL.  2017. — [Манбаи электронӣ] – URL: http://www.ozodi.org/content/tajik-service-of-rferl-celebrates-60-years-on-air/24932256.html (Санаи муроҷиат: 13.03.2013).

[108] Служба новостей Центральной Азии:/ RFE/RL.  2016. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://www.centralasian.org/p/4860.html (Санаи муроҷиат: 10.10.2016).

[109] Новости Радио «Озоди»: Сегодня в Таджикистане и мире:/ News.tj. 2016. — [Манбаи электронӣ] –   URL: https://www.news.tj/ru/news/tajikistan/20161027/novosti-radio-ozodi-segodnya-v-tadzhikistane-i-mire-27102016 (Санаи муроҷиат: 27.10.2016).

[110]Радиои Озодӣ дар соли пурталотуми 2020 чӣ корҳо кард? ВИДЕО/ RFE/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] —   URL: https://www.ozodi.org/a/ozodi-dar-soli-purtalotum—chi-korho-kard/31023398.html (Санаи муроҷиат: 29.12.2020).

[111] Радиои Озодӣ дар соли пурталотуми 2020 чӣ корҳо кард? ВИДЕО/ RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] —   URL: https://www.ozodi.org/a/ozodi-dar-soli-purtalotum—chi-korho-kard/31023398.html (Санаи муроҷиат: 29.12.2020).

 

[112] Радиои Озодӣ дар соли пурталотуми 2020 чӣ корҳо кард? ВИДЕО/ RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] —   URL: https://www.ozodi.org/a/ozodi-dar-soli-purtalotum—chi-korho-kard/31023398.html (Санаи муроҷиат: 29.12.2020).

[113] Финкельштейн Э. Русские голоса в зарубежном эфире//Знамя. — 1996.- №7.- С. 179-192.

[114] Шаповал С. Я не верю в мир с границами//Независимая газета. — 1996. — 7 мая.

[115] Объявлен временный президент «Радио Свобода» /Asia-Plus. 2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:    http://asia-plus.tj/ru/news/obyavlen-vremennyi-prezident-radio-svoboda (Санаи муроҷиат: 20. 01. 2013).

[116] Радио Свободная Европа/Радио Свобода возглавил Томас Кент/RFL/RL. 2016. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.svoboda.org/a/27790740.html (Санаи муроҷиат: 10. 06. 2016).

[117]Президент Радио Свободная Европа/Радио Свобода Томас Кент покинул свой пост/RFL/RL. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.svoboda.org/a/29519910.html (Санаи муроҷиат: 01. 10. 2018).

[118]Ted Lipien returns to U.S. international broadcasting as head of RFE/RL/ USAGM.  2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2020/12/18/ted-lipien-returns-to-u-s-international-broadcasting-as-head-of-rfe-rl/ (Санаи муроҷиат: 19.12.2020).

[119] Байден начал замену неугодных руководителей радиостанций/ ИА Красная Весна.  2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://rossaprimavera.ru/news/5dfc2929 (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[120] Ҷейми Флай дигарбора президенти Радиои Озодӣ таъин шуд/ RFL/RL.  2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/31087216.html (Санаи муроҷиат: 05.02.2021).

[121] Панфилов А. Ф. За кулисами Радио «Свобода»/А.Ф. Панфилов. — М.: Международное отношение, 1974. — С. 62.

[122] Панфилов А. Ф. За кулисами Радио «Свобода»/ А. Ф. Панфилов. — М.: Международное отношение, 1974.-С. 68.

[123] Mickelson S. Americas other voice/ S. Mickelson — Praeger, 1983.- P. 3.

[124] Финкельштейн Э. Русские голоса в зарубежном эфире//Знамя. — 1996.- №7.- С. 179-192.

[125] Темуриён Р. Марде, ки ғурурашро раҳо накард// Зиндагӣ. — 2006. — 6 апрел.

[126] Чоҳкан – зери чоҳ! Аббос Ҷаводӣ: ҲНИТ ману Соҷидаи Мирзоро аз пули бедардимиён маҳрум кард/ Akhbor.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://akhbor.com/-p9424-168.htm (Санаи муроҷиат: 12.06.2019).

[127] «Радио Свобода» сменило руководителей программ Центральной Азии и двух бюро/ИА Фергана.  2021. — [Манбаи электронӣ] –   URL: https://fergana.agency/news/106316/ (Санаи муроҷиат: 15.03.2021).

[128] Узбекский писатель стал директором центральноазиатских программ «Радио Свобода» /ИА Фергана. 2020. — [Манбаи электронӣ] –   URL: https://fergana.news/news/114171/ (Санаи муроҷиат: 15.01.2020).

[129] Радио Свобода» сменило руководителей программ Центральной Азии и двух бюро/ИА Фергана.  2021 [Манбаи электронӣ] –   URL: https://fergana.agency/news/106316/ (Санаи муроҷиат: 15.03.2021).

[130] Нахустин паёми мудири нави Радиои “Озодӣ” Салими Аюбзод/ Akhbor.com.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://akhbor.com/-p8946-155.htm (Санаи муроҷиат: 06.04.2019).

[131] Мирзои Салимпурро ҳам аз «Озодӣ» ронданд/ИА tojnews.  2016. — [Манбаи электронӣ] — URL:  

http://www.tojnews.tj/tj/news/mirzoi-salimpurro-kham-az-ozodi-rondand (Санаи муроҷиат: 30.08.2016).

[132] Тағйироти кадрӣ дар “Озодӣ”: Рустами Ҷонӣ – ба ҷои Хуршеди Ҳамдам (Видео)/ Akhbor.com. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p5217-117.htm (Санаи муроҷиат: 18.02.2018).

[133]Продажная свобода/ИИ Сentrasia. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://centrasia.org/newsA.php?st=1556648160 (Санаи муроҷиат: 30.04.2019).

[134] Намояндаи Вазорати умури хориҷии ИМА гуфт, аз ҳаққи кормандони Радиои Озодӣ ҳимоят мекунад/ RFE/RL, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30237813.html (Санаи муроҷиат: 26.10.2019).

[135] Салим Аюбзод дар бораи ҷойгоҳ ва ояндаи радиои “Озодӣ” / Euctj.org. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://euctj.org/salim-ayubzod-dar-borai-ҷojgoҳ-va-oyandai-radioi-ozodӣ/ (Санаи муроҷиат: 30.08.2019).

[136] Салим Аюбзод дар бораи ҷойгоҳ ва ояндаи радиои “Озодӣ” / Euctj.org. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://euctj.org/salim-ayubzod-dar-borai-ҷojgoҳ-va-oyandai-radioi-ozodӣ/ (Санаи муроҷиат: 30.08.2019).

[137] Намояндаи Вазорати умури хориҷии ИМА гуфт, аз ҳаққи кормандони Радиои Озодӣ ҳимоят мекунад/ RFE/RL, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30237813.html (Санаи муроҷиат:  26.10.2019).

[138] Намояндаи Вазорати умури хориҷии ИМА гуфт, аз ҳаққи кормандони Радиои Озодӣ ҳимоят мекунад/ RFE/RL, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30237813.html (Санаи муроҷиат: 26.10.2019).

[139] Номаи Конгресси Амрико ба Эмомалӣ Раҳмон дар бораи Радиои Озодӣ/ RFE/RL, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30220850.html (Санаи муроҷиат: 17.10.2019).

[140] Номаи Президенти Радиои Озодӣ ба Сироҷиддин Муҳриддин/ RFE/RL, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30247476.html (Санаи муроҷиат: 01.11.2019).

[141] Қазияи Қаюмзод ҳамла ба мустақилияти Озодист / RFE/RL, Inc.  2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:

http://www.ozodi.org/articleprintview/24881942.html (Санаи муроҷиат: 23.01.2013).

[142] Суд талаби радиои «Озодӣ»-ро қонеъ кард/СҶ ИНДЕМ.  2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:

http://www.tojnews.org/node/7346 (Санаи муроҷиат: 27.05.2013).

[143] Номаи Президенти Радиои Озодӣ ба Сироҷиддин Муҳриддин/ RFE/RL, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30247476.html (Санаи муроҷиат: 01.11.2019).

[144] Ҷеймӣ Флай ва Эмомалӣ Раҳмон озодии баён ва аккредитатсияро баррасӣ карданд/ RFE/RL, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/rferl-president-discussed-media-freedom-and-accreditation-with-rahmon/30258416.html (Санаи муроҷиат: 07.11.2019).

[145] Мулоқот бо Президенти Радиои “Аврупои озод», Радиои «Озодӣ” Ҷеймӣ Флай/Хадамоти матбуоти Президенти Тоҷикистон.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://www.prezident.tj/node/21770 (Санаи муроҷиат: 07.11.2019).

[146] Ҷеймӣ Флай ва Эмомалӣ Раҳмон озодии баён ва аккредитатсияро баррасӣ карданд/ RFE/RL, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/rferl-president-discussed-media-freedom-and-accreditation-with-rahmon/30258416.html (Санаи муроҷиат: 07.11.2019).

[147] Истеъфои эътирозии Хуршеди Ҳамдам аз Радиои “Озодӣ”: нангу номус барои ман аз ҳама чӣ болост!/ Akhbor.com. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  18/05/2018  http://akhbor.com/-p6120-117.htm (Санаи муроҷиат:  20.05.2018).

[148] Фарзони Муҳаммадӣ Радиои “Озодӣ”-ро ба суд медиҳад/ Akhbor.com. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:http://akhbor.com/-p3765-117.htm (Санаи муроҷиат: 10.10.2017).

[149] Фарзони Муҳаммадӣ Радиои “Озодӣ”-ро ба суд медиҳад/ Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://akhbor.com/-p3765-117.htm (Санаи муроҷиат: 10.10.2017).

[150] Истеъфои Сайф Сафар аз Радиои “озодӣ”/ Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — http://akhbor.com/-p2462-117.htm (Санаи муроҷиат: 21.06.2017).

[151] Як дурӯғи шохдор барои “сафед” кардани Соҷидаи Мирзо/ Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] —

 http://akhbor.com/-p3874-168.htm (Санаи муроҷиат: 20.10.2017).

[152] Фарзони Муҳаммадӣ Радиои “Озодӣ”-ро ба суд медиҳад/ Akhbor.com. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:http://akhbor.com/-p3765-117.htm (Санаи муроҷиат: 10.10.2017).

[153] C. Мизроб против «Радио Свобода»/ Mynet.tj. 2017. — [Манбаи электронӣ] — http://www.mynet.tj/news/?sahifai=300&clips=18002&clipscat=1 (Санаи муроҷиат: 20.08.2008).

[154] “Худо сояи давлати ин мардро аз сари мардуми тоҷик кам накунад”/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — http://akhbor.com/-p3702-155.htm (Санаи муроҷиат: 05.10.2017).

[155] Тағйироти кадрӣ дар Радиои “Озодӣ” баъди моҷарои “бадрафтории ҷинсӣ” /RFE/ RL. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://akhbor.com/-p5605-117.htm (Санаи муроҷиат: 30.03.2018).

[156] Казахская редакция Радио Свободы «Радио Азаттык» превратилась в «придаток пропаганды назарбаевского режима», — бывший редактор Асем Токаева/ CA-news. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://ca-news.org/news:1492039 (Санаи муроҷиат: 24.01.2019)

[157] Муомилаҳои пинҳонии Соҷида Ҷахфарова ва Аббос Ҷаводӣ/ Akhbor.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://akhbor.com/-p8408-168.htm (Санаи муроҷиат: 23.01.2019).

[158] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/Akhbor.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[159] Найранги нави Соҷида-хола/ Akhbor.com.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://Akhbor.com/-p8379-168.htm (Санаи муроҷиат: 19.01.2019).

[160] Шармандагие, ки охир надорад: номаи аъмоли Соҷидаи Мирзо дар саҳифаҳои The Wall Street Journal/ Akhbor.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://akhbor.com/the-p9087-117.htm (Санаи муроҷиат:: 26.04.2019).

[161] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/ Dow Jones & Company, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[162] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/ Dow Jones & Company, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[163] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/ Dow Jones & Company, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[164] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/ Dow Jones & Company, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[165] Нома ба президент: хабарнигорони “Озодӣ” бо мақомот ҳамкорӣ мекунанд/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/index90.htm#  (Санаи муроҷиат: 05.04.2017).

[166] Нома ба президент: хабарнигорони “Озодӣ” бо мақомот ҳамкорӣ мекунанд/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/index90.htm#  (Санаи муроҷиат: 05.04.2017).

[167] Номаи бози Файзинисо Воҳидова ба Президенти Радиои «Озодӣ»/СҶ ИНДЕМ.  2016 — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.tojnews.tj/tj/news/nomai-bozi-fayziniso-vokhidova-ba-prezidenti-radioi-ozodi (Санаи муроҷиат: 29.08.2016).

[168] Номаи бози Файзинисо Воҳидова ба Президенти Радиои «Озодӣ»/СҶ ИНДЕМ.  2016 — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.tojnews.tj/tj/news/nomai-bozi-fayziniso-vokhidova-ba-prezidenti-radioi-ozodi (Санаи муроҷиат: 29.08.2016).

[169] Ҳушдор: Радиои “озодӣ” ҳамсӯҳбатонашро ба мақомот мефурӯшад/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p5907-117.htm (Санаи муроҷиат: 28.04.2018).

[170]Ҳушдор: Радиои “озодӣ” ҳамсӯҳбатонашро ба мақомот мефурӯшад/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p5907-117.htm (Санаи муроҷиат: 28.04.2018).

[171] Ҳушдор: Радиои “озодӣ” ҳамсӯҳбатонашро ба мақомот мефурӯшад/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p5907-117.htm (Санаи муроҷиат: 28.04.2018).

[172] Сенсатсия: «Озодӣ» дар «Ҷаҳоннамо» /Faraj. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:

http://faraj.tj/news/8276-sensatsiya-ozod1251-dar-1206a1203onnamo.html (Санаи истифодабарӣ: 26.02.2015).

[173]Иҷози истифодаи матолиби РАО/РО /RFE/RL. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.ozodi.org/info/linking_policy/21.html (Санаи истифодабарӣ: 05.12.2012).

[174] Ларионова Н. «Свобода» в лицах//Правда. — 1989.- 20 февраля.

[175] Ниточкина А. Юлиан Панич: дважды в одну реку//Огонёк. — 1990.- №25.

[176] Коновалов В. «Свобода»-«Красный архив», а также о русских и русофобии//Литературная Россия. — 1997.- 9 декабря.

[177] Что нового на «Свободе»?//Советский патриот.-1989.-24 мая.

[178] Американское радио «Свобода» выгнало Бабицкого за правду о карателях/ Politonline.ru. 2015. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://www.politonline.ru/comments/22880821.html  Санаи муроҷиат: 20.03.2015).

[179] Журналиста «Радио Свобода» на месяц оставили без зарплаты за поддержку Путина/Vesti. 2014. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://www.vesti.ru/doc.html?id=1489647 (Санаи муроҷиат: 23.04.2014).

[180] Американское радио «Свобода» выгнало Бабицкого за правду о карателях/Politonline.ru. 2015. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://www.politonline.ru/comments/22880821.html  (Санаи муроҷиат:20.03.2015).

[181] Экс-сотрудник «Радио Свобода»* рассказал о редакционной политике холдинга/МИА «Россия сегодня. 2020. — [Манбаи электронӣ] –  URL: https://radiosputnik.ria.ru/20201214/tsenzura-1589229108.html (Санаи муроҷиат:  14.12.2020). 

[182] Радио «Свобода» обвинили в диктаторстве и использовании журналистов как рабов/Newsru.com. 2006. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://www.newsru.com/world/09feb2006/radiasv.html (Санаи муроҷиат: 11.04.2006). 

[183] «Свобода» под угрозой?//Asia-Plus. -2003.-1 мая.

[184] Президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодї» аз кор сабукдўш гардид//Зиндагӣ. — 2005.-28 июл.

[185] Темуриён Р. Марде, ки ғурурашро раҳо накард// Зиндагӣ. — 2006.-20 апрел.

[186] Темуриён Р. Ғуломӣ дар «Озодӣ»//Чароғи рўз. — 1999.-№3.

[187] Горянин А. Старая и новая «Свобода»//Среда. — 1996.-№1.- С. 46-52.

[188] Коновалов В. «Свобода»-«Красный архив», а также о русских и русофобии//Литературная Россия. — 1997.- 9 декабря.

[189] Грант А. Владимир Матусевич: не «Свобода», а коррупция в эфире//Русское слово. — 1996.- 9-10 марта.

[190] Идизода М. Абдуғаффор А. Ҳеҷ куҷо азизтар аз ватан набуд//Одаму олам. — 2005.- 4 август. 

[191] Круглосуточное вещание «Свободы» на Иран отложено до 19 декабря/ МИА «Россия сегодня». 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://ria.ru/20021216/283218.html (Санаи муроҷиат: 10.10.2019).

[192] Тегеран приступил к глушению западных передач/ Golos ameriki.ru. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/update-iran-radio-tv-censoring-2009-12-30-80345317/664183.html (Санаи муроҷиат: 19.09.2019).

[193] About Radio Farda/ Radio farda. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.radiofarda.com/p/6258.html (Санаи муроҷиат: 17.09.2019).

[194] Муқим Ҷовид. Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ/ Ҷовид Муқим. – Душанбе, 2006. — С. 10.

[195] About Radio Farda/ Radio farda. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.radiofarda.com/p/6258.html (Санаи муроҷиат: 17.09.2019).

[196] Идомаи эътирозҳо ва ҳимояти Хоманаӣ аз қарори ҳукумати Эрон. ВИДЕО/RFL/RL. 2019. — [Манбаи электронӣ]. URL:  https://www.ozodi.org/a/30276431.html (Санаи муроҷиат: 25.11. 2019).

[197] В Иране задержали около 180 лидеров беспорядков, сообщили СМИ /МИА «Россия сегодня». 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://ria.ru/20191123/1561521335.html (Санаи муроҷиат: 25.11. 2019).

[198] Ҳомиёни ҳуқуқ: дар эътирозҳои Эрон беш аз 100 кас кушта шуд/ RFE / RL. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30283866.html (Санаи муроҷиат: 22.09.2019).

[199]Иран вернулся во времена «до интернета»/ИА Турон. 2019. — [Манбаи электронӣ]. URL:  https://www.contact.az/ext/news/2019/11/free/Worldwide/ru/85318.htm (Санаи муроҷиат: 25.11. 2019).

[200] Mission Statement/RFE/RL, Inc. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:   https://pressroom.rferl.org/mission-statement-principles-of-ethical-journalism (Санаи муроҷиат: 27.11. 2019).

[201] Министр обороны Израиля встретился с ведущими иранскими журналистами»/ MFA. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://mfa.gov.il/MFARUS/EnemiesPeace/IranianThreat/Pages/Defense-Minister-Liberman-meets-leading-Iranian-journalists.aspx (Санаи муроҷиат: 10.10.2019).

[202] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ, № 2 . — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. — С. 251 – 255. ISSN 2413-516Х 

[203] Ayatollah BBC – An Iranian Disinformation Operation Against Western Media Outlets/Clearskysec.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.clearskysec.com/bbc/  (Санаи муроҷиат: 15.09.2019).

[204] Роухани «удивлён» доверием иранцев к иностранным СМИ/ RFE / RL. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://rus.azattyq.org/a/rouhani-udivlen-doveriem-irancev-k-inostrannym-smi/29293306.html (Санаи муроҷиат: 21.09.2019).

[205]Конгресс США выступил против сокращения бюджетов «Голоса Америки» и «Радио Свобода» / Rambler.ru. 2019. — [Манбаи электронӣ]. URL:  https://news.rambler.ru/other/42504974-kongress-ssha-vystupil-protiv-sokrascheniya-byudzhetov-golosa-ameriki-i-radio-svoboda/ (Санаи муроҷиат: 25.09. 2019).

[206] Муқим Ҷ. Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ. Монография / Ҷовид Муқим. – Душанбе: Деваштич, 2006.- 71 с.

[207]Office of Cuba broadcasting:/US Agency for Global Media. 2018. — [Манбаи электронӣ] https://www.usagm.gov/networks/ocb/ (Санаи муроҷиат: 25.11.2018).

[208] Муким Дж. Радио «Свобода»: ложь и правда.  Монография / Джовид Муким. — Душанбе: «Деваштич», – 2005. – С. 7.

[209]Radio y Televisión Martí:/Wikimedia Foundation, Inc.2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Radio_y_Televisi%C3%B3n_Mart%C3%AD (Санаи муроҷиат: 11.12.2018).

[210]Programas radio/Radio Televisión Martí. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.radiotelevisionmarti.com/radio/programs (Санаи муроҷиат: 28.01.2019).

[211] Programas radio/Radio Televisión Martí. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.radiotelevisionmarti.com/radio/schedule/4/2021/5/4 (Санаи муроҷиат: 04.05.2021).

[212]New morning lineup rejuvenates the Martís:/ US Agency for Global Media. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/2018/04/04/new-morning-lineup-rejuvenates-martis/ ( Санаи муроҷиат: 14.11.2018).    

[213] Nacimiento, presidio, destierro, José Martí:/ Radio Televisión Martí. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.radiotelevisionmarti.com/a/nacimiento-presidio-destierro-jos%C3%A9-mart%C3%AD/226816.html (Санаи муроҷиат: 30.01.2019).

[214] “Looking for a Handout” Between Miami and Cuba:/ Havana Times. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://havanatimes.org/?p=104503 (Санаи муроҷиат: 24.01.2019).      

[215] Новая станция по drm! Тестовые передачи radio marti drm/ DRM. 2021— [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.drm.org/new-station-on-drm-radio-marti-drm-test-transmissions/ (Санаи муроҷиат: 06.02.2021).      

[216] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ / М. А. Муқимов// Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. Бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Сино, 2018. -№ 2 — С. 251 – 255. 

[217]Радио и ТВ Марти расширяют вещание на Кубу:/Голос Америки. 2018. [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/a-33-a-2004-08-24-1-1/633659.html (Санаи истифодабарӣ: 15.12. 2018).

[218] Fahrenthold, David. «Grounded TV Marti plane a monument to the limits of American austerity»/ David Fahrenthold. //The Washington Post, 2013. — September 2.

[219] Fahrenthold, David. «Grounded TV Marti plane a monument to the limits of American austerity»/ David Fahrenthold. //The Washington Post, 2013. — September 2.

[220]Programas TV/ Radio Televisión Martí. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.radiotelevisionmarti.com/programs/tv (Санаи муроҷиат: 25.01.2019).

[221] Programas TV/ Radio Televisión Martí. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.radiotelevisionmarti.com/radio/schedule/4/2021/5/4 (Санаи муроҷиат: 09.05.2021).

[222] Big Cuba Communications Contract Awarded:/ Havana Times. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://havanatimes.org/?p=107629   (Санаи муроҷиат: 30.01.2019).

[223] Радио и ТВ Марти расширяют вещание на Кубу:/Голос Америки. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/a-33-a-2004-08-24-1-1/633659.html (Санаи муроҷиат: 15.12. 2018).

[224] Муким Дж. Радио «Свобода»: ложь и правда.  Монография / Джовид Муким. — Душанбе: «Деваштич», – 2005. – С. 7.

[225] Davalos, Gabriel. «Radio-electronic aggression of Cuba condemned»// Granma, 2007. — February 14.

[226] Американцам станут доступны материалы на многих языках мира/ Golos ameriki. — 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/us-bbg-open/1577452.html (Санаи муроҷиат: 25.09. 2019).

[227] US Radio Bombing of Cuba Found Illegal»//Prensa Latina, 2007. — November 14

[228] Adams, David. «Time to scrap TV Marti, critics say»/ David Adams. //St. Petersburg Times, 2009.- February 15. 

[229] Radio Marti’s Credibility Hits New Low:/ Havana Times. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:    https://havanatimes.org/?p=121076 (Санаи муроҷиат: 20.01.2019).

[230] Radio and TV Marti’s New Attempt to Penetrate Cuba:/Havana Times. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://havanatimes.org/?p=139478 (Санаи истифодабарӣ: 21.12.2018).

[231] Garfield, Bob.  John Nichols. «Straits Flush». On the Media/ Bob Garfield. New York City: WNYC/National Public Radio, 2006. – August 18.

[232] Radio and TV Martí, U.S. Broadcasters to Cuba, Emerge From Cold War Past Facing Uneasy Future:/ The New York Times Company.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.nytimes.com/2015/03/25/us/radio-tv-marti-cuba.html (Санаи муроҷиат: 30.12.2018).

[233] Radio and TV Marti’s New Attempt to Penetrate Cuba:/Havana Times. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://havanatimes.org/?p=139478 (Санаи муроҷиат: 21.12.2018).

[234] Radio and TV Marti’s New Attempt to Penetrate Cuba:/ Havana Times. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://havanatimes.org/?p=139478 (Санаи истифодабарӣ: 21.12.2018).

[235]Conócenos:/ Radio Televisión Martí. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:    https://www.radiotelevisionmarti.com/p/393.html (Санаи муроҷиат: 20.01.2019).

[236] Director of Radio and TV Martí resigns amid internal crisis — Regalado applies for the job:/ Miami Herald. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.miamiherald.com/news/nation-world/world/americas/cuba/article207363084.html (Санаи истифодабарӣ: 29.01.2019).

[237] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/ М.А. Муқимов// Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. Бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Сино, 2018. -№ 2 — С. 251. 

[238] United States Agency for Global Media replaces leadership at its other networks sharing freedom of press principles/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2021/01/24/united-states-agency-for-global-media-replaces-leadership-at-its-other-networks-sharing-freedom-of-press-principles/ (Санаи муроҷиат: 24.01.2021).

[239]Mission:/RFA. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.rfa.org/about/info/mission-08272007132826.html (Санаи муроҷиат: 27.09.2018).

[240] Как Радио «Свободная Азия» выпускает на свободу целые стаи уток:/ Inca Group «War and Peace». 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:http://www.warandpeace.ru/ru/reports/view/116843/ (Санаи муроҷиат: 05.07.2017).

[241] 15th Anniversary Resolution:/ RFA. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.rfa.org/about/info/15th-anniversary-resolution.html (Санаи муроҷиат: 25.09.2018).

[242]Google blames China’s ‘great firewall’ for outage CNN. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://money.cnn.com/2010/03/30/technology/google_china/  (Санаи муроҷиат: 15.07.2018).

[243] В Камбодже журналисты Радио Свободная Азия обвинены в шпионаже:/ RFE/RL, Inc. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.svoboda.org/a/28861119.html (Санаи муроҷиат: 05.06.2018).

[244] Как Радио «Свободная Азия» выпускает на свободу целые стаи уток:/ Inca Group «War and Peace». 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:http://www.warandpeace.ru/ru/reports/view/116843/ (Санаи муроҷиат: 05.07.2017).

[245]Code of Journalistic Ethics:/ RFA. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.rfa.org/about/info/codeofethics.html (Санаи муроҷиат: 28.09.2018).

[246] Как Радио «Свободная Азия» выпускает на свободу целые стаи уток:/ Inca Group «War and Peace». 2017. [Манбаи электронӣ] — URL:http://www.warandpeace.ru/ru/reports/view/116843/ (Санаи муроҷиат: 05.07.2017).

[247] Насилие в провинции Синьцзян: Есть ли у Китая проблемы с террором?/ИА Обзор.Press.  2018. -[Манбаи электронӣ]- https://obzor.press/press/12508-nasilie-v-provinczii-sinczzyan-est-li-u-kitaya-problemyi-s-terrorom  (Санаи муроҷиат: 23.08.2018).

[248] Уйгурские исследования — обзор последних работ:/ «CAA Network». 2018. — [Манбаи электронӣ] —  http://inozpress.kg/news/view/id/52222 (Санаи муроҷиат: 15.09.2018).

[249]Американские неоконсерваторы лицемерно используют правозащитную проблематику против Китая:/ Мир политики. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://mirpolitiki.net/politika/amerikanskie-neokonservatory-licemerno-ispolzujut-pravozawitnuju-problematiku-protiv-kitaja-201205.html (Санаи муроҷиат: 22.09.2018).

[250] В СУАР частично запрещено обучение на уйгурском и казахском языках:/Uyghur Today. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://uyghurtoday.com/2017/10/14/v-suar-chastichno-zapreshcheno-obuchenie-na-ujgurskom-i-kazahskom-yazykah/ (Санаи муроҷиат: 23.08.2018).

[251] ООН: Китай содержит больше двух миллионов уйгуров в политических лагерях для «идеологического перевоспитания»/ Uyghur Today. 2018. — [Манбаи электронӣ]- URL: http://uyghurtoday.com/2018/08/18/oon-kitaj-soderzhit-bolshe-dvuh-millionov-ujgurov-v-politicheskih-lageryah-dlya-ideologicheskogo-perevospitaniya/ (Санаи муроҷиат: 20.08.2018).

[252] Code of Journalistic Ethics:/ RFA. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.rfa.org/about/info/codeofethics.html (Санаи муроҷиат: 28.09.2018).

[253] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/М.А. Муқимов// Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. Бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Сино, 2018. -№ 2 — С. 253. 

[254]Mission:/USAGM. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/networks/mbn/ (Санаи муроҷиат: 25.09.2018).

[255] Company Overview of Middle East Broadcasting Networks, Inc.:/ Bloomberg L.P.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.bloomberg.com/research/stocks/private/snapshot.asp?privcapid=24739353 (Санаи муроҷиат: 11.10.2018).

[256] Middle EastBroadcasting Networks. Alhurra and Radio Sawa:/ BBG. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:    https://www.bbg.gov/networks/mbn/ (Санаи муроҷиат: 27.09.2018).

[257] About Radio SAWA:/ Radio SAWA.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.radiosawa.com/AboutUs (Санаи муроҷиат: 29.09.2018).

[258]Радиовойна против Ирака:/ Deutsche Welle. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.dw.com/ru/%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2-%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B0/a-813260 (Санаи муроҷиат: 10.10.2018).

[259] From Westwood One to PodcastOne, Pioneer Norm Pattiz:/ Audioboom.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://audioboom.com/posts/3356355-from-westwood-one-to-podcastone-pioneer-norm-pattiz (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[260] Al Jazeera, Radio Sawa founders report on Media in the Middle East:/ International.ucla.edu. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://www.international.ucla.edu/lai/article/5087#.W7D0TdRkit8 (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[261]Радиовойна против Ирака:/ Deutsche Welle. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.dw.com/ru/%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2-%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B0/a-813260 (Санаи муроҷиат: 10.10.2018).

[262]Радио «Сава Марокко»/LiveOnlineRadio.Net. 2018. — [Манбаи электронӣ] — https://www.liveonlineradio.net/ru/morocco/radio-sawa-maroc.htm (Санаи муроҷиат: 29.09.2018).

[263] Radio Sawa documentary shortlisted for AIB award:/USAGM. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.usagm.gov/award/radio-sawa-documentary-shortlisted-aib-award/ (Санаи муроҷиат:: 18.10.2018).

[264] U.S. Senate Committee on Foreign Relations. «The Broadcasting Board of Governors: Finding The Right Media For The Message In The Middle East (PDF)». — U.S. Government Printing Office, 2004.- April 29.

[265] Alhurra:/Wikipedia. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Alhurra (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[266] Naomi, Sakr. Arab Television Today:/ Sakr, Naomi. — I.B. Tauris. -2007, p. 63.

[267] Whitlock, Craig.  U.S. Network Falters in Middle East Mission:/ Craig Whitlock. The Washington Post, 2008.- 22 June.

[268]Freelance cameraman slain in Iraq:/ CPJ. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.cpj.org/2010/10/freelance-cameraman-slain-in-iraq.php (Санаи муроҷиат: 14.10.2018).

[269] Afia Darfur shut down:/Afia Darfur. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.afiadarfur.com/afiadarfur-shut-down/ (Санаи муроҷиат: 15.10.2018).

[270] Lack of funding causes Radio Afia Darfur to stop its broadcasts:/ Radio Dabanga. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/lack-of-funding-causes-radio-afia-darfur-to-stop-its-broadcasts (Санаи муроҷиат: 13.10.2018).

[271] Beginning of Radio Dabanga:/Radio Dabanga. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.dabangasudan.org/en/about-us (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[272] Президент Судана ответил на обвинения в отношении суданских военнослужащих:/ Euronews. 2018. -[Манбаи электронӣ] — URL:  https://ru.euronews.com/2015/02/13/euronews-exclusive-sudan-president-challenges-reports-of-mass-rape-by-soldiers (Санаи муроҷиат: 15.10.2018).

[273] “Raise Your Voice” campaign makes an impact in Iraq:/BBG.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.bbg.gov/2016/09/30/raise-voice-makes-impact-iraq/https://www.rfa.org/about/info/15th-anniversary-resolution.html (Санаи муроҷиат: 25.09.2018).

[274] MBN’s Maghreb Voices, a new platform for open and free discussions:/ BBG.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.bbg.gov/2017/05/24/mbn-maghreb-voices-platform-for-open-and-free-discussions/ (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[275] Commenting policy/ Radio Sawa. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.radiosawa.com/p/407.html  (Санаи муроҷиат: 11.10.2018).

[276]OTF/USAGM.  2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.usagm.gov/networks/otf/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[277]Structure/Usagm. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/who-we-are/organizational-chart/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[278] Bay Fang named Radio Free Asia’s new president/RFA.org. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.rfa.org/about/releases/bayfang_president-11202019123259.html (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[279] USAGM CEO Michael Pack names James M. Miles, former SC Secretary of State, Acting CEO of Open Technology Fund/ USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2020/07/07/usagm-ceo-michael-pack-names-james-m-miles-former-sc-secretary-of-state-acting-ceo-of-open-technology-fund/ (Санаи муроҷиат: 15.12.2020).

[280] USAGM CEO Michael Pack names James M. Miles, former SC Secretary of State, Acting CEO of Open Technology Fund/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2020/07/07/usagm-ceo-michael-pack-names-james-m-miles-former-sc-secretary-of-state-acting-ceo-of-open-technology-fund/ (Санаи муроҷиат: 07.07.2020).

[281] Usagm proposes cutting federal funding Open Technology Fund/ VOAnews.com. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.voanews.com/press-freedom/usagm-proposes-cutting-federal-funding-open-technology-fund (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[282]Open_Technology_Fund/Wikipedia. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Technology_Fund (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[283]People behind OTF/ USAGM. — 2020. — [Манбаи электронӣ]  https://www.opentech.fund/about/people/?page=4 (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[284] About/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.opentech.fund/about/ (Санаи муроҷиат: 18.12.2020).

[285]Our history/ USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.opentech.fund/about/our-history/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[286]Internet Freedom Fund//USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.opentech.fund/funds/internet-freedom-fund/ (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[287]OTF/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.usagm.gov/networks/otf/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[288]Open_Technology_Fund/Wikipedia. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Technology_Fund (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[289]USAGM CEO Pack announces investigation into long-term security failures/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:    https://www.usagm.gov/2020/07/23/usagm-ceo-pack-announces-investigation-into-long-term-security-failure/ (Санаи муроҷиат: 16.12.2020).

[290]Internet Freedom Fund/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.opentech.fund/funds/internet-freedom-fund/ (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[291] ONI open observatory of network interference/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.opentech.fund/results/supported-projects/ooni-open-observatory-of-network-interference/ (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[292] Tor Project/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.opentech.fund/results/supported-projects/tor-project/ (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[293] Американцы встали на защиту фонда открытых технологий Open Technology Fund/ ООО «ИТ Медиа». 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.it-world.ru/it-news/market/154408.html (Санаи муроҷиат: 18.12.2020).

[294] Usagm proposes cutting federal funding Open Technology Fund/ VOAnews.com. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.voanews.com/press-freedom/usagm-proposes-cutting-federal-funding-open-technology-fund (Санаи муроҷиат:: 22.12.2020).

[295] Трамп лишает госфинансирования СПО для обхода цензуры. Red Hat, Tor, Wikipedia умоляют так не делать/Cnews. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.cnews.ru/news/top/2020-06-23_red_hattorwikipedia_poprosili_ssha (Санаи муроҷиат: 19.12.2020).

[296]Open_Technology_Fund/Wikipedia. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Technology_Fund (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[297] Русияро кишваре номиданд, ки эҳтимол назми ҷаҳонро ба ҳам занад/RFE/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.ozodi.org/a/31196767.html (Санаи муроҷиат: 10.04.2021).

[298] Китай: разрушение старых иллюзий/Interfax. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.interfax.ru/world/757541 (Санаи муроҷиат: 24.03.2021).

[299] Китай перенял у России тактику информационной войны с Западом/VOA. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golosameriki.com/a/china-russia-info-wars/5349210.html (Санаи муроҷиат: 28. 03.2020).

[300] США: вместе с партнерами – против дезинформации Пекина и Москвы/VOA. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golosameriki.com/a/us-calls-its-partners-stand-together-against-russian-fake-news/5409466.html (Санаи муроҷиат: 07. 05.2020).

 

[301] Информационный фронт сверхдержав в Центральной Азии: реальность или миф? /Stanradar. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://stanradar.com/news/full/39523-informatsionnyj-front-sverhderzhav-v-tsentralnoj-azii-realnost-ili-mif.html (Санаи муроҷиат: 11.05.2020).

[302] Информационный фронт сверхдержав в Центральной Азии: реальность или миф? /Stanradar. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://stanradar.com/news/full/39523-informatsionnyj-front-sverhderzhav-v-tsentralnoj-azii-realnost-ili-mif.html (Санаи муроҷиат: 11.05.2020).

[303] Центральноазиатская программа mediacamp/ USAID. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.usaid.gov/ru/central-asia-regional/fact-sheets/central-asia-media-program (Санаи муроҷиат: 05.05.2020).

[304] Муқим Ҷ. Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ. Монография/ Ҷовид Муқим. – Душанбе: Деваштич, 2006. – С. 61.

БАДХОҲ

БАДХОҲ

Памфлет

Ман бо ӯ аз овони кӯдакӣ шиносам. Бале, шинос ва на ошно. Бо ҳам дар ҳамсоягӣ калон шудем. Вақте модаронамон ба кори колхоз банд буданд, моро ба яслӣ-боғчаи деҳа медоданд. Агар онро боғча гуфта мешуда бошад. Зеро он дар як ҳуҷраи бошишгоҳи саҳроӣ ҷойгир буд ва дар сояи шипанг  болои шолчае 10 — 15 нафар кӯдаки хурдсолро, ки дар хона касе надоштанд,  нигоҳашон бикунад, як нафар зани колхозчӣ парасторӣ мекард.  Ҳамон вақт ӯ кӯшиш мекард, ки луқмаи хурдсолонро аз даҳонашон кашида гирад. Гиря мекард, то ба ӯ бештар ғизо диҳанд. Агар ба гиряаш гӯш надиҳанд, ба зӯрӣ ва баъд ба зора медаромад.

            Мактабхон шудем ва 10 сол дар як синф таҳсил кардем. Ҳар қадар ки ӯ бузургтар мешуд, ҳамон қадар хислатҳои бадаш рӯ мезаданд. Ӯ дар бахиливу ҳасудхӯрӣ ҳамто надошт. Агар касе аз ӯ хубтар вазифаи хонагиро  иҷро бикунад, ҳатман лабу лунҷаш кашол мешуд. Агар муаллим каси дигарро таъриф бикунад, аз хашм рухсораҳояш  ранги лолагӣ мегирифтанд. Худо накарда касе либоси нав пӯшад, он рӯз барояш мотам буд. Аз бахиливу ҳасудхӯрӣ бо ин нафар ногап мешуд. Ҳатто ба либоспӯшии духтарон ҳасуд мехӯрд. Он вақт арзишҳо дигар буданд, вагарна ӯ ҳам либоси духтарона пӯшида, ба дарс меомад.

Пас аз хатми мактаб ӯ ба факултаи иқтисодии донишкадаи кишоварзӣ дохил шуд, то ки раис шавад. Воқеан ҳам, ӯ хато накарда буд. Баъди хатми донишкада ба совхози навбунёди яке аз ноҳияҳои навтаъсис бо даъватнома ба кор рафт ва дар муддати ҳамагӣ 5 сол аз иқтисодчии оддӣ ба мансаби директори совхоз расид. Баъдан котиби ҳизбии ноҳия ва вилоят таъин гардида, билохира вазир шуд. Акнун ӯ дар пойтахт аз шахсони намоёну боэҳтиром буд. Вале аз бадхоҳиву ҳасудхӯриаш намонд. Ба оддитарин комёбиҳои зердастонаш ҳасӯд мухӯрд. Мехост, ки ҳамаи комёбиҳоро ба ӯ рабт бидиҳанд. Ҳатто сершир шудани говҳои кадом як ферма ва нақшаи пахтасупориро иҷро кардани як бригадаро саҳми худ медонист. Дар давраи вазирии ӯ ба ғайр аз худаш ягон нафари дигар ба мукофот пешниҳод намешуд. Ӯ ҳар шаб бо орзуҳои ширин ба ҷогаҳ медаромад ва курсии боз ҳам баландтарро хоб медид. Хислатҳои ношоями ӯ ба гӯши роҳбари калон расид ва чун мурғи пару болаш сӯхта аз парвоз сарозер афтод. 

АРТИСТ

АРТИСТ http://artist

         Памфлет

            Ман ӯро қариб 60 сол боз мешиносам. Овони кӯдакиву наврасиамон дар як деҳа гузаштааст. Мо ҳамсояи дар ба девор будем. Ҳангоми донишҷӯӣ низ бо ҳам равуо доштем ва ҳоло низ бо ҳам дӯстӣ дорем, аз ҳоли ҳамдигар хабар мегирем, дар рӯзи ғаму шодӣ бо ҳам шарикем. Ба қавле бо ҳам як пуд намак хӯрдаем. Вале ҳанӯз ҳам ман симои ҳақиқии ӯро намешиносам. Ӯ артист аст.. Артист аст ба маънои томи ин мафҳум. Артисти таҳсилдида ва ҳунарпешаи машҳури театру кино. Шахси шинохта. Ӯро пиру ҷавон мешиносанд. Шумо ҳам мешиносед. Ақаллан боре дар оинаи нилгун дидаед ва ё садову номашро дар радио шунидаед.

            Мантиқан ва амалан ман бояд ӯро хуб шиносам. Вале намешиносамаш. Намедонам, ки дар кадом ҳолат ӯ табиӣ сухан мегӯяду рафтор мекунад ва ё нақш меофарад. Намедонам, ки ӯ воқеан ҳам механдад ва ё нақш меофарад. Намедонам, ки ӯ воқеан ҳам мегиряд ё ки ин нақши навбатии ӯ аст. Ман то ба наздикӣ воқеан ҳам дар ҳаёт артист будани ӯро эҳсос намекардам.

            Боре ба ҳам бо хоҳиши ӯ ба ҷанозаи модари мансабдори калоне рафтем, ки дӯсти ман бо ӯ қаробат дошт. Чун ба издиҳоми мардум наздик шудем, ӯ бо овози баланд гиряро сар дод. Ҳангоми ба он мансабдор изҳори тасаллият кардан, воқеан ҳам аз чашмони дӯсти ман ашк шашқатор мерехт. Агарчи чанд дақиқа пештар ӯ нисбати ин мансабдор бадгӯӣ карда, дашноми қабеҳ ҳам дода буд. Ин ҳолат маро водор кард, ки сари ин масъала андеша бикунам: кай дӯсти ман самимӣ асту кай нақш меофарад.

 Воқеан ҳам, ман тӯли ин қадар солҳо дар ин мавзӯъ андеша накарда будам. Зеро медонистам, ки одамон баъзан дурӯғ мегӯянд, чоплусӣ мекунанд ва ё дурӯя ҳастанд.

Овони бачагиамонро ба ёд овардам. Вақте мо бачаҳои 10-12 сола бозӣ мекардем ва ё бо ҳам суҳбат доштем, ин дӯсти мо якбора нопадид мешуд, ки мо чӣ хел рафтанашро намедидем. Ӯ пайти қулай ёфта, якбора нопадид мегашт ва танҳо дар охири бозӣ, ҳангоми парешон шудан пай мебурдем, ки ӯ нест. Касе кай моро тарк кардани ӯро намедонист. Агарчи кай омаданаш ба ҳама маълум буд. Ин одати ӯ ҳоло ҳам баъзан зуҳур мекунад.

ДӮСТЕ, КИ МЕТАВОН БО Ӯ БАҲС КАРД

ДӮСТЕ, КИ МЕТАВОН БО Ӯ БАҲС КАРД

Дӯстмурод Бобоев, яке аз дӯстони қарини ман аст, ки бо ӯ суҳбату баҳс кардан хуш мебошад. Ӯро ман аз овони донишҷӯӣ, ҳангоми таҳсил дар бахши журналистикаи факултаи филологияи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон (он вақт УДТ ба номи В. И. Ленин) мешиносам. Дӯстмурод хатмкардаи риштаи адабиётшиносии факултаи мазкур мебошад. Ӯ дар ин соҳа пажӯҳиш бурда, номзади илми филология гардидааст. Д. Бобоев чанд сол дар Донишгоҳи омӯзгории Тоҷикистон ба номи С. Айнӣ ва Донишкадаи забонҳои Тоҷикистон ба номи С. Улуғзода кор карда, аз муаллим то ба вазифаи мудири кафедра расидааст. Дар ин миён ӯ бо матбуоти даврии кишвар, аз ҷумла нашрияҳои «Чархи гардун» ва «Минбари халқ» ба ҳайси хабарнигор ҳамкории судманд дошт. Ҳамин буд, ки соли 2007 ӯ ба кафедраи телевизион ва радиошунавонии факултаи журналистикаи ДМТ ба кор гузашт. Д. Бобоев дар кафедраи мазкур самти пажӯҳишашро дигар карда, ба соҳаи камтаҳқиқи илм – кинопублистсистика машғул шуд ва инак рисолаи докториаш дар мавзӯи «Кинопублитсистика: воқеият ва муаммои тасвири инсон» омодаи дифоъ аст.
Ман ин ҷо дар бораи фаъолияти омӯзгориву журналистӣ ва пажӯҳишҳои илмии мавсуф ҳарф намезанам, зеро он барои хонанда шояд чандон ҷолиб набошад.
Мегӯянд, ки «дӯстро дар сафар мешиносанд». Ман ҳам симои воқеии ӯро дар сафар кашф кардам. Дӯстмурод яке аз шарикони кӯҳгарди ман аст.

Ошпазии Дӯстмурод

Тобистони соли 2011 бо ҳамкорон ба тамошои кӯли Ҷувозак, ки дар қаторкӯҳҳои Ҳисор, дар ноҳияи Шаҳринав ҷойгир аст, равон шудем. Як қисми роҳро то деҳаи собиқи Шунук бо мошини «УАЗ 469» тай кардем. Он ҷо дар хонаи тобистонаи тағои шарикамон Сӯҳроб – Тошмурод, ки то ба нафақа баромаданаш ронанда будааст, дам гирифта, хӯроки чошт хӯрдем. Вақте ки азми идомаи сафар кардем, соҳибхона, амаки Тошмурод, ки дар ҷавонӣ шикорчӣ будааст ва ин минтақаро хуб медонистааст, гуфт:
— Шаби кӯҳистон хунук аст. Бе кӯрпа хоб карда намешавад. Ман ба шумо чанд кӯрпача медиҳам. Барои боратонро бурдан хар ҳам меёбам.
Ӯ баъди чанде ҳангии худаш ва ҳамсояашро ба ихтиёри мо гузошт ва барои ба маркабҳо бор кардани борхалтаҳо низ кумак кард.

БИЗНЕСИ ТОҶИКӢ

БИЗНЕСИ ТОҶИКӢ

Баъди воҳимаи 4-уми март оид ба пешгирии коронавирус, ки дар ВАО-и кишвар сурат гирифт, мардум якбора ба хариди хӯроквории мавриди ниёзи аввал шурӯъ карданд. Тоҷирон аз афзоиши талабот истифода карда, нархро якбора 20-30 фоиз боло бурданд. Воҳима пас аз 2-3 рӯз паси сар шуд, ва мағозаву бозорҳо аз орду равған ва дигар маводи ғизоӣ лабрез гардид, вале нархҳо ҳамон хел боқӣ монданд. Вале ҳоло оҳиста-оҳиста боз рӯ ба болоравӣ доранд. Масалан, ба ҳисоби миёна нархи як кило нахуду лӯбӣ аз 10-12 сомонии қаблӣ ба 15-17 сомонӣ, наск аз 8 сомонӣ ба 10-11 сомонӣ, марҷумак аз 8 сомонӣ ба 12-13 сомонӣ, биринҷ аз 10-15 сомонӣ ба 13-18 сомонӣ, макарон аз 7 сомонӣ ба 9 сомонӣ, картошка аз 4,5 сомонӣ ба 7 сомонӣ, як дона тухми мурғ аз 60 дирам ба 90-95 дирам расидааст.
Дар ҳамин ҳол баъзе истеҳсолкунандагони маводи ғизоӣ аз фиреби назар истифода карда, ба муштариён маҳсулоти худро бо ҳаҷми хурду вазни камтар дар борҷомаҳои ба пешина монанд бо нархҳои қаблӣ ба фурӯш бароварда истодаанд, то ки харидор қимат шудани маҳсулотро эҳсос накунад.
Агар таваҷҷуҳ карда бошед, ҳаҷм ва вазни нон низ кам шудааст, вале нархи пешина боқӣ мондааст. Нонфурӯши бозор мегӯяд, ки орд боз қимат шуда ба 240 сомонӣ расидааст. Барои ҳамин ҳам нонпазҳо вазни нонро кам карда, бо ҳамин хароҷоти иловагиашонро таллофӣ мекунанд.
Фурӯшандаи мағозае, ки аксаран аз он ҷо харид мекунам, мегӯяд, «Аз болоравии пайвастаи нархҳо фирмаҳо чун қаблан молашонро ба муҳлати дароз ба нася намеоранд. Ҳамон рӯз ё рӯзи дигар пули маҳсулоти овардаашонро талаб мекунанд». Албатта, болоравии нархи доллар ба 70-80 дирами расмӣ ва коҳишёбии сомонӣ низ яке аз сабаби болоравии нархҳо мебошад. Вале дар ин ҳолат набояд нархи баъзе маҳсулот аз 20 то 50 фоиз меафзуд.
Сабаби дигари афзудани нархи маҳсулот дар бозори истеъмолӣ «бизнеси тоҷикӣ»-и мо аст. Савдогарони ҳаннот барои гирифтани даромади муфт маҳсулоти яклухт харидаашонро дар бозор бо нархи дучанду сечанд мефурӯшанд. Махсусан, вақте ки талабот ҳаст ва онҳо дар бозор яккатозанд, ба маҳсулоташон нархи дилхоҳашонро мегузоранд. Дар ҳамин ҳол истеҳсолкунандаи аввалияи маҳсулот, масалан, деҳқон аз ин нархгузории ҳаннотон қариб фоидае намегирад.
Ногуфта намонад, ки ҳамасола то расидани ҳосили нав нархи пиёзу картошка як муддате кӯтоҳе боло меравад, вале имсол нархи ин маҳсулот якбора 2 маротиба афзуд, ки дар ин амал саҳми ҳаннотони бозорҳо низ ҳаст.

ВАЗЪИ МАТБУОТИ МУОСИРИ ТОҶИКИСТОН

ВАЗЪИ МАТБУОТИ МУОСИРИ ТОҶИКИСТОН

Муқимов М. А., профессори кафедраи
журналистикаи байналхалқии ДМТ

Тибқи маълумоти Вазорати Фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон соли гузашта дар ҷумҳурӣ 376 рӯзнома (112 адад давлатӣ ва 264 адад ғайридавлатӣ) [2,39], 245 маҷалла (114 адад давлатӣ ва 131 адад ғайридавлатӣ) [2,46] фаъолият мекарданд.
11 март 108-солагии матбуоти тоҷик таҷлил гардид. Тӯли ин солҳо матбуот шебу фарози зиёдеро тай кард. Дар ин муддат танҳо матбуоти давраи бозсозӣ ва гуногунандешии Михаил Горбачёвро метавон озоду демократӣ номид. Зеро фаъолият ва рушди матбуот аз системаи сиёсии мавҷуда дар кишвар вобастагии зиёде дорад. Муаллифони китоби «Чор назарияи матбуот» Сиберт Ф. Питерсон Т. Шрамм В. дуруст қайд мекунанд, ки «… матбуот ҳамеша шакл ва рангҳои ҳамон сохтори иҷтимоӣ ва сиёсиро мегирад, ки дар он фаъолияти иҷтимоиро, ки ба василаи он муносибати байни одамон ва меъёрҳои иҷтимоӣ муайян карда мешаванд, ифода менамояд» [8, 297]. Воқеан ҳам, дар ҷомеаи худкома наметавон матбуоти озоду демократиро роҳандозӣ намуд. Ба ҳамин монанд ҳаргиз дар сохтори коммунистии шӯравӣ матбуот «ҳукумати чорум» буда наметавонад, гарчӣ дар замони шӯравӣ матбуот нуфузи зиёд дошт.
Бояд ёдовар шуд, ки аввалин Қонуни Тоҷикистон «Дар бораи матбуот ва дигар воситаҳои ахбори омма» ҳанӯз дар замони Иттиҳоди Шӯравӣ – 14 декабри соли 1990 қабул шуда буд. Моддаи 2-юми қонуни мазкур ба озодии матбуот бахшида шуда, ҳамон вақт ба ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ ҳуқуқ дода буд, ки фикру ақидаашро озодона баён кунад, онҳоро дар ҳар шакл дар матбуот ва дигар воситаҳои ахбори омма интишор намояд [1, 91-92].
Қонуни номбурда сензураи давлатӣ ва таъқиб барои танқидро манъ карда буд. Бояд ёдовар шуд, ки Тоҷикистон аз аввалин кишварҳо буд, ки дар он чунин як қонуни демократӣ қабул гардид.
6 ноябри соли 1994 Сарқонуни Тоҷикистон аз тариқи райъпурсии умумихалқӣ қабул шуд. Моддаи 30-юми Сарқонун озодии баёнро кафолат дода, сензураи давлатӣ ва таъқиб барои танқидро манъ кардааст [4].

АВВАЛИН МЕДИАМАГНАТИ ТОҶИКИСТОН

АВВАЛИН МЕДИАМАГНАТИ ТОҶИКИСТОН

Муқимов М. А. -профессори кафедраи журналистикаи байналхалқии ДМТ

Агар Акбари Саттор имрӯз бо мо мебуд, 10 феврал 55-сола мешуд. Ӯ умри тулонӣ надида бошад ҳам, дар ҷомеаи Тоҷикистон нақши боризе гузошта, номи худро дар лавҳаи таърих сабти ҷовидона намуд. Дар бораи шахсияти Акбар ман зиёд ҳарф намезанам, зеро аксар, ки ӯро мешинохтанд, шояд бештар аз ман донанд. Фақат ман ин нуктаҳоро мегӯям, ки Акбари Саттор инсони комил ва марди ҳақиқӣ, шахси дилкушоду дасткушод буд. Садҳо нафар аз суфраи ӯ нон хӯрдаанд ва садҳо нафари дигарро кумаки молиявию маънавӣ расонидааст. Акбар на шикваи зиндагӣ мекарду на касеро бад мегуфт. Бо шароиту имкон ва мартабае, ки дошт хоксор буд ва худро ҳаргиз аз дигарон боло намегузошт, бо ҳама муносибати самимиву дӯстона дошт.
Акбари Саттор фаъолияти тӯлонии бевоситаи хабарнигорӣ надошта бошад ҳам, тавонист, ки яке аз поягузорони матбуоти муосири замони истиқлоли Тоҷикистон гардад. Ӯ соли 1990 баъди хатми факултаи журналистикаи Донишгоҳи Санкт-Петербург (он вақт Ленинград) ба номи А. Жданов ба Тоҷикистон баргашт. Баъди чопи рӯзномаи навтаъсиси Шӯрои Олии Тоҷикистон – «Садои мардум» 1-уми январи соли 1991 муддате ба ҳайси хабарнигор ва баъд мудири шуъба фаъолият кард.
Бо соҳибистиқлол шудани кишвар дар соли 1991 ҷанги шаҳрвандӣ оғоз гардид. Вазъи иқтисодиву сиёсии кишвар ноором буд. Матбуот ҳам ба бӯҳрони иқтисодӣ гирифтор шуд. Аксари нашрияҳо аз чоп монданд ва ё пайваста ба табъ намерасиданд. Маош сари вақт пардохта намешуд. Акбар ҳам чун аксари зиёиёни он замон ба тиҷорат даст зад, то оилаашро таъмин бикунад. Ба қавли худи Акбар ӯ аз Чин коло оварда мефурӯхт ва зиндагиашро мечархонид [1]. Вале дар зеҳнаш бозгашт ба журналистика буд. Бинобар ин бо як миқдор маблағи аз тиҷорат ба даст овардааш рӯзномаи «Дайджест пресс»-ро таъсис дод. Ҳамин тавр 18 ноябри соли 1994 аз ҷониби ӯ Ширкати «Чархи гардун» таъсис дода шуд.

ОҶОНСИИ ИМА ОИД БА ВАО-И ГЛОБАЛӢ

УДК: 070 (1-87)
ОҶОНСИИ ИМА ОИД БА ВАО-И ГЛОБАЛӢ

Муқимов М. А. — профессори кафедраи журналистикаи байналхалқии ДМТ

Таърихи ВАО-и байналхалқии ИМА аз соли 1942 оғоз мегирад. Дар давраи Ҷанги дуюми ҷаҳон, 24 феврали соли 1942 Ҳукумати ИМА барои пахши барномаҳо ба Италия ва Олмони фашистӣ Радиои «Садои Америка»-ро таъсис дод ва аввалин барномаҳо ба забони итолиёвӣ ва немисӣ пахш шуданд [4,9]. То охири соли 1942 Радиои «Садои Америка» аллакай бо 22 забон ба хориҷа барнома пахш мекард.
Ҳамон вақт зери назорати Департаменти давлатии ИМА Маъмурияти иттилооти байналхалқӣ таъсис дода шуд. Бо қарори Конгресси ИМА 1-уми августи соли 1953 ба ҷои ташкилоти мазкур Оҷонсии иттилоотии ИМА (United States Information Agency — USIA) – органи тарғиботи хориҷӣ таъсис ёфт, ки то 1-уми октябри соли 1999 фаъолият карда, тобеи Департаменти давлатӣ буд. 3 -юми апрели соли 1978 USIA ба Оҷонсии иртиботи байналхалқии ИМА табодули ном кард. Вале моҳи августи соли 1982 номи аввалаи он баргардонида шуд.
Умури пахши байналхалқии Ҳукумати ИМА аз соли 1990 якҷоя фаъолият доранд. Ҳамон вақт Оҷонсии иттилоотии ИМА барои дар як ташкилот муттаҳид кардани се расонаи худ – «Садои Америка», Умури телевизион ва кинои «Worldnet», Радио ва ТВ «Марти» Бюрои пахшро таъсис дод. Воқеан, 16-уми майи соли 2004 барои кам кардани хароҷоти «Worldnet» (шабакаи ҷаҳонӣ), ки соли 1983 таъсис ёфта буд, он ба «Садои Америка» ҳамроҳ карда шуд.
Пахши байналхалқии Ҳукумати ИМА аз 30 апрели соли 1994, баъди имзои Қонун дар бораи «Пахши байналхалқӣ» (International Broadcasting Act №103-236) аз ҷониби президент Билл Клинтон боз ҳам муттаҳид гардид. Тибқи қонунгузорӣ Бюрои байналхалқии пахш (IBB) ё ин ки Шӯрои идораи пахш (BBG — Broadcasting Board of Governors), ки ваколати назорати ҳамаи пахши байналхалқии давлатии ғайриҳарбиро дошт, таъсис дода шуд. Бояд гуфт, ки асоси қонуни мазкурро Хартияи «Садои Америка», ки соли 1976 президенти ИМА Ҷералд Форд имзо карда буд, ташкил медиҳад.

ДӮСТИ МАН ҲАЙДАРӢ

ДӮСТИ МАН ҲАЙДАРӢ

Ин ном ба устодону шогирдони факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон қариб 30 сол боз ошност. Дотсенти кафедраи телевизион ва радиошунавонии факултаи журналистикаи ДМТ Саъдулло Баҳриевич Ҳайдаровро ҳамагон Ҳайдарӣ ном мегиранд. Вақте Ҳайдарӣ мегӯянд, шахси фозилу доно, каме шӯхтабъ, вале инсони ҷиддиву сахтгир ва устоди серталаб пеши назар меояд. Ӯро шахси орому беозор мегӯянд, зеро ба касе кор надорад ва ҳатто мӯрро озор намедиҳад, ба гурӯҳбозиву дасисаҳо низ шарик намешавад.
Саъдулло Ҳайдарӣ 10-уми феврал 60 -сола мешавад, вале ман гумон мекунам, ки ӯро 100 сол боз мешиносам. Дар асл бошад, моҳи августи соли 1987, ҳангоми имтиҳонҳои дохилшавӣ ба шуъбаи навтаъсиси журналистикаи факултаи филологияи тоҷики Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон ба номи В. И. Ленин бо Саъдулло шинос шуда будам. Баъди имтиҳонҳо маълум шуд, ки аз 25 нафар донишҷуёни гурӯҳи навтаъсиси ихтисоси журналистика мо ду нафар аз ҳама калонсолем, зеро ҳамон сол довталабони таваллуди соли 1970, ки акнун мактаби миёнаро хатм карда буданд, шомили донишгоҳ шуданд. Яъне мо аз онҳо 9 — 10 сол калон будем.
Воқеан, Ҳайдарӣ баъди хатми Омӯзишгоҳи педагогии шаҳри Панҷакент 8 соли собиқаи омӯзгорӣ дар зодгоҳаш — деҳаи Фароб дошт. Ман бошам, факултаи иқтисодии донишгоҳро хатм карда, хизмати аскариро низ паси сар намуда будам. Ҳамчунин таҷрибаву собиқаи кор дар муассисаҳои гуногунро доштам. Албатта, синну сол, ҷаҳонбинӣ ва мутолиаи зиёд моро ба ҳам қарин мекард. Ҳамин буд, ки мо бо ҳам дӯсти наздик шудем.
Дар бораи давраи донишҷӯӣ қисса намекунам, зеро дар ин бора дар хотираҳоям бахшида ба 50-солагии соҳибҷашн аллакай гуфтаам. Ҳоло ин ҷо хотираҳоро аз даҳсолаи охир варақгардон мекунам.