РАСОНАҲОИ ҶАҲОНИИ ТАРҒИБОТИИ ИМА

 

 

 

 

ҶОВИД    МУҚИМ

 

 

 

 

 

 

 

РАСОНАҲОИ ҶАҲОНИИ ТАРҒИБОТИИ ИМА

Душанбе — 2021

            ТДУ 659 (73)

            ТКБ 76 (7)

             М — 81

Бо қарори Шӯрои методии факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон № 7/3 аз 04. 04. 2021 чоп мешавад.

 Ҷовид Муқим.Расонаҳои ҷаҳонии тарғиботии ИМА. — Душанбе: ДДЗТ, 2021. – 177 с.

МУАЛЛИФ: ҶОВИД   МУҚИМ (МУҚИМОВ М. А.), доктори улуми филология,

    профессори кафедраи журналистикаи байналхалқии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон

МУҲАРРИР: Саъдулло Ҳайдарӣ, номзади улуми филология, дотсенти                 

кафедраи телевизион ва радиошунавонии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон

 МУҚАРРИЗОН:  

                        Ш. Муллоев, доктори улуми филология, профессори кафедраи

матбуоти чопӣ ва робита бо ҷомеаии  Донишгоҳи славянии Россияву Тоҷикистон

Суҳроби Мирзоалӣ, номзади улуми филология, дотсенти

кафедраи журналистикаи байналхалқии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон

Дар монографияи мазкур пайдоиш ва ташаккули расонаҳои ҷаҳонии ИМА мавриди пажӯҳиш қарор гирифтааст. Муаллиф аз ҷумла, нақши Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ, радио ва телевизиони «Садои Америка», Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Фардо», радио ва телевизиони «Мартӣ», Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик, Радиои «Осиёи озод» ва Бунёди фановариҳои кушодаро дар низоми тарғиботии ИМА пажӯҳиш кардааст. Китоби мазкур барои муҳаққиқони журналистика, сиёсатшиносон, донишҷӯёни шуъбаву факултаҳои журналистика пешбинӣ шудааст.

Монография бо маблағи муаллиф чоп шудааст.

 

                            © Ҷовид Муқим, 2021. 

МУҚАДДИМА

Телевизион ва радиошунавонии хориҷӣ ҳадафҳои гуногун дошта, дар баробари муаррифии давлати пахшкунандаи барномаҳо метавонад мақсадҳои сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву иҷтимоӣ дошта бошад. Аксаран барномаҳои чунин расонаҳо барои бурдани тарғиботи идеологӣ, таъсир расонидан ба тафаккури аудитория равона шуда, ҳадафҳои геополитикиро амалӣ менамоянд.

Сенатори ҷумҳурихоҳ ва номзад ба маснади президенти ИМА дар соли 2008 Ҷон Маккейн (1936-2018) гуфта буд: “Муаррихон ҳоло эътироф мекунанд, ки “Садои Америка” ва Радиои “Аврупои озод” дар барҳам задани Иттифоқи Шӯравӣ саҳми бузург гузоштааст.”[1]

ИМА ҳанӯз дар давраи аввали рушди радио дар роҳандозии сиёсати хориҷии худ аз радиошунавонӣ истифода кардааст. Аз ҷумла, ИМА 25 майи соли 1925 пахши барномаҳои радиоро барои Америкаи Лотинӣ шурӯъ намуд. Дар арафаи тобистони соли 1938 бошад, аллакай барномаҳои махсус барои Аврупо ва Америкаи Лотинӣ ба шаш забони хориҷӣ пахш мешуданд ва гуфторҳои хориҷии Ширкати миллии радиошунавонии Эн-Би-Си дар як рӯз ба 16 соат расида буданд.

Дар Олмон низ истифодаи радио барои амалӣ кардани сиёсати хориҷӣ ба нимаи дуюми солҳои 20-ум рост меояд. Соли 1926 Радиостансияи «Мавҷи Олмон» ба фаъолият шурӯъ кард. Аз моҳи августи соли 1929 пахши барномаҳои он ба хориҷа оғоз гардида, барои немисҳое, ки берун аз Олмон зиндагӣ мекарданд, равона шуда буд.

Радиошунавонии хориҷии ИҶШС аз 29 октябри соли 1929 оғоз мегирад. Он рӯз Радиои Маскав пахши аввалин барномаҳои хориҷиашро ба забони немисӣ шурӯъ кард.

Британияи Кабир бошад, истифодаи радиошунавониро дар сиёсати хориҷиаш андаке дертар ба роҳ монд. Барномаҳои муттасили Радиои Би-Би-Си ба хориҷа моҳи декабри соли 1932 шурӯъ шуданд. Соли 1938 радиои мазкур ба забонҳои испанӣ, португалӣ, немисӣ, итолиявӣ, франсузӣ ва арабӣ гуфторҳо пахш мекард.[2]  

Япония радиошунавонии хориҷии худро соли 1935 барои ИМА, ҷазираҳои Ҳавай ва Канада шурӯъ кардааст.

Нақши ВАО дар сиёсати хориҷӣ дар асри ХХI боз ҳам муҳимтар арзёбӣ мешавад.  Ин ба афзоиши нақши технологияҳои иттилоотӣ дар муносибатҳои байналхалқӣ алоқаманд аст. Зеро технологияҳои иттилоотӣ дараҷаи нави иртиботро байни давлатҳо ташаккул дода, инфрасохтори ҷаҳониро таъсис доданд ва ба соҳаҳои гуногуни муносибати байнидавлатҳо ворид гардиданд. Ҳамин аст, ки кишварҳои абарқудрат дар амалигардонии сиёсати хориҷии худ ба таври густурда аз ВАО истифода мебаранд».[3]

Ин амал бештар хусусияти ҷанги иттилоотиро гирифта, ҳадафмандона роҳандозӣ мешавад. Ҷанги иттилоотӣ — ин таъсиррасонии нақшавӣ ба тамоми системаи иттилоотиву иртиботии душман ё рақиб ва давлатҳои бетараф ба мақсади ташаккул додани фазои мусоиди ҷаҳонии иттилоотӣ барои гузаронидани амалиётҳои сиёсӣ мебошад, ки назорати аксари ин фазоро таъмин менамояд.

Ҷанги иттилоотӣ асосан тавассути ВАО бурда мешавад. Воқеан, ВАО новобаста аз муҳтаво, шакл, намуд ва аудиторияи худ бунёдан ниҳоди сиёсӣ маҳсуб шуда, хусусияти таъсиррасониро ба тафаккури ҷомеа дорад. Пайдо шудани технологияҳои нави иттилоотиву коммуникатсионӣ дар се даҳсолаи охир ба ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ овард ва он ба табдили иттилоъ ҳамчун омили муборизаи сиёсӣ ва олоти амалигардонии ҳадафҳои давлат дар арсаи ҷаҳонӣ мусоидат намуд. Ҳамин тавр, ВАО силоҳи пурқудрати таъсиррасонӣ ба муҳити иттилоотӣ ва имиҷи давлат гардид.

«Дар замони муосир ҷанги иттилоотиро асосан кишварҳои абарқудрат барои амалисозии ҳадафҳои геополитикии худ мебаранд».[4]

Доктори улуми фалсафа С. Ятимов дар мақолаи худ «Шуури ҷамъиятӣ ва амнияти ҷамъиятӣ» шаклгирии шуури рӯзмараро ба ВАО иртибот дода, мегӯяд, ки ҳадафи ҳуҷуми иттилоотии душман маҳз ба шуури муқаррарӣ ва психологияи ҷамъиятии давлатҳои миллӣ равона карда шудааст.[5]

     Воқеан ҳам, шуури рӯзмарра доираи фаҳмишҳои омма мебошад, ки аз ҳар ҷиҳат осебпазир аст ва метавонад, зери таъсири тарғиботи расонаҳо ташаккул ёбад.

ИМА аз ҷумлаи кишварҳоест, ки тавассути дастгоҳҳои тарғиботии ҷаҳониаш ба мисли телевизион ва радиои «Садои Америка», Телевизиони «Ал-Ҳурра», Радиои «Сава», радио ва телевизиони Мартӣ, Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод», ки зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) мебошанд,  ба 61 забони миллӣ ва ба 125 кишвари дунё ҷанги иттилоотии густурда мебарад.

            Ҳамасола барои фаъолияти расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ маблағҳои зиёд ҷудо карда мешавад. Масалан, соли 2020 барои расонаҳои зертобеи USAGM 808 млн. доллар ҷудо шуда буд, ки он 180 млн. доллар аз маблағи дархостшуда бештар аст.[6]  Барои соли 2021 бошад, 10-уми феврали соли 2020 президенти ИМА Доналд Трамп барои ба Оҷонсии ИМА оид ба ВАО- глобалӣ ҷудо кардани 637 миллион доллар маблағ ба Конгресс дархост фиристода буд[7], ки ин нисбат ба буҷаи соли 2020-и ин ташкилот кам аст. Вале аз рӯи таҷриба маълум аст, ки Конгресси ИМА ҳамасола барои тарғибот нисбат ба маблағи дархостшуда бештар пул ҷудо мекунад. 

Барои ИМА Федератсияи Русия яке аз рақибони асосии сиёсӣ, иқтисодӣ ва ҳарбӣ маҳсуб гардида, нисбати аҳолии он тарғиботи густурдаро роҳандозӣ кардааст, то ки тафаккури сокинони онро ба манфиати худ дигар бикунад. Ҳамин аст, ки ҳоло дар қаламрави Русия радиоҳои «Садои Америка», «Озодӣ», лоиҳаҳои интернетии Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» «Настоящеее время», «Фактограф», «Крым.реалии», Радиои «Озодӣ» ба забони тоторӣ, «Кавказ.реалии», «Ideal.реалии», «Сибирь. Реалии» ва «Север.реалии» (аз моҳи октябри соли 2019) озодона ба тарғибот машғуланд.

Албатта, Русия низ дар ин соҳа аксуламали худро нишон медиҳад. Масалан, соли 2019 буҷаи Русия барои тарғиботи хориҷӣ ба 440 миллион доллари ИМА баробар буд. Воқеан, 9 декабри соли 2013 барои боло бурдани имиҷи Русия ва дифои манфиатҳои он дар хориҷа Телевизиони «Russia Today» (RT) — «Русия имрӯз” таъсис дода шуд. RT аз 3 шабакаи телевизионии шабонарӯзии иттилоотӣ иборат аст, ки аз Москва ба беш аз 100 кишвари дунё ба забонҳои англисӣ, арабӣ ва испанӣ барнома пахш мекунад. Ҳоло RT нақша дорад, ки барои Олмон ба замони немисӣ пахши барномаҳояшро роҳандозӣ намояд. Телевизионҳои «RT America» ва «RT UK» аз студияҳои худ дар Вашингтон ва Лондон ба эфир мебароянд. Шабакаи телевизиони мустанади RTД (RT documentaries) ба забонҳои русӣ ва англисӣ барнома пахш мекунанд. Ҳоло «Russia Today» яке аз панҷ телевизиони машҳури дунё дар Аврупо маҳсуб мешавад. Дар буҷаи соли 2021 барои RT ҷудо кардани 27,3 миллиард рубл (360 миллион доллари ИМА) дар назар аст.[8] Буҷаи соли 2020-и ин расона 27,4 миллиард рублро ташкил медод.

Бо пайдоиш ва ташаккули воситаҳои нави иттилоърасонӣ тарғиботи ҳадафноки кишварҳои абарқудрат нисбати ҳарифони сиёсии худ аз ВАО-и урфӣ ба медиаи нав — шабакаҳои иҷтимоӣ гузашт. Зеро имрӯз бо рушди Интернет қисми зиёди аҳолии фаъоли дунё рӯ ба шабакаҳои иҷтимоӣ овардаанд.

Воқеан ҳам, аз пайдоиши шабакаҳои иҷтимоӣ муҳлати зиёде нагузашта бошад ҳам, онҳо дар муддати кӯтоҳ аз манбаъҳои урфии иттилоотӣ гузашта, ба маъруфтарин сарчашмаи пахшу дастрасии иттилоъ табдил ёфтанд.

Пажӯҳиши мо собит мекунад, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ тарғиботи ҳадафмандона рӯз то рӯз афзуда, Интернет ба пойгоҳи асосии ҷанги иттилоотӣ табдил ёфтааст. Қобили зикр аст, ки аз ҷанги иттилоотӣ беш аз ҳама аудиторияи расонаҳо зиён мебинанд. Зеро онҳо дар гирдоби иттилоот монда, намедонанд, ки кадом хабар воқеӣ асту кадом дурӯғ ё тарғибот.

            Давлатҳо барои пешгирии тарғиботи хориҷӣ аз чораҳои гуногун истифода мебаранд. Аввалин мавҷзаниро ҳанӯз дар давраи Ҷанги Якуми Ҷаҳон Артиши Олмон нисбати душманони худ истифода карда буд. Дар ибтидои соли 1920 бошад, Рейхспост (почтаи Олмон) мавҷҳои хати радиотелеграфии Петроград ва Парижро хомӯш мекард. Соли 1923 Фаронса аз манораи Эйфел ба мавҷҳои алоқаи радиостансияи Берлин халал мерасонид. Пеш аз Ҷанги Дуюми Ҷаҳон Австрия мавҷи радиоҳои Олмон, Италия мавҷҳои Радиои Британияро хомӯш мекарданд.

Бо тавсеаи тарғиботи радиоҳои хориҷӣ мавҷзанӣ низ фаъол мешуд ва барои ин амал маблағи зиёд масраф мегардид. Соли 1939 дар СССР (ИҶСШ) муассисаи махсуси пахши мавҷи радиоҳои хориҷӣ таъсис дода шуд. Дар аввал мавҷи Радиои Руминия ва баъд Радиои Олмон хомӯш карда мешуданд. Баъди Ҷанги Дуюми Ҷаҳон, бо оғози «ҷанги сард» собиқ иттифоқчиёни Иттиҳоди Шӯравӣ — ИМА ва Британияи Кабир нисбати ИҶШС ба тарғиботи густурдаи радиоӣ шурӯъ карданд. Дар навбати худ Иттиҳоди Шӯравӣ алорағми тарғиботи радиоҳои хориҷии “Садои Амрико”, Би-Би-Си ва Радиои “Озодӣ” ба таври густурда аз мавҷзанӣ истифода мекард. Масалан, аз моҳи феврали соли 1948 барномаҳои русии Радиои «Садои Амрико» мавҷзанӣ мешуданд. Чунин мавҷзанӣ бо хуб ё бад шудани муносибати кишварҳо суст мегардид ва ё пурзӯр карда мешуд. Масалан, 25-уми сентябри соли 1986 КМ ҲК Иттиҳоди Шӯравӣ  қарор кард, ки хомӯш кардани мавҷи радиоҳои хориҷиро аз қабили “Садои Амрико”, Би-Би-Си  қатъ карда, баръакс мавҷзании Радиои “Озодӣ” ва  Радиои “Мавҷи Олмонро” пурзӯр намояд. Ҳамин тавр, 23-уми майи соли 1987  мавҷзании радиоҳои “Садои Амрико”, Би-Би-Си ва ғайра қатъ карда шуд. Вале мавҷзании пурраи радиоҳои хориҷӣ аз қабили Радиои “Озодӣ”  охири моҳи ноябри соли 1988 ба анҷом расид.

Ҳоло низ баъзе кишварҳо аз усули мавҷзанӣ истифода мебаранд. Моҳворавӣ шудани пахши мавҷҳои радио ва телевизион мавҷзаниро мушкил кардааст. Зеро барои мавҷзании ягон радио ва телевизион бояд пурра мавҷи як транспондери моҳвора, ки аз он мавҷҳои расонаҳои зиёд пахш мешаванд, хомӯш карда шаванд. Ин амал албатта, боиси нигаронии соҳибони моҳвора мешаванд, зеро расонаҳо, ки мавҷшашон ба муштариён намерасад, аз хизмати ин маҳвора даст мекашанд. Ҳамчунин дар замони пешравии технологияҳои муосир ва ҷаҳонишавии иттилоот мавҷзанӣ ғайрисамаранок буда, он хароҷоти зиёдро талаб мекунад. Ба ғайри ин, ҳоло метавон барномаҳои радиову телевизионро тавассути Интернет пахш кард.

Беҳтарин усули пешгирӣ аз гӯш кардану тамошо кардани радио ва телевизионҳои хориҷӣ воқеъбинона ва беғараз пахш кардани иттилоъ аз ҷониби расонаҳои дохилӣ (миллӣ) мебошад. Дар ин ҳол талаботи аудитория ба иттилоъ қонеъ гардида, муштариён ба расонаҳои хориҷӣ муроҷиат намекунанд.

ОҶОНСИИ ИМА ОИД БА ВАО-И ГЛОБАЛӢ

 

 

Таърихи ВАО-и байналхалқии Иёлоти Муттаҳидаи Америка аз соли 1942 оғоз мегирад, агарчи ИМА ҳанӯз 25 майи соли 1925 пахши барномаҳои радиоро барои Америкаи Лотинӣ шурӯъ намуда буд. Дар давраи Ҷанги дуюми ҷаҳон, 24 феврали  соли 1942 Ҳукумати ИМА барои пахши барномаҳо ба Италия ва Олмони фашистӣ Радиои «Садои Америка»-ро таъсис дод  ва  аввалин барномаҳо ба забони итолиёвӣ ва немисӣ пахш шуданд[9]. То охири соли 1942 Радиои «Садои Америка» аллакай бо 22 забон ба хориҷа барнома пахш мекард.

Ҳамон вақт зери назорати Департаменти давлатии ИМА Маъмурияти иттилооти байналхалқӣ таъсис дода шуд. Бо қарори Конгресси ИМА 1-уми августи соли 1953 ба ҷои ташкилоти мазкур Оҷонсии давлатии иттилоотии ИМА (United States Information Agency — USIA) – органи тарғиботи хориҷӣ таъсис ёфт, ки то 1-уми октябри соли 1999 фаъолият карда,  тобеи Департаменти давлатӣ буд. 3 -юми апрели соли 1978 USIA ба Оҷонсии иртиботи байналхалқии ИМА табодули ном кард. Вале моҳи августи соли 1982 номи аввалаи он баргардонида шуд.

Умури пахши байналхалқии Ҳукумати ИМА ва Оҷонсии давлатии иттилоотии ИМА аз соли 1990 якҷоя фаъолият доранд. Ҳамон вақт Оҷонсии давлатии иттилоотии ИМА барои дар як ташкилот муттаҳид кардани се расонаи худ – «Садои Америка», Умури телевизион ва кинои   «Worldnet», радио ва ТВ «Мартӣ» Бюрои пахшро таъсис дод. Воқеан, 16-уми майи соли 2004 барои кам кардани хароҷоти «Worldnet» (шабакаи ҷаҳонӣ), ки соли 1983 таъсис ёфта буд, он ба «Садои Америка» ҳамроҳ карда шуд.

Пахши байналхалқии Ҳукумати ИМА аз 30 апрели соли 1994,  баъди имзои Қонун дар бораи «Пахши байналхалқӣ» (International Broadcasting Act №103-236) аз ҷониби президент Билл Клинтон боз ҳам муттаҳид гардид. Тибқи қонунгузорӣ Бюрои байналхалқии пахш (IBB)  ё ин ки  Шӯрои идораи пахш (BBG — Broadcasting Board of Governors), ки ваколати назорати ҳамаи пахши байналхалқии давлатии ғайриҳарбиро дошт, таъсис дода шуд. Бояд гуфт, ки асоси қонуни мазкурро Хартияи «Садои Америка», ки соли 1976 президенти ИМА Ҷералд Форд имзо карда буд, ташкил медиҳад. 

Соли 1998 Дар ИМА Қонун «Дар бораи ислоҳот ва таҷдиди сохтори корҳои хориҷӣ» қабул шуд. Тибқи қонуни мазкур 1-уми октябри соли 1999 Шӯрои идораи пахш (BBG) ё ин ки Шӯрои идораи пахши барномаҳои телевизиону радио ташкилоти мустақил гардида, масъулияти идораи «Садои Америка», Идораи пахши барномаҳо барои Куба, Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод» ва Шабакаҳои пахши барномаҳои Шарқи наздик (MBN)-ро ба дӯш гирифт[10].

Дар вақташ Шӯрои идораи пахш — BBG (Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ) дар асоси дуҳизбӣ таъсис ёфта, аз 9 нафар иборат буд. Ба он котиби давлатии ИМА аз рӯи вазифа ва 8 нафари дигар, ки таҷрибаи фаъолият дар ВАО ва умури хориҷӣ доштанд, дохил мешуданд. Аз рӯи қонун бештар аз 4 нафар аз як ҳизб наметавонистанд аъзои шӯро бошанд. Аъзои шӯроро президент таъин мекунад ва Сенат тасдиқ менамояд. Аъзои аввалин Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ 11-уми августи соли 1995 савганд ёд карданд, ки инҳо буданд:  Дэвид У. Берк (августи 1995—2002), Тед Эдвард Кауфман (августи 1995 — декабри 2008),  Том С. Корологос, Бетт Бао Лорд, Алберто Х. Мора , Черил Халперн , Марк Натансон ,  Карл Шпилфогел.

Баъдан Норман Паттиз (майи 2000  — марти 2006),  Кеннет Томлинсон (августи 2002), Уолтер Айзексон (июли 2010 — январи 2012), Дана Перино (июли 2010 — декабри 2012), Виктор Эш (июни 2010—2013), Майкл Линтон (июли 2010 — майи 2013), Сюзен Мак-Кю (июли 2010 — майи 2014) узви шӯро буданд.

То моҳи январи соли 2015 инҳо аъзои  Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ буданд: Ҷеффри Шелл, Мэттю Армстронг, Леон Арон, Райан Крокер, Майкл Кемпнер, Карен Корнблах, котиби давлатӣ Ҷон Керри (аз рӯи вазифа), Майкл Михан, Кеннет Вайнштейн. То 8-уми июни соли 2020 вазифаи раиси Шӯрои идораи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалиро Кеннет И. Томлинсон ба уҳда дошт. Ӯ аз соли 1987 то соли 1995 узви Раёсати радиошунавонии хориҷӣ, солҳои 1982-1984 директори Радиои «Садои Америка» ва аз соли 1989 то 1996 сармуҳаррири маҷаллаи «Ридерс дайҷест» буд.

Пеш аз Кеннет И. Томлинсон вазифаи мазкурро Марк Натансон ба дӯш дошт. Ӯ ҳамзамон раис ва директори генералии Ширкати «Falkon Commғnicatuons»-и Лос-Анҷелес буд.

8-уми июни соли 2020, баъди он ки аввалин президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Майкл Пакро сенат тасдиқ намуд, Шӯрои идораи USAGM барҳам дода шуд.

Моҳи декабри соли 2016, баъди қабули Қонун «Дар бораи мудофиа барои соли молиявии 2017» Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ таҳти идораи як нафар узви шӯро қарор гирифт ва аъзои шӯро то ба 5 нафар кам карда шуд. Акнун шӯро танҳо ваколати машваратӣ дорад.[11]

 Тибқи қонуни мазкур директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) аз ҷониби президент таъин гардида, Сенат тасдиқ менамояд. Қаблан аъзои шӯро метавонистанд бемуҳлат таъин гарданд. Акнун аъзои шӯро ба муддати 5 сол таъин мешаванд.

То моҳи январи соли 2021 Кеннет Вайнштейн раиси Шӯрои идораи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ  буд. Ӯ президент ва директори иҷроияи Институти Ҳадсон мебошад. Узви дигари шӯро,  доктор Леон Арон дар вазифаи директори лоиҳаи пажӯҳишҳо оид ба Россия дар Институти америкоии соҳибкорӣ фаъолият мекунад. Ӯ солҳои 1990 – 2004 иштирокчии барномаҳои бахши русии Радиои «Садои Америка» ва телешоуи «Нигоҳе аз Америка» буд. Узви сеюми шӯро Райан Крокер узви Кумитаи байналхалқии машваратӣ буда, ҳамчунин ба ҳайати Кумитаи махсус оид ба ояндаи пахши кӯтоҳмавҷи радиоӣ шомил аст.  Узви чоруми шӯро Майкл У. Кемпнер асосгузор, президент ва директори иҷроияи ширкати иртибот бо ҷомеаи MWWPR мебошад, ки соли 1986 дар Ню-Йорк таъсис ёфтааст.   Узви панҷуми шӯро хонум Карен Корнблу ходими калони илмӣ ва директори барномаи техникии Фонди Маршалл мебошад.

Дар давраи президентии Д. Трамп котиби давлатии ИМА Майк Помпео, ки қаблан директори Раёсати марказии кашшофӣ буд, аз рӯи вазифа узви шӯро маҳсуб мешуд. Мишел Ҷуда, ёвари ӯ дар вазифаи котиби давлатӣ оид ба робита бо ҷомеа, намояндаи вазорати корҳои хориҷӣ дар шӯро буд.[12]

Ҷаласаи шӯро дар давоми сол барои муҳокимаи фаъолияти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ, баррасии сиёсат ва стратегияи роҳбарӣ, шунидани ҳисобот гирд меояд. 

Иҷрокунандаи вазифаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Келу Чао мохи январи соли 2021 баъди ба ин вазифа таъйин шуданаш се нафар узви Шӯрои идораи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ — Карен Корнблу, Райан Крокер ва Майкл Кемпнерро, ки чанд рӯз пеш аз истеъфояш Майкл Пак иваз намуда буд, ба шӯро баргардонида, хонум Карен Корнблуро раиси шӯро таъйин намуд.[13]

Карен Корнблу соли 1985 мактаби идораи давлатии ба номи Ҷон Кенедии Коллеҷи Брин-Морро аз рӯи ихтисоси иқтисодчӣ хатм кардааст. Сипас соли 1988 дараҷаи магистрро аз рӯи ихтисоси сиёсати давлатӣ дар   Донишгоҳи Гарвард гирифтааст. Сафир Карен Корнблу ходими калони илмӣ ва директори барномаи сиёсати технологии Бунёди Маршалли Олмон мебошад.[14] Қаблан, ӯ ходими калони илмӣ оид ба сиёсати рақамӣ дар Шӯрои равобити хориҷӣ буд. Ӯ ба ҳайси сафири ИМА дар Париж дар Созмони Ҳамкориҳои иқтисодӣ ва рушд (OECD) кор кардааст. К. Корнблу директор оид ба сиёсати сенатори вақти ИМА Барак Обама буд ва инчунин ба ҳайси муовини сардори дастгоҳи Вазорати молияи ИМА ва директори Дафтари масоили қонунгузорӣ ва байналхалқии Комиссияи федералии алоқа дар маъмурияти Клинтон ифои вазифа кардааст.

 22 августи соли 2018 барои навсозии фаъолият Шӯрои идораи пахш — BBG(Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣ) номашро ба Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM – US Agency for Global Media) иваз кард. Вазифаи ташкилоти мазкур назорати ҳамаи фаъолияти телевизиону радиошунавонии хориҷӣ ва таъмини идораи стратегӣ мебошад. Он ҳамчун пул байни Ҳукумати ИМА ва расонаҳои таблиғотии он ба хориҷа хизмат мекунад. Идораи сиёсат ва таҳқиқоти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ барои таҳия ва такмили стратегия, инчунин арзёбӣ ва баҳодиҳии таъсир масъул аст.

Рисолати Оҷонсӣ аз ду ҳадафи умумии стратегӣ иборат аст:

— тавсеаи озодии иттилоот ва баён, ки ба таври куллӣ барои ҷамъиятҳои озод, кушода ва демократӣ эътироф шудаанд ва дар навбати худ манфиатҳои Амрикоро тавассути субот, сулҳ, иттифоқҳо ва савдо дастгирӣ мекунанд;

— табодули таҷриба ва арзишҳои демократии Амрико, ки ҳадафҳои якхела доранд.

Ҳадафҳои мазкур бо сутунҳои сеюм ва чоруми Стратегияи амнияти милли (САМ)-и ИМА — “Нигоҳ доштани сулҳ тавассути нерӯ” ва “Пешрафти таъсироти Амрико” бо истифода аз иттилооти дақиқ ва объективӣ барои тақвияти арзишҳои амрикоӣ дар соҳаи демократия ва озодии баён мувофиқат карда, пешниҳоди САМ «таблиғу ташвиқи душманонро фош кунед,» ба роҳбарӣ гирифта шудааст.   

Тавре ки САМ эътироф мекунад: «Давлатҳое, ки ҳуқуқҳои шаҳрвандони худро эҳтиром мекунанд, ҳамчун воситаи беҳтарини пешрафт, хушбахтии инсонӣ ва сулҳ боқӣ мемонанд.» САМ инчунин ваъда медиҳад, ки «дар аксари ҷаҳон озодиҳои Амрико рӯҳбаландкунанда буда, Иёлоти Муттаҳида ҳамеша бо касоне, ки озодиро меҷӯянд, ҳамраъй аст. Мо дар байни тамоми онҳо байрақи озодӣ ва имконият хоҳем буд.”[15]

 Чӣ хеле ки қаблан зикр карда будем, USAGM фаъолияти панҷ шабакаи расонаҳо аз ҷумла, ду ташкилоти федералӣ – Радио ва телевизиони «Садои Америка», Идораи пахши барномаҳо барои Куба ва се ташкилоти ғайритиҷоратии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод», Шабакаҳои пахши «Шарқи Наздик» ва Бунёди фановариҳои кушодаро, ки ҳанӯз соли 2012 ҳамчун як лоиҳаи таҷрибавии Радиои «Осиёи озод» таъсис ёфта, моҳи ноябри соли 2019  ба ташкилоти мустақили ғайритиҷоратӣ табдил гардид, назорат ва маблағгузорӣ мекунад.[16]  Ҳоло USAGM аз 6 шабака (5 расона ва Бунёди фановариҳои кушода) иборат аст, ки ҳамагӣ 3747 филиал ва беш аз 95 сомона доранд ва ҳар ҳафта дар тамоми ҷаҳон 4100 соат барнома бо муҳтавои асл пахш мекунанд.[17]

Кормандони Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ қарори шӯроро иҷро карда, назорати ҳамаи пахши байналхалқии ИМА-ро амалӣ менамоянд. Онҳо ба шӯро дастгирии техникӣ, касбӣ ва маъмурӣ расонида, роҳбарии стратегӣ ва идораи барномаҳои баъзе муассисаҳоро анҷом медиҳанд.[18] 

Директори вақти иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Ҷон Лэнсинг моҳи сентябри соли 2019 аз вазифааш истеъфо дода, президент ва директори генералии Радиои миллии ҷамъиятӣ таъйин гардид[19]. Ҳоло дар сомонаи Радиои миллии ҷамъиятӣ (NPR) www.npr.org  номи Ҷон Лэнсинг дар вазифаи мазкур сабт шудааст.[20]  

 Ӯ соли 2015 бо фармони президент Барак Обама ба вазифаи директори иҷроияи Шӯрои идораи телевизиону радиошунавонӣтаъин гардида буд. Дар давраи роҳбарии Ҷон Лэнсинг аудиторияи расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ ба беш аз 100 миллион нафар зиёд карда шуд. Зеро дар ҳамин давра барои афзоиши тарғибот ба хориҷа, махсусан Русия ва Эрон расонаҳои нав таъсис дода шуданд. Аз ҷумла, соли 2017 бо роҳбарии ӯ шабакаи телевизионии русии «Настоящее время» (вақти ҳозира), сомонаҳои «Полиграф», «Фактограф», соли 2019 «Север реалии» ва ғайра таъсис дода шуданд. Барои тавсеаи тарғибот ба Ҷумҳурии Исломии Эрон телевизиони шабонарӯзии форсии «Садои Америка» — VOA 365 ба фаъолият шурӯъ кард.

Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ паҳн кардани маводи мултимедиявӣ ва дастгирии техникиву маъмурии шабакаҳои пахши байналхалқии ИМА-ро таъмин менамояд. Вай шабакаи глобалии стансияҳои паҳнкунанда, системаҳои моҳворавӣ, шабакаҳои нахӣ ва системаи Интернетро, ки ба расонаҳои зери назораташ хизмат мерасонанд, идора мекунад.

Президенти ИМА Доналд Трамп ҳанӯз моҳи июни соли 2018 Майкл Пакро ба вазифаи директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ пешниҳод карда буд. М. Пак продюсери филмҳои мустанад аст. Ӯ қаблан роҳбари Институти консервативии Клэрмонт дар Калифорния буд ва дар ташкилоти ғайритиҷоратии Корпоратсияи пахши ҷамъиятӣ кор мекард.  Солҳои 1990-ум ӯ роҳбари телевизиони байналхалқии «WorldNet» буд. Соли 2002 президент Ҷорҷ Буши хурдӣ М. Пакро ба узвияти Шӯро оид ба улуми инсонӣ ворид намуд.  Ӯ 19 сентябри соли 2019, баъди қариб 16 моҳи пешниҳод дар баррасии кумитаи байналхалқии Сенат ба суолҳо вобаста ба фаъолияти минбаъдааш дар вазифаи директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ посух дод[21] ва 4 июни соли 2020 аз ҷониби Сенат ҳамчун президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ тасдиқ гардид.

Майкл Пак пешгузаштагони худро ба таври оммавӣ дар «суқути самаранокии фаъолияти кормандони федералӣ ва эҷоди таҳдид ба амнияти миллии ИМА» айбдор кард. Раҳбари нави оҷонсӣ инчунин эълом кард, ки ба кор гирифтани кормандони навро муваққатан бозмедорад ва маблағгузориро коҳиш медиҳад.  Вай гуфт, ки раводиди корӣ ба рӯзноманигорони хориҷӣ тамдид карда намешавад.

Ташаббуси дигари М. Пак — ин ҷорӣ кардани як рубрикаи нав ва ҳатмӣ бо номи «Мавқеи ҳукумати ИМА» дар саҳифаҳои интернетӣ барои ҳамаи забонҳои пахш мебошад. «Сармақола»-и рубрикаи мазкур аз ҷониби маъмурият омода карда мешавад ва кормандони умури ахбор ҳақ надоранд, ки онро таҳрир намоянд.[22]

17 июни соли 2020 роҳбари нави USAGM Майкл Пак Шӯрои директорони Бунёди фановариҳои кушода (OTF)-ро истеъфо дод. Ӯ шӯрои нави OTF-ро дар ҳайати зерин таъйин намуд: Ҷонатан Александр (мушовири калони ҳуқуқии Liberty Counsel Action), Роберт Боуз (сармушовири котиби Вазорати департаменти манзил ва рушди шаҳри ИМА), Бетани Козма (муовини роҳбари ҳайати Агентии ИМА оид ба корҳои байналмилалӣ), Рэйчел Семмел (директори алоқаи дафтари идоракунӣ ва буҷа), Эмили Нюман (сардори дастгоҳи USAGM) ва Майкл Пак ба ҳайси раиси Шӯро. 23 июни соли 2020 Додситонии кулли округи Колумбия ба додгоҳ муроҷиат кард, ки тағйиротҳои воридшуда ба Шӯро Қонуни Корпоратсияҳои ғайритиҷоратиро нақз мекунад.  Дар мурофиа иддао шуд, ки ин амал қоидаҳои федералии коммуникатсияро, ки агентиҳои хабарии давлатиро аз дахолати сиёсӣ муҳофизат мекунанд, вайрон кард. Дар як ҳукми ду саҳифагӣ додгоҳ ҳушдор дод, ин иқдом метавонад корбарии фаъолони зидди сонсурро дар Интернет, дар кишварҳое, ки ҳукуматҳои саркӯбгар доранд, халалдор мекунад. 16 октябри соли 2020, дар парвандаи ҷудогона, Суди олии Округи Колумбия тағйироти номбурдаро ғайриқонунӣ ҳисобида, ҳайати куҳнаи Шӯрои директорони OTF-ро барқарор намуд ва қарор кард, ки ҳама гуна тағйиротҳои шӯрои нав беэътибор дониста шаванд.[23]

Дар нимсолаи дуюми соли 2020 маълум гардид, ки фаъолияти самараноки USAGM ва кормандонаш зери хатар буда, он ба амнияти миллии ИМА хатар эҷод мекунад. Ин нуктаро ба назар гирифта, 23 июли соли 2020 директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) Майкл Пак изҳор кард, ки «Мақомоти дигари федералии ИМА якчанд арзёбии амиқи оҷонсиро анҷом доданд. Ин арзёбиҳо нокомиҳои системавӣ ва бунёдии  ҷиддии амнияти фаъолиятро ошкор карданд, ки аксари онҳо солҳо боз боқӣ мондаанд. Мо бо шарикони федералии худ ҳамкории зич дорем, то ин проблемаҳо ба зудӣ ҳалли худро ёбанд», — гуфт М. Пак.[24]

Соли 1976 Конгресси ИМА қонунро дар бораи мустақилияти расонаҳои иттилоотӣ тасдиқ намуда буд, ки тибқи он мансабдорони ҳамаи зинаҳои ҳокимият ҳақ надоранд ба фаъолияти ташкилотҳои хабарӣ дахолат намоянд. Тибқи қонуни мазкур ҳатто президенти ИМА ҳақ надорад, ки ба фаъолияти расонаҳои федералӣ дахолат бикунад. Мегӯянд, ки Майкл Пак бо ворид кардани тағйирот ҳамин нуктаи қонунро вайрон кардааст.

Шӯрои таҳририяи Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» (RFE/RL), ки ба 23 бахши гуногунзабони ин ниҳод раҳбарӣ мекунад, 30 декабри соли 2020 бо ирсоли як номаи эътирозӣ ба Сенат ва Конгресси ИМА, роҳбари Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Майкл Пакро ба «истиқлолрабоӣ» гунаҳкор кард. 

Дар ин нома Майкл Пакро, ки аз сӯи президент Доналд Трамп пешниҳод ва дар моҳи июни соли 2020 аз сӯи Сенати зери назорати ҷумҳурихоҳон таъйид шуда буд, ба талоши “таҳти назорати танҳо як ҳизби сиёсӣ” гирифтани Радиои Аврупои Озод/Радиои Озодӣ муттаҳам мекунад[25]. Ин дар ҳоле буд, ки чанд рӯз баъд намояндаи Ҳизби демократ Ҷо Байден бояд савганди президентӣ ёд мекард.

Дар номаи худ кормандони Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Майкл Пакро барои тағйир додани шартномаи маблағгузорӣ бо ин ниҳод бо мақсади “бекор кардан”-и соҳибихтиёрии молӣ ва “то ду соли дигар дар мақомашон нигоҳ доштани шӯрои мудирони таъйинкардааш” танқид карданд.

Дар ин нома М. Пак муттаҳам шудааст, ки на танҳо дар вазифаи худ кӯтоҳандешӣ кардааст, балки иқдоми барқасдона барои заиф кардани ин ниҳодро анҷом додааст. “Дар ин лаҳзаи ҳассос дар таърихи мо, аз Шумо мехоҳем, ки аз рӯзҳои боқимондаи раҳбарии худ барои ҳимоят аз интиқоли ҳирфавӣ ва шаффофи қудрат ба маъмурияти нави USAGM истифода кунед”,- омадааст дар ин нома.

Дар вокуниш Майк Пак дар суҳбат бо телевизиони CNBC, ин номаро “пур аз хато” хондааст. “Ҳеч талоше барои хатар андохтани (шабакаҳо) аз нуфузи сиёсӣ нашудааст. Баръакс ҳамаи корҳое, ки анҷом додам, бар асоси масъулият ва ваъдаҳои ман барои амалӣ кардани рисолати аз тарафи конгресс додашудаи USAGM будааст”, — гуфтааст Пак.

Ин нома дар ҳоле пахш шуд, ки дар моҳи январи соли 2021 дар ИМА қудрат ба дасти президенти навинтихоб Ҷо Байден мегузарад. Ҳамин аст, ки як ҳафта то соли нави 2021 Байден ва тими интиқолии ӯ бо раҳбарии Ричанд Стенгел гуфтанд, ки амалкарди ҷаноби Пакро баррасӣ хоҳанд кард ва метавонанд ӯро аз вазифааш барканор намоянд. Ин албатта, мубориза барои пурра таҳти назорати худ қарор додани расонаҳои ҷаҳонии тарғиботии ИМА аз ҷониби тими Ҷо Байден буд. Вагарна, як сол қабл ягон нафар аз ҳайати таҳририяи РАО/РО чунин ҷуръат намекард.

 М. Пак, директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ тибқи Қонуни Уилям М. Торнберри дар бораи мудофиаи миллӣ пеш аз ба истеъфо рафтанаш Шӯрои директорони Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод» ва Шабакаҳои пахши Шарқи Наздикро дар ҳайати зерин, ки аз 5 нафар иборат аст,[26] таъйин намуд:

Бланкита Каллум, раиси шӯро. Ӯ продюсер ва сенарист буда солҳои тӯлонӣ дар радио ва телевизион кор кардааст. Хонум Бланкита Каллум собиқаи се давраи фаъолият дар шӯро дошта, аз ҷумла солҳои 2002 – 2010 раиси Шӯрои идораи пахши радиову телевизион буд.

Ҷонатан Александер, директор. Мушовири калон оид ба корҳои ҳукумат.

Аманда Милиус, директор. Муассиси 1AMDC Productions. Собиқ муовини ёрдамчии котиби давлатӣ дар Бюрои алоқаҳои байналхалқӣ бо ҷомеа.

Роҷер Саймон, директор. Нависанда, журналист ва сенарист, муассиси PJ Media. 

Кристиан Уитон, директор. Ходими калони илмии Маркази манфиатҳои миллӣ. Қаблан сухангӯи Департаменти давлатии ИМА буда, дар вазифаҳои гуногуни вазорати мазкур кор кардааст.

Майкл Пак дар вазифаи президенти USAGM ҳамагӣ 8 моҳ кор кард. 20-уми январи соли 2021 Майкл Пак баъди сари қудрат омадани президенти нави Амрико Ҷо Байден бо хоҳиши ӯ аз мақоми раҳбари USAGM истеъфо дод. Майкл Пак дар номаи худ вобаста ба истеъфояш ба зердастонаш навишт, ки ман пеш аз ҳама кӯшиш кардам, ки оҷонсӣ рисолати худро иҷро бикунад ва таърихи Амрикоро ба ҷаҳониён воқеъбинона ва беғаразона инъикос намояд.[27]

Ҷо Байден баъди чанд соати савганди президентӣ хӯрдан Келу Чао, журналисти америкоии зодаи Тайванро, ки 40 сол дар «Садои Амрико» кор карда,[28] вазифаи директори барномаҳоро ба дӯш дошт, иҷрокунандаи вазифаи президенти USAGM – Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-глобалӣ таъйин намуд. Брайан Коннифф, собиқ президенти Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик (Middle East Broadcasting Networks) муовини Келу Чао таъйин гардид.[29]

К. Чао хатмкардаи факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллии Чэнчии Тайбэй буда, дараҷаи магистририро дар соҳаи иртиботи суханварӣ ва воситаҳои ахбори омма дар Донишгоҳи давлатии Кенти ИМА гирифтааст. Келу дар оилаи журналист таваллуд шудааст. Падари ӯ Чао Тин-чун собиқ ноиби президенти яке аз рӯзномаҳои қадимтарини Тайван – «Central Daily News» буд.  Ӯ дар навбати худ бо як фармонаш аз 22-юми январи соли 2021, президенти РАО/РО Тед Липйенро ҳамроҳ бо раҳбарони Радиои «Осиёи озод» ва Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик ҳамагӣ баъди як моҳи таъин шуданашон ба ин мақом барканор кард[30]. Келу Чао ба ҷои Тед Липйен муваққатан Дейзи Синделарро иҷрокунандаи вазифаи президенти РАО/РО таъйин намуд. 4 феврали соли 2021 Ҷеймӣ Флай боз президенти РАО/РО таъйин гардид.

«Садои Америка» яке аз 5 шабакаи пахши барномаҳои ИМА ба хориҷа аст, ки таҳти назорати Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) мебошад. «Садои Америка» бузургтарин ташкилоти иттилоотии мултимедиявии ИМА буда, мақари асосиаш дар шаҳри Вашингтон ҷойгир аст. Вай ба забони англисӣ ва 45 забони дунё барнома пахш мекунад. Аз моҳи январи соли 1994 иттилои пахшкардаи «Садои Америка» дар Интернет дастрас аст. Ҳоло ба ғайр аз радиову телевизион барномаҳои «Садои Америка» тавассути 48 сомона ва шабакаҳои иҷтимоӣ бо забонҳои гуногуни дунё пахш карда мешаванд. Моҳи декабри соли 2020 президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Майкл Пак Роберт Рейлиро директори радио ва телевизиони «Садои Америка» таъйин намуда буд. Баъди сари қудрат омадани президент Ҷо Байден дастнишини ӯ раҳбари USAGM Келу Чао Роберт Рейлиро бо ҷонишинаш Элизабет Роббинс аз вазифаашон сабукдӯш кард ва мудири умури ахбори ин ширкат Иоланда Лопесро иҷрокунандаи вазифаи директори радио ва телевизиони «Садои Америка» таъйин намуд.[31]

 Радиои «Аврупои Озод»/Радио «Озодӣ» расонаи дуюмест, ки таҳти назорати USAGM қарор дорад. Воқеан, Радиои «Аврупои Озод» ҳамчун ташкилоти алоҳида пахши барномаҳояшро 4 июли соли 1950 аз студия дар Ню-Йорк барои Чехословакия шуруъ карда, сипас барои кишварҳои сотсиалистии Европаи Шарқӣ идома додааст. Радиои«Озодӣ», ки барои Иттиҳоди Шӯравӣ пешбинӣ шуда буд, 1-уми марти соли 1953 пахши барномаҳояшро ба забони русӣ   аз Мюнхени Олмон оғоз карда, сипас барномаҳояшро ба забонҳои дигари халқҳои СССР тавсеа бахшидааст. 1 октябри соли 1976 ин ду радио муттаҳид карда шуданд. Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз 23 редаксияи алоҳида иборат буда, бо 27 забон барнома пахш мекунад ва дар онҳо 623 нафар корманди штатӣ фаъолият мекунанд. Радиои мазкур яке аз бузуртарин расонаи таблиғотии ИМА мебошад.[32]

Ҷейми Флай аз соли 2019 президенти Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» буд. Баъдан аз моҳи июни соли 2020 ноиби президенти Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» ва сармуҳаррири шабака Дейзи Синделар иҷрокунандаи вазифаи президенти радиои мазкур таъйин шуда буд.  18 декабри соли 2020 Майкл Пак, раиси USAGM Тед Липйен, корманди пешини «Садои Амрико»-ро президенти нави Радиои Аврупои Озод/Радиои Озодӣ таъйин кард.  Дейзи Синделар бошад, ба вазифаи пешинаи худ баргашт. Баъди сари қудрат омадани президент Ҷо Байден Ҷеймӣ Флай аз нав роҳбари РАО/РО таъйин гардид ва 16-уми феврали соли 2021 ба иҷрои вазифаи худ оғоз кард.

  Идораи пахши барномаҳо барои Куба ВАО-и сеюми байналхалқии ИМА мебошад, ки аз радио ва телевизиони «Мартӣ» иборат аст. Радиои «Мартӣ» соли 1983 таъсис ёфта, 20-уми майи соли 1985 пахши барномаҳои он ба забони испанӣ барои Куба шурӯъ шуд.  Телевизиони «Мартӣ» бошад, 27-уми марти соли 1990 пахши барномаҳояшро оғоз кард. Идораи пахши барномаҳо барои Куба дар шаҳри Майамии иёлоти Флорида ҷойгир аст. Шабакаи мазкур маркази чандрасонаии иттилоотӣ ва таҳлилӣ буда, барои бурдани тарғибот ба Ҷумҳурии Куба таъсис ёфтааст.[33]

Бояд гуфт, ки пас аз истеъфояшро эълон кардани директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Ҷон Лэнсинг директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба Томаса Регаладо 20 сентябри соли 2019 аз вазифааш истеъфо дод. Ӯ моҳи июни соли 2018 ба ин вазифа таъин гардида буд.[34] Томас Регаладо то ба ин вазифа таъин шуданаш ҳамчун журналисти касбӣ ва ду давра дар вазифаи мири шаҳри Майами фаъолият кардааст. Аз моҳи сентябри соли 2019 Эмилио Васкес вазифаи директори Идораи пахши барномаҳо барои  Кубаро ба уҳда дошт. Сипас Ҷеффрӣ Шапиро директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба таъйин гардид. Баъди 20 январи соли 2021 ба истеъфо рафтани Майкл Пак дастнишини ӯ, директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба Ҷеффрӣ Скотт Шапиро, ки моҳи декабри соли 2020 ба ин вазифа таъйин гардида буд, низ 21-уми январи соли 2021 истеъфо дод.

Радиои «Осиёи озод» 12-уми марти соли 1996 аз ҷониби Кумитаи озодии Осиё таъсис ёфта, барномаи аввалини он 29 сентябри соли 1996 ба эфир баромад.

Ҳадафи радио бурдани тарғибот ба кишварҳои Осиёи Шарқӣ ва Осиёи Ҷанубӣ Шарқӣ аст, ки қаблан рӯ ба тарзи рушди сотсиалистӣ оварда буданд ва аз ҷониби Иттиҳоди Шӯравӣ дастгирӣ меёфтанд.

Штаб-квартираи радио дар шаҳри Вашингтони иёлоти Колумбияи ИМА ҷойгир аст. Радио ба 9 забон дар 6 мамлакат — Бирма, Камбоҷа, Лаос, Ҷумҳурии Халқӣ — Демократии Корея, Ҷумҳурии Халқии Хитой ва Ветнам барнома пахш мекунад. Радиои «Осиёи озод» ҳамчун умури ахбори интернетӣ низ фаъолият дорад. Радиои «Осиёи озод» 10 сомонаи чандрасонаии интерактивӣ дорад, ки 9-тои он ба забонҳои пахши барномаҳо буда, сомонаи 10-ум ба забони англисӣ  аст[35]. 20 ноябри соли 2019 дар Радиои «Осиёи озод» тағйирот ба вуҷуд омада, Бэй Фанг президенти нави радио таъин гардид.[36] Бэй Фанг дар ин вазифа Либби Люро иваз кард. Охири соли 2020 Стивен Йейтс президенти Радиои «Осиёи озод» таъйин гардида буд. Ҳангоми иҷрокунандаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ таъйин гардидани Келу Чао Бэй Фанг 24 январи соли 2021 аз нав президенти Радиои «Осиёи озод» таъйин карда шуд.[37]

Бэй Фанг журналисти касбӣ буда, аз моҳи октябри соли 2016 дар вазифаи директори иҷроияи Радиои «Осиёи озод» фаъолият мекард. Ӯ хатмкардаи донишгоҳи Гарвард буда, 20 соли собиқаи журналистӣ дорад. Ҳамчунин Бэй Фанг қаблан дар вазифаи ҷонишини ёвари котиби давлатӣ низ фаъолият кардааст.

ИМА барои кишварҳои арабзабон бошад, тавассути Шабакаҳои пахши Шарқи наздик (MBN) тарғиботи густурда мебарад. Вай ташкилоти ғайритиҷоратии иттилоотии ИМА буда, телевизионҳои «Ал-Ҳурра», «Ал-Ҳурра-Ироқ», Радиои «Сава», Радиои «Офия Дарфур», лоиҳаҳои интернетии «Садо баланд бикун», «Садоҳои Мағриб»-ро идора мекунад.  Радиои «Сава» аз 23 марти соли 2002 ба пахши барномаҳояш ба забони арабӣ оғоз кардааст. Телевизиони «Ал-Ҳурра» шабакаи моҳворавӣ буда, аз 14 феврали соли 2004 ба забони арабӣ ва лаҳҷаҳои он ба 22 кишвари Шарқи Наздик ва Африкаи Шимолӣ барнома пахш мекунад. Штаб-квартираи Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик дар шаҳри Спрингфилди иёлоти Виргиния ҷойгир аст. Шабакаҳои мазкур барномаҳои худро аз штаб-квартираи MBN дар Виргинияи Шимолӣ ва бюроҳояш дар Қоҳира, Дубай, Байтулмуқаддас, Бейрут, Эрбил, Работ, Бағдод ва Вашингтон пахш мекунанд[38]. Моҳи 24 январи соли 2021 Келу Чао ба ҷои Виктория Коутс Келли Салливанро иҷрокунандаи вазифаи  президенти Шабакаҳои пахши барномаҳои Шарқи Наздик таъйин намуд.

Либби Лю аз моҳи ноябри соли 2019 то моҳи июли соли 2020 дар вазифаи директори генералии Бунёди фановариҳои кушодаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ фаъолият мекард. Майкл Пак, директори Оҷонсии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико оид ба ВАО-и глобалӣ 7-уми июли соли 2020 эълон кард, ки Ҷеймс М. Майлзро ҳамчун иҷрокунандаи вазифаи директори генералии Бунёди фановариҳои кушода (OTF) интихоб кардааст.[39]

Буҷаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ бояд аввал аз ҷониби Конгресси ИМА тасдиқ гардад ва сипас ба рӯйихати хароҷоти Департаменти давлатӣ дохил карда шавад. Бояд гуфт, ки ҳамасола барои фаъолияти расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ маблағҳои зиёд ҷудо карда мешавад. Дар соли молиявии 2021 барои Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ 637 миллион доллар маблағгузорӣ дархост шуда буд, ки ин нисбат ба солҳои қаблӣ камтар аст. Вале дар асл Конгресси ИМА барои тарғибот ба хориҷа аз маблағи дархостшуда бештар пул ҷудо мекунад.   Масалан, «соли 2020  барои USAGM 808 млн. доллар ҷудо гардида буд, ки он 180 млн. доллар аз маблағи дархостшуда бештар аст».[40]  Конгресс ба Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ барои соли молиявии 2019 қариб 808 млн. доллар дод, ки аз маблағи дархостшуда 146,5 млн. доллар зиёд буд.  Барои соли 2018  бошад, 807,5 млн. доллар ҷудо карда шуд, ки аз дархост 122,3 млн. доллар ва дар соли молиявии 2017 – 782 млн. доллар ҷудо гардид, ки аз дархост 33,7 млн. доллар бештар мебошад. Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ аз Конгресс маблағи камтар дархост мекунад, вале намояндагони порлумон аз соли 2016 ба ин ҷониб аз дархост бештар маблағ ҷудо мекунанд.

 Чунин амал қаблан ҳам ба назар мерасид. Масалан, соли 2011 Шӯрои идораи телевизион ва радиошунавонӣ (BBG) барои мубориза бо сонсури интернетӣ аз Конгресси ИМА 10 млн. доллари иловаги маблағ гирифт. Он вақт ҳангоми баррасии буҷа президент Барак Обама аз BBG дастгирӣ карда буд.

Ҳамин тавр метавон тахмин кард, ки буҷаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ барои соли 2021 аз солҳои қаблӣ кам нахоҳад буд.

Аз рӯйи маълумоти сомонаи www.usagm.gov муштариёни расонаҳои Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ рӯ ба афзоиш мебошад. Ҳоло аудиторияи такрорнашавандаи расонаҳо ҳафтае 350 миллион нафар буда, маводи онҳо дар беш аз 100 мамлакати дунё ба 61 забон дастраси муштариён аст.  Ин дар ҳолест, ки соли 2013 аудиторияи умумии ин расонаҳо (радио, ТВ ва Интернет) ҳамагӣ 206 млн. нафар дар як ҳафта буд.[41] Аз рӯи нишондиҳандаҳои мазкур Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ аз бузургтарин ташкилоти ВАО-и ҷаҳонӣ маҳсуб шавад ҳам, дар ИМА дар бораи фаъолияти он америкоиҳо хеле кам маълумот доранд. Зеро то соли 2013 ба ҳамаи расонаҳои он тибқи қонун пахш кардани барномаҳо дар дохили ИМА манъ буд. 

РАДИО ВА ТЕЛЕВИЗИОНИ «САДОИ АМЕРИКА»

 «Садои Америка» бузургтарин ташкилоти иттилоотии мултимедиявии ИМА буда, офиси асосиаш дар шаҳри Вашингтон ҷойгир аст. Вай ба забони англисӣ ва 45 забони дунё барнома пахш мекунад. Аз моҳи январи соли 1994 иттилои пахшкардаи «Садои Америка» дар Интернет дастрас аст. Радиои «Садои Америка» 24-уми феврали соли 1942 аз ҷониби Ҳукумати ИМА алорағми тарғиботи Олмони фашистӣ таъсис дода шуд. «Мо дар бораи Амрико ва ҷанг суҳбат хоҳем кард. Хабарҳо метавонанд хуб ё бад бошанд. Мо ба шумо рост мегӯем», – бо ин суханон оғоз шуд барномаҳои радио. Дар аввал пахши барномаҳо барои душманони ҳамонвақтаи ИМА ба забони немисӣ ва итолиявӣ шурӯъ шуд.[42]

Радиои «Садои Америка» то охири соли 1942 аллакай бо 22 забон барнома пахш мекард. Ҳоло ба ғайр аз радиову телевизион барномаҳои «Садои Америка» тавассути 48 сомона ва шабакаҳои иҷтимоӣ бо забонҳои гуногуни дунё пахш карда мешаванд. «Садои Америка» аз буҷаи давлат тариқи Оҷонсии Федералии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) маблағгузорӣ мегардад. Мустақилияти редаксия ва иҷрои рисолати «Садои Америка» тавассути қонун кафолат дода мешавад, то ки журналистонро аз фишори сиёсатмадорон ва мансабдорони давлатӣ ҳифз намояд.

«Садои Америка» аз рӯи мақом оҷонсии федералӣ буда, роҳбарони ҳамаи шуъба ва бахшҳои он хизматчиёни федералии Ҳукумати ИМА маҳсуб мешаванд ва ҳамчун хизматчии давлатӣ ба нафақа баромада аз имтиёзҳо бархурдоранд.[43] Аммо дар айни замон, низоми дар солҳои 40-уми асри ХХ сохта шуда мустақилияти ВАО-и федералиро аз мақомот аз ибтидо кафолат медиҳад. Соли 1976 Конгресси ИМА ин қоидаро ҳамчун қонун тасдиқ кард ва мансабдорони давлатиро ба таври расмӣ аз ҳама сатҳҳо аз дахолати ҳамаҷониба ба фаъолияти созмони хабарӣ маҳрум кард.

Соли 1976 президенти ИМА Ҷералд Форд Хартияи «Садои Америка»-ро имзо кард, ки дар он омадааст: 

3. «Садои Америка» амалҳои Иёлоти Муттаҳидаро возеҳ ва самаранок муаррифӣ мекунад ва инчунин мубоҳисаҳо ва андешаҳои масъули ин амалиётро пешниҳод хоҳад кард.

            Соли 1994 Конгресси ИМА санади пахши Иёлоти Муттаҳидаро қабул кард. Тибқи ин қонун, рӯзноманигорони «Садои Америка» бояд мундариҷаи эътимоднок, дақиқ, объективӣ, мутавозинеро эҷод кунанд, ки гуногунии фарҳангӣ ва иҷтимоии ҷомеаи Амрикоро инъикос намояд.[44]  

      Соли 2016 Конгресси ИМА бори дигар таъкид намуд, ки вазифаҳои ҷамъоварии ахбор ва инъикоси он бояд мустақилият ва воқеияти иттилоотро таъмин кунанд.

Аз соли 1948 то соли 2013, мутобиқи «Санади мубодилаи иттилоот ва таҳсилоти соли 1948» (Information and Educational Exchange Act of 1948) дар қаламрави Иёлоти Муттаҳида пахши «Садои Америка» (ва расонаҳои монанди он) манъ карда шуда буд, то ки америкоиҳоро гирифтори тарғиботи ҳукумати худ накунад ва ин ба нофаҳмиҳои сиёсати дохилӣ наорад. 2 январи соли 2013 президенти вақти ИМА Барак Обама қонунро дар бораи “Ваколатҳо дар соҳаи мудофиаи миллӣ” имзо кард, ки тибқи он “Садои Америка” метавонад барномаҳояшро дар дохили кишвар низ тавассути расонаҳо ва воситаҳои дигар пахш бикунад. Албатта, махсус барои ИМА омода кардани барномаҳо манъ аст.[45]

Сабаби қабули санади мазкур дар он аст, ки бо рушди Интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ муштариён дар тамоми дунё ва худи ин кишвар метавонанд ба маводҳои расонаҳои тарғиботии ИМА дастрасӣ дошта бошанд.

Ташаббускори асосии пахши барномаҳои «Салои Америка» бо забони русӣ Аверелл Ҳарриман (1891-1986), сафири ИМА дар СССР дар солҳои 1943-1946 буд. Дар оғози соли 1946, бо назардошти самаранокии маҳдуди таблиғоти чопии ИМА дар ИҶШС аз қабили паҳнкунии маҳдуд, шароити сензураи шӯравӣ, вай ба ҳукумати худ исбот кард, ки «радио ягона воситаи ИМА аст, ки ба мардуми шӯравӣ озодона ва мустақим муроҷиат мекунад.»

Шуъбаи забони русии Радиои «Садои Америка» соли 1947 ба фаъолият шурӯъ кард ва бо оғози ҷанги сард яке аз авлавиятҳои ИМА гардид.  Муҳоҷирони “мавҷи дуввум” ва афсари гурезаи маъруфи иктишофии шӯравӣ Александр Бармин аз кормандони аввалини ин бахш буданд.

Баъдан «Садои Америка» пахши барномаҳояшро барои ҷумҳуриҳои миллии Иттиҳоди Шӯравӣ ба роҳ монд. Аз ҷумла, соли 1949 пахши барномаҳо бо забони украинӣ, соли 1951 — ба забонҳои литвонӣ, латишӣ, эстонӣ, гурҷӣ, арманӣ ва озарӣ оғоз ёфт.

Дар миёнаи солҳои 70-уми асри ХХ бо назардошти сиёсати хориҷӣ «Садои Америка» аз нав созмон дода шуд ва дигар он радиостансияи давлатӣ маҳсуб намешуд. Акнун рӯзноманигорони радио имконият доштанд, ки нуқтаи назари шахсии худ ё редаксияро иброз доранд. Албатта, ин дигаргунӣ бесабаб набуд, зеро агар радиои давлатӣ зидди ягон кишвар тарғибот барад, пас ин мавқеи расмии ИМА нисбати он мамлакат дониста мешуд. Дар сурати бурдани чунин тарғибот аз радиои ғайридавлатӣ ҷавобгарии он аз дӯши Ҳукумати ИМА бардошта мешуд.

Бо дигар шудани мақоми радио лаҳни радио дурушт гардида, тарғибот рушод сурат мегирифт. Воқеан, бо дигар шудани мақоми радио тағйироти куллие дар вазифаҳои аслии тарғиботии он ба вуқӯъ наомадааст. Ва чун қабл радио аз ҷониби давлат маблағгузорӣ мешавад. Чӣ хеле, ки аз сомонаи худи ин расона бармеояд: «Садои Америка» як ҷузъи Оҷонсии давлатии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) мебошад, ки аз ҷониби  Конгресси ИМА маблағгузорӣ мешавад.[46]

Ҳукумати Шӯравӣ барои пешгирии тарғиботи Радиои «Садои Америка» ба мавҷзании барномаҳои русӣ ва дигар забонҳои халқҳои СССР шурӯъ кард. Дар ҳамин ҳол солҳои 1970 — 1980 -ум мавҷзанӣ чандон шунидани барномаҳои радиоро халалдор намекард.

 Солҳои 1990-1998 барномаҳои Радиои «Садои Америка» ба забони русӣ аз соати 22:00 то соати 24:00 пахш мешуд. Мавзӯи барномаҳо инъикоси амиқи масъалаҳои барои ИМА муҳим буд, ки паҳншавии демократия, волоияти қонун, ҳуқуқи инсон, мубориза алайҳи фасод, терроризм ва низоъҳои қавмиро фаро мегирифтанд.

Соли 2006, ҳаҷми пахши барномаҳо ба Русия 3 соат дар як рӯз (аз он 1 соат такрори барномаҳои дирӯза) буд. Ҳамчунин як барномаи нимсоатаи телевизионӣ бо забони русӣ ба қисмати аврупоии Русия тавассути моҳвора пахш карда мешуд. Ҳамзамон, бинобар тағйири сиёсати ИМА нисбати баъзе кишварҳо пахши барномаҳои «Садои Америка» барои Албания, Босния, Македония, Сербия кам карда шуданд ва пахши барномаҳо бо забонҳои ҳиндӣ, хорватӣ, туркӣ, тайиландӣ, булғорӣ, юнонӣ ва гурҷӣ комилан қатъ карда шуд. Маблағҳои сарфашуда барои пахши барномаҳо ба кишварҳои Шарқи Наздик равона гардид. Аз ҷумла, мавқеи Телевизиони «Садои Америка» бо забони форсӣ мустаҳкам шуд, Радиои «Фардо», ки барои бурдани тарғибот ба Эрон ихтисос дода шудааст, барои таҳияи сомонааш маблағгузории иловагӣ дарёфт кард. Шабакаи телевизионии «Алҳурра» ба пахши шабонарӯзӣ гузаронида шуд, барномаҳои «Садои Америка» барои Афғонистон тавсеа ёфтанд.

27 июли соли 2008 бахши русии «Садои Америка» пахши барномаҳояшро қатъ кард ва пурра ба Интернет пайваст. Дар натиҷа дар ин шуъба аз 44 нафар корманд 21 нафарашон ихтисор шуданд.

Телевизиони «Садои Америка» аз соли 1984 барнома пахш мекунад. Бахши русии телевизиони мазкур аз соли 2000-ум фаъолият дорад.

 Солҳои 2005-2007-ум дар қатори барномаи ҳафтаинаи телевизионии «Окно в мир» рӯзҳои корӣ пахши барномаи нимсоатаи хабарии «Объектив» роҳандозӣ шуд.  Аз моҳи октябри соли 2014 бошад, лоиҳаи муштараки бахши русии «Садои Америка» ва Радиои «Свобода» — Телевизиони «Настоящее время» (Current Time) бо забони русӣ оғоз гардид. Моҳи октябри соли 2016 пахши барномаи нави телевизионии яксоатаи ҳаррӯзаи «Настоящее время. Америка» (Current Time. America) аз студияҳои «Садои Америка» дар Вашингтон ва Ню-Йорк шурӯъ шуд.[47] 

Бояд гуфт, ки бурдани тарғибот ба Русия яке аз афзалиятҳои «Садои Америка» маҳсуб мешавад. Масалан, соли 2019 барои фаъолияти бахши русии «Садои Америка» («Голос Америки») 9,08 миллион доллар ҷудо шуда буд. 

Дар давраи директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-глобалӣ будани Ҷон Лансинг (2015-2019) соли 2017-ум шабакаи сомонаҳои «Полиграф» ва «Фактограф» ба забони русӣ сохта шуданд, ки ҳадафашон аксуламал ба дезинформатсия дар ВАО-и Россия мебошад.[48]

         «Садои Америка» ба ғайр аз забони форсӣ бо забонҳои дарӣ, пашту, урду ва курдӣ низ барнома дорад. Ҳоло дар Осиёи Марказӣ Радиои «Садои Америка» танҳо ба забони ӯзбекӣ барои Ӯзбекистон барнома пахш мекунад.  Дар бахши ӯзбекии «Садои Америка» Ҷавдат Сайҳон мудир аст. Ӯ зодаи Туркия буда, факултаи муҳандисии Донишгоҳи давлатии Истанбул, риштаи наворбардории магистратураи Донишгоҳи Америкаро дар Вашингтон хатм кардааст ва аз соли 1985 дар соҳаи радиову телевизион фаъолият мекунад.[49]

 «Садои Америка» ҳеҷ гоҳ ва махсус ба забони тоҷикӣ барнома пахш накардааст. Вале дар солҳои 2000-ум дар Тоҷикистон мухбири бахши форсии «Садои Америка» Аҳмадшоҳи Комил ва духтари ӯ Шаҳноз Комилзода, мухбири Радиои «Фардо» (2002-2008) фаъолият карда, аз офиси душанбегии Радиои «Озодӣ» гузориш медоданд.

            Оҷонсии давлатии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) дар амалӣ кардани фаъолияташ аз мафҳуми «як ташкилот — расонаҳои зиёд» истифода мекунад. Масалан, Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» ва «Садои Америка» дар пахши барномаҳо ба ҳамдигар ҳамкорӣ мекунад, то ки ахбор, агрегатҳои иттилоотӣ, шабакаҳои тақсимшуда ва сарчашмаҳои дигар якҷоя истифода шаванд. Ҳамин аст, хабари як расона агар мувофиқ бошад, ҳатман дар расонаҳои дигари ин шабакаҳо пахш мешаванд. 

Миқдори забонҳои пахши барнома ва миқдори соатҳои эфирӣ ба ҳар як забон, вобаста аз афзалиятҳои Ҳукумати Иёлоти Муттаҳида ва вазъияти ҷаҳон тағйир меёбад. Дар соли 2001, тибқи хабарномаи Бюрои байналмилалии пахши телевизионӣ (IBB) «Садои Америка» ба 53 забон, аз ҷумла, 12 телевизион пахш карда мешуд. Масалан, дар моҳи июли соли 2007, «Садои Америка» 30 дақиқа пахши ҳаррӯзаро дар Радиои Сомалӣ илова кард.Агар кишвар ба ҳадафҳои ИМА мувофиқ бошад, пахши барномаҳо ба он қатъ мегардад ё коҳиш дода мешавад. Агар ба мисли Эрон ин кишварҳо ба сиёсати ИМА мухолифат кунанд, дастгоҳи тарғиботии ин абарқудрат ва яккатоз ҳаматарафа нисбати онҳо ҷанги иттилоотии густурдаро ба роҳ мемонад. 

27-уми сентябри соли 2019 бахши испании «Садои Америка» пахши барномаи ҳафтаинаи чандрасонаии 30-дақиқагии «Венесуэла 360»-ро дар бораи рӯйдодҳои ҷорӣ ба забони испанӣ оғоз кард. Барнома мусоҳиба ва таҳлили муфассали хабарҳоро дар бар гирифта, ба мавзӯъҳое мисли сиёсати ИМА дар минтақа, амиқтар шудани буҳрони гуманитарӣ ва иҷтимоӣ, инчунин мушкилоти иқтисодӣ, масоили гурезаҳои Венесуэла ва роҳҳои ояндаи кишвар бахшида мешавад.[50]

Барномаи телевизионии «Венесуэла 360», ки барои платформаҳои чандрасонаӣ мутобиқ карда шудааст, дорои аҷзои интерактивӣ буда, барои ҷалби тамошобинон дар Венесуэла ва гирифтани маълумот дар бораи мавзӯъҳо ва ғояҳои ояндаи барнома пешбинӣ шудааст.

Пахши барномаи нав аз студияи ба тозагӣ таъмирёфта дар дафтари «Садои Америка» дар Вашингтон, округи Колумбия оғоз гардид. Муҷрии барнома рӯзноманигорони собиқадори бахши испанӣ Наталӣ Салас Гуайтеро ва Каролина Валладарес мебошанд. Дар барнома мухбирони «Садои Америка» аз ИМА ва кишварҳои Америкаи Лотинӣ низ иштирок мекунанд. Барнома дар сайти http://www.voanoticias.com тавассути пахши моҳворавӣ ва шарикони расонаҳои Испания дар Венесуэла дастрас аст.

Пахши барномаҳои форсии Радиои «Садои Америка» соли 1979, бо дигар шудани сохти давлатдорӣ дар Эрон оғоз гардидааст. Ҳоло барои Эрон Телевизиони «Садои Америка 365» (VOA 365) шабонарӯзӣ барнома пахш мекунад. Муҳтавои он тавассути шабакаи моҳворавӣ, радио, сомона (www.ir.voanews.com) ва шабакаҳои иҷтимоӣ дастрасанд.[51]

Аз 24 соати барномаҳои шабонарӯзии форсӣ 6 соат барномаҳои аслӣ ва боқимонда такрор мебошанд. Аз ҷумла, дар як шабонарӯз 9 барномаи хабарӣ пахш мешавад. Ҳамчунин маҷаллаҳои гуногуни ҳафтаина пешкаши муштариён мегарданд. Масалан, барномаи  «Соати шаҳрванд» барои ифшои ришвахӯрӣ ва қонуншиканиҳо дар Ҳукумати Эрон  бахшида шудааст. Дар мизи гирди «Шоҳмот» масоили сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоии Эрон мавриди мубоҳисаи коршиносон қарор мегирад.  Барномаи «Саҳифаи охир» бошад, таҳқиқоти журналистӣ аст, ки фасоди муассисаҳои Эронро дар ҳама сатҳҳои ҷомеа фош мекунад.

«Садои Америка 365» ҳамчунин аз телевизионҳои CNN, ABC News, National Geographic TV ва Channel Smithsonian барномаҳои ҷолибро харида, ба форсӣ пахш мекунад. Дар ҳамин ҳол барномаҳои асосӣ ҳадафи тарғиботӣ доранд.

15-уми ноябри соли 2019 Ҳукумати Эрон дар бораи ду маротиба болоравии нархи бензин ва бо ҳисса фурӯхтани он хабар дод, ки сабаби норозигиҳо дар 29 вилоят (остон) ва беш аз сад шаҳру минтақа дар саросари ин кишвар гардид. Эътирозгарон ба кӯчаву майдонҳо баромаданд ва баъзеҳо мағозаву бонкҳоро оташ заданд. Дар натиҷаи шикасти муқовимати эътирозгарон аз ҷониби пулис ва Сипоҳи посдорони инқилоби исломии Эрон  тайи як ҳафта садҳо нафар куштаву ҳазорҳо нафар боздошт шуданд.

Ҳодисаи мазкур тайи як моҳи пажӯҳиши мо аз мавзӯи асосӣ ва меҳварии Радиои «Фардо» ва Телевизиони «Садои Америка 365» ва шабакаҳои иҷтимоии расонаҳои мазкур буд. Аз ҷумла, 30. 11. 2019 дар барномаи ахбори телевизион (соати 15:00 ба вақти Душанбе) хабарнигор Руё Маликӣ такя ба иттилои Созмони Авфи байналмилал гузориш дод, ки 161 нафар қурбонии ин эътироз аст, вале дар асл шумораи кушташудагон бештар мебошад[52].

«Дар Инстаграм навиштанд, ки беш аз 365 нафар кушта шуда, зиёда аз 7 ҳазор нафар боздошт шуданд», гуфт хабарнигор.

Баъди ин назари коршинос оид ба беназирии тазоҳурот нисбат ба эътирозҳои солҳои пеш муқоиса карда шуд. Ӯ гуфт, ки ҳамаи эътирозҳои Шарқи Наздик як мабнои иқтисодӣ доранд. 

Соати 15:15 дақиқа, пас аз тафсири рӯзномаҳои Эрон ахбори Радиои «Фардо» аз Прага пахш шуд. Дар аввал дар бораи ду моҳи эътироз дар Ироқ, кушта шудани 354 нафар ва захмӣ гардидани 8 ҳазор нафари дигар хабар дода шуд. 

Одил Маҳдӣ, сарвазири Ироқ истеъфои худро ба порлумон пешниҳод кардааст. «Истеъфои нахуствазир воқеан ҳам, метавонад барои ором шудани кишвар мусоидат намояд», — гуфт як коршинос.

Сипас дар бораи вокунишҳо дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва дар бораи эътирозҳои Эрон гузориш дода шуд.

Соати 15:30 дақиқа барномаи таҳлилии яксоата оғоз гардид. Дар оғоз иттилои Созмони «Авфи байналмилал» дар бораи кушта шудани 161 нафар такроран садо дод.  Гуфта шуд, ки нархи бензин якбора 3 маротиба қимат шуда, аз 1 ҳазор ба 3 ҳазор риёл расидааст, ки боиси эътирозҳо гардид.

Сипас хабари ОИ Ассошиэйтед Пресс дар бораи баробар шудани 1 доллар ба 30 ҳазор риёл пахш шуд. 

Дар чашмандозе ба он чӣ, ки тайи ду ҳафта гузашт, садои роҳбарияти Эрон садо дод: «Хориҷиҳо пул харҷ карданд, то ин ҳаракатро анҷом диҳанд. Ин ҳаракат ба василаи мардум нобуд карда шуд», — гуфт Алии Ҳоманаӣ.

  «Кадом мардум?», — гуфт мурҷии барнома. Ӯ ҳар як сухани Алии Ҳоманаиро шунавонида, интиқод мекард. «То хостаҳои мардум амалӣ нашавад, эътироз аз байн намеравад», — гуфт барандаи барнома. Барномаи мазкур рӯзи дигар, соати 18:40 дақиқа такроран пахш шуд.

Қобили зикр аст, ки нимаи дуюми моҳи ноябр ва нимаи аввали моҳи декабри соли 2019 дар аксари барномаҳои «Садои Америка 365» сухан оид ба тазоҳурот мерафт. Ҳатто 02.12.2019 дар барномаи хабарҳои варзишӣ (соати 7:00) масъалаи эътирозҳо баррасӣ гардида, боз саркӯб шудани мардум, кушта шудани онҳо, қатъи Интернет бардошта шуд. 4-уми декабр бошад, (соати 9:15 дақиқа) гузориши Шаҳриёри Сиёмӣ дар бораи кушта шудани кӯдакону наврасон дар эътирозҳои Эрон пахш шуд. Дар ин бора Эҳсони Меҳробӣ низ гузориш дод. Ин мавзӯъ қаблан ҳам садо дода буд.  Дарвоқеъ, аксари расонаҳои ИМА ба аудиторияи худ танҳо ҳамон хабареро пахш мекунанд, ки ба манфиати худашон аст.[53]  

Баъзан дар ин барномаҳо рӯйирост масъалаи сарнагун кардани сохти мавҷудаи давлати Эрон бардошта мешавад. Масалан, 05.12.2019 (Соати 9:00) як нафар зан аз Эрон дар гирдиҳамоии эътирозӣ шиор мепартофт: “Нест бод режими фашистии мазҳабӣ дар Эрон!» Ҳамин суханон боз соати 9:32 дақиқа такроран садо доданд. 

            «Садои Америка» аз соли 1959 омӯзиши забони англисиро тавассути радио ба роҳ мондааст. Соли 2014 бо афзоиши барномаҳо бахши алоҳидаи омӯзиши забони англисӣ таъсис дода шуд ва ҳоло он сарчашмаи мултимедиявии ахбори «Садои Америка» барои омӯзандагони забони англисӣ дар тамоми ҷаҳон мебошад.[54]

Барномаҳои аудиоӣ ва видео бо субтитрҳо — «Забони англисӣ дар як дақиқа», «Забони англисӣ дар филмҳо», «Грамматикаи рӯзонаи ТВ» ва «Омӯзиши забони англисӣ» бо истифода аз луғат барои навҷавонон, матнҳои онлайнӣ, MP3 ва подкастҳо ба муштариён имкон медиҳанд, ки хонанд, гӯш кунанд ва забони англисии амрикоиро омӯзанд. Барномаҳои забони англисӣ дар сомонаи https://learningenglish.voanews.com/ инчунин дар радио ва моҳвора пахш мешаванд ва дар youtube.com/voalearningenglish, facebook.com/voalearningenglish ва twitter.com/voalearnenglish дастрасанд.

Ба иттилои масъулин шумораи муштариёни «Садои Америка» солҳои охир рӯ ба афзоиш дорад. Масалан, дар соли молиявии 2019 муштариёни ҳарҳафтаинаи «Садои Америка» 5.7 миллион нафар афзоиш ёфта, шумораи аудиторияи глобалии ҳарҳафтаинаи он 280,9 миллион нафарро ташкил дод. Муштариёни «Садои Америка», ки аз бузургтарин панҷ шабакаи Оҷонсии ВАО-и глобалии ИМА (USAGM) мебошад, дар тӯли панҷ соли охир муттасил густариш ёфтааст.

Афзоиши назаррас дар Мексика (5,2 млн. ё 7.3%), Афғонистон (4,3 млн. ё 35,1%), Покистон (3 млн. ё 2,2%), Зимбабве (2.4 млн. ё 28.6 %) ва Малавӣ (2.4 млн. ё 21.6 %) ба қайд гирифта шуд. Вале дар Индонезияи сераҳолӣ шумораи муштариён 8,7 млн. ё 6,8% ва Нигерия 1,2 млн. ё 1,8% кам шуд. Дар ҳамин ҳол дар Индонезия, бо вуҷуди аз даст додани аудиторияи телевизионӣ, муштариёни расонаҳои рақамии «Садои Америка» аз соли 2016 ба ин ҷониб қариб 600 фоиз афзоиш ёфтааст.

«Афзоиши аудиторияи мо инъикоси умеди мардум ба ахбори беғараз ва мустақил аст», — гуфта буд директори собиқи «Садои Америка» Аманда Беннетт. «Ман аз он ифтихор дорам, ки «Садои Америка» ҳамчун намуна барои матбуоти озод дар тамоми ҷаҳон хизмат мекунад.»[55]

Роҳбари USAGM Майкл Пак 1-уми июли соли 2020 ба ҷои Аманда Беннетт, ки баъди аз вазифаашон барканор шудани роҳбарони расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ моҳи июн истеъфо дода буд, Элез Биберайро, ки солҳои тӯлонӣ дар шабакаҳои пахши хориҷӣ фаъолият кардааст, иҷрокунандаи вазифаи директори «Садои Америка» таъйин намуд.[56] Элез Биберай аз соли 2006 мудири бахши аврупоии «Садои Америка» буд. Ӯ дараҷаи доктори илмҳои сиёсиро дар Донишгоҳи Колумбия гирифтааст.

Моҳи декабри соли 2020 президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Майкл Пак Роберт Рейлиро директори радио ва телевизиони «Садои Америка» таъйин карда буд. Баъди сари қудрат омадани президент Ҷо Байден дастнишини ӯ раҳбари USAGM Келу Чао Роберт Рейлиро бо ҷонишинаш Элизабет Роббинс аз вазифаашон сабукдӯш кард ва мудири умури ахбори ин ширкат Иоланда Лопесро иҷрокунандаи вазифаи директори радио ва телевизиони «Садои Америка» таъйин намуд.[57]

«Садои Америка» яке аз расонаҳои асосии тарғиботии ИМА маҳсуб гардида солҳои охир буҷаи он афзуда истодааст. Масалан, агар дар соли 2018 буҷаи он 199,8 млн. долларро ташкил дода бошад, пас дар соли 2021 буҷаи «Садои Америка» 252 млн. доллар муқаррар карда шудааст. Ҳоло радио ва телевизиони «Садои Америка» ба 47 забон барнома пахш карда, 278 миллион нафар муштарӣ дорад. Дар расонаи мазкур 961 нафар фаъолият доранд.

РАДИОИ «АВРУПОИ ОЗОД»/РАДИОИ «ОЗОДӢ»

Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» — расонаи хабарӣ аст, ки бо сармоягузории Конгресси ИМА тавассути Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) фаъолият мекунад. Ба гуфтаи маъмурияти РАО/РО мақомоти давлатии ИМА, аз ҷумла USAGM, ҳақ надоранд, ба мазмуни гузоришҳои он дахолат кунанд. Рисолати РАО/РО пешбурди арзишу ниҳодҳои демократӣ ва ҳуқуқи инсон аз роҳи бозтоби воқеаҳо дар кишварҳоест, ки он ҷо расонаҳои озод аз ҷониби ҳукумат манъ гашта ё ниҳодина нашудаанд. Кормандони РАО/РО барои мардуми чунин кишварҳо хабарҳои озод ва баҳси ошкоро фароҳам меоранд, ки бисёриҳо дар ин кишварҳо ба онҳо дастрасӣ надоранд. РАО/РО талош мекунад, ки ба баландтарин меъёрҳои журналистикаи объективӣ ҷавобгӯ бошад ва хабару маълумотро бе тарс аз фишор ё талоши таъсиррасонӣ пешкаш бикунад.[58]

Ба қавли маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» он аз лиҳози касбӣ озод буда, бо 27 забон барнома пахш мекунад ва ҳар ҳафта беш аз 41,1 миллион нафарро дар 23 кишвари ҷаҳон, аз ҷумла Русияву Украина ва Эрону Афғонистон фаро мегирад. Буҷаи солонаи РАО/РО дар соли 2021 117,4 миллион доллар буд ва дар он дар аввали сол 623 нафар кор мекарданд.

Таърихи пайдоиши Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз соли 1949 оғоз мегирад. Соли 1949 Раёсати марказии кашшофии ИМА Корпоратсияи «Европаи озод» (Fre Europe Ink)-ро таъсис дод. Ҳадафи корпоратсияи мазкур радиошунавонӣ ба ҷамоҳири сотсиалистии Аврупои Шарқӣ буд.

4 июли соли 1950 радиои мазкур пахши барномаҳои 30 дақиқагиро барои Чехословакия, 14 июл барои Руминия, 4 август барои Венгрия ва Полша, 11 август барои Булғористон  оғоз намуд[59]. Нависандаи рус Александр Горянин аз қавли собиқадорони Радиои «Аврупои озод» мегӯяд: «аввалин барномаҳои радио дар Ню-Йорк ба лентаи магнитофон сабт гардида, аз он ҷо ба Германия, ба минтақаи ишғоли Америка барои пахш фиристода мешуданд».[60] Танҳо соли 1952 дар шаҳри Мюнхен бинои пахши барномаҳои радио сохта шуд.

Соли 1951 Раёсати марказии кашшофии ИМА барои Иттиҳоди Шӯравӣ Корпоратсияи «Комитети Радиои «Озодӣ» (Radio Liberty Committee Ink)-ро таъсис дод. Аз 1 марти соли 1953 Радиои «Освобождение» (озодшавӣ) барои Иттиҳоди Шӯравӣ пахши барномаҳоро шурӯъ кард.[61] Моҳи майи соли 1959 радио номашро ба «Радио Свобода» иваз намуд.

Радиои «Аврупои озод» нахуст барномаҳояшро аз шаҳри Берлин пахш карда, баъд ба шаҳри Мюнхен кӯчонида шуд. Феълан идораи Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» дар шаҳри Прагаи Чехия ҷойгир аст. Он вақт ҳардуи ин радиостансияҳоро Конгресси ИМА аз тариқи Раёсати марказии кашшофӣ (РМК) маблағгузорӣ мекард.

     Аллен Даллес (1883-1969), ки солҳои 1953 — 1961 вазифаи директори Раёсати марказии кашшофии ИМА-ро ба уҳда дошт, дар вақташ оид ба мубориза бар зидди Иттиҳоди Шӯравӣ тавассути ҷанги иттилоотӣ чунин гуфта буд: «Мо ҳар он чизе, ки дорем – тилло, иқтидори моддиро барои фиребдиҳӣ ва аҳмақ кардани одамон равона мекунем ва бо ин бенизомиро ҷорӣ карда, арзишҳои онҳоро номаълум ба тақаллубӣ иваз менамоем ва маҷбур мекунем, ки онҳо ба ин арзишҳо бовар бикунанд…».[62]

25 январи соли 1971 сенатори республикачӣ К. П. Кейс дар ҷаласаи комиссияи корҳои хориҷии Конгресси ИМА бо изҳороти ҳангомавӣ маърӯза кард. Кейс аз ҷумла гуфт: «… Қисми асосии буҷаи Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ», яъне ҳамасола беш аз 30 миллион доллар, бевосита аз ҷониби Раёсати маркази кашшофӣ маблағгузорӣ мешавад. Конгресс ягон вақт дар тақсими фонди эҳтиёҷоти Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» иштирок накардааст, агарчи дар 20 соли охир барои радиоҳои зикргардида аз фондҳои ҳукуматӣ садҳо миллион доллар харҷ шудааст».[63]

Изҳороти мазкур боиси таъсиси комиссияи тафтишотии конгресс оид ба фаъолияти радиоҳои номбурда гардид. Пас аз таҳқиқ комиссия ба хулоса омад, ки гуфтаҳои сенатор Кейс ҳақиқат доранд ва минбаъд маблағгузории Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» ба таври кушода сурат бигирад. 

Соли 1971 пас аз моҷаро дар конгресси ИМА вобаста ба маблағгузории пинҳонии Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ»  Раёсати марказии кашшофӣ расман аз ширкат ва роҳбарӣ  дар фаъолияти радиоҳои номбурда дур карда шуд ва  вазифаи маблағгузорию назорати фаъолияти радиоҳои номбурда ба уҳдаи Шӯрои байналхалқии радиошунавонии ИМА (аз моҳи августи соли 2018 Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ) вогузор гардид.

1-уми октябри соли 1976 бо тасмими Шӯрои идораи радиошунавонӣ ҳар ду корпоратсия муттаҳид гардида, номи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ (RFE, RL, Ink)-ро гирифт.[64] Олег Туманов, собиқ сармуҳаррири бахши русии Радиои «Озодӣ», ки 20 сол дар радио фаъолият кардааст, соли 1989 дар як мусоҳибааш ба хабарнигори рӯзномаи «Правда» гуфтааст, ки «Радиои «Озодӣ» чӣ тавре ки пеш буд, ҳамон хел радиостансияи ҷосусию тарғиботӣ боқӣ монд».[65]

«Тарғиб ба хориҷа бояд ҳамчун олоти ҷанг истифода шавад»-гуфта буд дар вақташ роҳбари разведкаи стратегии ИМА Уилям Донован. «Радиостансияҳои «Озодӣ» ва «Аврупои озод»-ро Раёсати марказии кашшофӣ таъсис дод, то зери боми онҳо тарғиб, тахрибкорӣ ва ҷосусиро муттаҳид бикунад».[66]

Яке аз ҳадафҳои радиоҳои мазкур таъсиррасонӣ ба тафаккури шунавандаҳо буду ҳаст. Раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон, доктори улуми фалсафа С. Ятимов дар мақолаи худ «Шуури ҷамъиятӣ ва амнияти ҷамъиятӣ» шаклгирии шуури рӯзмараро ба ВАО иртибот дода, мегӯяд, ки

«… дар структураи шуури рӯзмарра, ҳамакнун беш аз пеш ҷузъиёти хориҷӣ, бегона қувват мегирад. Аз бозе ки асбобе бо номи радио, баъдан телевизион, ҳамакнун васоити ахбор ва алоқаи электронӣ пайдо гаштааст, шаклгирии ҷузъиёти шуури рӯзмарра мансуб ба ононест, ки аз маблағҳои ҳангуфти нафту газ ва ононе, ки аз ин хазинаҳо дар ҳар шакл бархӯрдоранд, инчунин имконоти ба ҳамин монанд вобастагӣ доранд».[67]

Бояд гуфт, ки солҳои аввали таъсисёбӣ ҳанӯз Радиои «Озодшавӣ» аз ҷиҳати техникӣ ва пахши барномаҳо чандон пурқудрат набуд. Ба қавли собиқ президенти Радиои «Аврупои озод», Радиои «Озодӣ» Сиг Михелсон моҳи марти соли 1954 Радиои «Озодӣ» («Озодшавӣ») аз 6 шӯъба иборат буда, дар як шабонарӯз 7 соат барнома ба 11 забон пахш мекард.[68]

Оғози пахши барномаҳоро ба забони ӯзбекӣ 15 март ва забони тоҷикӣ 15 ё 18 марти соли 1953 медонанд. Вале мантиқан гуфтаҳои Музаффар Орифӣ, ки пахши барномаҳо ба забони тоҷикӣ соли 1954 шуруъ шудааст, саҳеҳтар аст.

Собиқадори Радиои  «Озодӣ» Музаффар Орифӣ (Маркиел Даниэл), ки аз соли 1977 то соли 1995 мудири бахши тоҷикӣ буд, дар суҳбат бо муаллифи ин сатрҳо соли 1998 ёдовар шуд, ки соли 1954 Радиои «Озодшавӣ» аз шаҳри Мюнхени Олмон ба забони тоҷикӣ ҳафтае 3 маротиба 5-дақиқагӣ барнома пахш мекард. Он вақт шуъбаи алоҳидаи тоҷикӣ  вуҷуд надошт ва барномаҳо бо забони тоҷикӣ  дар шуъбаи ӯзбекӣ таҳия мешуданд. Соли 1956 шуъбаҳоеро, ки барои ҷамоҳири Осиёи Марказӣ барнома таҳия мекарданд, муттаҳид намуданд ва як редаксияи «Туркистон»-ро таъсис доданд. Он вақт ҳаҷми барномаҳои тоҷикӣ 10 дақиқа гардида, ҳафтае 3 маротиба садо медоданд.

Ёдовар мешавем, ки аввали соли 1971 пас аз изҳороти сенатор Кейс дар Конгресси ИМА ҷомеаи ҷаҳонӣ дар бораи ба Раёсати марказии кашшофӣ тааллуқ доштани Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» огоҳ шуд. Баъдан комисияи конгресс масъалаи мазкурро таҳқиқ намуда, гуфтаҳои Кейсро собит намуд. 17 январи соли 1972 сенатор Фулбрайт ба унвони президенти ИМА Р. Никсон меморандум фиристод. Дар он аз ҷумла, омадааст: «Бо суханони дигар радиостансияҳои «Аврупои Озод» ва «Озодӣ» як қисми системаи дурӯғу фиреб, системаи сӯиқасдҳо буд, ки барои гумроҳ кардани на танҳо мардуми Америка, балки ҳар касе, ки онҳоро омодаи шунидан бошад, равона шудааст».[69]

Имрӯз ҳам сиёсати Радиои «Озодӣ»-ро президент ва Конгресси ИМА муайян мекунанд. Масалан, аввали соли 2006 Соҷида Ҷахфарова (Мирзо), мудири вақти бахши ӯзбекии Радиои «Озодӣ» ба роҳбари Ҳаракати Ӯзбекистон Б. Чориев гуфтааст, ки сиёсати радиоро президенти Америка Ҷорч Буш ва аъзои Конгресси ИМА муайян мекунанд.[70]

Бояд гуфт, ки ҷанги тарғиботии 40-солаи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» барабас нарафтааст. Соли 1991 яке аз кишварҳои абарқудрати ҷаҳон — СССР аз байн рафта, кишварҳои сотсиалистии дунё рӯ ба ҷомеаи сармоя оварданд. Нависандаи рус Александ Горянин дар таназзули системаи коммунистӣ саҳми Радиои «Озодӣ»-ро қайд кардааст.[71]

Албатта, идомаи фаъолияти Радиои «Аврупои озод/Радиои «Озодӣ» баъди барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ беҳуда нест. Александр Горянин мегӯяд: «Тасдиқ карда наметавонам, ки Америка радиоро барои мо ва дар бораи мо танҳо аз рӯи муҳаббати бародарона ба мо нигоҳ медошта бошад. Америкаро ба ин пеш аз ҳама манфиати худ водор мекунад».[72]

Аз соли 1995 ба ин ҷониб офиси барномасозӣ ва пахши барномаҳои РАО/РО дар шаҳри Прагаи Ҷумҳурии Чех ҷойгир аст.

Ба қавли маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» феълан миссияи радио чун 70 сол қабл қариб дигар нашудааст. Тарғиби арзишу институтҳои демократӣ тавассути пахши ахбори воқеӣ ва идеяҳо миссияи Радиои «Аврупои озод», Радиои «Озодӣ» маҳсуб мешавад. Аз Осиёи Марказӣ то уқёнуси Ором, аз баҳри Балтик то баҳри Сиёҳ, аз Россия то халиҷи Форс мамлакатҳо бо сохторҳои автократӣ, поймол кардани ҳуқуқи инсон, муноқишаҳои этникию динӣ ва бо назорати шадиди васоити ахбори умум дар муборизаанд. Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» барои кумаки аҳолии ин манотиқи бузург тавассути тарғиби арзишҳои демократӣ, бозори озоди иқтисодӣ таъсис ёфтааст, гуфта мешавад дар муаррифиномаи радио.  

Дар муаррифиномаи мазкур ҳадафҳои РАО/РО бо назардошти таҷрибаи 50-солаи фаъолият чунин арзёбӣ мешавад:  

якум, радиостансия ахбори воқеӣ, маводи таҳлилӣ ва баҳсноки масоили дохиливу берунӣ, ки барои таҳкими демократия ва дигаргунсозиҳои бозорӣ зарур аст, пахш мекунад;

дуввум, радиостансия ба таҳкими асосҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ тавассути тарғиби арзишҳои демократӣ мусоидат менамояд;

сеюм, радиостансия ба барҳам задани оштинопазирии этникию динӣ саҳм гирифта, дар ҳамдигарфаҳмии ҳамаи табақаҳои ҷомеа мусоидат мекунад;

чаҳорум, радиостансия барои васоити ахбори оммаи маҳаллӣ намуна буда, барои онҳо барномаҳои таълимӣ ташкил мекунад ва бо ин васила ба баланд бардоштани сатҳи профессионалию озодии васоити ахбори оммаи маҳалӣ мусоидат менамояд. Ҳамчунин радио ба қадри имкон бо васоити ахбори оммаи маҳалӣ робитаҳои ҳамкорӣ муқаррар мекунад;

панҷум, радиостансия ба таҳкими равобати кишварҳои минтақаи пахши барномаҳояш бо мамолики рушди демократия, яъне мамолики тараққикардаи Ғарб мусоидат менамояд.

Дар як суҳбати ихтисосӣ моҳи апрели соли 2010 президенти вақти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Ҷеф Гедмин ба сармуҳаррири рӯзномаи «Миллат» Адолати Мирзо дар бораи ҳадафҳои ин расонаи америкоӣ чунин гуфта буд: «Бисёриҳо бар ин назаранд, ки Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ» дар фурӯпошии низоми коммунистӣ дар Аврупои шарқиву Иттиҳоди Шӯравӣ кумаки калоне расондааст. Вале ман мехоҳам бигӯям, ки мо ҳозир ҳам ҳамон нақшеро мебозем, ки қаблан бозидаем. Он ҳам кумак ба расонаҳои озоду мустақил дар кишварҳоест, ки то ҳанӯз аз расонаҳои озоду мустақил баҳрабардории комил намекунанд. Бинобар ин, ҳанӯз ҳам вазифаи асосии мо кумак ба ҷараёни озоди маълумот, иттилоот, хабар, баҳси озодии назарҳо мебошад, яъне бигзор мардуми озод, имкони озоди интихоби ҳукуматро дошта бошад».[73]

Пас аз он ки аксари кишварҳои сотсиалистии Аврупои Шарқӣ, ба қавле «демократӣ» шуда, узви блоки ҳарбии НАТО гардиданд, Радиои «Аврупои озод»/Радиои «озодӣ» пахши барномаҳояшро барои ин кишварҳо қатъ кард. Аз ҷумла, соли 1993 бахши маҷорӣ, соли 1997 умури лаҳистонӣ, соли 2002 бахши чехӣ, ки аз соли 1995 бо ҳамкории Радиои ҷамъиятии Чехия барнома пахш мекард, фаъолияташонро қатъ карданд. Баъдан, соли 2004 пахши барномаҳо ба Эстония, Латвия, Литва, Словакия, Булғористон ва соли 2008 ба Руминия хотима дода шуданд.

Бояд зикр кард, ки Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» пас аз пошхӯрии давлатҳои сотсиалистии Аврупо сиёсати худро чандон тағйир надод. Аз ҷумла, моҳи январи соли 1994 РАО/РО барои қаламрави собиқ Югославия пахши барномаҳояшро шурӯъ кард. Ҳамчунин барои тақвияти тарғибот 30 октябри соли 1998 ду бахши нави радио, бахши форсӣ барои Эрон ва Радиои «Садои Ироқ» ба забони арабӣ ба фаъолият шурӯъ карданд. Соли 2015 Радиои «Садои Ироқ» бо Радиои «Сава», ки ба Идораи пахши Шарқи Наздик тааллуқ дорад, муттаҳид карда шуд.  Моҳи декабри соли 2002 бахши форсӣ муштаракан бо Радиои «Садои Америка» барои Эрон Радиои «Фардо»-ро таъсис доданд. Аввали соли 2002 Радиои «Озодӣ» барои дастгирии нерӯҳои низомии ИМА пахши барномаҳояшро барои Афғонистон шурӯъ кард. Ҳамчунин 3 апрели соли 2002 бахши нави Радиои «Озодӣ» барои Кавкази Шимолӣ ба забонҳои аварӣ, чеченӣ, черкасӣ ва русӣ пахши барномаҳояшро оғоз намуд. Соли 2016 бошад, пахши барномаҳо ба забонҳои аварӣ ва черкесӣ қатъ карда шуданд, вале пахши барномаҳо ба забони чеченӣ идома дорад.

 15 январи соли 2010 РАО/РО пахши барномаҳояшро ба шимолу ғарби Покистон алорағми исломиҳои ифротӣ ба лаҳчаҳои забони пашту бо номи Радиои «Машъал» оғоз кард.

Бо дигар шудани вазъи сиёсӣ дар дохили кишварҳо РАО/РО пахши барномаҳояшро моҳи январи соли 2019 ба Руминия ва Булғористон, моҳи сентябри соли 2020 ба Маҷористон аз нав оғоз кард.

Соли 2014, баъди бо раъйдиҳии умумихалқӣ ба ҳайати Федератсияи Россия дохил шудани нимҷазираи Қрим бахши украинии РАО/РО ба пахши барномаҳои махсус ба забонҳои тотории қримӣ, русӣ ва украинӣ шурӯъ кард.  Ҳамчунин шуъбаи украинӣ баъдан пахши барномаҳои махсусро барои шарқи Украина — Донбасси ҷудоихоҳ оғоз кард. Дар солҳои 2016-2019 Радиои «Озодӣ» барои аҳолии Кавкази Шимолӣ, Поволжеи миёна ва шимолу ғарби Россия сомонаҳо таъсис дод.[74]

Бояд гуфт, ки Радиои «Озодӣ» нерӯи асосиашро барои бурдани ҷанги иттилоотӣ нисбати Русия равона кардааст. Масалан, ба маълумоти Newsru.com соли 2006 Радиои «Озодӣ» дар Федератсияи Русия 60 корманди штатӣ ва қариб 200 мухбири ғайриштатӣ дошт[75]. Соли 2019 бошад, дар ҳудуди Русия 100 мухбири штатӣ ва қариб 200 мухбири ғайриштатии радио кор мекарданд.

14-уми октябри соли 2014 Радиои «Озодӣ» дар ҳамкорӣ бо «Садои Амрико» барномаи нимсоатаи ҳаррӯзаи телевизионии«Настоящее время»ро бо сомонаи currenttime.tv. ба забони русӣ таъсис дод. Барномаи нимсоатаи ахбори ҳаррӯзаи он тавассути моҳвора ва шабакаи онлайнӣ пешниҳод мегардад[76]. Моҳи октябри соли 2016 лоиҳа тавсеа ёфта, ба шабакаи телевизиони рақамӣ табдил ёфт. 7-уми феврали соли 2017 бошад, он расман ҳамчун шабакаи телевизонӣ пахши шабонарӯзии барномаҳояшро оғоз намуд. Ҳоло телевизиони «Настоящее время» ба 26 кишвар барнома пахш мекунад. Барномаҳои он тавассути кабел, моҳвора ва платформаҳои рақамӣ ба забони русӣ дастрасанд.  Аз ҷумла, маводи ин шабака дар сомонаи https://www.currenttime.tv/ пахш мешавад. Редаксияи Телевизиони «Настоящее Время» дар шаҳри Прага, пойтахти Ҷумҳурии Чех ҷойгир аст. Хабарнигорони он аз Русия, Украина, Қазоқистон, Озорбойҷон, Беларус, Гурҷистон, Қирғизистон,[77] Тоҷикистон ва мамолики дигар хабару гузориш медиҳанд.

Моҳи декабри соли 2017 Вазорати адлияи Россия РАО/РО ва 8 лоиҳаи русии он, моҳи ноябри соли 2019 бошад, лоиҳаи «Север реалии»-ро ҳамчун «агенти хориҷӣ» сабти ном кард.

Воқеан, моҳи июли соли 2018 Додгоҳи ноҳияи Твери шаҳри Маскав  лоиҳаи «Настоящее Время»-и Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ»-ро барои пешниҳод накардани маълумоти молиявӣ ҳамчун агенти хориҷӣ аз рӯи моддаи 19.7.5-2  Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии ФР ба 100 ҳазор рубл ҷарима кард. Роҳбарияти РАО/РО ҳукми додгоҳро ноадолатона медонад.[78]

Президенти Русия Владимир Путин моҳи феврали соли 2021 қонунеро имзо кард, ки ҳаҷми ҷарима барои нақзи қонуни “агенти хориҷӣ”-ро муайян мекунад. Ба қавли Радиои «Озодӣ» ин қонунест, ки матбуот ва фаълони ҳуқуқро ҳадаф қарор медиҳаду ба ин хотир бо интиқоду эътирозҳои ҷамъиятӣ рӯбарӯ шудааст, барои шахсони инфиродӣ ҷаримаро дар ҳаҷми 2500 рубл ($33.5) ва созмонҳо 500 ҳазор рубл ($6,720) муқаррар мекунад.[79]

Қонуни Русия дар бораи “агенти хориҷӣ” соли 2012 қабул гардида, чандин бор таҳрир шуд. Ин қонун аз созмонҳое, ки бо кумаки хориҷӣ фаъолият мекунанд, тақозо мекунад, ки худро ба унвони “агенти хориҷӣ” сабти ном кунанд. Бар асоси таҳрирҳои нави ин қонун бахши русии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», ва идораҳои дигари марбут ба РАО/РО, аз ҷумла, ТВ «Настоящее время” ҳам “агенти хориҷӣ” номида шуданд. Мақомоти Русия гуфтанд, ки дар маҷмӯъ ҳаҷми ҷаримаи сохторҳои РАО/РО 1 миллион долларро ташкил хоҳад дод. РАО/РО ин ҷаримаҳоро “маъракаи аз ҷониби давлат сармоягузоришудаи маҷбуркунӣ ва тарс додан” номида, Департаменти давлатии ИМА “ғайри қобили таҳаммул” номидааст. Воқеан, чунин қонун дар ИМА ҳанӯз моҳи сентябри соли 1938 қабул шуда, Foreign Agents Registration Act (FARA) номида мешавад ва ҷазои сахттарро пешбинӣ кардааст. Масалан, то 10 ҳазор доллар ва ё 5 сол аз озодӣ маҳрум кардани шахсони воқеиро дар назар дорад. Тибқи санади дигар — параграфи 951, қисми 18-и Кодекси ИМА барои бе сабт фаъолият кардани агентҳои хориҷӣ онҳо то 10 сол аз озодӣ маҳрум карда мешаванд. Ин амал тибқи қонун дар Россия аз озодӣ маҳрум карданро то 2 сол дар назар дорад.

Дар изҳороти сенаторони демократ ва ҷумҳурихоҳон, ки 12-уми марти соли 2021 нашр шудааст, бад шудани муҳити расонаӣ пас аз қабули қонуни баҳсбарангези “агенти хориҷӣ” маҳкум шудааст.[80]

Дар изҳороти сенаторон омадааст, ки Оҷонсии танзими фаъолияти расонаҳо дар Русия 260 парванда алайҳи бахшҳои Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» барои дар матлабҳояшон нишонгузорӣ накардани навиштаи “агенти хориҷӣ” парванда боз кардааст. Дар ҳамин ҳолат Додгоҳи шаҳри Маскав барои ситонидани ҷарима ба маблағи наздики як миллион доллар дар 142 ҳолат қарор баровардааст.

6-уми апрели соли 2021 иҷрокунандаи вазифаи директори генералии USAGM Келу Чао бо котиби давлатии ИМА Энтонӣ Ҷ. Блинкен мулоқот кард. Дар ҷараёни мулоқот масъалаи Қонуни Русия дар бораи “агенти хориҷӣ” ва тибқи он ҷарима шудани расонаҳои зертобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Котиби давлатӣ Э. Блинкен изҳори пуштибонии қавии худро аз шабакаҳои ҷаҳонии USAGM, аз ҷумла Радиои «Аврупои озод» / Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод», «Садои Америка», Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик (MBN) ва Идораи пахши барномаҳо барои Куба (OCB) намуд.[81]

Тарғиботи Радиои «Озодӣ» вобаста аз сиёсати Ҳукумати ИМА тавсеа ё коҳиш меёбад. Масалан, агар соли 2001 22 редаксияи Радиои «Озодӣ» ба 26 забон барнома дошта бошанд, соли 2013 28 редаксияи радио ба 21 кишвари олам барнома пахш карда, дар шаҳри Прага ва 19 шӯъбаи он дар кишварҳои мухталиф 400 рӯзноманигори штатӣ ва 750 хабарнигор ифои вазифа менамуданд.[82]

Феълан бошад, Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз 23 редаксияи алоҳида иборат буда, дар онҳо 623 нафар корманди штатӣ фаъолият мекунанд. РАО/РО ба 27 забони дунё ҳафтае  беш аз 1200 соат барнома пахш мекунад ва он ҳафтае 41,1 миллион нафар муштарӣ дорад. Буҷаи РАО/РО дар соли 2021 117,4 миллион долларро ташкил медиҳад, ки ин нисбат ба буҷаи солҳои қаблӣ камтар аст. Масалан, буҷаи радиои мазкур дар соли 2017-118 миллион доллар, дар соли 2017 — 128 миллион доллар, дар соли 2019 — 124 миллиону 511 ҳазор доллар ва дар соли 2020 — 124,4 миллион доллар буд. 

Моҳи марти соли 2019 маъмурияти президенти вақти ИМА Доналд Трамп кам кардани маблағгузории Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ»-ро пешниҳод кард. Дар дархости худ ба буҷаи соли 2020 маъмурияти Трамп ба 22 фоиз коҳиш додани хароҷотро барои пахши расонаҳои хориҷӣ пешниҳод намуд. Тибқи пешниҳоди мазкур қатъ кардани фаъолияти бахши гурҷӣ, тотору бошқирдӣ ва «IdeL. Реалии» дар назар буд.  Аз рӯи пешниҳоди мазкур буҷаи умумии РАО/РО дар соли 2020 бояд 87 миллион долларро ташкил медод.[83] Вале конгрессменҳо буҷаи радиоро кам накарданд ва соли 2020 буҷаи РАО/РО 124,4 миллион доллар буд. 

Воқеан, дар арафаи тасдиқи буҷаи соли 2020 — 1 сентябри соли 2019 бахши нави Радиои «Озодӣ» — «Север.Реалии», ки ба Русия барнома пахш мекунад, ба фаъолият оғоз кард.[84]  Лоиҳаи «Север.Реалии» ба минтақаи Шимолу Ғарбии Федератсияи Русия нигаронида шудааст, ки он ҷо 9 субъекти федератсия ҷойгиранд. Аз ҷумла лоиҳаи мазкур барои сокинони шаҳрҳои Архангелск, Вологда, Воркута, Мурманск, Новгород, Петрозаводск, Калининград, Санкт-Петербург, Северодвинск, Сиктивкар ва Череповетс мавод пахш мекунад. 

Радиои «Озодӣ» дар фазои иттилоотии Тоҷикистон мавқеи муҳим дошта, аз нигоҳи фаннӣ, маблағгузорӣ ва пахши иттилоъ расонаҳои кишвар бо он рақобат карда наметавонанд. Ҳанӯз соли 2016 ҳафтаномаи «Нигоҳ» навишта буд, ки Радиои «Озодӣ» «дар пахши бисёррасонаӣ муваффақтарин маҳсуб мешавад. Буҷаи солонаи «Озодӣ» (1 миллиону 603 ҳазор доллари ИМА дар соли 2014. Ҷ.М.) аз буҷаи умумии «Ховар», «Озодагон», Ожонси «Азия плюс», «Авеста» ва «Тоҷнюс» 4 маротиба (!) зиёдтар асту ба истилоҳи иқтисодӣ ин расона беш аз 70 дарсади бозори истеҳсолу паҳн кардани ахбори Тоҷикистонро зери контрол дорад».[85]

Ҷадвали маблағгузории умури Осиёи Марказии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» барои солҳои 2017-2021 барои кишварҳои алоҳида ба  доллари ИМА[86]

Кишварҳо	Соли 2017	Соли 2018	Соли 2019	Соли 2020	Соли 2021 (маблағи дархостшуда)
Қазоқистон	$ 1,714 ҳазор	$ 2,046 ҳазор	$1,803 ҳазор	$1,633 ҳазор	$1,152 ҳазор
Қирғизистон	$ 2,087 ҳазор	$2,677 ҳазор	$2,283    ҳазор	$2,206    ҳазор	$1,638 ҳазор
Тоҷикистон	$ 1,775 ҳазор	$ 2,134 ҳазор	$2,089 ҳазор	$1,976 ҳазор	$1,264 ҳазор
Туркманистон	$ 743 ҳазор	$ 713  ҳазор	$ 829  ҳазор	$ 809 ҳазор	$ 659 ҳазор
Ӯзбекистон	$ 1,656 ҳазор	$ 2,134 ҳазор	$1,842 ҳазор	$ 1,552  ҳазор	$ 1,544  ҳазор
Умумӣ	$ 7, 975 ҳазор	$ 9, 314 ҳазор	$8,846 ҳазор	$8,176 ҳазор	$6,257  ҳазор

Бояд гуфт, ки аксаран ҳангоми тасдиқи буҷа дар Конгресси ИМА барои расонаҳои тарғиботии ҷаҳонӣ аз маблағи дархостшуда бештар маблағ ҷудо карда мешавад. Масалан, соли 2019 барои умури Осиёи Марказии Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» 6 млн. 657 ҳазор доллар дархост шуда буд, вале дар асл 8,846 ҳазор доллар ҷудо гардид. Аз ҷумла, барои бахши тоҷикӣ соли 2019 1 млн. 483 ҳазор доллар дархост шуд, вале дар асл 2,089 ҳазор доллар ҷудо карда шуд. Дар ҷадвали зер ин амалро метавон дар муқоиса дид.

Маблағгузории дархостшуда ва воқеии умури Осиёи Марказии Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» барои соли 2019 ба  доллари ИМА

Кишварҳо	Соли 2019 (Маблағи дархостшуда)	Соли 2019 (Маблағи воқеан ҷудошуда)
Қазоқистон	$1 млн. 463 ҳазор	$1,803 ҳазор
Қирғизистон	$1 млн. 742 ҳазор	$2,283    ҳазор
Тоҷикистон	$1 млн. 483 ҳазор	$2,089 ҳазор
Туркманистон	$617 ҳазор	$ 829 ҳазор
Ӯзбекистон	$1 млн. 483 ҳазор	$1,842 ҳазор
Умумӣ	$6 млн. 657 ҳазор	$8,846 ҳазор

Воқеан, амали аз маблағи дархостшуда бештар ҷудо шудани маблағ дар худи РАО/РО озодӣ низ ба мушоҳида мерасад. Масалан, тибқи ҳисобот оид ба буҷаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ солҳои охир РАО/РО чунин маблағгузорӣ шудааст:[87]

Соли 2019	Соли 2020	Соли 2021 (дархост)
$ 124,511	$ 125,306	$ 87,261

Дар ҳамин ҳол барои РАО/РО соли 2021 ба ҷои 87 миллиону 261 ҳазор доллари дархостшуда 117 миллиону 400 ҳазор доллар ҷудо карда шудааст, ки ин нисбат ба соли 2020 ҳамагӣ 7 миллиону 906 ҳазор доллар кам мебошад.

Ҳамин коҳиш додани маблағгузорӣ аз ҷониби маъмурияти президенти вақт Доналд Трамп, ки барои мубориза ба коррупсия ва самаранок истифода шудани маблағи андозсупорандагони ИМА равона шуда буд, ба баъзе мансабдорони РАО/РО мақбул набуд ва онҳо пайти интиқом меҷустанд.

Аз ҷумла, шӯрои таҳририяи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» (RFE/RL 30 декабри соли 2020 бо ирсоли як номаи эътирозӣ ба Сенат ва Конгресси ИМА, роҳбари Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) Майкл Пакро ба «истиқлолрабоӣ» гунаҳкор кард. 

9 январи соли 2021 бошад, Радиои «Озодӣ» матлаберо бо унвони «Панҷ мудири собиқи Радиои Озодӣ ба Ҷо Байден нома фиристодаанд» нашр кард. Дар номае, ки рӯзи 8-уми январ ба президенти нави ИМА фиристода шудааст, мудирони собиқи Радиои «Озодӣ» гуфтаанд, амалкардҳои шахсӣ ва сиёсии Майкл Пак, роҳбари USAGM «барои бор кардани ранги идеологӣ дар барномаҳо ва таҳти назорати сахти ҳукуматӣ қарор додани расонаҳои байналмилалии Амрико равона шудааст ва эътибору самараи онҳоро зери хатар мегузорад.”[88] Дар ин матлаб ному насаби ин 5 нафар мудири собиқ зикр нашудааст.

Қобили зикр аст, ки кам ё зиёд шудани ҳаҷми барномаҳои РАО/РО аз сиёсати ИМА нисбат ба ин ё он кишвар вобаста аст. Масалан, соли 2020 радиои мазкур ҳафтае 1511 соату 8 дақиқа барнома пахш мекард. Дар соли 2021 бинобар коҳиш додани барномаҳо ба баъзе забонҳо пахши барномаҳо ҳафтае 1,232 соату 10 дақиқа ба нақша гирифта шудааст. Ин нишондиҳанда вобаста ба сиёсати пешгирифтаи Ҳукумати ИМА метавонад кам ё зиёд гардад. Дар ҳамин ҳол пахши барномаҳо ба забони тоҷикӣ чанд соли охир тағйир наёфта, ҳафтае 42 соатро ташкил медиҳад.  Аз ҷумла, барномаҳо ба забони тоҷикӣ ҳар рӯз 6 соат буда, аз соати 6-и субҳ то 9-и субҳ ва аз соати 19 то 22-и шаб пахш мешаванд. Дар ҳамин ҳол барномаҳои шомгоҳӣ асл буда, субҳи рӯзи дигар онҳо такрор мешаванд.

РАО/РО нисбат ба Тоҷикистон ба кишварҳои ҳамсояи мо бештар барнома пахш мекунад. Масалан, ба забони туркманӣ солҳои 2019 ва 2020 ҳафтае 56 соат барнома пахш мешуд. Дар соли 2021 низ ин нишондиҳанда ба нақша гирифта шудааст. Ба забони қирғизӣ бошад, соли 2019 ҳафтае 68 соату 58 дақиқа барнома пахш мешуд. Соли 2020 ин рақам ба 69 соат расид ва соли 2021 низ ин нишондиҳанда ба нақша гирифта шудааст. РАО/РО ба забони ӯзбекӣ ҳафтае 168 соат барнома пахш мекунад, ки ин пахши шабонарӯзии барномаҳоро дар назар дорад. Радиои «Афғонистони озод» солҳои 2019 ва 2020 ба забонҳои дарӣ ва пашту ҳафтае 84 соат барнома пахш мекарданд. Дар соли 2021 низ ин рақам ба нақша гирифта шудааст. Ҳамчунин Радиои «Машъал» чун соли гузашта дар соли 2021 ба забони пашту ҳафтае 63 соат барнома пахш мекунад.[89]

ИМА барои бурдани ҷанги иттилоотӣ аз воситаҳои ҳозиразамони иртиботӣ истифода мекунад. Аз ҷумла, соли 2015 дар офиси пахши барномаҳои Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар Прага медиадепартаменти рақамӣ (DIGIM) таъсис дода шуд, ки ҳадафаш бурдани ҷанги иттилоотӣ дар шабакаҳои иҷтимоии   «ВКонтакте», «Одноклассники», «Facebook» ва «Twitter» мебошад. «Ба ин мақсад солона беш аз 15 миллион доллар ҷудо карда мешавад».[90]

Ретранслятсияи барномаҳои Радиои «Озодӣ» дар Эрон, Покистон, ҷамоҳири Белорус, Тоҷикистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон аз нигоҳи сиёсӣ иҷоза дода намешавад. Ҳукумати ин кишварҳо фаъолияти тарғиботии ин радиоро хуб дарк кардаанд ва барои пешгирии дигаргунсозии афкори мардум нисбати сохти давлат ба ин амал иҷоза намедиҳанд. Дар ҳамин ҳол барномаҳои радиои мазкурро дар зиёда аз 20 мамлакат бо мавҷи кӯтоҳ ва миёна шунидан мумкин аст.

Тарғибот ва дурӯғпароканиҳо нисбати системаи сотсиалистӣ водор кард, ки ин кишварҳо нисбати радиои мазкур дар баробари мавҷзанӣ чораҳои номатлуб андешанд. Масалан, соли 1981 бо фармоиши хадамоти амниятии Руминия дар идораи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар шаҳри Мюнхени Олмони Федеративӣ бомба тарконида шуд. Дар натиҷа 6 нафар захм бардошта, ба бино дар ҳаҷми 1 миллион доллар хисорот расид.[91]

Пас аз ҳамлаи террористии 11 сентябри соли 2001 дар Маркази савдои шаҳри Ню-Йорк Ҳукумати ИМА дар паи ба ҷои амн кӯчонидани РАО/РО шуд. Ҳамин тавр дар канори шаҳр, дар кӯчаи Vinohradska 159 махсус барои радио бинои нав сохта шуд ва соли 2009 РАО/РО баъди 13 соли фаъолият дар бинои собиқ Парламенти Чехия, дар маркази шаҳри Прага ба ин ҷо кӯчид.

Бояд гуфт, ки бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» дар солҳои роҳбарии Соҷидаи Мирзо сиёсати пахши барномаҳояшро нисбати Тоҷикистон дигар намуда, камтар дар мавзӯъҳои сиёсӣ ҳангомаҷӯӣ мекард. Вале мавзӯъҳоеро расонаӣ мекард, ки ба вайрон кардани ахлоқи ҷомеа равона шудаанд. Масалан, расонаи мазкур солҳои охир мавзӯи ҳамҷинсгароёнро дар Тоҷикистон бардошта, онро як амали табиӣ ва маъмулӣ арзёбӣ мекунад.  Аз ҷумла, танҳо дар моҳҳои октябру ноябри соли 2017 дар Радиои «Озодӣ» оид ба ин мавзӯъ 4 матлаб пахш шудааст (Ду ҷинс дар як ҷисм – зиндагии дугонаи Сапеда:/ RFE/RL. 2017. —  [Манбаи электронӣ]- URL: https://www.ozodi.org/a/life-of-a-bisexual-in-tajikistan-/28864914.html (Санаи муроҷиат: 20.11.2017), Интиқоди Тоҷикистон барои таҳияи феҳрасти ҳамҷинсгароён:/ RFE/RL. 2017. — [Манбаи электронӣ]-   URL: https://www.ozodi.org/a/28857565.html (Санаи муроҷиат: 16.11.2017), Ҳамҷинсгароён дар феҳристи «гурӯҳҳои осебпазир»-и Тоҷикистон:/ RFE/RL. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/homosexual-in-tajikistan/28799575.html (Санаи муроҷиат: 17.10.2017), Human Rights First: Тоҷикистон набояд ба Чеченистони дуюм табдил шавад:/ RFE/RL. 2017. — [Манбаи электронӣ]- URL: https://www.ozodi.org/a/28803825.html (Санаи муроҷиат: 19.10.2017)). Ин амал ҳоло ҳам идома дорад. Аз ҷумла, 27 феврали соли 2021 сомонаи РО маводи навбатии худро бо номи «Даҳҳо ҳамҷинсгаро дар Тоҷикистон «муҳтоҷи кумаки башарӣ шудаанд» ба табъ расонид. Аз ҷумла, дар ин матлаб чунин омадааст:

«Пандемияи коронавирус дар соли 2020 ба ҷомеаи ҳамҷинсгароён дар Тоҷикистон таъсири ҷиддӣ гузошта, 24 нафари онҳо дархости ёрии башарӣ ва ғизо кардаанд.»[92] Дар ин бора дар гузориши нави ILGA-Europe, ки 600 созмонро аз кишварҳои Аврупову Осиёи Марказӣ муттаҳид мекунад, зикр шудааст.

Ақаллиятҳои ҷинсӣ дар ҷомеаи суннатии Тоҷикистон «аз афроди осебпазир» ба шумор мераванд ва, аз ин рӯ, аз ифшои ҳуввияти худ меҳаросанд ва танҳо ба созмонҳои ҳомии ҳуқуқ аз рӯзгори худ мегӯянд.

Бино ба мушоҳидаи муаллифони гузориши ILGA-Europe, соли 2020 дар Тоҷикистон ҳимоят аз ҳуқуқи ақаллиятҳои ҷинсӣ дар шабакаҳо бештар шудааст. Як намунааш Амирани 17-сола аст, ки тавассути саҳифааш дар Инстаграм ба дифоъ аз ҳуқуқи занон ва ҳамҷинсгароён суҳбатҳо кардааст.

Як модератори дигар, ки номашро фош намекунад, моҳе як бор дар Инстаграм аз мушкилоти ин гурӯҳ дар Тоҷикистон барномаҳо таҳия мекунад.

Гузоришгарони ILGA-Europe мегӯянд, дар Тоҷикистон моҳи феврали соли гузашта як гурӯҳи корӣ таъсис шуд, ки бояд бо таҳияи тарҳи қонуни зидди табъиз машғул мегардид ва ба он мутахассисони Омбудсмен, Вазорати адлия ва аъзои порлумон шомил шуданд. Тарҳи аввалин моҳи марти соли 2020 таҳия шуд, ки як бахшаш ҳимояти ҳуқуқи ақаллиятҳои ҷинсиро ҳам дар бар мегирифт, вале боздошта шуд. Тарҳи қонуни мазкур бо тавсияҳои Созмони Милал ва созмонҳои дигари ҳомии ҳуқуқи инсон бояд таҳия шавад, гуфта мешавад дар ин матлаби радио.

Ҳадаф аз пахши ин матлаб ба арзишҳои сунатии ҷомеаи Тоҷикистон латма зада, тафаккури хонандаҳоро нисбат ба ин амали зишт нарм кардан аст.

Кормандони Радиои «Озодӣ» дар баробари пахши барномаҳо оид ба ҳамҷинсгароён дар Тоҷикистон ва тарғиби ин амали номатлуб дар ҷомеа, боз ба мавзӯъҳои дигаре даст мезананд, ки ба вайрон кардани ахлоқи наврасон равона шудааст. Аз ҷумла, моҳи январи соли 2013 сомонаи Радиои «Озодӣ» видеоеро пахш кард, ки гӯё дар телефонҳои мобилии наврасон гардон будааст. Дар ин навори 21-дақиқагӣ ду ҷавон бо муносибати маҳрамона машғуланд, ки гӯё дар ҳоҷатхонаи мактаби рақами № 44-и шаҳри Душанбе наворбардорӣ шудааст.

Баъди пахши ин навор маъмурият ва омӯзгорони мактаби рақами 44-и шаҳри Душанбе ба дафтари Радиои «Озодӣ» номае ирсол намуда, бӯҳтон будани онро баён намуданд. Дар номаи мазкур аз ҷумла чунин омадааст:

«Пас аз муоинаи наворҳо муайян гардид, ки наворҳои сабтгардида на ба хонандагони мактабу сокинони маҳалла ва на ба хоҷатхонаи мактаби № 44 тааллуқ надорад ва нисбат додани ин амалҳои номатлуби бӯҳтонангез тӯҳмати маҳз мебошад ва асоси воқеӣ надоранд».[93]

Сафаралӣ Нуруллоев, директори мактаби мазкур дар суҳбат бо хабарнигори Радиои «Озодӣ» гуфтааст, ки нашри ин матлаб боиси он мегардад, ки волидайн пас аз хатми синфи 9 монеи идомаи таҳсили духтаронашон мешаванд.

Маъмурияти Радиои «Озодӣ» ин иштибоҳи худро дарк карда, аз ҳайати омӯзгорон ва кормандони мактаби миёнаи рақами № 44 узр пурсид.

Ба иддаои муассис ва сардабири сомонаи «Ахбор” Мирзои Салимпур Радиои «Озодӣ» баъзан хабари сомонаи ӯро истифода мекунад, вале сарчашмаи онро зикр намекунад. Масалан, Сомонаи «Ахбор” 2-юми ноябри соли 2017 хабареро бо суроғаи http://akhbor.com/-p4016-120.htm пахш кард, ки дар асоси нусхаи барқияи телефонии Кумитаи дини Тоҷикистон бо имзои муовини аввали раиси ин кумита Алибег Бегназаров таҳия гардида буд. Дар он аз идораҳои тобеи ин ниҳод талаб мешуд, то дар зарфи 15 рӯз ходимони динро, ки дар хориҷ таҳсил кардаанд, аз мақомҳояшон озод карда, ба ҷои онҳо «шахсони арзанда”-ро интихоб кунанд. Баъдан хабари мазкур дар сомонаи бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» пахш шуд ва ба гуфтаи Мирзои Салимпур он аз сомонаи «Ахбор” гирифта шудааст, вале манбаъ зикр нашудааст: «Бо он ки тамоми матлаби «Озодӣ” тақрибан рӯйбардор аз гузориши сомонаи «Ахбор” буд, дастандаркорони «Озодӣ” овардани исми манбаъро комилан сарфи назар карданд».[94]

Воқеан, дар РАО/РО ҳангоми бурдани тарғибот ба манфиатҳои ИМА вайрон кардани усулҳои асосии фаъолияти журналистӣ ва одоби рӯзноманигорӣ ба назар мерасад. Аз ҷумла, моҳи майи соли 2019 директори Агентии иттилоот ва коммуникатсияи оммавии (АИКО) Ҷумҳурии Ӯзбекистон Комил Алламҷонов аз усули кории бахши ӯзбекии «Радиои Озодӣ» изҳори нигаронӣ кард. К. Алламҷонов Радиои «Озодлик»-ро дар гузаронидани маъракаи иттилоотии манфӣ зидди роҳбарияти АИКО бо дастгирии 48 аккаунти қалбакӣ айбдор кард. Ӯ дар як навиштаи худ дар сафиҳаи Фейсбук фаъолияти «Озодлик»-ро маҳкум карда, усули кори радиоро хилофи меъёрҳои пазируфтаи одоби рӯзноманигорӣ номид. Маводҳое, ки дар саҳифаҳои сомонаи «Озодлик» нашр шудаанд, аксар вақт беэътимод ва ғаразноканд, гуфтааст К. Алламҷонов. Дар миёнаи моҳи августи соли 2019 бошад, АИКО «Озодлик»-ро бо кӯшиши паст задани эътибори Алламҷонов бо нашри як иқтибос аз мусоҳиба бо мансабдор, ки боиси тавзеҳи зиёди манфӣ дар Интернет шуд, айбдор кард.

Моҳи сентябри соли 2019 директори иҷроияи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Ҷон Лэнсинг ба изҳороти К. Алламҷонов вокуниш нишон дод. Ҷон Лэнсинг қайд кард, ки USAGM ҳама иттиҳомот дар бораи вайрон кардани ахлоқи рӯзноманигориро ҷиддӣ қабул мекунад, ғаразнок будани ягон хадамот ё рӯзноманигори Радиои «Озодӣ»-ро иҷозат намедиҳад ё сафед намекунад.[95]

Дар ҳамин ҳол, 3 сентябри соли 2019 Ҷеймӣ Флай, президенти РАО/РО дар Твиттер гуфт, ки рӯзноманигорони хадамоти Радиои «Озодӣ» дар Осиёи Марказӣ зери фишори шадиди мақомоти кишварҳои ҳузурашон қарор доранд. «Онҳоро хадамоти амният таъқиб мекунанд, мавриди ҳамлаи афроди ҷонибдори мақомот қарор мегиранд ва дар як қатор кишварҳо ба онҳо дастрасӣ ба иттилоот манъ карда шудааст ва онҳо маҷбуранд аз хориҷ кор кунанд.»[96]

Гуфтаҳои мазкур як навъ сафед кардани ин амали номатлуб аст. Агар рӯзноманигорон зери таъқибу фишоранд, пас бояд дурӯғ гӯянд ё беғараз набошанд?! Журналистон бояд дар ҳама ҳолат беғаразона фаъолият бикунанд. Дар шарҳи твити худ Ҷ. Флай изҳор дошт, ки Радиои «Озодӣ» ба фишор ва кӯшишҳои «қатъ кардани фаъолияти беғаразонаи рӯзноманигорӣ» дода намешавад.

Воқеан ҳам, РАО/РО маводеро пахш мекунад, ки дар дохили кишварҳо сонсур карда мешаванд ва ё умуман расонаҳои маҳаллӣ пахш намекунанд. Масалан, шоми 5 апрели соли 2020 Радиои Озодӣ бо такя ба чанд манбаъ хабар дод, ки пас аз фавти марди 60-сола аз деҳаи Қӯрғончаи ҷамоати Ҳаёти Нав дар бемористони ноҳияи Ҷаббор Расулови Тоҷикистон 11 корманди он таҳти карантин гирифта шуданд.[97]  Наздикони беморе, ки рӯзи 31-уми март бо ташхиси илтиҳоби шуш ё пневмония фавтид, эътироф кардаанд, ки ӯ аз Қирғизистон баргашта буд. Ин хабар дар сомонаҳои Радиои Озодӣ зиёда аз 5 миллион бор хонда шудааст.

Намояндагони ниҳодҳои тандурустии Тоҷикистон он замон дар нишастҳои таъҷилии хабарӣ дар Душанбе ва Хуҷанд хабари бо коронавирус рабт доштани ин рӯйдодро рад карданд. 9-уми апрели соли 2020 сармухаррири ҳафтаномаи СССР хабари мазкурро иғво ва ҳангомаи Радиои «Озодӣ» номид: «Озодӣ» бе ягон факту далел, бе ягон суҳбати расмӣ ва ҳатто бе ифшо кардани номи майит навишт, ки дар вилояти Суғд марди солхӯрдае аз бемории коронавирус фавтид.[98]

Мақомоти тандурустии вилояти Суғд, бо гузашти тақрибан як сол аз рӯ задани COVID-19, гузориши Радиои «Озоди»-ро дар бораи нахустин ҳолати ошкоршудаи эҳтимолии ин сироят дар як ноҳияи ҳаммарзи Қирғизистон тасдиқ карданд. Фаррух Мақсудзода, сардори Раёсати тандурустии вилояти Суғд дар нишасти хабарии 17 феврали соли 2021 гуфт, нахустин ҳолатҳои гирифторӣ ба COVID-19 дар шимоли кишвар даҳ адад будаанд: “Бори аввал дар охири моҳи апрел 7 ҳолат дар ноҳияи Ҷаббор Расулов ва 3 мавриди дигар дар шаҳру ноҳияҳои Хуҷанд ва Бобоҷон Ғафуров ба қайд гирифта шуд.”[99]

Мақсудзода ба саволи рӯзноманигорон, ки чаро масъулон он вақт ин хабари расонаҳоро тасдиқ накарданд, чунин посух дод: “Аввалин маротиба дар ноҳияи Ҷаббор Расулов мо сокинонро бо нишонаҳои бемории коронавируси COVID-19 дар беморхонаи сироятии шаҳри Хуҷанд бистарӣ кардем. Он вақт мо ташхисгоҳи коронавирус надоштем ва тестҳоро ба Душанбе фиристодем, ки ҷавобаш мусбат баромад.”

Он вақт мақомот фавти шаҳрванди 60-соларо тасдиқ карданд, вале гуфтанд, ки ӯ на аз COVID-19, балки аз бемории пневмония ё илтиҳоби шуш фавтидааст. Бибихонум Дарвешзода, сухангӯи вақти Вазорати тандурустии ва ҳифзи иҷтимоии Тоҷикистон рӯзи 6-уми апрели соли 2020 гуфт, ки сокини 60-солаи ноҳияи Ҷаббор Расулов қабл аз марг аз ташхиси коронавирус гузашта буд ва нишонҳои ин вирус дар ӯ тасдиқ нашуд. Ҳамзамон мақомоти тандурустии ҷумҳурӣ ва вилоят тасдиқ карда буданд, ки 13 кормандони беморхонаи ноҳияи Ҷаббор Расулов, ки бо ин бемор сару кор доштанд, фавран карантин шуданд.

Маъруфҷон Ҳоҷибоев, муовини сардори раёсати тандурустии вилояти Суғд дар нишасти хабарии 6 апрели соли 2020 дар шаҳри Хуҷанд гуфта буд: «Дар онҳо илтиҳоби болои роҳи шуш ошкор гардида, 2 нафар ҳарорат доштанд, ки ҳоло паст шудааст. Дар ҳоли ҳозир дар вилояти Суғд ягон нафар гирифтори коронавирус ба қайд гирифта нашудааст.»

Он раддияҳо ва кашолкорӣ дар эътирофи мавҷудияти коронавирус дар Тоҷикистон ҳоло тавре асоснок карда мешаванд, ки мақсади ҳукумат пешгирӣ аз ангехта шудани воҳима ва ҳифзи эътидол буд. Аммо масъулияти ҳуқуқии пинҳон доштани маълумоте, ки ба саломатӣ ва ҳаёти одамон таҳдид мекунад, то ҳол баррасӣ нагаштааст. Ҳамчунин рӯшан нест, кӣ ва кадом ниҳод ба махфӣ кардани ин маълумот дастур додааст, менависад сомонаи Радиои «Озодӣ».[100]

Қобили зикр аст, ки мухбирони бахшҳои гуногуни РАО/РО баъзан ҳангоми фаъолияти журналистӣ дар кишварҳои пахши барнома мавриди лату кӯб қарор мегиранд ё таҳдиди муҷозот мешаванд. Аз ҷумла, 4-уми марти соли 2021 дар маҳаллаи 33-юми шаҳри Душанбе, дар нуқтаи фурӯши сӯзишвории «Соро Ойл» ҳангоми таҳияи гузориш дар бораи афзоиши нархи сӯзишворӣ дар Тоҷикистон, хабарнигорони Радиои Озодӣ – Муллораҷаб Юсуфӣ ва Шаҳло Абдуллоева – ҳадафи ҳамла ва зарбу лат қарор гирифтанд.[101]

Хабарнигорон гуфтанд, дар ҳоле ки онҳо назари як ронандаро ба гарон шудани нархи газу бензин мепурсиданд, як корманди ширкати «Соро Ойл» қатъи наворгириро талаб кард ва наворбардор Шаҳло Абдуллоеваро ба зарб тела дода, пеши камераи наворбардориро гирифт.

Вақте Муллораҷаб Юсуфӣ аз ин амал эътироз намуда, хостааст, ки саҳнаро телефонӣ ба навор гирад, ин мард ҳамла намуда ба ҷоғи ӯ мушт задааст.

Корманди нуқтаи сӯзишворӣ гуфтааст, ки бе ризояти роҳбарият хабанигорон ҳақ надоранд, идораи онҳо ва назарашонро сабт кунанд.

Муллораҷаб Юсуфӣ мегӯяд, ки дар аввал мо низ гапи ӯро пазируфтем ва нуқтаи сӯзишвориро ба навор нагирифтем. Чанд ронанда дар наздикии он буданд ва аз гаронии нархи бензин шикоят доштанд. Мехостем, бо онҳо суҳбат кунем, ки монеи мо шуданд.

Ташхиси пизишкон нишон додааст, ки хабарнигори Радиои «Озодӣ Муллораҷаб Юсуфӣ» аз чапи рӯй осеб дидааст. Пизишкон ба ӯ дастур додаанд, ки бояд ду ҳафта табобат гирад. Қазияи мазкурро маъмурони милисаи ноҳияи Сино ба таҳқиқ гирифтаанд.

Президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Ҷеймӣ Флай ҳамла ба ду хабарнигори бахши тоҷикии радиоро дар Душанбе маҳкум кард. Ӯ5-уми марти соли 2021 дар изҳороте гуфт: «ҳамла ба ду хабарнигори мо дар Тоҷикистон, ки танҳо кори худро иҷро мекарданд, куллан ғайри қобили қабул аст.»[102]

Ҷеймӣ Флай афзуд, ки интизор дорем, пулиси Тоҷикистон ҳодисаро пурра тафтиш мекунад ва замонат медиҳад, ки ҳаққи хабарнигорон барои гузориш додани ошкоро ва бидуни монеа ҳоло ва дар оянда риоя шавад. Дар ҳамин ҳол, Раёсати корҳои дохилии шаҳри Душанбе рӯзи 5-уми март ба хабаргузории «Азия-Плюс» гуфтааст, шахси ҳамлаварро дастгир карданд.

Таъқиби хабарнигорони Радиои «Озодӣ» моҳи апрели соли 2020 дар Ҷумҳурии Қирғизистон низ рӯй дода буд. Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз мақомоти Қирғизистон хост, иддаоҳои як афсари собиқи хадамоти гумрукро таҳқиқ кунад, ки гуфтааст, раисаш ба ӯ амр додааст, “мурда ва ё зиндаи” хабарнигори Радиои «Озодӣ»-ро ба назди ӯ биёрад. Иддаоҳои Эмилбек Кимсанов дар як видеое дида мешавад, ки ҳамсараш Мария Заворотная рӯзи 10-уми апрел дар Фейсбук нашр кард, вале маълум нест, видео кай сабт шудааст.

Эмилбек Кимсанов дар ин навор мегӯяд, Раимбек Матраимов, муовини раиси Хадамоти гумруки Қирғизистон бо ирсоли шумораи телефонҳои Алӣ Токтагунов, хабарнигори Радиои «Озодӣ» ба ӯ чунин амр додааст.

Ҷеймӣ Флай, президенти РАО/РО 11-уми апрели соли 2020 бо нашри як баёнияи расмӣ гуфт, ки Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ҳар гуна таҳдид ба хабарнигоронашро ҷиддӣ мегирад. “Бадгӯиҳои мудавом ва таҳдид ба хабарнигорони Радиои «Озодӣ» аз тарафи Раимбек Матраимову шариконаш барои гузоришҳои таҳқиқотии мо шармовар аст. Ман аз мақомоти қирғиз даъват мекунам, масъулони ин корҳо барои чунин амалҳояшон ба ҷавобгарӣ кашида шаванд.”[103]

Алӣ Токтагунов раҳбари гурӯҳи гузоришгарони бахши қирғизии Радиои «Озодӣ» буд, ки ҳамроҳ бо Барномаи таҳқиқоти коррупсия ва ҷиноятҳои муташаккилона ва вебсайти қирғизии Клооп, гузориши фарогири таҳқиқотиеро нашр карданд, ки дар он роҳҳои ғайриқонунии берун бурдани пул аз Қирғизистон ифшо шудааст.

Дар моҳи апрели соли 2020 раиси бахши Қафқози Шимолии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Аслан Дукаев аз ҷониби раҳбари Чеченистон мавриди таҳдид қарор гирифт. Рамазон Қодиров замоне ки матлаби чолишбарангези РАО/РО дар бораи сиёсати кишоварзии мақомоти чечен дар замони коронавирусро баррасӣ мекард, А. Дукаевро таҳдид намуд. Дар як навори видеоие, ки рӯзи 1-уми апрел дар YouTube нашр шуд, Қодиров бо истифода аз алфози қабеҳ бо ишора ба исми муаллифи матлаб таҳдид кард, ки ӯро шадидан «муҷозот мекунад.»[104]

21-уми апрели соли 2020 президенти РАО/РО Ҷеймӣ Флай дар изҳороте гуфт, таҳдидҳои мустақими раҳбарони минтақавӣ ба журналистон ва таҳдиди ахир ба журналисти РАО/РО Аслан Дукаев дар замоне ки хонандаҳои мо назар ба ҳар вақти дигар бештар ба хабару иттилооти объективӣ эҳтиёҷ доранд, як тамоюли хатарнок мебошад.

Ҷеймӣ Флай ҳамчунин дар изҳороташ гуфт, ки бо вуҷуди таҳдид ба ҷони журналистон дар минтақа, РАО/РО мардуми Чеченистон ва дигар нуқоти Қафқози Шимолиро бо гузоришҳои қобили эътимод таъмин кардааст. Мақомоти Русия бояд уҳдадориҳои худро дар амри таъмини амнияту бехатарии журналистон ва хонаводаҳои онҳо, аз ҷумла афроде ба мисли Аслан Дукаев иҷро бикунанд.

Дар Ҷумҳурии Ӯзбекистон низ ҳузури хабарнигорони РАО/РО-ро хуш надоранд. Масалан, Умид Бобоматов, хабарнигори Радиои «Озодлик» – бахши ӯзбекии радиои мазкур дар Маскавро 4-уми июни соли 2019 баробари ба Тошканд расиданаш тавассути тайёраи хатсайри Маскав – Тошканд аз Ӯзбекистон хориҷ карда, ба Русия пас фиристоданд. Умид Бобоматов дар саҳифаи Фейсбукиаш ин қарори мақомоти Ӯзбекистонро ба фаъолияти касбии журналистиаш рабт дода, навишт: «Дар ҳоле ки афроди муттаҳам ба терроризму экстремизм ба кишвар бармегарданд, журналист ба як нафари хатарноктар табдил ёфтааст… Чунин ба назар мерасад, ки бархе намояндагони ҳукумат фақат ҳақиқати тарафи худро доранд…».[105] Воқеан, Умид Бобоматов, ки солҳои зиёде ба ҳайси хабарнигори Радиои «Озодлик» дар Маскав фаъолият дорад, зодаи ноҳияи Ашти Тоҷикистон мебошад.

Бояд гуфт, ки расонаҳои хориҷӣ бо баҳонаи густариши демократия дар ҷаҳон ба корҳои дохилии кишварҳои зери манфиаташон дахолат мекунанд. Масалан, 14 ноябри соли 2019 роҳбари комиссияи Думаи давлатии Федератсияи Русия оид ба таҳқиқи дахолати хориҷӣ, раиси кумита оид ба амният ва мубориза бо коррупсия Василий Пискарев гуфт, ки ташкилотҳои ҷамъиятии хориҷӣ ва васоити ахбори омма кӯшиш карданд, ки дар сиёсати дохилӣ дар 19 сохтори Федератсияи Русия, аз ҷумла дар Маскав ва Санкт-Петербург дахолат кунанд. «Чунин фаъолиятро 12 давлати Аврупо ва ИМА анҷом додаанд», — гуфтааст В. Пискарев.[106]

Қобили зикр аст, ки имрӯз Радиои «Озодӣ» аз технологияҳои иттилоотии муосир васеъ истифода мебарад ва дар Тоҷикистон дар пахши иттилоъ ҳамто ва рақиби арзанда надорад. Ба қавли мудири вақти бахши тоҷикии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Соҷидаи Мирзо (С. Ҷахфарова) миссия ё худ вазифаи аслии радио дар тӯли шаст сол тағйир наёфтааст. Ӯ мегӯяд: «… мо ҳоло аз фанновариҳои муосир бештар аз дигарон истифода мебарем ва метавонем миссияи худро тавасссути ин платформаҳо (Интернет, видео, телефонҳои мобил, телевизионҳои моҳворавӣ) низ анҷом бидиҳем. Вазъи мо имрӯз беҳтар аз дигар расонаҳои хабарии Тоҷикистон аст».[107]

Баъди барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ тарғиботи кишварҳои абарқудрати Ғарб ба давлатҳои соҳибистиқлоли миллӣ тавсеа ёфт. Аз ҷумла, баъди соҳибистиқлолияти Тоҷикистон пахши барномаҳои тоҷикии Радиои «Озодӣ» ба се соат ва баъдан ба шаш соат дар як рӯз расиданд.

Соли 2016 маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» барои боз ҳам тавсеа додани тарғибот ба кишварҳои Осиёи Марказӣ лоиҳаи наверо бо номи Умури ахбори Осиёи Марказӣ роҳандозӣ намуд.  Дар шуъбаи мазкур беш аз 10 нафар фаъолият мекунанд, ки ҳамашон донандаи забонҳои миллии кишварҳои Осиёи Марказӣ мебошанд. Умури мазкурро то (2 апрели соли 2019) директори бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» таъийин шуданаш журналисти тоҷик, Салими Аюбзод роҳбарӣ мекард.

            Умури номбурда ҳамарӯза дар сомонаи худ — www.centralasian.org  ахбор, акс ва маводи видеоии ройгонро нашр мекунад ва ба почтаи электронии обуначиён — журналистон ва ВАО-и Осиёи Марказӣ мефиристад. Дар ҳамин ҳол ВАО-и обуначӣ метавонад бе нишон додани сарчашмаи иттилоъ ва ё бо он маводи мазкурро озоду ройгон истифода барад. Маводи мазкур ба забонҳои қазоқӣ, қирғизӣ, ӯзбекӣ, тоҷикӣ ва русӣ барои кишварҳои Осиёи Марказӣ ба ғайр аз Туркманистон таҳия карда мешаванд.[108] Дар сомона бахши «Директ» — сервиси кушодаи рақамии маводҳои аудиовизуалӣ мавҷуд аст, ки барои телевизиону радио ва истифодаи рақамӣ пешбинӣ шудааст. Обуначиён худ метавонанд мустақиман маводи заруриашонро аз махзани «Директ» дастрас намоянд. Ба расонаҳои минтақа ҳақ дода мешавад, ки аз ин матлабҳо ба сурати комил ва ё ҷузъӣ истифода баранд. Бо дархости муштариён ба онҳо шакли аслии наворҳои видеоӣ низ фиристода мешавад. Дар сомонаи www.centralasian.org гуфта мешавад, ки ҳадафи лоиҳа мусоидат ба ҷамъоварӣ, пахши озоди иттилоъ ва кумак ба ВАО-и кишварҳои Осёи Марказӣ мебошад.

Маводи Радиои «Озодӣ»-ро ба ғайр аз сомонаи худи радио – http://www.ozodi.org боз дар шабакаҳои иҷтимоӣ ба мисли «Фейсбук», «Одноклассники», «Твиттер», «Ютуб» дастрас кардан мумкин аст. Дар сомона бошад, ба ғайр аз мутолиаи матнҳо маводи радиоро метавон гӯш кард ё тамошо намуд. Ҳамчунин ҳар рӯз аз соати 17 то 17:15 пахши мустақими хабарҳои рӯзи Тоҷикистону минтақа ва ҷаҳон аз «Ozodi TV» сурат мегирад.

13 январи соли 2021 мудири бахши тоҷикии РАО/РО Салими Аюбзод дар саҳифаи фейсбукии худ навишт, ки шумораи пайравони «Инстаграм»-и “Озодӣ” (https://www.instagram.com/radioiozodi/?hl=ru) ба 1 миллион нафар расид. Моҳи апрели соли 2020 бошад, саҳифаи «Ютуб»-и Радиои «Озодӣ» ин қулларо гузашта буд. Дар як соли охир 518 000 кас мухлиси ин сафиҳа шуданд. Видеоҳои он дар як сол 75 миллион бор дида шуда, 7 миллиарду 250 миллион бор ба муҳтавои саҳифа вокуниш кардаанд. Видеоҳои IGTV, яъне телевизиони ин сафиҳа 92 миллион бор дида шудаанд.

Бояд зикр кард, ки маводи Радиои «Озоди»-ро баъзе расонаҳои Тоҷикистон таблиғ мекунанд. Масалан, Сомонаи ОИ «Азия плюс» — news.tj ҳамарӯза сархати барномаҳои Радиои «Озодӣ»-ро бо унвони «Ахбори Радиои «Озодӣ»: Имрӯз дар Тоҷикистон ва ҷаҳон» анонс мекард.[109]

Ба ғайри ин Радиои «Имрӯз» чанд сол боз ҳар рӯзи корӣ аз соати 8:00 то соати 8:10 дақиқа рӯи мавҷи 107,4 FM ахбори Радиои «Озодӣ»-ро пахш мекунад.

Телевизиони СМТ бошад, чанд сол боз барномаи ахбори нимсоатиаи Телевизиони «Настоящее время»-ро пахш мекунад. Албатта, барои пахши матлаби Радиои «Озодӣ» ва Телевизиони «Настоящее время» ба онҳо аз ҷониби ин расонаҳо маблағи муайяне пардохта мешавад.

Бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» 29 декабри соли 2020 як маълумотномаеро чун ҳисобот аз фаъолияташ дар соли равон (2020) ба нашр расонида, навишт, ки пандемияи коронавирус масири кори Радиои «Озодӣ»-ро дар соли пурталотуми 2020 то андозае дигар карда, масъалаи саломатии одамон ба ҷойи аввал баромад.[110]

Радиои «Озодӣ» аз аввалин расонаҳои тоҷикӣ буд, ки аз моҳи январи соли 2020 хабарҳоро оид ба коронавирус ба мухлисонаш дар Тоҷикистон расонид. Ҳамзамон дар пайи таҳияи огоҳнома ва роликҳои тавсиядиҳанда шуд, гуфта мешавад дар ин маълумотнома.

Барои ин Радиои «Озодӣ»-ро ба воҳимапароканӣ айбдор карданд. Мақомоти Тоҷикистон батакрор мегуфтанд, ки дар Тоҷикистон коронавирус нест. Намояндаи, пешини Созмони Ҷаҳонии Тандурустӣ сухани онҳоро тасдиқ мекард. Беморон ва фавтидагонро қурбонии «илтиҳоби шуш» меномиданд, аммо чораҳои эҳтиётии дафн шубҳабарангез буданд, омадааст дар маводи мазкур.

5-уми апрели соли 2020 Радиои «Озодӣ» аз марги як марди 60-сола ва карантин шудани бемористоне дар вилояти Суғд хабар дод. Рӯзи дигараш мақомоти тиббии кишвар дар Душанбе ва Хуҷанд бо баргузории нишастҳои матбуотӣ, ҳарчанд ин хабарро рад накарданд, гуфтанд, ки он набояд ба коронавирус рабт дода шавад.

Дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва сомонаҳои ҳукуматӣ ҳамлаи бесобиқа ба Радиои «Озодӣ» роҳандозӣ шуд, гуфта мешавад дар ин маълумотномаи фаъолият. Радиои «Озодӣ» ба иғвогарӣ ва дурӯғпароканӣ айбдор мешуд, аммо мардум огоҳ шуданд ва даст ба чораҳои эҳтиётӣ заданд.

Ҳамагирии COVID-19 вазъи муҳоҷирон ва мусофирони тоҷикро дар Русия ва кишварҳои дигар сангин кард. Гузоришҳои Радиои «Озодӣ» имкон доданд, ки мақомоти давлатии Тоҷикистон аз вазъи онҳо огоҳ шаванд ва чораҳои кумакро роҳандозӣ кунанд. Дар баъзе аз мавридҳо «Озодӣ» номаҳои мусофирони дармондаро ба Вазорати корҳои хориҷии Тоҷикистон ва шумораҳои тамоси вазоратро ба онҳо расонид.[111]

Бо мадади Бахши қазоқии Радиои «Озодӣ» аз вазъи ҳазорон муҳоҷири дармонда дар марзи Қазоқистону Ӯзбекистон хабар дода шуд ва Созмони Ҷаҳонии Муҳоҷират якҷо бо диаспораи тоҷикони Қазоқистон ва сафорати Тоҷикистон дар ин кишвар бозгардони муҳоҷиронро ташкил намуд.

Дар баробари таваҷҷуҳи хос ба вазъи мардум дар аҳди коронавирус Радиои «Озодӣ» аз ҳаёти одамон ва оилаҳои осебпазир гузориш дод ва тавонист, кумаки хайрандешонро ба онҳо илҳом бахшад.

Масалан, моҳи июли соли 2020 зиндагии сахти бобою бибӣ бо се набераи маълул аз ноҳияи Рӯдакӣ дар Радиои «Озодӣ» нашр шуд. Майдагул ва Маҳмадӣ Шарифовҳо шикоят карданд, ки мақомот маълулии кӯдаконро напазируфтанд ва ба онҳо кумаки иҷтимоӣ нарасонданд.

Пас аз ду моҳи нашри қисса хабарнигорони мо мушоҳида карданд, ки дар зиндагии ин оила тағйироти муҳим рух додааст. Даҳҳо шаҳрванди одӣ, раёсати «Ориёнбонк» ва пизишкон ба хонавода кумак карданд ва акнун натанҳо дар чеҳраи қаблан маҳзуни кӯдакон ханда пайдо шуд, балки сиҳатии онҳо ҳам то ҷое беҳбуд ёфт. Баъд аз пахши филми «Давлати пирӣ» даҳҳо нафари дигар ба мадади хонавода шитофтанд, омадааст дар ин маълумотнома.

Нашри филми “Нони оҳанин” аз рӯзгори пурмашаққати Маҳбуба Ғаниева яке аз дигар корҳои мондагори тими Радиои «Озодӣ» буд, ки вокуниши ҳазорон нафарро дар шабакаҳои Интернет ва ҷомеа ба миён овард, гуфта мешавад дар ҳисоботи солонаи радио. Филм аз саргузашти талхи зани 45-сола ва 3 фарзандаш қисса мекунад.

Маҳбуба пас аз марги шавҳар аз ҳаққи зист дар хонаи волидони шавҳараш маҳрум шудааст. Вай дар канори шаҳри Кӯлоб манзили нимсохтеро ба иҷора гирифта, бо ду духтари ноболиғаш бо ҷамъоварӣ ва фурӯши оҳанпора рӯз мегузаронд. Баъд аз як моҳи нашри филм хайрхоҳон ба онҳо хона хариданд.

Дар як матлабе дигари Радиои «Озодӣ» дар соли 2020 аз тасмими тахриби қисме аз Хона-музейи Садриддин Айнӣ хабар дода шуд. Дере нагузашта баъд аз нашри хабари «Озодӣ» масъулони шаҳрдорӣ вокуниш карданд. Ҳамин тавр тасмими тахриб лағв шуд, омадааст дар маълумотномаи радио.

Ноҳияи Рӯдакӣ дар солҳои охир зуд-зуд бо тақсими ғайриқонунии замин ва заминфурушӣ расонаӣ мешавад. Моҳи ноябри соли 2020 Радиои «Озодӣ» дар ин бора як матлаби таҳқиқӣ пахш кард. Пас аз панҷ рӯзи нашри таҳқиқоти Радиои «Озодӣ» дар бораи тақсими нодурусти замин раиси ноҳия Рустам Акрамзода аз вазифа барканор шуд, гуфта мешавад дар ҳисобот аз фаъолияти радио.

Радиои «Озодӣ» дар соли 2020 барандаи Ҷоизаи байналмилалии ба номи Дэйвид Бурк шуд, ки барои шараф, шуҷоат ва ҳунари касбӣ дода мешавад. Дар маросими тақдими ҷоиза гуфта шуд, ки Радиои «Озодӣ» пайрави меъёрҳои баланди журналистӣ, ҳақиқатнигорӣ, ошкоргӯӣ ва тавозун буда, суханаш таъсир дорад.[112]

Қобили зикр аст, ки сабаби асосии ба расонаҳои хориҷӣ рӯ овардани аҳолии Тоҷикистон набудани эътимод ба ВАО-и кишвар аст. Мутаассифона, бо сабабҳои гуногун ВАО-и Тоҷикистон пахши иттилои воқеӣ ва беғаразро барои аҳолӣ таъмин карда наметавонад. Воқеан, то он вақте ки ВАО-и чи давлатӣ ва чи хусусии Тоҷикистон ба аҳолӣ сари вақт хабари воқеӣ ва беғаразро пешниҳод накунанд, муштариёни расонаҳои хориҷӣ коҳиш нахоҳанд ёфт.

СОХТОР ВА СИЁСАТИ КАДРИИ РАДИОИ «АВРУПОИ  ОЗОД»/  РАДИОИ «ОЗОДӢ»

Расман Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» як корпоратсияи хусусии ғайритиҷоратӣ мебошад, ки тибқи қонунгузории Штати Делавэри Иёлоти Муттаҳидаи Америка таъсис ёфтааст. Корпоратсия аз ҷониби Ҳукумати Федеролии ИМА аз рӯи иҷрои шартҳои пешбинишуда таъмини молиявӣ мешавад. «Иҷрои кадом шартҳо?» -ин барои ҷомеа номаълум аст.

Шӯрои идораи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ роҳбарияти умумии тамоми радиошунавонии байналхалқиро, ки Ҳукумати ИМА маблағгузорӣ мекунад, ба дӯш дорад. Ба қавли маъмурияти РАО/РО шӯрои мазкур ба сиёсати редаксионии радио дахолат накарда, мақомоти дигари ҳукуматро низ намегузорад, ки мустақилияти радиоро халалдор намоянд. Штаб-квартираи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» феълан дар шаҳри Вашингтони ИМА ва маркази таҳияву пахши барномаҳои радио дар шаҳри Прагаи Ҷумҳурии Чех ҷойгир аст.

Ба фаъолияти радио бевосита президенти он, ки ҳамзамон директори генералӣ маҳсуб мешавад, роҳбарӣ мекунад. Ӯ масъули ҳамоҳанг сохтани сиёсати умумии радиошунавонӣ бо дастури сиёсати хориҷии «Қасри Сафед», Департаменти давлатӣ ва Конгресси ИМА мебошад. Президент лоиҳаҳои навро мутобиқ мекунад, ба гирифтани маблағҳои иловагӣ муваффақ мегардад. Пас аз президент директори барномаҳо, маъмури таъминоти техникӣ ба фаъолияти радио роҳбарӣ мекунанд.[113]

Солҳои 1994-1997 Кевин Клоуз президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» буд ва масъулияти аз Мюнхен ба Прага кӯчонидани радиоро ба дӯш дошт. Баъди ин аз соли 2008 ӯ роҳбари Радиои миллии ҷамъиятии ИМА (NPR) буд. Кевин Клоуз фаъолияти журналистиашро аз рӯзномаи «Washington Post» шурӯъ карда, он ҷо 25 сол кор кардааст.

Ислоҳоти кадрӣ дар Радиои «Озодӣ» бо ислоҳоти маъмурӣ мувофиқ афтод. Соли 1993-ум шикоятҳо вобаста ба коррупсия ва хароҷоти зиёд дар Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар конгресс афзоиш ёфтанд. Ниҳоят дар Конгресси ИМА масъалаи мазкур баррасӣ гардида, тасмим гирифта шуд, ки минбаъд буҷаи солонаи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» аз 227 миллион доллар то 75 миллион доллар коҳиш дода шавад. Дар ҳамин ҳол аъзои конгресс ба он эътимод карданд, ки даҳсолаи наздик Русия ба Америка ҳеҷ таҳдиде намеорад.  

Ибтидои соли 1995-ум дар таърихи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» бори аввал тағйироти ҷиддии кадрӣ гузаронида шуд. Бинобар кам карда шудани буҷаи радио аз ҷониби Конгресси ИМА як қисми кормандон ба нафақа гусел карда шуданд ва ё аз кор сабукдӯш гардиданд. Савик Шустер, ки он вақт муовини директори бахши русии Радиои «Озодӣ» буд, мегӯяд: «Танҳо теъдоди кормандони умури хизматрасонӣ, ки маҳсулотро ба эфир пахш мекарданд, аз 125 нафар то 20 нафар ихтисор карда шуданд».[114]

 Бояд зикр кард, ки аз 227 миллион доллар то 75 миллион доллар коҳиш ёфтани буҷаи солонаи Радиои «Аврупои озод/Радиои «Озодӣ» хароҷотро кам карда бошад ҳам, он ба маҳсулнокии фаъолияти радио чандон таъсир накардааст. Зеро хароҷоти радио аз ҳисоби ихтисори кормандони асосӣ дар идораи марказӣ ва ҷалби хабарнигорони маҳаллӣ бо маоши кам дар кишварҳои пахши барномаҳо, хеле коҳиш ёфтааст.

Воқеан, ҳамон солҳо дар бахшҳои гуногуни Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» ҳудуди 1100 нафар кор мекарданд. Пас аз ислоҳоти кадрӣ солҳои 1995-2000 дар офиси марказии Радиои «Аврупои озод», Радиои «Озодӣ» беш аз 500 нафар хабарнигорону таҳиягарон ва кормандони техникиву идорӣ фаъолият доштанд. Дар ибтидои соли 2021 бошад, шумораи кормандони РАО/РО 623 нафарро ташкил медод.

Бояд гуфт, ки сохт ва сиёсати кадрҳо бо ҳадафҳои радио алоқамандии ногусастанӣ доранд. Ҳамин аст, ки маҳорат ва истеъдоди кормандон масъулини Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озоди»-ро кам ба ташвиш меорад. Роҳбарони радио ба эътимоду садоқати кормандон нисбат ба супориш ва идеалҳои соҳибони радио арҷ мегузоранд.

То пош хӯрдани СССР аксари кормандони Радиои «Озодӣ» шахсони даъватшудаи ғайриҳирфавӣ буданд ва аз жанрҳои журналистӣ хабар надоштанд. Азбаски усули кори радиоро беғаразӣ дар интихоб ва пахши факт меҳисобиданд, журналистон ҳар гуна шарҳу эзоҳро доир ба мавзӯъ зиёдатӣ медонистанд. Ҳамин буд, ки бахши тоҷикии радио аксаран барномаҳои ахборӣ пахш мекард. Дар ҳамин ҳол таҳлилу натиҷагирӣ фақат дар барномаҳои журналисти касбӣ — Музаффар Орифӣ садо медоданд. Ӯ дар гуфторҳояш ҳеҷ гоҳ аз ҳадди эътидоли муносибат убур намекард. Сабки гуфтораш тамкини хоса дошт: агар рӯйдодро дар СССР-и собиқ интиқод бикунад, онро аз паҳлуҳои иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодӣ собит мекард. 

Аз соли 1997 то соли 2005 Томас Дайн дар вазифаи президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» фаъолият кард. Ӯ моҳи июли соли 2005 барои бесарусомониҳо дар фаъолияти радио аз кор сабукдӯш гардид. Вазифаи мазкурро муваққатан директори барномаҳои РАО/РО Ҷефф Тримбл иҷро мекард.

Моҳи январи соли 2013 журналисти 72-сола Кевин Клоуз иҷрокунандаи вазифаи президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» таъйин гардид.[115] Ӯ дар ин вазифа Стивен Корнро, ки барои ғайрисамаранок иҷро кардани вазифааш охири моҳи декабри соли 2012 сабукдӯш шуда буд, иваз намуд. С. Корн моҳи июни соли 2011 ба ин вазифа таъйин шуда буд ва пештар ба ҳайси роҳбари Телевизиони CNN кор мекард. Ҳамин тавр Кевин Клоуз бори дуюм буд, ки ин вазифаи пурмасъулиятро ба дӯш гирифт.

Моҳи июни соли 2016 Томас Кент президенти РАО/РО таъйин шуд.[116] Ӯ солиёни зиёд дар ОИ «Associated Press» кор кардааст. Аз ҷумла, мудири дафтари АП дар Маскав буд. Томас Кент Донишгоҳи Йелро хатм карда, 4 забони хориҷиро медонист. Аз ҷумла ба забони русӣ ҳарф мезад. Ӯ 1-уми октябри соли 2018 эълон кард, ки вазифаашро тарк мекунад.[117]

Ҷеймӣ Флай аз моҳи августи соли 2019 президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» буд. Баъдан аз моҳи июни соли 2020 ноиби президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ва сармуҳаррири шабака Дейзи Синделар иҷрокунандаи вазифаи президенти радиои мазкур таъйин шуд.  18 декабри соли 2020 Майкл Пак, раиси USAGM Тед (Тадеуш) Липйен, корманди пешини «Садои Амрико»-ро президенти нави Радиои Аврупои Озод/Радиои Озодӣ таъйин кард.  Дейзи Синделар бошад, ба вазифаи пешинаи худ баргашт.

Тед Липйен аксари фаъолияташро ба пахши байналхалқии ИМА бахшидааст.[118] Ӯ аз соли 1981 то соли 1993 мудири умури лаҳистонии Радиои «Садои Амрико» буд. Солҳои 1993 – 2003 ҳамчун мутахассис  ва директор оид ба маркетинги  Евразия дар Шӯрои идораи пахши радиову телевизион (Broadcasting Board of Governors’) фаъолият кард. Баъдан ӯ ба «Садои Амрико» баргашта солҳои 2003 – 2005 дар вазифаи мудири шуъбаи Евразия ва солҳои 2005 — 2006 ҳамчун иҷрокунандаи муовини директор фаъолият намуд. Тед Липйен баъди тарки хидмати давлатӣ соли 2008 ташкилоти ғайритиҷоратии «ВАО-и ройгони онлайнӣ» (Free Media Online)-ро таъсис дод, ки озодии ВАО-ро дар тамоми ҷаҳон дастгирӣ мекард. Т. Липйен дараҷаи бакалаврро бо ихтисоси муносибатҳои байналхалқӣ дар Донишгоҳои  Ҷорҷ Вашингтон гирифтааст.

20-уми январи соли 2021 Майкл Пак, дастнишондаи президент Доналд Трамп баъди сари қудрат омадани президенти нави Амрико бо хоҳиши Ҷо Байден аз мақоми раҳбари USAGM истеъфо дод. Ҷо Байден баъди чанд соати савганди президентӣ хӯрдан Келу Чао, журналисти америкоии зодаи Тайванро, ки 40 сол дар «Садои Амрико» кор карда,[119] вазифаи директори барномаҳоро ба дӯш дошт, иҷрокунандаи вазифаи президенти USAGM – Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-глобалӣ таъйин намуд. Ӯдар навбати худ бо як фармонаш аз 22-юми январи соли 2021, президенти РАО/РО Тед Липйенро ҳамроҳ бо раҳбарони Радиои «Осиёи озод» ва Шабакаҳои Шарқи Наздик ҳамагӣ баъди як моҳи таъин шуданашон ба ин мақом барканор кард.[120] Келу Чао ба ҷои Тед Липйен боз Ҷеймӣ Флайро президенти РАО/РО таъйин намуд ва ӯ 16-уми феврали соли 2021 ба иҷрои вазифаи худ оғоз кард.

Ба қавли муҳаққиқи руc А. Панфилов солҳои 70-ум вазифаи бевоситаи алоқачии байни Радиои «Озодӣ» ва Кумитаи Радиои «Озодӣ» дар Ню-Йорк ва ҳамчунин вазифаи роҳбари асосиро дар Мюнхен мушовири аврупоӣ, ки президенти «Комитети Радиои «Озодӣ» таъин мекард, иҷро менамуд. Директор ва ҷонишини директори Радиои «Озодӣ» — кормандони касбии Раёсати марказии кашшофии ИМА тобеи мушовир буданд. Дар назди мушовир ва директор органи машваратӣ — шӯрои муҳаррирон амал мекард.  Ҳар вақте ки шӯро тавсияи пахши барномаҳоро таҳия мекард, онро аввал директор, баъдан мушовири аврупоӣ ва пасон президенти «Кумитаи Радиои «Озодӣ» дар шаҳри Ню-Йорк аз назар мегузаронданд. Баъд аз ин тавсиянома ба Вашингтон расида, тасдиқи ниҳоӣ мегирифт ва ҳамчун нишондоди дастурӣ пас баргардонида мешуд. Яъне, аз Вашингтон ба Ню-Йорк ба президенти «Комитети Радиои «Озодӣ», аз он ҷо ба Мюнхен, ба директори Радиои «Озодӣ» ва ахиран аз тариқи шӯрои муҳаррирон дастур ба иҷрокунандагони бевосита расонида мешуд.[121] То тасдиқи ниҳоӣ зинаҳои зиёдро гузаштани тавсиянома бевосита аз нозук будани муборизаи идеологӣ сарчашма мегирад. Дар ин чанд зинаи роҳбарӣ тавсиянома аз назари даҳҳо нафар масъулини таблиғ гузашта, майдатарин ҷузъиёт ба эътибор гирифта мешуд, то ин ки барномаҳои радио ба таври самаранок ба ҳадаф расанд.

Ба қавли А. Панфилов системаи шуъбаҳои Радиои «Озодӣ» солҳои 70-ум ба иҷрои 3 амалиёт: бурдани тарғиботи тахрибкорона бар зидди Иттиҳоди Шӯравӣ, фаъолияти кашшофӣ ва барқарор намудани робита бо муҳоҷирон аз СССР мувофиқ карда шуда буданд.

Ба гуфти муҳаққиқ назорати умумии таҳияи барномаҳои радиоро шуъбаи барномаҳо ба дӯш дошта, он ба фаъолияти редаксияҳои миллӣ роҳбарӣ мекунад. Дар ин редаксияҳо маҳсулоти тарғиботии Радиои «Озодӣ» ташаккул меёбад. Яъне, ба забони зарурӣ тарҷума шуда аз ҷониби гӯяндаҳо қироат мегардад. Бино ба маълумоти А. Панфилов «моҳи январи соли 1973 редаксияҳои миллии Радиои «Озодӣ» ба 18 забони халқҳои СССР барнома пахш мекарданд».[122]

Ба қавли Сиг Михелсон, собиқ президенти Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» миёнаи соли 1980-ум РАО/РО ба 21 забон ба Иттиҳоди Шӯравӣ ва Аврупои Шарқӣ барнома пахш мекард. Барномаҳои вай ба 6 забон барои Полша, Чехословакия, Венгрия, Руминия, Булғория ва 15 забон барои СССР садо медоданд.[123]

Ҳини таъсиси Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» асосан фирориёни режими сталинӣ, муҳоҷирон ва хориҷёне, ки забони пахши барномаро медонистанд, ба кори он ҷалб мешуданд. Дар Радиои «Аврупои озод» интихоби кадрҳо  мушкилие надошт. Вале дарёфти кормандоне, ки ба забони русӣ ва халқҳои СССР ҳарф мезаданд, чандон осон набуд. Аз ин рӯ, он вақт бештари кормандони Радиои «Озодӣ» журналист набуданд. Ба шахсе, ки мехост чизеро омӯзад, сохтори хуб ташкилёфтаи Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» чунин имконият фароҳам меовард. Шахс дар вақти кор таҷриба ва малака меандӯхт ва дар курсҳои вижаи бепули радио забони англисӣ меомӯхт.

Барои кормандони Радиои «Аврупои озод» ва Радиои «Озодӣ» аз рӯзҳои аввали таъсиси радио менеҷерҳои Раёсати марказии кашшофӣ беҳтарин шароити кору зиндагиро муҳайё карда буданд, мегӯяд муҳаққиқ Эйтан Финкелштейн. — Ба кормандони радио шаҳрвандии ИМА, маоши зиёд, манзили бепул ва ғайра кафолат дода мешуд.[124]

Шароити хуби моддӣ имкон медиҳад, ки ҳамчун корманди доимӣ ва ё ғайриштатӣ ҳар кадом журналист, нависанда ва умуман мутахассиси ин ё он соҳа ба Радиои «Озодӣ» ҷалб карда бишавад.

Чӣ тавре ки қайд кардем, пахши барномаҳои Радиои «Озодӣ» ба забони тоҷикӣ соли 1954 зимни шуъбаи барномаҳои ӯзбекӣ шурӯъ шуданд ва ҳафтае 3 маротиба 5-дақиқагӣ садо медоданд. Соли 1956 шуъбаҳо муттаҳид гардида, «Туркистон» ном гирифт ва аз он вақт то соли 1977 барномаҳои тоҷикӣ ҳафтае 3 маротиба 10-дақиқагӣ пахш мешуданд.  Барномаҳои шуъбаи «Туркистон» аз 3 қисмат иборат буда, барномаҳои «Туркистон-1» барои Ҷумҳурии Сотсиалистии Ӯзбакистон, барномаи «Туркистон-II» барои Ҷумҳурии Сотсиалистии Қазоқистон ва барномаҳои «Туркистон-III» барои ҷамоҳири сотсиалистии Туркманистон, Қирғизистон ва Тоҷикистон равона шуда буданд. Аввалин корманди Радиои «Озодӣ», ки ба забони тоҷикӣ барнома таҳия мекард, Камол Олтой (ба қавли Музаффар Орифӣ вай бародари шоири тоҷик Муҳиддин Аминзода) буд. Ӯ пас аз инқилоби Октябр аз ватан ҳиҷрат карда, дар Туркия сукунат дошт ва аз он ҷо ба Радиои «Озодӣ» ба кор даъват шуд. Пас аз ӯ боз аз Туркия тоҷики зодаи Афғонистон Мир Сарвар ҳамчун корманди барномаи тоҷикӣ ба кор омад. Ин ду нафар то соли 1975 таҳия ва пахши барномаҳои тоҷикиро ба дӯш доштанд.

Соли 1975 Музаффар Орифӣ (Маркиел Даниэл), яҳудии бухороӣ, ки собиқ корманди рӯзномаи «Тоҷикистони Советӣ» буд, ба Радиои «Озодӣ» даъват карда шуд. Бо ташаббуси Музаффар Орифӣ, ки журналисти касбӣ буд, соли 1977 шуъбаи вижаи тоҷикӣ дар Радиои «Озодӣ» таъсис ёфт, ки барномаҳояш нимсоатӣ 2 маротиба ҳар рӯз ба ғайри рӯзи якшанбе садо медоданд. Аз соли 1978 рӯзҳои якшанбе низ барномаҳои бахши тоҷикӣ пахш мешуданд. Баъдан барномаҳои бахши тоҷикӣ нимсоатӣ, шабонарӯзе 4 маротиба садо медоданд.

Ба гуфти Музаффар Орифӣ, ки мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» буд, охири солҳои 80-ум дар шуъбаи мазкур Мир Сарвар, Ҳошим Муманд (Ҳабиб Ҳошимӣ), Семеъ Аббос (Саид Сабоҳ) ва хонум Гулбаҳор, ҳамагӣ 5 нафар кор мекарданд. Баъдан ба онҳо Фавзия Барлос пайваст. Муддате дар ин бахш Муҳоҷирзод ном муҷоҳиди афғон низ кор кардааст. Ҳамчунин якчанд сол то аз Мюнхен ба Прага кӯчидани радио Умар Қанот корманди бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» буд (баъд корманди бахши уйғурии Радиои «Осиёи озод»-и ИМА). Он солҳо дар бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» ягон нафар тоҷики тоҷикистонӣ кор намекард.

Аввали соли 1995 ба бахши мазкур, ки бояд аз Мюнхен ба Прага мекӯчид, ба ҷои кормандоне, ки ба нафақа рафтанд, журналистони фирории тоҷик Салими Аюбзод, Обидҷон Шукурзода, Равшани Темуриён, Искандар Алиев (Хоҷа Мирзода ё Искандар Хоҷамирзода), Бадалбибӣ Алиева (Гулбаҳор Муродӣ, завҷаи Салими Аюбзод) даъват шуданд.[125] 

Соли 1997 собиқ корманди рӯзномаи «Ҷумҳурият» Холидаи Қодир (Фарангис Наҷибулло), ки дар Лондон зиндагӣ мекард ва бо радио ҳамкорӣ дошт, барои кори доимӣ ба Прага омад.

Баъдан моҳи августи соли 1998 ба онҳо Соҷидаи Мирзо пайваст. То соли 2002 дар шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» ба ғайр аз ашхоси номбаршуда аз ҳайати қаблӣ Ҳошими Муманд ва Самеъ Аббос, ки зодагони Афғонистонанд, кор мекарданд. Бо ифтитоҳи шуъбаи радио барои Афғонистон Ҳошими Муманд сармуҳаррири ин шуъба ва Самеъ Аббос мудири бахши дарӣ таъин шуданд. Пас аз соли 2000 ба шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» аз Тоҷикистон Тоҳири Сафар, Хиромон Бақозода (ҳар ду аз Оҷонсии иттилоотии «Asia-Plus») Мирзои Салимпур ва Саидқосим Қиёмпур (Ҷалолов) даъват шуданд. Аввали соли 2006 ба «Озодӣ» аз Радиои Би-Би-Си Шавкати Раҷабиён (Дориёнуши Эрондӯст) омад ва баъди аз вазифа рафтани Масъумаи Турфа ӯ низ ба Лондон баргашт. Баъдан аз Радиои Би-Би-Си Нурмуҳаммад Холзода ба Радиои «Озодӣ» гузашт.  Аз соли 1995 то соли 2005 вазифаи мудири шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ»-ро эронии озартабор Аббоси Ҷаводӣ ба дӯш дошт. Баъдан Масъумаи Турфа (эронӣ), ки дар Радиои Би-Би-Си хабарнигор буд, мудири шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» таъйин гардид. Сипас Қудрат Шаҳидӣ (писархолаи Аббоси Ҷаводӣ, ки дар ИМА дар мағозаи компютерфурӯшӣ кор мекард) ва баъдан, соли 2009 Соҷидаи Мирзо мудири бахши тоҷикӣ таъйин шуданд.

Воқеан, 2 апрели соли 2019 ба қавли собиқ хабарнигори РО Мирзои Салимпур мудири собиқи идораи барномаҳои Осиёи Марказии Радиои “Озодӣ” Аббоси Ҷаводӣ ҳамроҳи Соҷидаи Мирзо, мудири бахши тоҷикии ин радио ба таври шармандавор ба далели поймол кардани принсипҳои журналистика ва дар хидмати Ҳукумати Тоҷикистон қарор додани ин радиои амрикоӣ пеш карда шуданд.[126] Баъди аз вазифа озод шудани Аббоси Ҷаводӣ ба ҷои ӯ Венера Ҷуматаева иҷрокунандаи директори идораи барномаҳои Осиёи Марказӣ таъйин гардид. То ин вақт ӯ директори бахши қирғизии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» буд.[127] В. Ҷуматаева аз соли 2001 дар офиси марказии РАО/РО дар Прага кор мекунад. Дар ҳамин ҳол Гулойим Ашакеева, ки аз соли 2011 дар Прага сармуҳаррири сомонаи қирғизӣ буд, директори бахши қирғизӣ таъйин гардид.

Моҳи январи соли 2020 нависанда ва журналисти ӯзбек Ҳамид Исмоилов (Абдулҳамид Исмоил) директори идораи барномахои Осиёи Марказии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» таъйин гардид.[128]  Ҳамид Исмоилов 65-сола буда, ба забонҳои англисӣ, русӣ, фаронсавӣ ва ӯзбекӣ ҳарф мезанад. Ӯ соли 1992 Ӯзбекистонро тарк кард ва барои кору зиндагӣ ба Лондон рафт. Ҳ. Исмоилов дар бахши ҷаҳонии Ширкати Би-Би-Си кор карда, то ба дараҷаи роҳбари идораи барномаҳои Осиёи Марказӣ расид.

2 апрели соли 2019 Салими Аюбзод, ки аз соли 1995 дар бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» кор мекард ва аз соли 2015 вазифаи директори умури ахбори Осёи Марказиро ба дӯш дошт, ба ҷои Соҷидаи Мирзо мудири бахши тоҷикии РАО/РО таъйин шуд. Ба қавли сармуҳаррири РАО/РО Нанд Пейч «Салимҷон ҳамчун директори умури ахбори Осёи Марказӣ дар чор кишвари минтақа шабакаеро бо 700 нашрия  таъсис дод, ки онҳо пайваста маводи Радиои «Озодӣ»-ро мегиранд.[129]

Салими Аюбзод баъди директори бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» таъйин шуданаш дар саҳифаи фейсбукиаш чунин навишт: «Тамоми талошамро хоҳам кард, ки дар хидмати ин мардум бошем. Дар ҷое, агар кумак карда натавонем, зиён нарасонем. Ҳадаф танҳо як чиз аст – озодона расондани иттилои росту дуруст ва ботавозуну бетарафона. Ҳамеша гуфтаам, ки танҳо ҷомеаи огоҳ метавонад ба пешрафт ва шукуфоӣ нойил гардад.”[130]

Дар идомаи паёмаш С. Аюбзод ба муштариёни радио муроҷиат карда гуфтааст, ки дар ин ҷода ба хайрхоҳӣ ва ҳамкории ҳамаи шумо ниёзи бузург ҳаст. Дари мо ба рӯйи ҳама боз аст. Барои мо хабару иттилоъ, аксу видео, мақола ва блог, таҳқиқот, андеша ва пешниҳод фиристед, назари худро ба кори мо баён намоед.

Воқеан ҳам, баъди директор таъйин шудани Салими Аюбзод муҳтавои барномаҳои бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» 180 дараҷа тағйир ёфта, хонданиву шуниданӣ ва ба ҳадафу принсипҳои РАО/РО мувофиқ гардиданд. 

Аввали соли 2021 дар шуъбаи мазкур, дар шаҳри Прага Искандар Алиев, Хиромон Бақозода, Тоҳир Сафар, Каюмарси Ато, Шаҳлои Гулхоҷа, Абдулло Ашӯров (аввали моҳи октябри соли 2021 бо хоҳиши худ аз РО рафт ва бо оилааш ба ИМА кӯч баст), Муъмин Аҳмадӣ, Сироҷиддин Толибов ва Мирзонабии Холиқзод фаъолият мекунанд. Қаблан дар Прага, дар бахши тоҷикӣ Равшани Темуриён, Обид Шукурзода, Фарангиси Наҷибулло (Холидаи Қодир – ҳоло дар бахши ҷаҳонӣ аст), Нурмуҳаммад Холзода, Саидқосими Қиёмпур, Мирзои Салимпур, Рустами Ҷонӣ ва Зафар Абдуллоев кор мекарданд. Моҳи августи соли 2016, Нурмуҳаммад Холзода, Саидқосими Қиёмпур, Мирзои Салимпур аз кор озод карда шуданд.[131] Охири соли 2019 бошад, шартномаи кории Рустами Ҷонӣ ва Зафар Абдуллоев тамдид карда нашуд. Рустами Ҷонӣ масъулияти гузоришҳои видеоии «Озодӣ”-ро бар дӯш дошт ва аз охири соли 2015 дар дафтари марказии РАО/РО дар шаҳри Прага кор мекард.[132]

Дар офиси душанбегии Радиои «Озодӣ» дар аввали соли 2021 шахсони зерин фаъолият доштанд: Барот Юсуфӣ (Назаров), Зарангези Наврӯзшоҳ (аз соли 2005), Сарвинози Руҳуллоҳ (аз соли 2013), Нарзуллои Латиф,  Амриддин Олимов (аз соли 2014 то нимаи соли 2021), Маъсуми Муҳаммадраҷаб (вилояти Суғд), Шодмон Ятим (аз соли 2013), Маҳмудҷон Раҳматов (аз соли 2015 – дар минтақаи Кӯлоб), Орзуи Карим (дар минтақаи Бохтар), Искандари Фирӯз (аз соли 2015), Муллораҷаб Юсуфӣ (аз соли 2017), Муҳаммадвафо Раҳматов, Алишер Зарифӣ (аз соли 2018), Шаҳлои Абдулло, Афсона Акобиршоева (аз соли 2017 то январи соли 2021), Таҳмина Ҳакимова (аз соли 2018 то декабри соли 2020), Наргис Ҳамрабоева, Фарзон Муҳаммадӣ (дар ш. Хуҷанд) ва ғайра. Охири соли 2020 Таҳмина Ҳакимова ва ибтидои соли 2021 Афсона Акобиршоева бо хоҳиши худ аз РО рафтанд.  Баъдан Зебо Наҷмиддинова, ки дар намояндагии Бонки ҷаҳонӣ дар Тоҷикистон фаъолият мекард, ҳамчун тарҷумони забони русӣ ба дафтари Радиои “Озодӣ” дар шаҳри Душанбе ба кор омад. Моҳи июн бошад, Нигораи Фазлиддин, ки қаблан дар ОИ “Азия плюс” фаъолият мекард, ба РО гузашт.

Дар бахшиОсиёи Миёна Абдуғанӣ Абдуваҳҳоб ва Ёқуб Ҳалимов фаъолият доранд.

Телевизиони “Настоящее время»-ро, ки як бахши РАО/РО аст, дар Тоҷикистон Насим Исамов ва  Анушервон Орипов намояндагӣ мекунанд. 

Аз рӯи маълумоти ОИ Сентразия дар моҳи апрели соли 2019 дар Тоҷикистон 22 нафар кормандони бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ” сабти ном шуда,[133] иҷозати фаъолият доштанд, вале теъдоди аслии кормандон барои ҷомеа номаълум аст. Зеро Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон ба баъзе хабарнигорони радиои мазкур, ки дар бурдани тарғибот алайҳи кишвар “муттаҳам” шудаанд, аккредитатсияи фаъолият намедиҳад. Ҳамин аст, ки мавзӯи мазкур таваҷҷуҳи президенти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ”, аъзои сенат, Конгресси ИМА, созмонҳои байналхалқӣ ва созмонҳои ҷамъиятии Тоҷикистонро ҷалб кардааст.

Аз ҷумла, дар дидори Ҷеймӣ Флай, президенти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” бо вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин, ки 27-уми августи соли 2019 дар шаҳри Душанбе баргузор гардид, бори дигар ба аҳамияти ин расона таъкид карда шуд. Ҷеймӣ Флай дар суҳбат бо вазир аз ӯ ва ҳамкоронаш дар ҳукумат даъват кард, ки аккредитатсияро ба ҳайси фишор болои хабарнигорон истифода накунанд ва ба онҳо иҷоза диҳанд, ки кори худро давом дода тавонанд.

 Сироҷиддини Муҳриддин, вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон дар нишасти матбуотии моҳи августи соли 2019 гуфт, ки “ҳаргиз ин ҷо дафтари Радиои “Озодӣ”-ро намебанданд, вале шояд он хабарнигорони Радиои “Озодӣ-ро, ки бо мақолаҳояшон ба сиёсати ҷории ҳукумат хурдтарин зарар мерасонанд, сабти ном намекунем.”[134]

Дар ҳамин ҳол мудири бахши тоҷикии Радиои Озодӣ Салими Аюбзод, ки дар ин сафар ба Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷеймӣ Флай, президенти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ”-ро ҳамроҳӣ мекард, мегӯяд, муносибати мақомоти тоҷик, ҷомеаи шаҳрвандӣ, ниҳодҳои байналмилалии муқими Душанбе ва бештар аз ҳама сокинони пойтахт баёнгари он аст, ки Радиои “Озодӣ” ҳамчун як расонаи хабарӣ дар ин ҷо ҷойгоҳи хос дорад.[135]

Ба қавли С. Аюбзод вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин дар вохӯриаш бо  Ҷеймӣ Флай зикр намудааст, ки ҳар субҳ рӯзи кории худро аз хондани сомонаи Радиои “Озодӣ” шурӯъ мекунад ва сипас ба расонаҳои дигар рӯй меорад. Ин нуктаро ҳамчунин чанде аз мансабдорони баландпояи давлат, намояндагони созмонҳои ғайриҳукуматӣ дар суҳбатҳо изҳор доштаанд.

Ба гуфтаи Салими Аюбзод хушбахттарин лаҳзаҳо барои ӯ дар ин сафар шунидани сипосгузории мардум будааст. “Аз дарбонҳои меҳмонхона то таксиронҳову фурӯшандагон вақте мефаҳмиданд, ки мо аз Радиои “Озодӣ” ҳастем, дастамонро мефишурданд ва аз кори хуби хабарнигорони “Озодӣ” ташаккур мекарданд. Ҳар рӯз чандин нафар ба дафтари мо меоянд, то дар садо додани ҳақиқат ва пирӯзии адолат ба онҳо кумак кунем,” – мегӯяд ӯ.

“Ҳатто вақте ки ба самти Вазорати корҳои хориҷии Тоҷикистон мерафтем ва чун дар он лаҳзаҳо баъзе аз роҳҳо баста шуданду ронандаи мо каме шитобзада гашт ва суръати мошинро баланд кард, пулиси раҳбон моро нигоҳ дошт, вале вақте фаҳмид аз Радиои “Озодӣ” ҳастем, моро бахшид ва роҳи сафед хост,”[136] мегӯяд мудири бахши тоҷикӣ С. Аюбзод.

26-уми октябри соли 2019 Элис Уэллс, ёвари котиби давлатии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико дар як изҳорот дар саҳифаи фейсбукии сафорати ИМА дар Тоҷикистон гуфтааст, ки аз маъракаи байналмилалии талаби иҷозаи корӣ ба рӯзноманигор ва кормандони бахши тоҷикии Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ» пуштибонӣ мекунад.

Дар изҳорот гуфта мешавад, ки “мо даъвати Радиои “Аврупои озод”, САҲА, Комиссияи Хелсинки, Ҳайати мушовараи озодии матбуоти Конгресси Амрико, Анҷумани миллии расонаҳои мустақили Тоҷикистон (НАНСМИТ) ва Шӯрои ВАО-и Тоҷикистонро аз мақомоти Тоҷикистон барои тамдид намудани аккредитатсияи рӯзноманигорони Радиои “Озодӣ” дастгирӣ мекунем».[137]

Ҳарлем Дезир, масъули Созмони Амният ва Ҳамкории Аврупо дар умури озодии баён низ, аз мушкили хабарнигорони Радиои “Озодӣ” барои дарёфти иҷозаи кор дар Тоҷикистон изҳори нигаронӣ кардааст. Ӯ рӯзи 23-юми октябри соли 2019 дар Твиттер навишт: «Аз мушкили давомдори кормандони Радиои “Озодӣ” дар Тоҷикистон дар робита ба дарёфти иҷозати кор нигарон ҳастам.»[138]

Ҳайати мушовараи озодии матбуоти Конгресси ИМА 9 октябри соли 2019 бо ирсоли номае ба Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз хабарҳо дар бораи озору азият, таҳдид ва шумори изтиробангези мавридҳои надодани иҷозатномаи фаъолияти кор ба кормандони бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» изҳори нигаронӣ кард.

Дар ин нома, ки аз тарафи намояндаи демократҳо Адам Б. Счифф (Adam B. Schiff) ва ҷумҳурихоҳон Стив Чабот (Steve Chabot) имзо шудааст, гуфта мешавад, ки Конгресси Амрико, ҳамчун сармоягузори Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ”, ки ҳадафаш рушди матбуоти озод ва мустақил аст, аз он нигарон аст, ки идома ёфтани чунин вазъият, «эҳтимолан ба муносибатҳои Амрико ва Тоҷикистон осеб расонад ва ба обрӯи Тоҷикистон латма занад.»[139]

​            Дар нома аъзои Конгресси Амрико изҳори нигаронӣ кардаанд, ки аккредитасия ҳамчун монеа ва талоше барои таъсир расонидан ба фаъолияти мустақили рӯзноманигории Радиои «Озодӣ» истифода шавад.

 31-уми октябри соли 2019 Ҷеймӣ Флай, президенти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” бо ирсоли номае ба вазири умури хориҷии Тоҷикистон, аз тасмими ин вазорат, ки бархе хабарнигорони бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ”-ро сабти ном накард ва барои бархе дигар барои муҳлати кутоҳ иҷозаи фаъолият дод, интиқод намуд.

Дар номаи Ҷеймӣ Флай ба Сироҷиддин Муҳриддин, вазири умури хориҷии Тоҷикистон ҳамчунин омадааст, ки Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” «ба фишорҳо дар мавриди гузоришҳоямон дар мавриди Тоҷикистон ва берун аз он тан нахоҳад дод». Ӯ аз Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон хостааст, ки «ҳама хабарнигорони Радиои “Озодӣ”-ро фавран сабти ном кунад ва иҷоза диҳад, ки вазифаашонро иҷро намоянд.»[140]

31-уми октябри соли 2019 Вазорати корҳои хориҷии Тоҷикистон муҳлати аккредитатсияи фаъолияти 7 нафар хабарнигори Радиои “Озоди”-ро тамдид кард. Аккредитатсияи шаш нафар аз ин хабарнигорон барои шаш моҳ ва аз як нафари дигар барои ҳамагӣ 3 моҳ тамдид шуд. Аммо пас аз ин низ 11 корманди дафтари Радиои “Озодӣ” дар Душанбе ҳамчунон мунтазири баррасии дархосташон барои гирифтани аккредитатсия монданд. Ин дар ҳолест, ки аз рӯи муқаррароти Ҳукумати Тоҷикистон аккредитатсия ба хабарнигорони доимӣ барои 1 сол дода мешавад ва муҳлати семоҳа танҳо барои онҳое таъйин шудааст, ки бо сафари кӯтоҳмуддат вориди Тоҷикистон мешаванд.

Воқеан, бори авал нест, ки дарёфти иҷозатномаи кор барои хабарнигорони РАО/РО боиси нигарониҳо мешавад. Масалан, 23 январи соли 2013 Радиои «Озодӣ» аз рад шудани дархости тамдиди сабти номи хабарнигори бахши тоҷикӣ дар Душанбе Абдуқаюм Қаюмов (Қаюмзод) иттилоъ дод. А. Қаюмовро, ки аз соли 2001 ҳамчун хабарнигори парлумонӣ фаъолият мекард, рӯзи 9 декабр хабар доданд, ки дархости сабти номи ӯ расман рад шудааст.

Президенти вақти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Стивен Корндар баёниягуфтааст, “сабти ном як раванди маъмурӣ ба хотири мусоидат ба ҳаққи журналистҳост, вале он аз тарафи мақомоти Тоҷикистон оҳанги сиёсӣ гирифта, мунтахабан ба хотири сонсур ва тарс додани онҳо истифода мешавад.”[141] Баҳори соли 2012, мақомоти Тоҷикистон ба далели ташреҳнашудаи “нақз”-и Қонуни матбуоти Тоҷикистон аз тамдиди сабти номи Гулнораи Равшан, ки барои бахши ӯзбакии Радиои «Озодӣ» гузориш медод, даст кашиданд, омадааст дар баёнияи мазкур.

Дар ҳамин ҳол ба қавли Абдуқаюми Қаюмзод «Ҳарчанд Соҷидаи Мирзо, мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ», ваъда кард, ки масъалаи аккредитатсияи ман ба зудӣ роҳи ҳалли худро меёбад, аммо хилофи гуфтаҳо, маро 31-уми декабр бидуни огоҳии ман аз кор озод кардааст.
Аммо фармони расмӣ танҳо 22-юми апрел ба дасти ман расид,»[142] — мегӯяд Абдуқаюми Қаюмзод. Вобаста ба ин қазия ӯ ба Суди ноҳияи Исмоили Сомонии шаҳри Душанбе муроҷиат кард.

Воқеан, соли 2016 низ пас аз нашри як мақола дар бораи як корманди Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон, вазорат аккредитасияи шаш корманди Радиои «Озодӣ»-ро бозхонд карда буд.[143]

7 ноябри соли 2019 бо дархости президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Ҷеймӣ Флай дар шаҳри Сюрихи Конфедератсияи Швейтсария мулоқоти ӯ бо Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифт. Дар ин дидор, ки дар ҷараёни сафари раиси ҷумҳури Тоҷикистон ба Аврупо сурат гирифт, вазъ ва шароити кори хабарнигорон ва кормандони Радиои «Озодӣ» дар Тоҷикистон баррасӣ гардид.

Эмомалӣ Раҳмон тазаккур дод, ки «хабарҳо доир ба қатъи фаъолияти Радиои «Озодӣ» дурӯғи маҳз аст ва имрӯз дар Тоҷикистон 18 нафар кормандони он ба қайд гирифта шудаанд ва озодона фаъолият мекунанд, ҳол он ки дар баъзе аз кишварҳои собиқ Шӯравӣ кори Радиои «Озодӣ» тамоман манъ шудааст.» Вай ҳамчунин таъкид кард, ки солҳои охир Радиои «Озодӣ» «бештар ба ташвиқу тарғиби хабарҳои вобаста ба ҳизбу ҳаракатҳои террористӣ, ки бо қарори Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияташон манъ шудааст, машғул аст.»[144]

Дар мулоқот Эмомалӣ Раҳмон таъкид кард, ки ба ин гуна қонуншиканиҳо аз ҷониби кадом расонаҳои хабарие, ки набошад новобаста аз шакли тобеияташон роҳ дода намешавад. Фаъолияти ҳама гуна ВАО бояд қаътиян дар асоси қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ба хусус дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи матбуот ва дигар воситаҳои ахбори омма» ба роҳ монда шавад.

Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз презиленти Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” талаб кард, ки дар доираи фаъолият дар қаламрави Тоҷикистон ҳангоми инъикоси ҳаёти сиёсӣ, иқтисодию иҷтимоии кишвар ба таври воқеъбинона ва бо истифода аз афкори ҷомеаи шаҳрвандӣ мавод омода намоянд.[145] 

Ҷеймӣ Флай ба Эмомалӣ Раҳмон гуфт: «Радиои «Озодӣ» баландтарин меъёрҳои журнализмро риоят мекунад ва ҳаргиз зимни таҳдиду зӯргӯӣ ин арзишҳоро халалдор нахоҳад намуд.» Дар робита ба аккредитатсия ба хабарнигорони Радиои «Озодӣ» Ҷеймӣ Флай гуфт, Радиои «Озодӣ» «чунин вазъро қабул надорад, ки интихобан ба баъзе аз хабарнигорон аккредитатсия бидиҳанду ба баъзеи дигар на, ё муддати кори бархеи дигарро кӯтоҳ кунанд.»[146] Ҷеймӣ Флай ишора кард, ки агар масъала ҳарчӣ зудтар ҳал нашавад, ба Радиои «Озодӣ» зарур меояд, ки идомаи фаъолияташро дар Тоҷикистон бознигарӣ кунад.

Қобили зикр аст, ки соли 2020 РО усули нави корфармоии хабарнигорони тоҷикро роҳандозӣ кард. Радио хабарнигоронеро, ки аккредидатсия намешаванд, ҳамчун блогер истифода карда, маош мепардозад. Яъне, ин нафарон бо супориши редаксия дар блоги худ ё саҳифаи худ дар шабакаҳои иҷтимоӣ мавод чоп мекунанд ва РО ин матлабро дар сомонаи худ бознашр мекунад. Дар ин ҳол ба РО тааллуқ доштани маводи фармоишӣ гӯё номаълум мемонад. Вале аз шеваи навиштор ва пешниҳоди мавзӯъ метавон муайян кард, ки фармоишгари аслӣ кист.

Бояд гуфт, ки дар РАО/РО сиёсати кадрӣ на аз рӯи ҳирфаияти журналист, балки аз садоқати ӯ ба роҳбарият муайян карда мешавад. Агар корманд ба роҳбараш мақбул наомад, чоплусию суханчинӣ накард, бо ҳар баҳон аз кор озод карда мешавад. Масалан, тӯли 15 соли охир танҳо аз бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» беш аз 50 нафар кормандони штатӣ ва ғайриштатӣ дар Прагаву Душанбе аз кор озод карда шуданд.

Ба қавли собиқ хабарнигори Радиои “Озодӣ” дар Прага Мирзои Салимпур дар давраи мудири бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ” будани Соҷидаи Мирзо, танҳо дар солҳои 2008-2018 47 нафар[147] журналистони зерин[148] ба фишори ӯ тоб наоварда аз кор рафтанд ё ӯ барои рафтанашон мусоидат кард: Мунаввари Мунавварзод, Расули Шодӣ, Зулфиқори Шодӣ, Маҳмуд Шодиев, Умед Ҷайҳонӣ, Аслам Мӯъминзод, Сафаргул Олимӣ, Раҳматкарими Давлат, Абдуқаюми Қаюмзод, Фахриддини Холбек, Ҳарамгули Қодир, Рустам Наботов, Акрами Абдуқаҳҳор, Фирӯз Баротов, Мирасрори Фарғонӣ, Насибҷони Амонӣ, Мирзоҷалоли Шоҳҷамол, Носирҷон Маъмурзода, Маҳтоб, Инобат Пӯлодова, Дилафрӯзи Ҷамолиён, Шоҳини Равшан, Ҳакими Даврон, Абӯбакри Файзалӣ, Қамари Аҳрор, Соҳибаи Кароматулло, Латиф Латифӣ, Пайрав Гулмуродзода, Илҳом Давронов (корманди фаннӣ), Искандар Ахмедов (корманди фаннӣ), Гулнора Амиршоева, Хуршед Назаров, Лола Олимова (баъди як моҳи кор), Зиёратшо Аҳмадов, Ганҷинаи Ганҷ, Умед Назаров, Маҳини Даврон, Илҳом Назриев, Санҷар Ҳошимӣ, Мирзои Салимпур, Нурмуҳаммади Холзода, Абдуфаттоҳ Шафиев, Барнои Қодирдухт, Сайф Сафар, Мардони Муҳаммад, Фарзони Муҳаммадӣ, Хуршеди Ҳамдам.

Дар ин рӯйихат номи Маҳастии Дӯстмурод, ки барои радио мавод менавишт ва ҳамчун наворбардор аз моҳи сентябри соли 2017 то моҳи августи соли 2018 фаъолият мекард, нест. Зеро ӯ бо хоҳиши худ фаъолияти рӯзноманигориашро дар дафтари душанбегии РО қатъ кард.

Фарзон Муҳаммадӣ (Машарипов) 8 сентябри соли 2017, баъди дувуним соли кор ба нишони эътироз тарки Радиои «Озодӣ” кард. Ӯ дар номае ба раҳбарияти Радиои «Озодӣ” мудири бахши тоҷикӣ Соҷидаи Мирзоро ба зӯргӯӣ, қонуншиканӣ ва маҳалгароӣ айбдор кард ва аз ҷумла навишт, бо вуҷуди пирӯзӣ дар озмун барои кор дар Прага Соҷидаи Мирзо ӯро бо роҳҳои сунъӣ аз имкони кор дар дафтари марказии радио маҳрум кард ва ба ҷояш як нафари дигарро дар Прага ба кор гирифт.[149]

Сайф Сафар, яке аз хабарнигорони ҷавони тоҷик баъди ҳамагӣ ним соли ҳамкорӣ бо Радиои «Озодӣ” истеъфо додааст, менависад Мирзои Салимпур. «Манобеи сомонаи «Ахбор” гуфтанд, ки Сайф Сафар ба далели фишоре, ки дар ҷои кор рӯбарӯ шуда буд, ба маризӣ печид ва бояд табобат мегирифт, вале мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ” Соҷида Ҷахфарова (Соҷидаи Мирзо) розӣ нашудааст».[150]

Дар ҳоле ки Кодекси меҳнати Тоҷикистон ҳаққи коргаронро барои табобат кафолат медиҳад, вале ин бори аввал нест, ки мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ” дар пеши коргаронаш шартҳои ғайриқонунӣ мегузорад, ки барои табобаташон аз ҳисоби худ рухсатӣ бигиранд. Масалан, як хабарнигори маризи «Озодӣ”-ро мудири дафтари ин радио дар Душанбе ба бемористон рафта, маҷбур карда буд, ки ариза барои рухсатӣ бинависад, то ин рӯзҳои дар бемористон буданаш аз ҳисоби рухсатии худи ӯ бошанд, менависад Мирзои Салимпур.

Собиқ хабарнигори Радиои «Озодӣ» Мирзои Салимпур моҳи августи соли 2016 бо мусоидати Соҷидаи Мирзо ва Аббоси Ҷаводӣ аз кор рафт. Ӯ дар як матлабаш мегӯяд, ки ватандӯстӣ бо ғараз намешавад. Соҷидаи Мирзо барои ҳар думликониаш аз ҳукумат чизе тамаъ дорад. Дар вақташ сари Абдуқаюми Қаюмзод, як журналисти тавоноро хӯрд, то хешаш Сафармад Рустамов, мулаққаб ба «Кабуд”-ро аз зиндон озод кунад. Сари Мирзои Салимпурро хӯрд, ки шавҳараш аз зиндон озод шавад. «Соҷидаи Мирзо хоҳад ё нахоҳад, ҳамчун сархӯри журналистони тоҷик моли таърих мешавад. Он сияҳкориҳое, ки ӯ дар «Озодӣ” кард, ягон ҷои сафед кардан надорад»,[151] мегӯяд М. Салимпур.

Ба қавли Фарзон Муҳаммадӣ дар давраи роҳбарии Соҷидаи Мирзо ҳар рӯз дастикам 10 соат ва он тараф то 14 ва ҳатто 16 соат кор кардани коргарон дар Радиои «Озодӣ” як амри маъмулӣ шудааст. Коргарони дафтари марказии ин радио дар Прага соати 7-и субҳ ба кор омада, маҷбуранд то соати 20 ва ҳатто 21 кор кунанд, ки дар як рӯз 13-14 соатро ташкил медиҳад. Вале Соҷидаи Мирзо барои он ки ба коргарон ҳаққи иловагӣ пардохт накунад, рӯзи кории онҳоро дар санадҳо ҳамагӣ 8 соат нишон медиҳад.

Мирзои Салимпур мегӯяд, ки аҳволи хабарнигорони ин радио дар Тоҷикистон боз ҳам бадтар аст. «Дар дасти сомонаи «Ахбор” санадҳое ҳаст, ки гоҳо то соати ду ва ҳатто сеи шаб кор кардани хабарнигорони Радиои «Озодӣ” дар Душанберо собит мекунад. Вале дар санадҳо, ин кори амалан «нон-стоп”-и ин коргарони бечораи тоҷик, ки ба як шароити ғуломӣ шабоҳат дорад, ҳамагӣ 8 соат нишон дода мешавад».[152]

Чунин тарзи корфармоии хабарнигорон дар фаъолияти бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» нав набуда, аз собиқ мудирони шуъбаи тоҷикӣ Аббоси Ҷаводӣ ва Қудрат Шаҳидӣ ба мерос гузаштааст. 9 июли соли 2008 журналисти тоҷик Сайёфи Мизроб (Достиев)  баъди 11 соли фаъолият дар дафтари душанбегии Радиои «Озодӣ» бинобар поймол шудани ҳуқуқи кориаш аз вазифа истеъфо дод. Моҳи апрели соли 2008 роҳбарияти бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» ба кормандонаш пешниҳод кард, ки шартномаи нави меҳнатиро имзо бикунанд. Банди 5.1 шартномаи мазкур ҳуқуқи журналистро ҳамчун  корманд ва шаҳрванд халалдор мекунад, гуфтааст, Сайёфи Мизроб дар изҳороти худ аз 10 июли соли 2008. Дар ин банд гуфта мешавад, ки корманд кори аз меъёри муқарраршуда зиёдро дар ҳамон андозае иҷро мекунад, ки аз ӯ талаб карда мешавад. Дар идома гуфта мешавад, ки корманд розӣ аст, барои кори изофӣ маблағ талаб накунад. Ин магар ғуломиро намемонад? — суол мекунад С. Мизроб.[153] 

Банди мазкур ба моддаҳои 69, 72, 73, 74, 102 (1) ва 105-уми Кодекси меҳнати Тоҷикистон мухолифат мекунад. Мувофиқи шартномаи нав корфармо аз рӯйи 11 банди он ҳақ дорад кормандро аз кор озод кунад. Вале корманд ҳақ надорад ҳуқуқҳои худро дифоъ бикунад. Ҳамин аст магар радиои америкоӣ, ки демократияро тарғиб мекунад ва моро демократия меомӯзонад, омадааст дар изҳороти номбурда. С. Мизроб мегӯяд мувофиқи Кодекси меҳнати Тоҷикистон барои шабкорӣ бояд якуним маротиба бештар аз кори рӯзона маблағ пардохта шавад, вале Радиои «Озодӣ» барои журналистони тоҷик, ки то субҳ кор мекунанд, ба маошашон ҳамагӣ $100 изофа мекунад, ҳол он ки бояд камаш $600-800 пардозад.

Чӣ хеле ки мегӯянд: «Аз мост, ки бар мост». Ҳанӯз соли 1995, вақте муаллифи ин сатрҳо ба ҳайси аввалин хабарнигори аккредитатсияшудаи Радиои «Озодӣ» дар Тоҷикистон ба фаъолият шурӯъ кард, яке аз тоҷиконе, ки акнун дар бахши тоҷикии радио дар Прага ба кор оғоз карда буд, ба суоли мудири нави шуъбаи тоҷикӣ дар бораи маоши ман мегӯяд: «дар Тоҷикистон моҳе сад доллар диҳед ҳам, кор мекунанд». Ҳол он ки худи ӯ он вақт моҳе камаш 4 ҳазор доллар маош мегирифт. Аббоси Ҷаводӣ ҳиммат карда, моҳонаи аввали маро 300 доллар муқаррар кард, ки ин нисбат ба хабарнигорони маҳаллии дигар редаксияҳои РАО/РО ба маротиб кам буд. Ин дар ҳоле буд, ки дар Тоҷикистон ҷанги шаҳрвандӣ идома дошт ва бояд ман дар шароити ҷангӣ гузориш омода мекардам.

Фарзон Муҳаммадӣ дар мусоҳибааш ба М. Салимпур мегӯяд, ки мехоҳад дар додгоҳ дар чунин шароити ғуломӣ кор кардани хабарнигорони Радиои «Озодӣ”-ро ошкор кунад: «Мо аз пеши худ то нисфи шаб кор намекардем. Бо супориши мудири бахш маҷбур будем, 15 соату 16 соат кор кунем. Пас радио бояд талаботи қонугузории Тоҷикистонро иҷро карда, ҳаққи ин соатҳои иловагии кори моро пардохт кунад.”

Бояд гуфт, ки Фарзон Муҳаммадӣ соли 2020, баъди тағйирот дар роҳбарияти бахши тоҷикӣ боз ба РО баргашт ва ҳоло ҳамчун хабарнигор дар вилояти Суғд фаъолият дорад.

Қаблан, дар давраи мудири бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ” будани Қудрат Шаҳидӣ дар соли 2008-ум мухбирони дафтари Душанбе Холиқи Сангин ва Сайёфи Мизроб низ аз кор озод карда шуда буданд.

Сомонаи “Ахбор” 5-уми октябри соли 2017 навишта буд, ки мудири дафтари Радиои «Озодӣ” дар Душанбе Хуршеди Ҳамдам дар саҳифаи фейсбукиаш дар як рӯз иттифоқ афтодани Рӯзи забон ва зодрӯзи президент Эмомалӣ Раҳмонро «фоли неку шодӣ” номида, Эмомалӣ Раҳмонро бо сифатҳои «Пешвои миллат”, «Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ” ва «абармарди сиёсату давлатдории тоҷикон” тавсиф кардааст.

Дар идомаи мавод омадааст, ки Хуршеди Ҳамдам аз мухлисони содиқ ва тарафдорони сахти сиёсатҳои раисиҷумҳури кунунии Тоҷикистон аст, зодрӯзи Эмомалӣ Раҳмонро барои ӯ ва ҳамагон муборакбод гуфта, афзудааст: «Худо кунад, ки сояи давлати ин мард аз сари хонавода ва мардуми сарбаланди тоҷик кам нагардад. Ин рӯз барои ҳамаи мову шумо муборак бод!!!”[154]

Воқеан, барои дастгирии Владимир Путин ва сиёсати ӯ мухбири РО Андрей Бабитский соли 2015 аз Радиои «Озодӣ» ронда шуда буд. Вале аз кор рафтани Хуршеди Ҳамдам сабаби дигар дорад, ки РАО/РО ошкор намекунад. Ҳамин тавр охири моҳи марти соли 2018 баъди 8 соли мудири дафтари Душанбе буданаш Хуршеди Ҳамдам (Андамов) аз вазифааш сабукдӯш гардида, ба ҷояш Нисо Расулова таъйин гардид. Ба қавли Мирзои Салимпур Нисо дар поёни соли 2017 барои кор дар бахши шабакаҳои иҷтимоӣ дар дафтари Радиои «Озодӣ” дар Душанбе истихдом шуд ва ҳамагӣ баъди 5 моҳи кор ба мақоми мудири дафтари ин радио расид.[155] Ӯ дар ин вазифа зиёд кор накард. Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон ба ӯ аккредитатсияи кор надод ва сипас худи маъмурияти РАО шартномаи корашро тамдид накард. Баъди ӯ Мирзонабии Холиқзод, ки пеш аз Хуршед Андамов мудири дафтари Душанбе буд, тақрибан 2 моҳ иҷрокунандаи мудири дафтар шуд. Аввали соли 2019, вақте ки М. Холиқзод ба дафтари марказии РАО/РО ба Прага даъват шуд, Зарангези Наврӯзшоҳ иҷрокунандаи вазифаи мудири дафтари бахши тоҷикӣ дар Душанбе таъйин гардид.  Баъди тақрибан 5 моҳ аккредитатсияи фаъолияти ӯ аз ҷониби Вазорати умури хориҷии Тоҷикистон тамдид нагардид ва корманди техникии офиси мазкур Муҳаммадвафо Раҳматов иҷрокунандаи вазифаи мудири дафтари РАО/РО дар Душанбе таъйин карда шуд.

Дар давраи мудири шуъбаи тоҷикӣ будани Соҷидаи Мирзо ва директори минтақавии умури Осиёи Марказии Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” будани Аббос Ҷаводӣ (озартабори Эрон) радиои мазкур ба тарғибгари ҳукуматҳои ин кишварҳо табдил ёфта, кормандонаш то андозае усулҳои асосии фаъолияти журналистиро фаромӯш карда буданд. Хабарнигории CA-news (KZ) аз қавли собиқ муҳаррири Радиои “Азаттык» Асем Токаева дар фейсбук, менависад, ки Аббоси Ҷаводӣ аксаран сиёсати редаксияи қазоқиро бар зиёни стандартҳои ҳақиқатнигории журналистӣ ва қоидаҳои худи ширкати радио вайрон мекард. А. Ҷаводӣ ба муҳаррирони редаксияи қазоқӣ супоришҳое медод, ки зидди воқеъбинона ва бе сонсур пахш кардани иттилоъ буданд. Журналистоне, ки бар зидди чунин тарзи фаъолият эътироз мекарданд, бо баҳонаи “азнавташкилкунӣ”аз кор ронда мешуданд.[156] Дар тули 5 соли охир чунин  “азнавташкилкунӣ” дар бахши қазоқӣ ду маротба гузаронида шуд, ки дар ягон аз 25 редаксияи Радиои “Озодӣ” сурат нагирифтааст.

Сомонаи akhbor.com навиштааст, ки журналисти қазоқ Асем Токаева мегӯяд, ба таври беист ба таблиғи ҳукумат айбдор шудани мудири бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ” Соҷида Ҷахфарова (Соҷидаи Мирзо) рӯи тамоми низоми барномаҳои бурунмарзии Амрико соя андохтааст. Ӯ менависад, бахши қазоқии радио ҳамин тавр, машғули таблиғи режими Назарбоев аст. Роҳбари барномаҳои Осиёи Марказӣ дар Радиои «Озодӣ” як муҳоҷири эроние бо номи Аббоси Ҷаводӣ аст, ки дар бораи минтақаи таҳти раҳбариаш дониши хеле сатҳӣ дорад ва ба навиштаи Асем Токаева, дар маҷлисҳо ҳатто пойтахтҳои кишварҳои ин минтақаро фарқ намекунад. Асем Токаева менависад, дар як маҷлис Аббос Ҷаводӣ таҳқиромез дар ҳаққи халқҳои Осиёи Марказӣ гуфт, «инҳо ҳама ба русӣ ҳарф мезананд ва корашон фақат арақнӯшӣ аст.” Бо ин вуҷуд, менависад Токаева, Ҷаводӣ инак 12 сол боз бо роҳи тавтиа мақоми мудири барномаҳои Осиёи Марказиро дар даст дорад.[157]

Мавзӯи мазкурро хабарнигори рӯзномаи «The Wall Street Journal» Ҷесика Донатӣ низ дар як мақолааш бо номи «Расонаи амрикоӣ ба далели тарғиботи ҳокими худкома таҳти тафтиш қарор гирифтааст» (US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda) матраҳ кардааст. Дар ҳамин ҳол, шикоятҳо дар бораи тарғибот ба тарафдории ҳукуматҳо, мисли бахши тоҷикӣ, дар солҳои охир нисбат ба бахши ҳамсояи қазоқӣ низ буд ва соли 2017 ҳатто сабаби як тафтиши дохилӣ дар Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ҳам шуд. Намояндагони радио мегӯянд, дар он шикоятҳо гуфта мешуд, ки бахши қазоқӣ ба як минбари таблиғи ақидаҳои миллатгароёна ва ҳукуматӣ табдил ёфтааст, вале тафтишот далоили кофие, ки ин иддаоҳоро собит кунад, пайдо карда натавонист.[158]

Сомонаи “Ахбор” 19 январи соли 2019 навишт, ки Илҳомҷон Ёқубзода, роҳбари Анҷумани муҳоҷирони Осиёи Марказӣ дар Аврупо дар саҳифаи фейсбукии худ аз амали ноҷои Соҷидаи Мирзо, директори бахши тоҷикии Радиои “Озодӣ” изҳори нигаронӣ кардааст. Сомонаи “Ахбор” аз қавли Илҳомҷон Ёқубзода менависад, ки ҳоло дар сатҳи роҳбарияти радио пас аз шикоятҳои зиёд Соҷида-холаро аз ҳар ҷиҳату мақом тафтишу таҳлил доранд ва ҳамон рӯзе, ки Соҷида Мирзоева огоҳӣ пайдо кард, ки тафтиш аз болои ӯ оғоз шудааст, мисли мурғи посӯхта даву ғеҷ дорад ва аз Ҳукумати Тоҷикистон хоҳиш кардааст, ки вақтинча радиоро бубанданд, то ӯ ба мақоми тафтишкунанда паём фиристад, ки «бубинед агар ман мавқеьи ҳукуматро, ки зидди озодиву демократия аст, дастгирӣ мекардам ва минбари дурӯғросткунак мебудам, моро мебастанд»?!

Бале, «банду баст»-и Радиои » Озодӣ» байни Соҷидахолаву мақомот байъ шудааст, ҳам ба ҳукумат фоидаву ҳам ба Мирзоева.[159] Аз роҳбарияти Радиои «Озодӣ» ва мақоми тафтишкунанда хоҳиш мекунам, ки ба найранг ва дурӯғҳои Соҷида Мирзоева ва бахусус басташавии Радиои «Озодӣ» дар Тоҷикистон бовар накунанд, гуфтааст Илҳомҷон Ёқубзода.

Бори аввал як намояндаи Тоҷикистон қаҳрамони гузориши «The Wall Street Journal», яке аз маъруфтарин аз нашрияҳои Амрико шуд, менависад сомонаи akhbor.com. Ба навиштаи «The Wall Street Journal» бахши тоҷикии радиои амрикоии «Озодӣ» дар замони роҳбарии Соҷида Ҷахфарова (Соҷидаи Мирзо) ва Аббоси Ҷаводӣ дар тӯли солҳои зиёде ба тарғиботи Ҳукумати Тоҷикистон машғул буд, ки ин бар хилофи рисолати ин радиост. Ва он ҷое, ки пропаганда аст, ҳатман коррупсия ҳам ҳасту манфиатҳои муғризона ҳам ҷои по дорад.[160]

25 апрели соли 2019 дар рӯзномаи «The Wall Street Journal» мақолаи Ҷессика Донатӣ ба унвони “US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda» (Расонаи амрикоӣ ба далели тарғиботи ҳокими худкома таҳти тафтиш қарор гирифтааст) ба табъ расид. Дар мақола гуфта мешавад, ки мақомоти федеролии Амрико фаъолияти яке аз бахшҳои хабарии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ»-ро, ки аз ҷониби Ҳукумати Амрико бо мақсади густариши арзишҳои демократӣ дар хориҷ ташкил шудааст, тафтиш мекунанд. Ин тафтиш дар вокуниш ба шикоятҳоест, ки мегӯянд, бахши тоҷикии ин радио, ба гуфтаи намояндагони ҷомеа, кормандони худи нашрия ва ёддошти дохилии Департаменти давлатӣ, ба таблиғот ба фоидаи режимҳои худкомаи Осиёи Марказӣ машғул шудааст.

Дар аввалҳои соли 2019 мақомоти Департаменти давлатӣ ба роҳбарони Радиои «Аврупои озод» /Радиои «Озодӣ» номаи шашсаҳифагиеро фиристоданд, ки дар он аз мавқеи рӯ ба ҳукумат доштаи бахши тоҷикӣ интиқод шуда, аз роҳбарияти радио даъват карда мешуд, ки дар вокуниш ба шикоятҳои батакрори дипломатҳои амрикоӣ, кормандони худи радио ва донишмандони масоили Осиёи Марказӣ ба ин масъала дахолат кунанд.[161]

Намояндагони Департаменти давлатӣ ҳамчунин таъкид карданд, ки онҳо аз Идораи назорати генералии Департаменти давлатӣ хостаанд, то чанд қарордоди байни Радиои «Озодӣ» ва Радиои «Имрӯз»-ро дар масъалаи вуҷуди коррупсия ва тахаллуф тафтиш кунанд. Ин қарордодҳо бо ҳадафи ба доираҳои васеътари мардум паҳн кардани барномаҳои бо кумаки Амрико таҳияшуда имзо шуда буданд.

Мақомоти радио дар як изҳорот, ки дар пайи муроҷиати «The Wall Street Journal» ба ин радио дар Интернет нашр шуд, нуқоти омада дар шикоятҳоро эътироф карданд. Дар изҳороте, ки дар поёни моҳи марти соли 2019 нашр шуд, ҳамчунин гуфта мешавад, ки фаъолияти бахши тоҷикӣ «ҷавобгӯи меъёрҳои Радиои «Аврупои озод» /Радиои «Озодӣ» набуд.”[162]

Дар пайи шикоятҳо ва тафтишот мудири барномаҳои Осиёи Марказӣ Аббос Ҷаводӣ ва мудири бахши тоҷикии Радиои «Аврупои озод» / Радиои «Озодӣ» Соҷида Ҷахфарова аз вазифаашон сабукдӯш гардиданд.

Як гурӯҳи донишмандони муҳаққиқи Осиёи Марказӣ бо таъкид ба умқи ташвиши худ дар номае, ки моҳи марти соли 2019 дар сомонаи «ОpenDemocracy» нашр шуд, чунин навиштанд: «Радиои «Озодӣ», ки як замон манбаи аз ҳама муътамади хабару таҳаввулоти ин кишвар буд, ба минбари таблиғи Ҳукумати Тоҷикистон табдил ёфтааст,” омадааст дар мақолаи Ҷессика Донатӣ.

Дар мақолаи дигар, ки моҳи январи соли 2019 дар РО чоп шуд, натиҷаҳои назарсанҷии аз ҷониби худи милиса анҷомёфта оварда мешавад, ки тибқи он, 81 фоизи аҳолии Тоҷикистон аз фаъолияти милиса розӣ будааст. Ва ин дар ҳолест, ки мақомоти милиса барои тарзи муносибаташ нисбат ба дигарандешон ва боздоштшудаҳо таҳти танқид қарор дорад. Ин мақоларо аллакай пок кардаанд, вале нусхаҳояш дар бойгонӣ боқист, менависад Ҷессика Донатӣ.

Дар аввали соли 2019 бахши тоҷикӣ ҳамчунин мақолаеро чоп кард, ки дар он гуфта мешуд, сомонаҳои шабакаҳои иҷтимоӣ, ки зуд-зуд баста мешаванд ва як василаи асосии изҳори ақидаи гурӯҳҳои мухолифини дар Тоҷикистон мамнӯъ ба ҳисоб мераванд, ба ақидаи олимон, сабаби талоқ ва мушкилоти оилавӣ мебошанд.

Дар ёддошти Департаменти давлатӣ дар бораи бахши тоҷикӣ, ки аз ҷониби мақомоти Бюрои Осиёи Миёна ва Ҷанубӣ омода шудааст, гуфта мешавад, ки муносибатҳои байни кормандони Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ва мансабдорони Ҳукумати Тоҷикистон ғолибан ба он оварданд, ки радио дар тӯли чандин сол таҳти таъсири ҳукумат қарор гирифт.[163]

”Дар мавриди эътимод ба Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар Осиёи Марказӣ, ба вижа ба бахши тоҷикӣ, нигарониҳои ҷиддӣ вуҷуд доранд. Ин расона ҳамчун муассисаи марбут ба ҳукумати Амрико арзёбӣ мешавад ва ин бовариро ба барномаҳои минтақавии USАGМ дар байни мардум ва ҳукуматҳои хориҷӣ ба замин мезанад”, — гуфта мешавад дар ёддошти Департаменти давлатӣ.

Ҳамчунин дар ёддошт зикр шудааст, ки қарордодҳо бо шабакаи маҳаллии Радиои «Имрӯз » дар бораи бознашри хабарҳои РО, ки аз августи соли 2016 то июли соли 2019-ро дар бар мегиранд, аз ҷониби Департаменти давлатӣ ба Идораи инспектори генералӣ хабар дода шудаанд. Дар ҳисоботҳои Ҳукумати Амрико гуфта мешавад, ки маблағи қарордодҳо тақрибан 140 ҳазор доллари амрикоист.

Дейзӣ Синделар, иҷрокунандаи вазифаи президенти РАО/РО бархе иддаоҳои дар ин ёддошт омадаро тасдиқ кард. Аз ҷумла, онро, ки мудири бахши тоҷикӣ Соҷида Ҷахфарова, ки дар аввали моҳи апрели соли 2019 ба истеъфо рафт, қаблан завҷаи як мақоми баландпояи Ҳукумати Тоҷикистон – роҳбари шуъбаи тафтишоти Агентии мубориза бо маводи мухаддир Саймухтор Беков буд.[164]

Тибқи гузоришҳои матбуотӣ ва ёддошти Департаменти давлатӣ, Саймухтор Беков соли 2015 аз ҷониби мақомоти Тоҷикистон бо иттиҳоми порахӯрӣ дастгир карда шуд. Вақте ки ин ҳодиса рух дод, Радиои «Озодӣ” дар бораи боздошти Беков хабар надод, ҳарчанд, бино ба ёддошти зикршуда, ин хабар дар матбуоти маҳаллӣ бозтоби густурда пайдо карда буд. «Озодӣ” танҳо баъди 11 рӯз хабари боздоштро пахш кард, вале номи Бековро зикр накард. Ин иддаоро, ки дар ёддошти Департаменти давлатӣ таъкид шудааст, хонум Синделар низ тасдиқ кард. Баъдан С. Бековро гунаҳкор донистанд ва ӯ маҳкум ба зиндон шуд, менависад Ҷессика Донатӣ.

Чӣ тавре ки зикр гардид, дар давраи роҳбарии Соҷидаи Мирзо ҳамкории бахши тоҷикии РО ба манфиати мақомоти Тоҷикистон ба назар мерасид.  Ба навиштаи М. Салимпур Хосият Ёрова ва Ҷамшед Ёров, хоҳар ва бародари адвокати маъруфи тоҷик Бузургмеҳр Ёров, ки дар Тоҷикистон ба 25 соли зиндон маҳкум шудааст, дар як номаи саркушода ба президенти Радиои «Озодӣ” Томас Кент хабарнигорони бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ»-ро дар ҳамкорӣ бо мақомоти Тоҷикистон дар таъқиби маҳбусони сиёсӣ, аз ҷумла Б. Ёров айбдор карданд.

Онҳо навиштаанд, азбакси Бузургмеҳр Ёров бо истифода аз ҳаққи қонуниаш иҷозат намедод, ки мақомот ӯро дар боздошт ба навор бигиранд, мақомоти вазорати корҳои дохилӣ хабарнигорони дафтари Радиои «Озодӣ”-ро дар Душанбе ба кумак даъват кардаанд. Ду нафар – хабарнигор ва наворбардор ба пеши Бузургмеҳр Ёров дар боздошт роҳ ёфта, ӯро мутмаин кардаанд, ки барои Радиои «Озодӣ” аз ӯ мусоҳиба мегиранд. Санадҳои хабарнигорӣ ва логотипи радио дар микрофон Ёровро ба ин доми фиреб афтондааст. Ин мусоҳибаи Бузургмеҳр Ёров на дар Радиои «Озодӣ”, балки дар гузориши махсуси Вазорати корҳои дохилии Тоҷикистон, ки дар он Ёров ҳамчун «қаллоб” тасвир мешуд, истифода шудааст. Ин гузориш дар шабакаҳои давлатии телевизионҳои Тоҷикистон батакрор пахш шуд.[165]

Дар нома ҳамчунин аз Дагир Хасавов, адвокат аз Русия ёдоварӣ шудааст, ки моҳи январи соли 2016 барои ҳимоят аз маҳбусони сиёсӣ аз ҷумла, аъзои боздоштшудаи ҳизби феълан дар Тоҷикистон мамнӯи наҳзати исломӣ ва Бузургмеҳр Ёров, ба Душанбе рафта буд. Хасавов баъди бозгашт дар мусоҳибаҳояш гуфт, ки мақомоти амниятии Тоҷикистон макони ӯро ним соат баъд аз «як мусоҳибаи машкук” бо хабарнигорони Радиои «Озодӣ” муайян ва ӯро боздошт карданд: «Дагир Хасавов низ мутмаин аст, ки макони будубошашро ба мақомот хабарнигорони «Озодӣ” фурӯхта буданд.”[166]

М. Салимпур менависад, ки Хосият Ёрова ва Ҷамшед Ёров чунин ҳамкории хабарнигорони як радиои амрикоиро бо мақомоти интизомии Тоҷикистон хилофи меъёрҳои ахлоқи журналистӣ ва рисолати Радиои «Озодӣ” номида, гуфтааанд, ин қазия ҳанӯз дар ибтидои соли 2016 ба самъи раҳбарони Радиои «Озодӣ” расонда шуд, вале то ҳол таҳқиқоте дар ин замина аз ҷониби ин радио сурат нагирифт ва касе ҳам ҷазо надид.

Файзинисо Воҳидова, ҳуқуқшиноси тоҷик дар мактуби расмияш ба президенти Радиои «Озодӣ» Томас Кент гуфтааст, ки «чаро ҳарфи як хонуме, ки обрӯяш ду пули пучак надораду ҳамсари собиқ мансабдори порахӯри мақомоти давлат буду ҳоло барои тамаъи ришва дар зиндон мебошад, бояд болотар аз ҳарфи 40 нафар журналистони беҳтарини ҷомеаи тоҷикон бошад?».[167]

Ин хонуми ҳуқуқшинос барои ноадолатона ва бидуни шарҳ аз кор ронда шудани рӯзноманигорони машҳур Абдуқайюми Қаюмзод ва Мирзои Салимпур хонум Соҷидаро гунаҳгори аслӣ ҳисобида гуфтааст, ки «вақте Абдуқаюми Қаюмзодро ба осмони ҳафтум баровардед, ҷоизааш додед ва хабарнигори беҳтарин эълонаш кардед ва бо як дархости хонум Соҷидаи Мирзо, ки ғуломи ВКХ буд, пеш аз маъракаи муҳимми сиёсӣ, интихоботи президентӣ ва парлумонӣ аз кор рондед.

Аслан дар минтақаҳо ИМА бисёр дар бораи солҳои дароз ҳукмронӣ кардани роҳбарон интиқод мекунад, аммо Соҷидаи Мирзо чанд сол ҳаққи роҳбарӣ дар бахшро дорад? Ё то фавтидани Ҷаводӣ бояд роҳбар бошад? Оё маротибае ягон маводи навиштаи ин номбурдагонро дидеду хондед? Ягон маротиба худи онҳоро имтиҳон кардед, ки дар журналистика чӣ маҳорату чӣ касбият доранд?- мегӯяд Файзинисо Воҳидова.

Оё медонед, ки хабарнигорони бахши тоҷикии РО бо дастуру супориши ин хонум маҷбуранд ба ситоиши ҳукумати мо машғул шаванд на бо инъикоси воқеият?[168]

Агар вазъ чунин идома ёбад ва ҳарфи як зани эркаи Ирону ИМА болотар аз фарзонаҳои миллати мо истад, пас ман тайёр ҳастам иқдоми қонунии муроҷиат ба СММ ва дигар созмонҳои дифои ҳуқуқи журналистонро ба зиммаи худ гирам, навиштааст Файзинисо Воҳидова.

Воқеан, ба ин номаи ҳуқуқшиноси маъруфи тоҷик маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» вокунише нишон надод.

Донишманди тоҷик Ҳафиз Бобоёров, ки дар Олмон машғули таҳқиқоти илмӣ аст, бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ”-ро айбдор кард. Ӯ гуфт, ки Радиои «Озодӣ” ним соат сӯҳбати ӯро дар бораи фошкориҳои «Диссернет” сабт карда, ба ҷои нашр дар сомонаашон дар ихтиёри мақомоти Тоҷикистон, аз ҷумла дар ихтиёри асардуздон ва ҳомиёни онҳо гузоштааст: «Радиои Озодӣ бо охирин рафтори берӯёнааш ҳамаи хатҳоро гузашт. Бо корманди ин радиои амрикоӣ дар бораи фошкориҳои Диссернет қариб ним соат суҳбат кардам. Бояд гӯям, ки чун таҷрибаи хуби ҳамкорӣ бо ин радиоро надоштам, аввал нахостам суҳбат кунам, гуфтам агар майл доред, метавонед аз навиштаҳоям истифода баред. Вале ӯ ваъдаи оҳанӣ дод, ки ҳам дар шакли мухтасар ва ҳам дар чорчӯбаи «Меҳмони «Озодӣ» нашр мекунад. Накард. Ин бор ҳам гузашт кардам. Аммо дарёфтам, ки он мусоҳибаам ба дасти асардуздон ва ҳомиёнашон расидааст,”[169] гуфтааст Ҳ. Бобоёров.

Корбари дигари Фейсбук Барот Қодиров дар ин зимн ба як воқеияти дигар ишора кардааст, ки вақте Диссернет мансабдорони баландпояи Тоҷикистонро ба асардуздӣ айбдор кард, Радиои «Озодӣ” ба ҷои ин мавзӯи муҳим машғули таблиғи кадом як духтари фоҳиша буд ва дар бораи ҷанҷоли асардуздии онҳо ягон сатр нанавишт. Хабари «Тоҷикистон Диссернети худро месозад» ҳам аз тариқи мақомот мисли супоришӣ чоп шуда буд, зеро бо ҳамин мазмун аз «Фараж» сар карда, то расонаҳои маҳаллӣ аз сохтани Диссернети тоҷикӣ навишта буданд. Дар ҳоле ки яке аз ин расонаҳо хабари асардуздии мақомдоронро нанавишта буд.[170]

Ҳафиз Бобоёров ҳамчунин матлаби дигари Радиои «Озодӣ” бо номи «Насиҳати калонҳоро форад, гӯш мекунам, нафорад — не”-ро ба далели хатти машаш «иғвогарона” номида, таблиғи ақидаи «Ба ҷои санги мазор мондан ба сари қабри наздикон, онҳоро дар зиндагӣ эҳтиром кунем» гузориши дигари ин радиоро амалан таблиғи идеяҳои салафиҳо хондааст: «Бешубҳа, наздиконро бояд дар зиндагӣ эҳтиром кард, вале ин чӣ рабте ба санги мазор дорад?! Санги мазорро ба хотири фаромӯш нашудани қабр мемонанд. Падарам, ки аз шашсолагӣ аз модар ва дар ёздаҳсолагӣ аз падараш ятим монда буд, як умр ҳасрат мекард, ки намедонад қабри модараш кадом аст… Ё Радиои «Озодӣ» ҳам идеяҳои салафиҳоро тарғиб мекунад?”[171]

Бояд гуфт, ки Ҳукумати Тоҷикистон ҳузури Радиои “Озодӣ”-ро барои баъзан пахш кардани мавзӯъҳои барои расонаҳои дохилӣ “мамнӯъ” хуш надорад, бинобар ин бо ҳар роҳу восита ба фаъолияти кормандони он монеа эҷод менамояд. Махсусан ба  хабарнигорони РО дар Тоҷикистон аккредидатсияи фаъолият намедиҳад ва ё аккредитатсияи онҳоро тамдид намекунад.

Вале дар ҳамин ҳол, расонаҳои Ҳукуматии Тоҷикистон баъзан маводи ба худ манфиатдорро аз Радиои “Озодӣ” бознашр мекунанд. Масалан, 25-уми феврали соли 2015, соати 19, вақте ки шумораи тамошобинони шабакаҳои телевизионӣ ба маротиб меафзояд, ба таври ғайричашмдошт шабакаи иттилоотии Телевизиони «Ҷаҳоннамо» мусоҳибаи хабарнигори Радиои “Аврупои озод”/ Радиои “Озодӣ” Мӯъмин Аҳмадиро бо муовини аввали раиси Ҳизби халқӣ-демократии Тоҷикистон Саидмурод Фаттоҳзода пахш кард.[172]

Воқеан, РАО/РО аз истифода, бознашр ва бозтақсими матнҳое, ки дар  сомонааш нашр шудаанд ва ё дар радио пахш шудаанд истиқбол мекунад: “Мо ҳамчунин аз нашри маводи РАО/РО ба таври мунтазам дар сомонаҳо, феҳрасти обуна, маҷмӯаҳои хабарӣ ва хазинаву бойгониҳои иттилоотӣ истиқбол мекунем».[173] Аммо фурӯши маводи РАО/РО қатъиян манъ карда шудааст.

 Қобили зикр аст, ки сиёсати кадрӣ дар Радиои “Озодӣ” мувофиқ ба сиёсати пахши барномаҳо ва писанд будан ба роҳбарият сурат мегирад. Олег Туманов, собиқ корманди Радиои «Озодӣ» мегӯяд, аз чор се ҳиссаи штати умумии кормандонро муҳоҷирон аз кишварҳое, ки дар он барномаҳои  радио пахш мешаванд, ташкил медиҳанд. Вале дар маъмурият ягон нафар муҳоҷир кор намекунад. Онҳоро аз дараҷаи муайян боло баромадан намемонанд.[174]

Принсипи мазкури таъини кадрҳо ҳоло ҳам истифода мешавад ва кам дар кам муҳоҷирон аз собиқ кишварҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ба дараҷаи сармуҳаррир ё мудири бахшҳои пажӯҳишии радио таъин мешаванд.

Ҳатто чунин таҷриба ба назар мерасад, ки соли 2005 Соҷида Ҷахфарова (Мирзоева) хабарнигори бахши тоҷикӣ бе донистани забони ӯзбекӣ мудири бахши ӯзбекии Радиои «Озодӣ» таъин гардид. Ин ҷо асоси бакоргирӣ мувофиқат ба ҳадафҳои радио ва наздик будан ба маъмурият аст.

Ба гуфти собиқадорон муносибати кормандони радио ба ҳам чандон самимӣ нест. Хабаркашию дасисабозии кормандон қариб дар ҳамаи редаксияҳои радио ба назар мерасад.

Юлиан Панич, собиқадори Радиои «Озодӣ» мегӯяд: «Нохуширо асосан аз худиҳо, аз русҳо интизор мешавӣ. Вақте буд, ки як тӯдаи одамони беистеъдод роҳбарӣ мекарданд. Онҳо кӯшиш мекарданд, ки усулҳои корбарии шӯравиро истифода бурда, кормандони ба худашон номақбулро дар назди америкоиҳо сиёҳ намоянд».[175]

Воқеан, ёдам ҳаст, ки дар давраи роҳбарии Аббоси Ҷаводӣ тоҷикони бахши тоҷикии радио, ки соли 1995, вақти нав ба кор шурӯъ карданашон дӯсту иттифоқ буданд, вале баъди ҳамагӣ ду-се сол ба ҳам бегона шуданд. Ба нафароне, ки А. Ҷаводӣ «ғазаб» карда буд, дӯстону ҳамшаҳрон ҳамагуна муносибати дӯстонаро канда буданд. Ҳатто дӯстони наздик, ки даҳсолаҳо якдигарро мешинохтанд, дигар муносибати хонаводагӣ надоштанд. Дар офиси радио бошад, базӯр салом мекарданд.

 Дар бораи хабаркашию дасисабозии кормандони радио Валерий Коновалов низ ёдовар шуда, мегӯяд: «дасисабозӣ чунон авҷ гирифта буд, ки ҳатто дар бахши русии Радиои «Озодӣ» як гурӯҳи яҳудиён гурӯҳи дигари яҳудиёнро бо антисемитизм (яке аз шаклҳои хусумати миллӣ ва динӣ нисбат ба яҳудиён) муттаҳам мекарданд».[176]

Аз болои ҳамкорон ба роҳбарият хабаркашӣ карда, ба онҳо  наздик шудан ва гурӯҳбозию маҳалбозиҳо дар таърихи радио ба ҳукми анъана даромада, ҳамаи ин дасисабозиҳо барои манфиатбардорию мустаҳкам кардани мавқеи шахсӣ равона шудаанд. Олег Туманов, собиқадори Радиои «Озодӣ» мегӯяд: «Ин ашхос дар бонкҳо суратҳисоби вижа доранд, ки ба он ҷо барои аз болои ҳамкорон хабаркашӣ карданашон хадамоти амниятӣ маблағ мегузаронад. Бинобар ин барои муҳити кории «Озодӣ» нобоварӣ ба ҳамдигар ва шубҳаю ҷанҷол характернок аст».[177] 

Чунин амали номатлубу нангин ҳоло ҳам дар Радиои «Озодӣ» идома дорад. Аля Пустова, хабарнигори сомонаи politonline.ru 15 марти соли 2015 аз қавли Ксения Ларина, ки шавҳарашро ба вазифаи мудири бахши русии Радиои «Озодӣ» даъват карданд ва ҳамагӣ баъди ним сол аз кор ронданд, дар бораи ахлоқ ва муносибати кормандони ин радиои бонуфуз мегӯяд:

«…муборизони озодӣ шабонарӯзӣ аз болои ҳамкоронашон суханчинӣ мекунанд ва тӯҳмату буҳтон менависанд ва бо ин кӯшиш мекунанд, ки ба хӯҷаинонашон мақбул бошанд».[178]

Дар Радиои «Озодӣ» заҳмати мухбирон, фаъолияти софдилона ва сарсупурдагиии онҳо барои роҳбарияти радио қимате надорад ва ҳангоми интихоб сиёсати замона ва ҳадафҳои радио дар ҷои аввал аст. Масалан, моҳи апрели 2014 барои дастгирии мавқеи Русия дар Қрим хабарнигори Радиои «Озодӣ» Андрей Бабитский, ки 25 сол боз дар ин ширкати суханпароканӣ кор мекард, фаъолияташ ба муҳлати як моҳ бе пардохти маош дар радиои мазкур боз дошта шуд.[179] Муноқиша бо роҳбарони Радиои «Озодӣ» аз он сар шуд, ки ӯ дар блоги шахсиааш дар сомонаи «Эхо Кавказа» маводе навишта, аз қарори президенти Россия В. Путин дар бораи ҳамроҳ кардани нимҷазираи Қрим ба Россия дастгирӣ карда буд. Воқеан, Андрей Бабитский писари Артисти хизматнишондодаи Тоҷикистон Марат Орипов буда, вазифаи сармуҳаррири сомонаи номбурдаро ба дӯш дошт.  Маводи мазкур ҳамон замон аз сомона бардошта шуд. Андрей Бабитский аз охири солҳои 90-уми асри гузашта ва аввали солҳои 2000-ум дар Кавкази Шимолӣ кор мекард ва то ин замон дар Радиои «Озодӣ» ҳамчун мухбири мухолифи Ҳукумати Русия маъруф буд.

Маъмурияти Радиои «Озодӣ» барои ин «гуноҳаш» Андрейро бахшиданд, Вале моҳи марти соли 2015 ӯ боз «хато»-и нобахшидание содир намуд ва бо ин аз Радиои «Озодӣ» ронда шуд.

Ба гуфти худи Андрей Бабитский ба рӯзномаи прагагии «Lidove noviny» 2-юми сентябри соли 2014 ӯ, хабарнигори ҳарбии РАО/РО дар Донбасс эксгуматсияи ҷасади 4 нафарро дар Донбасс ба навори видео гирифтааст, ки аз ҷониби баталиони ихтиёриёни украинии „Айдар» кушта шудаанд. Ба гуфти шоҳидони  воқеа ин ҷасади сокинони мулкии деҳаи Новосветловка буданд.[180]

Андрей Бабитский беш аз 6 моҳ ҷуръат накард, ки навори мазкурро пахш бикунад. Ниҳоят ин навор дар сомонаи редаксияи молдавии Радиои «Озодӣ» пахш шуд ва боиси норозигӣ ва муноқишаи миллатгароёни редаксияи украинии Радиои «Озодӣ» гардид.  Пас аз ин моҷаро Андрей Бабитскийро аз радиои мазкур, ки озодбаёнӣ, беғаразӣ ва демократияро талқин мекунад, ронданд. Пас аз ронда шуданаш аз Радиои «Озодӣ» А. Бабитский дар Донетск монд ва барои таъсиси телевизиони ҷудоихоҳони Донбасс кумак кард. Ӯ ҳамчунин барои нашрияҳои гуногун мавод менависад.

Моҳи декабри соли 2014 собиқсармуҳаррири барномаи хабарии Радиои «Озодӣ» барои Осиёи Марказӣ Александр Орлов дар мусоҳибааш ба Телевизиони RT дар бораи сиёсати редаксионӣ дар РАО/РО гуфт, ки проблемаи ӯ бо роҳбарияти радио ҳангоми пахши хабарҳо дар бораи Сурия дар соли 2014 оғоз гардид.  Мавзӯи мазкур таҳти сонсури шадид қарор дошт. Маро барои шаҳри Ракка аз кор озод карданд, гуфт ӯ.

Мо бояд пайваста дар бораи Сурия, ки барои Осиёи Миёна мавзӯи муҳим аст, гузориш мекардем. Вақте ки америкоиҳо Раккаро муҳосира карданд ва ҳар рӯз 150 тайёра ба шаҳр парвоз карда, онро 450 адад тӯпҳои вазнин гулӯлаборон мекарданд, аз мо талаб менамуданд, ки ҳар чӣ кам дар дар бораи Ракка ҳарф занем, гуфт Александр Орлов[181] дар мусоҳибааш ба мухбири Телевизиони RT. 

Ба қавли журналист маводҳои дигар низ аз тарафи роҳбарияти радио сонсур мешуданд. Ҳамин дахолат кардан боиси аз кор озод шуданам гардид, гуфт ӯ.

Чунин муносибат нисбати мухбирони РАО/РО дар дигар редаксияҳои радио низ мушоҳида мешавад. Аз ҷумла, тирамоҳи соли 2005, вақте ки мудири дафтари тошкандии Радиои «Озодӣ» Раҳматҷон Қулдошев (Ҷамшед Шомуродов) дар беморхонаи Пажӯҳишгоҳи Бурденкои шаҳри Маскав бистарӣ буд, ӯро бе ягон асос аз кор озод карданд ва талофии бемориашро, ки ба он ҳақ дошт, напардохтанд. Ба қавли Р. Қулдошев Радиои «Озодӣ» ҳамагуна меъёрҳои қонунгузории меҳнатро вайрон мекунад. Хабарнигорони тошкандиро Радиои «Озодӣ» чун ғулом истифода карда, сипас аз кор меронад. Собиқ мудири бахши ӯзбекии Радиои «Озодӣ» Адолат Наҷимова ба онҳо мегуфтааст, ки «хабарнигорони офиси тошкандӣ сарбозони мо мебошанд ва ҳар чӣ ба шумо мефармоянд, бояд ки иҷро бикунед. … Ман ҳамаи шуморо метавонам, дар як рӯз аз кор ронам». Диктаторӣ дар хуни роҳбарияти радио аст, мегӯяд Раҳматҷон Қулдошев.[182]

Раҳматҷон Қулдошев 10 сол дар дафтари тошкандӣ барои бахши ӯзбекии Радиои «Озодӣ» кор карда, ба маризии касбӣ ва маъюбӣ гирифтор шуд. Баъди аз кор озод кардан Қулдошев бо ду фарзанд ва завҷааш, ки кор намекунад, бе маош монданд.

Адолат Наҷимова бошад, пас аз воқеаҳои моҳи майи соли 2005-уми Андиҷон ба вазифаи баландтар, ба маъмурият гузаронида шуд. Аввали тирамоҳи соли 2006 ӯро ба офиси марказии Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», ба Вашингтон даъват карданд.

Фишору тазъиқ овардан ба кормандон аз ҷониби роҳбарияти зинаҳои гуногуни Радиои «Озодӣ» хеле зиёд ба назар мерасад. Масалан, ба иттилои АКИпресс 30 апрели соли 2003 мухбири ғайриштатии бахши қирғизии Радиои «Озодӣ» оид ба вилояти Норини Қирғизистон Дамир Холиқов ба нияти эътироз ба фаъолияти мудири офиси бишкекии радио ба гуруснанишинии бе муҳлат шурӯъ кард. Ба гуфти Д. Холиқов мудири дафтар Ғиёс Молдоқосимов бо ҳар баҳона гузоришҳои вайро ба эфир намемонд ва ҳамаҷониба кӯшиш мекард, ки ба кори муътадили мухбир халал расонад. Дар ҳамин ҳол ба ҷои Дамир Холиқов ба Норин мухбири нави «Озодӣ» омад.[183]

Низоандозӣ, ҷанҷолу дурӯғпардозиҳои корпоративӣ ва беасос аз кор сабукдӯш кардани кормандони варзида дар давраи президенти радио будани Томас Дайн афзуд, ки ин боиси коҳиш ёфтани нуфузи Радиои «Озодӣ» гардид. Ба ин асос Томас Дайн соли 2005 аз вазифааш озод карда шуд. Баъди ин ӯ дар бахши иҷтимоии Ҷомеаи яҳудиёни Сан–Франсиско вазифаи хоксоронае дошт.[184] Аз ин мисолҳо бармеояд, ки дар Радиои «Озодӣ» тӯҳмату фитнаангезӣ ба усули кор табдил ёфтааст.

Албатта, дар чунин муҳити бади психологӣ на ҳар кас тоб меорад. Масалан, корманди бахши тоҷикии РАО/РО Равшани Темуриён ба чунин дасисабозиҳо тоб наоварда, моҳи маи соли 1999, пас аз 5 соли кор Радиои «Озодӣ»-ро тарк кард. Ҳоло ӯ ба навиштаи рӯзномаи «Вечерний Душанбе» (2000.-17 март) дар Канада сукунат дошта, бо Радиои Канада ҳамкорӣ мекунад. Равшани Темуриён Ҷамъияти тоҷикони Канадаро таъсис дода, раиси он интихоб шудааст.

Дар бораи ба Канада кӯч бастани оилаашон духтари Р. Темуриён — Наргис чунин мегӯяд: «…Падарҷонам, ки рӯзноманигори тавоно ва шахси бисёр поквиҷдонанд ва наметавонанд дурӯғ бигӯянд ва дурӯягиро таҳаммул намоянд, маҷбур шуданд Радиои «Аврупои озод»/ Радиои «Озодӣ»-ро бо хоҳиши худ тарк намоянд. … гапу калоча ва хабаркашиҳои баъзе ҳамкорони падар он касро бемор ва заиф сохтанд. Мо танҳо ба хотири аз даст нарафтани падар аз чунин муҳити заҳролуд ва ноҷавонмардонаи Радиои «Озодӣ» тасмим гирифтем, ки ба Канада кӯч бандем.[185]

Равшани Темуриён аз дасисабозиҳо дар Радиои «Озодӣ» ёдовар шуда мегӯяд: «як гурӯҳ бо гирдиҳамоиҳо дар роҳравҳо машғул буду гурӯҳи дигар дандон ба дандон монда барои шунавандаи тоҷик кор мекард. Барои як гурӯҳ кор дар радиои америкоӣ бозиро мемонду барои қисмати дигар хуни ҷигар. Дар ҳамин ҳолат бояд табассуми сунъие дар симоят ҳувайдо бошад…».[186]

Чунин муҳити носозгор боиси аз байн рафтани эътимоди ҳамдигарии кормандони радио гардидааст. Кормандони ҳар як редаксия ба таври худ дар алоҳидагӣ фаъолият мекунанд. Ба қавли нависанда Александр Горянин кормандони радио ҳамарӯза танҳо дар ошхона бо ҳам вомехуранд, ки ин ҳам муносибати хизматӣ буда, аз самимият орӣ аст. Маъмурияти радио барои ба ҳам наздик кардани кормандон ҳар бегоҳии рӯзи панҷшанбе дар ошхона шабнишинӣ ташкил мекунад (дар ин вохӯриҳо нӯшидани пиво иҷоза дода шудааст). Вале дар онҳо низ самимият ва гуфтугӯи ошкорои кормандон эҳсос намешавад ва аксаран ҳар кас бо гурӯҳи худ дилхушӣ мекунад.[187]

Аксари муҳоҷироне, ки дар Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» кор мекунанд, ҳисси ватандӯстӣ ва ҳуввияти миллии худро гум кардаанд ва манфиатҳои моддӣ барояшон аз ҳама гуна муқаддасоти ватандорӣ боло меистад.

Собиқадори Радиои «Озодӣ» Валерий Коновалов мегӯяд: «новобаста аз он ки дар доираи ҳамкорони мюнхении ман ашхоси бо русӣ ҳарф мезадагӣ бисёр буданд, вале дар амал ягон нафар руси ҳақиқӣ, русе, ки аз нигоҳи миллӣ ақида меронад, набуд ва ҳоло ҳам нест».[188]

Ин гуфтаҳоро метавон ба ҳамаи редаксияҳои миллӣ низ нисбат дод.

Маъмурияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» дар интихоби кадрҳо сиёсати вижаи худро дорад. Агар зарур бошад, кадри лозимиро новобаста ба хароҷот ба кор мегирад. Агар не, бо ҳар восита аз корманди худ ба иборае «халос» мешавад. Барои мудирони редаксияҳои миллӣ ва роҳбарияти радио аз кормандони ба худашон номақбул ва дигарандеш озод шудан кори мушкиле нест, баҳона ҳамеша ёфт мешавад.

1 декабри соли 1994 собиқ директори бахши русии Радиои «Озодӣ» Владимир Матусеевич, ки он вақт дар бюрои вашингтонии радио кор мекард, пас аз 26 соли заҳмати пурсамар аз вазифааш сабукдӯш карда шуд. Маъмурияти радио ӯро бо баҳонае, ки гӯё меҳнати пурсамар намекунад, аз кор озод кард.  В. Матусеевич мегӯяд, ки сабаби аз кор ронда шудани ӯ тамоман дигар аст. Моҳи марти соли 1994 В. Матусеевич аз тарзи корбарии президенти онвақтаи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» Кевин Клоз норозӣ шуда, ба раиси Шӯрои радиошунавонии байналхалқӣ Даниэл Мик нома навишта буд. Баъдан, 15 марти ҳамон сол ӯ бо пешниҳоди худ дар бораи фаъолияти роҳбарияти радио ба 15 сенатори кумитаи корҳои хориҷии  Конгресси ИМА мактуб навишт. «Пас аз ду ҳафтаи иншои мактуб барномаҳои ман бо баҳонаи он ки дастнависашон чоп карда нашудаанд, ба эфир намерафтанд», мегӯяд В. Матусевич.

Баъд Кевин Клоз ҷаласаи умумии кормандони вашингтонии редаксияи «Озодӣ»-ро доир намуда, эълон дошт: «Аз он ки Матусевич ба конгресс шикоят мекунад, ҳамаи  шумо  метавонед бекор монед».[189]

Тақдири собиқ корманди бахши тоҷикии Радиои «Озодӣ» Равшани Темуриён ҳамранги ин ҳодиса аст. Ӯ дар мавзӯи «Пиёданамоии раванди ислоҳоти ҷиддӣ дар шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» ба унвони роҳбарияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» мактуб навишт, вале онро муовини мудири раёсати кадрҳо ҳатто аз вай нагирифт. Баъди чанд муддат Равшани Темуриён ба дасисабозиҳо ва фишорҳои дохили редаксия тоб наоварда аз кор рафт. Худи Равшан дар ин бора мегӯяд: «…моҳи майи соли 1999 дар маркази Аврупо, дар шаҳри Прага ҳангоми дар қароргоҳи Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» кор карданам, боз аз ҷабри баъзе аз ҳамкасбону ҳаммиллатони кинадору нотавонбин, ки бо Аббоси Ҷаводӣ, мудири онвақтаи шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» забон як карда буданд, бо ду фарзанди ноболиғам миёни замину осмон қарор гирифтам.[190]

   Бояд гуфт, ки воқеан, мудири вақти шуъбаи тоҷикии Радиои «Озодӣ» Аббос Ҷаводӣ худ муаллиф ва коргардони асосии дасисабозиҳо дар редаксия буд. Ӯ дасисабозиро ба усули роҳбарии кормандон табдил дод. Ҷаводӣ кормандони босаводу боистеъдодро, ки дар журналистика аз ӯ як сару гардан болоанд, тазъиқу фишор оварда, бо ҳар васила байни аҳли шуъба тухми низоъ мекорид, то ки онҳо ба иттифоқ наоянд ва сарварии туркро дар бахши тоҷикӣ хотима набахшанд. Мисоли рӯшани ин гуфтаҳо аз кор сабукдӯш кардани журналисти поквиҷдону боистеъдоди тоҷик Обид Шукурзода аст. Ӯ аз ботаҷрибатарин корманди шуъба маҳсуб шуда, зиёда аз 20 сол собиқаи корӣ дар телевизиону радио ва матбуоти Тоҷикистон дошт. О. Шукурзода ба ғайри кори ҳаррӯза ҳар ҳафта маҷаллаи фарҳангии «Армуғон»-ро таҳия мекард, ки аз беҳтарин барномаи РО буд. Тӯли 6 соли кор дар РО Аббоси Ҷаводӣ ягон маротиба маоши ӯро зиёд накард, агарчӣ дар ин муддат маоши дигарон якчанд дафъа афзуд. Ҳамчунин ҳини ҳавасмандгардонии пулӣ ба ӯ мукофотпулии камтарин насиб мегардид. Билохир моҳи феврали соли 2001 О. Шукурзода бо дархости А. Ҷаводӣ аз кор озод карда шуд.

Ба кор ҷалб кардани мутахассисон ба радиоҳои хориҷӣ асосан аз мувофиқ омадани ақидаи довталабон ба роҳбарияти радиоҳо вобаста аст. Онҳо ба касбият ва малакаи кормандон чандон эътибор намедиҳанд. Масалан, барои роҳбарияти Радиои «Озодӣ» ба ҳадафҳои онҳо мувофиқ омадани ақидаи журналистон асосӣ аст ва аз рӯи ҳамин принсип онҳоро ба кор мегиранд. Дар сурати тағйир ёфтани ақида ва муносибати журналист ба ҳадафҳои роҳбарият ӯро аз кор сабукдӯш мекунанд. Масалан, Равшани Темуриён ва Обид Шукурзода, ки ҳисси баланди ватанпарстӣ доштанд, бо пешниҳоди Аббоси Ҷаводӣ аз кор хориҷ карда шуданд.

Ба кор гирифтани кормандон аз сиёсати радио нисбат ба ҳукумати кишварҳои пахши барномаҳо низ вобаста аст. Масалан, бо дигар шудани сиёсати ИМА нисбати Ҳукумати Тоҷикистон ба Радиои «Озодӣ» бештар зодагони минтақаи Кӯлобро аз қабили Соҷидаи Мирзо, Саидқосими Қиёмпур (Ҷалолов), Сайёфи Мизроб, Мӯъмин Аҳмадӣ ва ғайраро ба кор гирифтанд, то ки онҳо барои ҳукуматдорони ҷумҳурӣ «шахсони худӣ» бошанд. Ҳамин буд, ки бо сари кор омадани Соҷидаи Мирзои «демократ» лаҳни барномаҳои тайёркардаи ӯ нисбати Ҳукумати Тоҷикистон нарм шуданд. Яъне, он нафаре, ки чанде қабл аз журналистони мухолифини ҳукумат маҳсуб мешуд ва пайваста онҳоро интиқод мекард, 180 дараҷа аз мавқеи худ баргашт. Ин барои маъмурияти Радиои «Озодӣ» (Аббоси Ҷаводӣ) мувофиқ буд. Яъне, дигар ба радио мухбироне, ки ҳукуматро зери интиқоди шадид мегиранд, лозим набуданд. Вале дар давраи роҳбарии Соҷидаи Мирзо мухбирони Радиои «Озодӣ» аз ҳад гузаронида, дар пахши мавод радиои америкоиро ба сатҳи радиои маҳаллӣ  поин бурданд. Дар ҳамин ҳол чи ҳеле ки қаблан гуфтем, баъдан ин тарзи фаъолияти Аббоси Ҷаводӣ ва Соҷида Ҷахфарова боиси аз РАО/РО барканор шудани худи онҳо гардид.

РАДИОИ «ФАРДО»

Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ», ки аз ҷониби Конгресси ИМА маблағгузорӣ мешавад, тирамоҳи соли 1998 барои бурдани тарғибот ба Ҷумҳурии Исломии Эрон Радиои «Эрони озод»-ро ба забони форсӣ таъсис дод.   Барномаҳои  радиои мазкур аз мақари Радиои «Аврупои Озод»/Радиои «Озодӣ»  — шаҳри Прага ба мавҷи кӯтоҳ пахш мешуданд. Радиои “Эрони озод” дар муддати 5 сол, ҳамарӯза, дар оғози рӯз ним соат хабар ва гузориш ҳамроҳ бо як оҳанг пахш мекард, ки баъдан ин миқдор ба се соат расид. Сипас, дар се соати баъдӣ гузоришҳо бозпахш мешуданд. Соли 2001 Шӯрои идораи пахши барномаҳои ИМА (BBG) тасмим гирифт, ки радиои 24 — соатаро бо забони форсӣ роҳандозӣ намояд.

Пахши радиои навтаъсиси ИМА — Радиои «Фардо» барои Ҷумҳурии Исломии Эрон 19-уми декабри соли 2002 оғоз гардид. Радиои номбурда аз замони таъсисаш шабонарӯзӣ ба забони форсӣ барнома пахш мекунад.[191]

Барномаҳои мазкурро ҳамчунин метавон аз тариқи моҳвораҳои  “NileSat”, “ArabSat”, “AsiaSat” ва “Uttelast-Hotbird” шунид. Ҳамчунин барномаҳои Радиои «Фардо»-ро метавон дар Интернет мустақиман ва ё интихобан гӯш кард.  Дарсомонаи радио маводи гуногуни таҳлилӣ ва иттилоотиро метавон низ мутолиа намуд. Маводи сомона шабонарӯзӣ нав карда мешавад.

Радиои мазкур лоиҳаи муштараки Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ва Радиои «Садои Америка» мебошад, ки ба ҷои Радиои «Эрони озод» пахш мешавад. Радиои мазкур аввал ба мавҷи миёна барнома пахш мекард. Ҳоло вай ба мавҷи кӯтоҳу миёна барнома пахш мекунад. Бо оғози фаъолияти Радиои «Фардо» Эрон ба хомӯш  кардани мавҷҳои он шуруъ намуд. Сараввал ин амал пурра мавҷҳои миёнаро фаро намегирифт. Вале  ба иттилои Радиои «Садои Америка» аз 27 декабри соли 2009 мавҷзании радиоҳои хориҷӣ дар Эрон ба шакли густурда роҳандозӣ шуд  Аз ҷумла, барномаҳои Телевизиони форсии «Садои Америка», Радиои  «Сава» ва Радиои «Фардо» мавриди мавҷзанӣ қарор гирифтанд.[192]

Радиои «Фардо» барои ҷавонон пешбинӣ шуда, дар аввали таъсисаш ҳамагӣ дар як шабонарӯз ним соат барномаи таҳлилӣ дошт ва боқӣ суруду мусиқии гуногун пахш мешуд. Баъдан камаш 5 соати барномаҳоро ахбор, мубоҳисаҳо, барномаҳои иттилоотиву таҳлилӣ  ва боқимонда мусиқиҳои гуногун ташкил медоданд. Аз соли 2008 радиои мазкур пурра ба тобеияти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» гузаштааст.

Рисолати радиои мазкур пеш бурдани арзишҳо ва институтҳои демократӣ, пешниҳоди он иттилое мебошад, ки муштариён дар дохили кишварашон бинобар мавҷудияти сонсур гирифта наметавонанд.[193] Дар асл бошад, ҳадафи асосии радиои мазкур мусоидати иттилоотӣ ба сарнагун кардани сохти имрӯзаи давлатдорӣ дар Эрон аст.

«Воқеан ҳам, роҳандозони бахши форсии Радиои «Озодӣ» дарк карданд, ки барои барканор кардани давлати исломӣ дар Эрон, бояд тафаккури ҷавононро дигар кард. Аз ин рӯ, радиои иттилоотиву мусиқии «Фардо» таъсис дода шуд, ки минбаъд метавонад вазифаи мазкурро иҷро намояд.»[194]  

Радиои «Фардо» вобаста ба мавзӯъҳои сиëсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ иттилоъ дода, барномаҳои ҳунарӣ, варзишӣ ва мусиқӣ низ пахш мекунад. Радио бо суроғаи www.radiofarda.com  сомона дошта, дар шабакаҳои иҷтимоӣ низ саҳифа боз кардааст. Ба қавли масъулини радио сомонаи Радиои «Фардо» аз маҳбубтарин расонаи форсизабонон буда, аз охирин хабар ва гузоришҳои марбут ба Эрон ва ҷаҳон иттилоъ медиҳад. Ҳамин аст, ки баъзан радио худро “расонаи форсизабонони дунё” муаррифӣ мекунад. Сомонаи мазкур дар Эрон аз тарафи мақомоти ҳукуматӣ баста буда, дастрасии муштариёни дохили кишвар танҳо аз тариқи VPN (филтршикан) имконпазир аст.

      Дар Радиои “Фардо” барномаҳои зиёде ба мисли «Сархати хабарҳо», «Хабарҳо ва гузоришҳо», «Соати шашум», «Субҳона ба хайр», «Истгоҳи Фардо», «Маҷаллаи нимашаб», «Маҷаллаи нимрӯзӣ», «Маҷаллаи шомгоҳӣ»,  «Маҷаллаи шабонгоҳӣ», «Дидгоҳҳо», «Дарича», «Садои дигар», «Дотком», «Намои дур, намои наздик», «Корнома», «Садои «Фардо», «Намогар», «Саҳна», «Як хона, як замин», «Ҷомеа», «Табу», «Парадокс» ва ғайра пахш мешаванд. Радиои «Фардо» ҳамчунин ҳар саҳар   шоуи телевизионии яксоатаи «Субҳона бо ахбор» ва ҳамарӯза 5 барномаи иттилоотӣ пахш мекунад.

     Дар радиои мазкур Камбиз Ҳусейнӣ,Лайло Ковиёнӣ, Нӯшо Буқротӣ, Фариддуни Зарнигор, Олиҳа Равоншод, Рӯъë Карими Маҷд, Мурод Вайсӣ, Меҳрдоди Қосимфар, Ҳамид Фотимӣ, Ҷамшеди Занд, Мино Боҳормаст, Маҳтоб Ваҳиди Род, Ораш Ҳасанниë, Ҳусайн Қуваймӣ, Нушини Саидҳусайнӣ, Ҳабиби Рӯшанзода, Ҷавод Курушӣ, Ҳасан Ҷаъфарӣ, Муҳаммади Зарвонӣ, Бобак Ғафури Озар, Беҳрӯз Коронӣ, Фуршеди Манофӣ, Муроди Бейсӣ ва дигарон фаъолият доранд.

Масалан, муҷрии барномаи “Парадокс” Камбиз Ҳусайнӣ мебошад. Барномаи танзомези «Радиои пас фардо»-ро ки, ба таври мустақим масъалаҳои сиëсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву иҷтимоии Эрону ҷаҳонро баррасӣ мекунад,  журналисти маъруфи эронӣ Фуршед Манофӣ  мебарад.

Чӣ хеле ки зикр кардем, Радиои “Фардо” як ҷузъи Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” буда, расонаи иттилоотии мустақил аст, ки аз ҷониби Конгресси ИМА тавассути Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) маблағгузорӣ мешавад. Яъне, Радиои «Фардо» хадамоти мустақили иттилоотӣ буда, мувофиқи қонунгузории ИМА вазифадор аст, ки ба шунавандаҳояш маводи воқеиву беғараз ва касбиро пешниҳод бикунад. Мансабдорони ҳукуматӣ, аз ҷумла директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ ҳуқуқ надорад, ки ба фаъолияти иттилоотии радио дахолат бикунад.[195]   

Дар асл бошад, радиои мазкур на ҳамеша воқеиятро мегӯяд ва беғараз аст. 15-уми ноябри соли 2019 баъди эълони маҳдуд кардани фурӯши бензин ва боло бурдани нархи он дар Эрон эътирози мардум оғоз шуд. Воқеан, дар Эрон нархи бензин яке аз арзонтаринҳо дар ҷаҳон мебошад, зеро ҳукумат барои фурӯши он кумакпулӣ мепардозад.   Ба иттилои Радиои “Озодӣ”  дар шаҳри Сирҷон, дар ҷанубу шарқи Эрон рӯзи 16-уми ноябр як нафар дар ҷараёни тазоҳурот кушта шудааст. Бар асоси гузоришҳои тасдиқношуда, чаҳор нафар дар шаҳрҳои дигар аз ҷумла Беҳбаҳон, Исфаҳон ва Маривон ба ҳалокат расидаанд. Дар умум бино ба гузоришҳо дар 50 шаҳр тазоҳурот сурат гирифтааст.[196]

Тӯли чанд рӯзи эътироз аксари барномаҳои Радио «Фардо» тазоҳуроти мазкурро мавзӯи меҳварии худ қарор доданд, ки на ҳамаашон беғаразона ва бо тавозун буданд. Дар ин барномаҳо танҳо назари ҷониби мухолифин пахш гардида, ҳарфи ҳукуматдорон сарфи назар мешуд. Аз ҷумла, 19 -уми ноябри соли 2019, соати 7-у 47 дакиқа ба вақти Душанбе (соати 5-у 17 дақиқа ба вақти Теҳрон) дар маҷаллаи «Нимашаб» дар бораи фармони президенти ҶИЭ Ҳасани Рӯҳонӣ оид ба пардохти кумакпулӣ ба оилаҳои камбизоат вобаста ба болоравии нархи бензин назари иқтисодшинос Мансури Мақсуд аз Шотландия садо дод. Ӯ гуфт, ки   50 ҳазор туман (1 доллару 13 сент) кумакпулӣ  ба ҳар нафар хеле ночиз аст ва ба он чизе харида намешавад ва ин пеши норозигиҳоро гирифта наметавонад. Қабл аз ин ба ғайри боло бурдани нархи бензин нархи нон 50 дар сад афзуда буд.

Сипас назари чанд нафар шаҳрвандон садо дод. Нафари якум гуфт, ки боло рафтани нархи бензин ба вазъи рӯзгорашон таъсири манфӣ мерасонад.

 Дувумӣ гуфт, ки оташзании амволи дигарон хуб нест. Зеро онҳо шаҳрванди Эронанд ва ба афзоиши қимати бензин иртиботе надоранд.

Шаби гузашта 40 нафар дар Кораҷ кушта шудааст, гуфт муҷрии барнома аз номи як нафар сокини ин шаҳр.

Сипас дар бораи баёнияи Сипоҳи посдорони инқилоби исломии Эрон оид ба зиддият нишон додан ба эътирози мардум Муҳсини Созгорӣ, журналисти америкоӣ назарашро гуфта, сипоҳро маҳкум кард.

Нафари дигар, Ковии Мусавӣ аз Лондон гуфт, ки сипоҳдорон ҷиноят карда истодаанд. Аз онҳо даъват кард, ки ин режим рафтанист, шумо ба мардум пайвандед. Шумо мушкилоти мардумро медонед ва ҳоло, ки дер нашудааст, ба мардум пайвандед.

«Мардум дигар ба хонаашон барнемагарданд, зеро шумо чизе барои суфраашон нагузоштед», гуфт яке аз шунавандагони дигари радио.

Сипас, як нафаре, ки худро муаррифӣ накард, рӯйирост ба табаддулоти давлатӣ даъват карда, гуфт, ки хароб кардани бонкҳо ва дигар макон чизе намедиҳад. Беҳтараш ба макони стратегӣ ҳуҷум карда шавад, то режим сарнагун гардад.

Баъд аз ин, гузориш аз шаҳри Стокголм пахш шуд. Пас аз зуҳри 18 ноябр дар ҳимоят аз гирдиҳамоиҳои Эрон дар Стокголм эрониён гирд омаданд ва шиор мепартофтанд, ки режими Эрон бояд биравад.

Пас аз ин ҳудуди 3 дақиқа хабарҳои варзишӣ пахш шуда, бо ҳамин маҷаллаи «Нимашаб» ба охир расид ва барномаи «Намои дур намои наздик» оғоз гардид.

Воқеан, президенти Эрон Ҳасан Руҳонӣ 20 ноябри соли 2019 эълон кард, ки бар «тавтеаи душман» пирӯз шуданд. Ӯдар ҷаласаи девони вазирон, ки мустақиман ба воситаи телевизион намоиш дода мешуд, эътирозҳои ахири кишварашро дар пайи болоравии нархи сӯзишворӣ шарҳ дод. ОИ РИА «Новости» дар такя ба телевизиони маҳаллии  IRIB хабар дод, ки президент Ҳасан Руҳонӣ гуфтааст, ин бетартибиҳо аз ҷониби ИМА ва Исроил барои тахриби амнияти Эрон роҳандозӣ шуда буд.[197]

Дар ҳамин ҳол Радиои «Озодӣ» дар такя ба Созмони байналмилалии ҳомии ҳуқуқи «Amnesty International» бо истинод ба шоҳидон ва фаъолони эронӣ иттилоъ дод, ки дар натиҷаи пароканда кардани тазоҳургарон дар беш аз 20 шаҳри Эрон дасти кам 106 кас кушта ва наздики 1000 нафар боздошт шудаанд.[198]  

Ба иттилои расонаҳои расмии Эрон, дар миёни боздоштшудаҳо сокиноне низ ҳастанд, ки шаҳрвандии дигар кишварҳо, аз ҷумла Туркия ва Олмонро доранд. Президенти Эрон Ҳасан Руҳонӣ дар ҷаласаи ҳукумат, гуфт, ки «Мардуми Эрон бори дигар аз имтиҳон гузашт ва нишон дод, ки намегузорад душман аз вазъ сӯистифода кунад». Ӯ афзуд, ки мардум ҳаққи эътироз ба амали ҳукуматро доранд.

Сомонаи http://www.contact.az 21-уми ноябри соли 2019 навишт, ки дар Эрон аз 15-уми ноябр эътирозҳои оммавӣ идома доранд ва касе амалан дар хориҷ аз кишвар намедонанд, ки он ҷо чӣ мегузарад. Зеро мақомоти Эрон аз 17-уми ноябр Интернетро дар мамлакат қатъ кардааст ва танҳо сомонаҳои дохилӣ фаъоланд.  Дар ин ҳолат чӣ гуна фаъолият мебаред?- пурсидааст мухбири барномаи «Ба ҳар ду тараф нигоҳ бикун»-и сомона аз хабарнигори Радиои «Фардо» Ҳанна Ковиёнӣ. 

– Радиои «Фардо» дар Эрон намояндагӣ ва мухбирони худӣ дар маҳалҳо надорад ва ин  дар ҳар кадом ҳолат фаъолият карданро ҷиддан мушкил мекунад. Ҳоло бе Интернет кор кардани мо дучанд ва ҳатто сечанд мушкил шудааст. Зеро мо одат карда будем, ки тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ иттилоъ бигирем, — гуфтааст Ҳанна Ковиёнӣ.[199]  

Оҷонсиҳои иттилоотӣ низ муфассал чизе наменависанд, зеро чӣ дар Эрон мегузарад, намедонанд, гуфтааст мухбири Радиои «Фардо».

Магар дар чунин ҳолати дастрасӣ надоштан ба сарчашмаҳои иттилоъ метавон ба воқеӣ ва беғараз будани хабару гузоришҳои Радиои «Фардо» эътимод кард?! 

Тибқи талаботи Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” хабарнигорони ҳамаи бахшҳои ширкат дар ҳар маводе, ки аз расонаҳо пахш мешавад, бояд ҳатман ба факти аниқ ва иттилои воқеӣ асос ёфтани он риоя бикунанд. Дар ҳолати набудани эътимод ва якдигарнофаҳмӣ бояд мавод дар такя ба ду сарчашмаи мустақил таҳия гардад. Хабарнигорони Радиои “Аврупои озод”/Радиои “Озодӣ” ҳаргиз маводеро чоп намекунанд, ки хабар ва муҳтавояш овоза ва маълумоти тасдиқнашуда бошад.  Агар иттилои нодуруст пахш шуда бошад, он бояд зуд ва ҳатман ислоҳ карда шавад.[200]  

Бояд гуфт, ки Радиои “Фардо” бо ҳар роҳу восита дар барномаҳои худ ба роҳбарияти давлати Эрон фишор меорад. Масалан,  25-уми сентябри соли 2019, соати 8-у 00 дақиқа, пас аз барнома оид ба суханронии президенти ҶИЭ Ҳасани Руҳонӣ дар Ассамблеяи 14-уми СММ дар Ню-Йорк ва назари коршиносон  2 дақиқа садои шунавандагон пахш шуд, ки онҳо ягона роҳи халосӣ аз таҳримҳо ва рушди демократиро — ин сарнагуни режими охундӣ дар Эрон аст, гуфтанд.

Ҳамин рӯз Радиои «Фардо» аз суханони Д. Трамп, президенти ИМА дар Маҷмааи СММ (24.09. 2019) дар бораи Эрон гузориш дода, онро бо суханони президент шадидан танқид кард ва ин кишварро мамлакати террористӣ номид. Дар ин барнома, ки аз соати 9-и субҳ (вақти Душанбе) то 9-у 44 идома ёфт, ин мавзӯъ бо истифода аз коршиносон такрор ба такрор баррасӣ шуд. Ҳамчунин хабарнигори радио Лайло Ковиёнӣ аз Ню-Йорк, аз гирдиҳамомадагони мухолифини Ҳукумати Эрон дар назди СММ гузориш пахш кард. 

Ҳанӯз як сол қабл — 4 сентябри соли 2018 вазири дифои Исроил Авигдор Либерман дар Тел-Авив ба сармуҳаррири Радиои «Фардо» Меҳрдоди Мирдомодӣ мусоҳиба дод, ки аввалин дар таърихи давлати яҳудиҳо мебошад.  Ҳангоми мусоҳиба, ки ба забонҳои форсӣ ва англисӣ сурат гирифт, вазири мудофиаи Исроил Эронро ҳушдор дод, “Мо ҳаргиз ба Эрон имкон намедиҳем, ки дар ҳудуди Сурия базаи ҳарбӣ бисозад ва аз дигар давлатҳо ба он ҷо милисаҳои шиамазҳабро мустақар намояд, ки ба Исроил таҳдид намоянд. Эрон давлати соҳибистиқлол аст ва ҳукуқ дорад, ки бо Сурия муносибати дипломатӣ ва иқтисодӣ дошта бошад. Вале мо ҳаргиз ба ҳузури ҳарбии Эрон дар Сурия роҳ намедиҳем ва  намемонем, ки Эрон ба Исроил зиён расонад ва оромиро дар Шарқи Наздик халалдор намояд.”[201]

            Ба иттилои дафтари матбуоти Вазорати дифои Исроил  вазир Эронро режими фанатикӣ номида, дар мусоҳибаи мазкур гуфтааст, ки то ҳол вай дар Сурия беш аз 13 миллиард доллар масраф кардааст ва ҳамасола 2 миллиард доллар барои террор дар тамоми Шарқи Наздик харҷ мекунад.

            Бояд гуфт, Радиои «Фардо» пайваста Эронро мавриди танқид қарор медиҳад. Ин нукта ҳатто дар барномаҳое, ки ба Эрон дахл надоранд, сурат мегирад. Масалан, дар маҷаллаи «Нимашаб», ки соати 6-у 5 дакиқаи Теҳрон 8-уми октябри соли 2019 пахш шуд, дар мусоҳибаи хабарнигори радио  сиёсатшинос Олон Солеҳзода аз Лондон дар бораи гирдиҳамоиҳо дар Ироқ, ки дар онҳо 110 нафар кушта шуд, назарашро гуфта, Эронро муттаҳам кард.

Сипас дар маҷаллаи «Нимашаб» хабарнигор Нушини Саидҳусайнӣ дар бораи Сурия, хуруҷи неруи ИМА аз он ва боз шудани имконияти неруҳои Туркия гузориш дод, ки дар он мусоҳибаҳо бо коршиносон истифода шуданд.

Як ҳафта қабл журналисти рус Юлия Юзик (мухолифи ҳукумати Русия) дар Теҳрон боздошт шуда буд.  Анна Райская аз Русия дар ин бора гузориш дод. Дар ҳамаи ин гузоришҳо мақомоти ҳукуматии Эрон мавриди танқид қарор гирифтанд.

Дарвоқеъ, аксари расонаҳои ИМА ба аудиторияи худ танҳо ҳамон хабареро пахш мекунанд, ки ба манфиати худашон аст.[202]   

Бояд гуфт, ки барномаҳои Радиои «Фардо» барои аз даст надодани таваҷҷуҳи шунавандагон чандон тулонӣ нестанд. Масалан, соати 8-у 00-и 30 сентябри соли 2019 барномаи “Садои дигар” оид ба занҳо пахш шуд. Барнома бо суханронии духтараки шведӣ  Грета Тунберг, фаъоли мубориза барои пешгирии тағйирёбии иқлим дар Ассамблеяи генералии 14 –уми СММ  24.09.2019 оғоз шуд ва баъд назари коршиносон дар ин бора пахш шуд. Ӯ дар баромадаш роҳбарони кишварҳои ҷаҳонро дар он айбдор кард, ки барои пешгирии тағйирёбии иқлим чора намебинанд. Барнома ҳамагӣ 15 дақиқа идома ёфт.

 Соати 8-у 00-и 8 уми октябри соли 2019 бошад, барномаи «Намои дур, намои наздик» пахш шуд, ки ҳамагӣ 10 дақиқа идома дошт. Дар барномаи мазкур мусоҳиба бо нависанда, муҳоҷири эронӣ, сокини Канада Фариштаи Мавлавӣ оид ба китобаш, ки дар бораи ҳамҷинсгароӣ аст, садо дод.

Радиои «Фардо» ба ғайр аз мавзӯъҳои сиёсиву иқтисодӣ аслан дар барномаҳои худ ба мавзӯъҳои проблемавӣ ва баҳсноки иҷтимоӣ бештар таваҷҷуҳ мекунад. Масалан, озодии баён, озодии занон ва ҳуқуқҳои онҳо, никоҳи бармаҳал ва ғайра мавзӯъҳое мебошанд, ки пайваста баррасӣ мегарданд.   Дар барномаҳои ҳафтаинаи «Дидгоҳҳо»,  «Ҷомеа», «Табу», «Садои дигар»  ва ғайра масъалаҳои мазкур  ба баҳс кашида мешаванд.

Дар Радиои“Фардо” суруду мусиқиҳои гуногун ва бо забонҳои мухталиф аз ҷумла, форсӣ, англисӣ, арабӣ, туркӣ ва ғайра пахш мешаванд. Дар радио баъзан сурудҳои тоҷикӣ низ садо медиҳанд. Масалан, 30 сентябри соли 2019, соати 6-у 45 дақиқаи субҳ ба вақти Душанбе суруди Ҳунарпешаи шоистаи Тоҷикистон Нигина Амонқулова “Муҳаббати ту маро кушт” садо дод.

Эрон алорағми ҷангҳои иттилоотии абарқудратҳо тадбирҳои худро роҳандозӣ кардааст. Як пажӯҳиш соли 2018 муайян кард, ки ҷониби Эрон тақрибан 7 сол муқаддам баъзе сомонаҳои тақаллубӣ сохта мавриди истифода қарор додааст. Аз ҷумла, мақомоти Эрон сомонаи форсии Ширкати BBC-ро таъсис додааст, ки пурра ба мисли сомонаи аслӣ мебошад. Вале ба ҷои баъзе маводи интиқодӣ нисбат ба Эрон маводи дигар гузошта шудааст.

Ҳамчунин мақомоти Эрон бар зидди сомонаи Радиои «Фардо» сомонаеро бо номи radiodirooz.com таъсис додааст, ки аз нигоҳи сохт ва ороиш ҳар ду расона қариб якхела мебошанд. Вале албатта, на ҳамаи маводи сомонаҳо якхелаанд. Дар ҳамин ҳол маводи асл низ аз сомонаи https://radiofarda.com дар сомонаи https: //radiodirooz.com чоп мешаванд.

Масалан, 6-уми феврали соли 2018 мақолае оид ба собиқ президенти Эрон Аҳмади Нажод аз сомонаи Радиои “Фардо” дар сомонаи  https: //radiodirooz.com ба табъ расид.[203]

Аз рӯи пурсише, ки Радиои «Фардо» дар байни эрониён соли 2017 гузаронидааст, 20,6 фоизи пурсидашудагон иттилоъро аз «Би-Би-Си» гирифта, 15,9 фоиз –  «Садои Америка» ва 15,7 фоиз – Радио «Фардо»-ро гӯш мекунанд.[204]

Воқеият доштани пурсиши мазкур зери суол аст. Зеро ин нуктаро собиқ корманди Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Ким Эндрю Эллиот низ дар як мақолааш зикр намудааст. Ӯ методологияи пурсиш дар Хитой, Эрон ва Россияро зери суол бурда, ба эътимоднок будани рақамҳои ниҳоии пурсиш   шубҳа мекунад.[205]   

            Пажӯҳиши расонаҳои тарғиботии ИМА, ки тобеи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ мебошанд, собит мекунад, ки теъдоди аудиторияи воқеиро дақиқан муайян кардан мушкил аст. Бинобар ин масъулин барои нишон додани самаранокии фаъолияташон теъдоди муштариёни худро аз будааш зиёд мегӯянд.

ИДОРАИ ПАХШИ БАРНОМАҲО БАРОИ КУБА

Дар амалӣ кардани ҳадафҳои геополитикӣ нақши воситаҳои ахбори омма зиёд аст. Зеро тавассути ВАО таъсири иттилоъ ба ташаккули инсон ва тафаккури он самараноктар сурат мегирад. Тафаккури инсон чунин сохта шудааст, ки вай иттилоъро қабул карда, бо таъсири вай дар баъзе ҳолатҳо худ куллан тағйир меёбад.[206]  Ин дар ҳолест, ки як иттилоъ созанда асту иттилои дигар сӯзанда. Иттилои созанда нерӯи пешбаранда дорад. Иттилои дурӯғ ва барои тахрибкорӣ истифодашаванда метавонад ҷомеаро аз раванди табиии пешрафташ берун бикунад.

Идораи пахши барномаҳо барои Куба як бахши Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ буда, ба манфиати сиёсати ин кишвар хизмат мекунад. Идораи пахши барномаҳо барои Куба дар шаҳри Майамии иёлоти Флорида ҷойгир буда, фаъолияти радио ва телевизиони «Марти»-ро назорат мекунад. Шабакаи мазкур маркази чандрасонаии иттилоотӣ ва таҳлилӣ буда, барои бурдани тарғибот ба Ҷумҳурии Куба таъсис ёфтааст. «Ин амал тавассути пахши барномаҳо аз тариқи телевизиони моҳворавӣ, мавҷи радиоии кӯтоҳу миёна, флежкаҳои иттилоотӣ,  дискҳои DVD, матни  SMS, номаҳои электронӣ, платформаи онлайнии martinoticias.com ва ғайра сурат мегирад».[207]

Бояд гуфт, ки аз солҳои аввали таъсиси Идораи пахши барномаҳо барои Куба то имрӯз он дар ҳамдастӣ бо мухолифини Ҳукумати Ҷумҳурии Куба фаъолият мекунад.

Радиои «Мартӣ»

Радио дар давраи мавҷудияти худ аз воситаи иттилоърасонӣ ба дастгоҳи пурқудрати муборизаи идеологӣ табдил ёфтааст.[208] 

Дар ибтидои солҳои 80-ми асри ХХ Ҳукумати ИМА таъсиси Радиои «Кубаи озод»-ро ба мисли Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ба нақша гирифт, то ҳукумати коммунистии Фидел Кастроро дар «Ҷазираи озодӣ» аз байн барад. Вале номи онро ба шарафи адиби Куба Хосе Мартӣ (1853-1895), ки барои мустақилияти Куба аз Испания ва ИМА мубориза бурда буд, Радиои «Мартӣ» номиданд. Радиои мазкур бо ибтикори президенти ИМА Роналд Рейган соли 1983 таъсис дода шуд. 20-уми майи соли 1985 пахши барномаҳои Радиои «Мартӣ» ба забони испанӣ барои Куба шурӯъ шуд. Ин рӯзро барои он муассисон интихоб карданд, ки 83 сол қабл, 20-уми майи соли 1902 Куба аз тобеияти ИМА мустақилияти худро ба даст оварда буд. Он вақт редаксияи Радиои «Мартӣ» дар шаҳри Вашингтон, дар бинои Радиои «Садои Америка» ҷойгир буд ва барномаҳо дар студияҳои радиои мазкур сабту танзим мешуданд.

 Пахшкунандагони барномаҳои радиоии ИМА зидди тасмими президент шуданд, зеро роҳбарияти Ҷумҳурии Куба ба ин иқдом метавонист аксуламал нишон диҳад ва радиошунавониро дар худи иёлот халалдор намояд. Воқеан ҳам, ин пешгӯии онҳо рост баромад. Баъди оғози пахши барномаҳои Радиои «Мартӣ» ҷониби Куба ба мавҷзании ин радио шурӯъ кард. Дар натиҷа радиошунавонии тиҷоратӣ дар мавҷҳои миёна дар якчанд штати ИМА халалдор шуд.[209]

Соли 1996 идораи Радиои «Мартӣ» аз Вашингтон ба шаҳри Майамии иёлоти Флорида, наздиктар ба Ҷумҳурии Куба кӯчонида шуд.

Ҳоло радиои мазкур шабонарӯзӣ – 24 соат дар мавҷи кӯтоҳ ва миёна барнома пахш мекунад. Мавҷафканҳои кӯтоҳмавҷи он дар шаҳри Деланои иёлоти Калифорния ва шаҳри Гринвилли иёлоти Королинаи Шимолӣ ва мавҷафкани миёнамавҷ дар шаҳри Маратони иёлоти Флорида ҷойгиранд. Вале Куба ин мавҷҳоро мезанад ва радио қариб, ки дар дохили Куба шунида намешавад. Дар ҳамин ҳол барномаҳо дар мавҷи кӯтоҳ дар тамоми Америкаи Марказӣ ва Америкаи Ҷанубӣ дастрас аст. Баъзан барномаҳои радиоро дар мавҷҳои миёна дар пойтахти ИМА — шаҳри Вашингтон низ метавон шунид.

Радиои «Мартӣ» дар платформаи martinoticias.com мустақиман пахш гардида, замимаи мазкур дар андроидҳо низ дастрас мебошад. 

Чӣ хеле ки қаблан ишора кардем, Радиои «Мартӣ» шабонарӯзӣ буда, аз соати 5 то соати 24 барномаҳои аслӣ ва шабона такрори баъзе барномаҳо пахш мешаванд. Моҳи январи соли 2019 Радиои «Мартӣ» ҳафтае 32 барномаи асл пахш мекард.[210] 4-уми майи соли 2021 бошад, дар як рӯз 16 барномаи асл пахш шуда, баъзе барномаҳо такрор мешуданд.[211]

Моҳи январи 2019 барномаҳои субҳонаи Радиои «Мартӣ» соати 5 оғоз мешуданд. Рӯзҳои душанбе-ҷумъа аз соати 5 то соати 6 маҷаллаи иттилоотиву фарҳангии «Contigo a las 5» (Бо ту дар соати 5) пахш мешавад, ки аз бахшҳои гуногун иборат аст. Рӯзҳои шанбе ва якшанбе дар ин вақт барномаи кишоварзии «Alborada Guajira» пахш шуда, дар он мусоҳибаҳо ва мусиқӣ садо медиҳанд.

Як қисми асосии барномаҳои Радиои «Мартӣ»-ро ахбор ташкил медиҳад. Аз ҷумла, соатҳои 10:00 — 10:05, 11:00 — 11:05, 14:00 — 14:05, 15:00 — 15:05, 16:00 — 16:05, 21:00 — 21:05 ва 22:00 — 22:05 дар радио «Boletín de Noticias de Radio Martí» (Бюллетени хабарии Радиои «Мартӣ») пахш мешавад, ки аз ахбори кӯтоҳи Куба ва ҷаҳон иборат аст. 

 Ба ғайр аз ин соатҳои 06:00 — 08:00, 12:00 — 13:00, 18:00 — 19:00, 23:00 — 00:00 барномаи иттилоотии «Noticiero de Radio Martí» (Ахбори Радиои «Мартӣ») пахш мешавад.

Ҳамчунин аз рӯзи душанбе то ҷумъа ҳамарӯза аз соати 14:05 то соати 15:00 барномаи «Hoy en Cuba» (Имрӯз дар Куба) пахш мешавад. Дар он иттилои гуногун аз Куба ва ҷаҳон садо медиҳад.

Ба ғайр аз ин рӯзҳои душанбе — ҷумъа аз соати 17:00 то 18:00 дар радио барномаи «Noticiero Televisión Martí» (Ахбори Телевизиони «Мартӣ») пахш мешавад.

Моҳи апрели соли 2018 дар барномасозии Идораи пахши барномаҳо барои Куба тағйироти нав ба амал омад. Дар маҷаллаҳои иттилоотии субҳонаи радио ва телевизиони «Мартӣ» пахши шоуи «Levántate Cuba» («Бедор бишав, Куба») оғоз шуд, ки дар он ахбори ҷолибу сонсурнашуда вобаста ба ҳодисаҳои Куба, ИМА ва тамоми олам бо аҷзои варзиш, сиҳатӣ, фарҳангу тафреҳ ва технологияҳо пешниҳод мегардад.[212] 

Бояд гуфт, ки баъзе барномаҳои Телевизиони «Мартӣ» дар радио низ пахш мешаванд. Масалан, «Programas Especiales» (Барномаҳои вижа) ки 26-уми январи соли 2019 аз соати 18:30 то 19:00 ҳамзамон пешниҳод гардид, ба ҳаёту фаъолияти адиб ва муборизи мустақилияти Куба, дар нимаи дуюми асри ХIХ Хосе Мартӣ бахшида шуда буд.[213] 

Дар Радиои «Мартӣ» ҳудуди 100 нафар фаъолият мекунанд ва буҷаи солонаи он 15 миллион доллар аст. Рисолати радио ба қавли худи он таъмини ахбори озоди сонсурнашуда оид ба воқеаҳои рӯз аст.

Дар бораи самаранокии фаъолияти радиои мазкур аз аввали ташкилшавиаш то ба имрӯз баҳсҳо мавҷуданд. Зеро теъдоди воқеии аудиторияи Радиои «Мартӣ» ҳанӯз ҳам маълум нест.  Дар маърӯзаи кумитаи муносибатҳои хориҷии  Палатаи намояндагон соли 2010 теъдоди шунавандаҳои Радиои «Мартӣ»-ро 2 фоизи аҳолии Куба (аз 11 миллиону 302 ҳазору 788 нафар) номиданд, ки нишондиҳандаи мазкур он вақт ба 22604 нафар баробар буд. Узви Палатаи намояндагони ИМА Бетти МакКоллум ҳамон вақт пешниҳод намуд, ки харҷи беҳудаи маблағи андозсупорандагон барои пахши барномаҳо барои Куба қатъ карда шавад.

Рӯзномаи мустақили «Havana Times» 26-уми июни соли 2014 навишта буд, ки маъмурияти радио ва телевизиони «Мартӣ» мегӯяд, ки дар Куба беш аз 3 миллион аҳолии кишвар (аз 11,2 млн.) барномаҳои онҳоро гӯш ва тамошо мекунанд. Дар асл ин асоси воқеӣ надорад.

Ҳатто диссидент Амадор Бланко аз музофоти Куба ба рӯзномаи «Ню-Ҳералд» дар Майамӣ, изҳор дошт, ки «мо ҳеҷ гоҳ Телевизиони «Мартӣ»-ро надидаем. Агар касе тасдиқ кунад, ки онҳо тамошо мекунанд, дурӯғ аст.  Аудиторияи Радиои «Мартӣ» низ хеле ночиз аст».[214] 

Дар ҳамин ҳол ба иттилои блоги DRMNA Идораи пахши барномаҳо барои Куба моҳи феврали соли 2021 пахши санҷишии барномаҳои рақамии Радиои «Мартӣ»-ро аз Гринвили Королинаи Ҷанубӣ шурӯъ кардааст.[215]  Радиои рақамии «Мартӣ аз соати 17:00 то 00:00 дар мавҷи 7345 кГц дар режимҳои гуногун пахш карда мешавад. 

Телевизиони «Мартӣ»

Ҳоло телевизион яке аз расонаҳои муассир аст, ки ҳамчун расонандаи идеяҳои муайян дар қолаби барномаҳои рангоранги иттилоотӣ ва ахборӣ хизмат мекунад.[216]

Телевизиони «Мартӣ» фаъолияташро дар давраи сари қудрат будани  президенти вақти ИМА Ҷорҷ Х. У. Буш оғоз кардааст. Соли 1990 Ҳукумати ИМА барои бурдани тарғибот ба Ҷумҳурии Куба Телевизиони «Мартӣ»-ро таъсис дод. Телевизиони мазкур 27-уми марти ҳамон сол ба пахши барномаҳояш ба забони испанӣ шурӯъ кард.  Дар аввал барномаҳо тавассути мавҷафкан, ки дар аэростат ҷойгир шуда буд, паҳн карда мешуданд. Ин курраи ҳавоиро, ки «Алберти фарбеҳ» меномиданд, дар баландии 3,048 метр болои мавзеи Cudjoe Key дар иёлоти Флорида баста буданд. Аэростат аз шамол ҷунбида ба пахши барномаҳо халал мерасонид. Соли 2005 аэростат аз тӯфон вайрон шуд.

Қарор дар бораи ретранслятсияи барномаҳои радио ва телевизиони «Мартӣ» аз ҷониби президент Буш ҳанӯз моҳи майи соли 2004 қабул шуда буд. 21 августи соли 2004 аввалин сигнали радио ва телевизион якчанд соат тавассути тайёраҳои махсус ҷиҳозонидашудаи Гвардияи миллии ИМА, ки берун аз ҳарами ҳавоии Куба парвоз доштанд, пахш карда шуданд.[217] Аз моҳи октябри соли 2006 мавҷи Телевизиони «Мартӣ» тавассути тайёраи ҳарбии «Ҳеркулес» паҳн карда мешуд. Ин амал хеле гарон буд. Сипас аз таёраҳои камхарҷ истифода бурданд.

Моҳи майи соли 2013 Конгресси ИМА маблағгузории амалиёти «Aero Martí», тайёраи яккаро қатъ кард, вале ҳанӯз ҳам маблағгузории нигоҳдорӣ ва хизматрасонии тайёраи мазкур идома дорад ва дар лаҳзаи зарурӣ он омодаи парвоз аст.[218]

Аввалин барномаҳои Телевизиони «Мартӣ» субҳи барвақт пахш мешуданд, то ки ба барномаҳои дохилии Куба халал ворид накунанд. Албатта, дар ин ҳолат онро тамошо намекарданд. Пурсишҳои телефоние, ки Ҳукумати ИМА дар солҳои 1990, 2003, 2006 ва 2008 гузаронид, маълум шуд, ки муштариёни Телевизиони «Мартӣ» камтар аз як фоизи аҳолии мамлакат аст. Баъди ин Ҳукумати ИМА бо сабаби он ки омори дақиқи муштариёнро ҳисоб кардан мушкил аст, пурсишҳоро қатъ кард.[219]

Телевизиони «Мартӣ» моҳи январи соли 2019 ҳафтае 20 номгӯй барнома пешниҳод мекард, ки баъзеашон рӯзҳои корӣ ва баъзеашон рӯзҳои истироҳат пахш мешаванд.[220] 9-уми майи соли 2021 бошад, телевизиони мазкур рӯзе 28 барнома пахш мекард, ки як қисмашон такрор буданд.

Масалан, соли 2019 Телевизиони «Мартӣ» аз рӯзи душанбе то ҷумъа, аз соати 17 то 18 барномаи «Noticiero Televisión Martí» (Ахбори Телевизиони «Мартӣ»)-ро пешниҳод мекард. Дар он хабарҳои муҳими Куба ва ҷаҳон аз ҷониби хонум Карен Кабалеро ва ҷаноби Алфредо Жакомино манзури бинандагон мегардад.

Ҳамчунин аз рӯзи душанбе то ҷумъа шабона аз соати 22 то 22-30 дақиқа барномаи иттилоотии «Noticiero Televisión Martí — Edición Nocturna» (Барномаи ахбори Телевизиони «Марти» — нашри шабона) пахш мешавад. Дар он хабарҳои муҳими Куба ва ҷаҳонро Томас Н. Регаладо пешниҳод менамояд.

Барномаи «Noticiero Televisión Martí en 60 Minutos» (Ахбори Телевизиони «Мартӣ» дар 60 дақиқа) ҳафтае як маротиба чун ҷамъбасти ахбори ҳафта рӯзҳои шанбе пахш мешавад. Барандаҳои ахбори телевизион Карен Кабалеро, Алфредо Жакомино ва Томас Н. Регаладо дар ин барнома ахбори муҳими ҳафтаро таҳлилу баррасӣ мекунанд.  

Барномаи «Libertad y Democracia» (Озодӣ ва демократия) ҳафтае як маротиба, рӯзҳои шанбе ҳудуди 28 дақиқа пахш мешавад. Ин барномаи Пажӯҳишгоҳи байниамерикоии демократия дар радио ва телевизиони «Мартӣ» мебошад, ки ба дастгирӣ, паҳншавӣ ва ҳимояи арзишҳои озодӣ, демократия, ҳуқуқи инсон дар Америкаи Шимолӣ ва Ҷанубӣ бахшида мешавад. 

 «Programas Especiales» (Барномаҳои вижа) ба ҳодисаҳову шахсони алоҳида ва мавзӯъҳое бахшида мешаванд, ки барои бинандагон ҷолибанд.  Ин барномаҳо моҳе 2 ё 3 маротиба ҳам дар телевизион ва радиои «Мартӣ» пахш мешаванд.

 «Temas y Opiniones» (Мавзӯъҳо ва ақидаҳо) барномаест, ки дар он меҳмонон озодона ва бе сонсур ақидаи худро оид ба мавзӯъҳои мадди назар дар ҳамбастагӣ ба воқеият баён медоранд. Ин барнома низ ҳафтае як маротиба рӯзҳои шанбе ҳудуди 28 дақиқа пахш мешавад.

Қобили зикр аст, ки як қисми барномаҳои рӯзонаи шанбе ва аксари барномаҳои рӯзона ва шабонаи якшанбеи телевизиони мазкур такрор мебошанд.

Феълан дар Телевизиони «Мартӣ» махсус барои Венесуэла ҳамарӯза барномаи «Венесуэла имрӯз» (Venezuela Hoy) пахш карда мешавад.[221] Барномаи мазкурро журналисти венесуэлагӣ Алехандро Маркано Сантеллӣ мебарад. Дар барномаи мазкур сиёсати Венесуэла мавриди баррасӣ қарор мегирад.

Дар барномасозии радио ва телевизиони «Мартӣ» баъзан ширкатҳои беруна низ ҷалб карда мешаванд. Масалан, рӯзномаи мустақили «Havana Times» 27 ноябри соли 2014 иттилоъ пахш кард, ки Ҳукумати ИМА бо Ширкати «Canyon Communications» бе эълони тендер барои барномасозии махсус ба маблағи 1,4 миллион доллар созишнома имзо кард. Ширкат барномаҳои махсусро барои телевизион ва радио месозад, то ки онҳо тавассути радио ва телевизиони «Мартӣ» дар Куба пахш карда шаванд.[222] Ин барномаҳо ба соҳаи безнес бахшида шуда, дар бораи чӣ тавр ба соҳибкорӣ машғул шуданро таблиғ мекунанд.  Ҷефрӣ Клайн, роҳбари ширкати мазкур дер боз пудратчии ҳукуматӣ аст ва солҳои охир бо лоиҳаҳои Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ ҳамкорӣ дорад. 

Ҳанӯз соли 2004 намояндаи Департаменти давлатии ИМА Адам Эрелӣ изҳор дошта буд, ки ҳадафи пахши барномаҳо барои Куба, ин тезонидани таназзули режими коммунистии Фидел Кастро мебошад.[223]

Бояд гуфт, ки тибқи Конвенсияи соли 1936 «Дар бораи истифодаи радио ба мақсади осоишта» барномаҳое, ки барои даъват кардан ба вайрон кардани тартиботи дохилии ягон давлат равона шудаанд, манъ аст.[224]

Фабио Лейте, муовини директори Бюрои радиоалоқаи Иттиҳоди байналхалқии алоқаи барқӣ ҳанӯз моҳи феврали соли 2007 пахши барномаҳоро ба Ҷумҳурии Куба маҳкум карда, гуфта буд, ки ин амали ИМА, ки барои барангехтани низои дохилӣ дар ин кишвар равона шудааст, ғайриқонунӣ мебошад. Ба қавли ӯ ин амал зидди қоидаи Иттиҳоди байналхалқии алоқаи барқӣ аст.[225]

Ҳукумати Куба низ ин амалро вайронкунии ҳуқуқи байналмилалӣ медонад ва мавҷҳои радио ва телевизиони «Мартӣ»-ро хомӯш мекунад.  Воқеан, пахши барномаҳои радиоҳои хориҷии ИМА дар дохили худи кишвар тибқи қонун манъ аст. Вале, чӣ хеле ки зикр кардем, барномаҳои Радиои «Мартӣ» дар дар тамоми Америкаи Марказӣ ва ҳатто баъзан дар пойтахти ИМА — ш. Вашингтон шунида мешавад. Воқеан, 2 январи соли 2013 президенти вақти ИМА Барак Обама қонунро дар бораи “Ваколатҳо дар соҳаи мудофиаи миллӣ” имзо кард, ки тибқи он “Садои Америка” метавонад барномаҳояшро дар дохили кишвар тавассути расонаҳо ва воситаҳои дигар пахш бикунад. Албатта, махсус барои ИМА омода кардани барномаҳо манъ аст.[226]

15-уми ноябри соли 2007 вакилони Конфронси байналхалқии алоқаи радиоӣ истифодаи тайёраҳоро барои пахш кардани барномаҳои радио ва телевизиони «Мартӣ» ғайриқонунӣ дониста, иброз доштанд, ки бе иҷозати давлати муайян ба марзи вай пахш кардани барномҳо манъ аст.[227]

Дар мақомоти ҳукуматии ИМА низ пахши барномаҳои радио ва телевизиони «Мартӣ» барои Куба маҳкум карда мешаванд. Аз ҷумла, гуфта мешавад, ки ин расонаҳо тарғиботи сиёсӣ мебаранд, ахбори ғайривоқеӣ ва ғаразнок пахш карда, баъзе ақидаҳоро ҳамчун хабар пешниҳод мекунанд.[228]

Дар ҳамин ҳол ғайриҳирфаӣ будани барномаҳоро роҳбарони ин расонаҳо эътироф намекунанд. 18-уми сентябри соли 2016 сомонаи рӯзномаи мустақили «Havana Times» (havanatimes.org) навишт, ки хабарнигорони радио ва телевизиони «Мартӣ» одоби журналистиро дар пахши хабарҳои воқеӣ ва беғараз, ки худи ин шабака муайян кардааст, риоя намекунанд.  Маҳз дар давраи президентии Барак Обама ин проблема бештар ба назар мерасад. Масалан, шабака бо унвони «Иттиҳоди Аврупо тағйиру иловаҳои Фаринасро ҷонибдорӣ мекунад» маводеро пахш кард, ки сарчашмааш номаълум ва худи он нодуруст буд.

Дар сомонаи radiotelevisionmarti.com чопи хабарҳои дурӯғ ягона нест. Махсусан маводи «журналистони мустақил», ки дар сомона чоп мешаванд, сарчашмаи аниқ надоранд ва санҷида нашудаанд. Шикоятҳо дар бораи ин амал солҳо боз идома доранд, вале Ҳукумати ИМА чорае намеандешад, менависад сомонаи ин расонаи мустақил.[229]

Бояд гуфт, ки Идораи пахши барномаҳо барои Куба қаблан дар моҷарои ғайриқонунӣ пардохт кардани маблағ ба журналистон дар Майамӣ барои навиштани маводҳои «душманона ва беобрӯкунанда» дар бораи Куба дар солҳои 1998 -2002 муттаҳам шудааст.[230]

Моҳи майи соли 2018 Телевизиони «Марти» дар такя ба таҳқиқоти Бунёди Judicial Watch порчаҳои видеоро пахш кард, ки дар он мултимиллионер Ҷорҷ Сороси яҳудитабори зодаи Маҷористон интиқод мешуд, ки ба демократияи Америкаи лотинӣ таҳдид мекунад. Бунёди Judicial Watch фонди таҳсилотии америкоӣ мебошад, ки дар доираи фаъолияти таълимии худ, меъёрҳои олии ахлоқиро дар ҳаёти ҷамъиятии мамлакат тарғиб карда, саъй менамояд, ки кормандони сиёсӣ ва судӣ аз ваколатҳое, ки аз ҷониби мардуми Амрико ба онҳо дода шудааст, сӯиистифода накунанд.

Моҳи октябри соли 2018 кормандоне, ки барои сохтани видеороликҳои мазкур масъул буданд, то анҷоми таҳқиқи рафторашон ба рухсатии маъмурӣ фиристода шуданд.  

Коршиносон бар он ақидаанд, ки теъдоди шунавандагон ва бинандагони радио ва телевизиони «Мартӣ» хеле кам аст ва бинобар ин барномаҳои онҳо чандон таъсире надоранд. Масалан, Радиои миллии ҷамъиятии ИМА 18-уми августи соли 2006 изҳор дошта буд, ки ИМА барои тарғиб ба Куба ҳудуди ним миллард доллар сарф кардааст, вале тибқи як пажӯҳиш аз 10 нафар кубагиҳо 9 нафарашон ҳатто дар бораи радио ва телевизиони «Мартӣ» огоҳ нестанд.[231]

Ҷон С. Николс, мутахассис оид ба робитаҳои байналхалқии Донишгоҳи Пенсилвании ИМА, ки фаъолияти Идораи пахши барномаҳо барои Кубаро пажӯҳиш кардааст, дар бораи фаъолияти ташкилоти мазкур мегӯяд, ки «Танҳо хароҷот буд ва манфиат сифр».[232]

Новобаста аз камбинанда будани Телевизиони «Мартӣ» ҷонибдорони он ба иддаое, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Куба мавҷҳои телевизиони мазкурро хомӯш мекунад, аҳамиятнок будани онро дастгирӣ мекунанд.

 Воқеан, ҳанӯз соли 2012 маъмурияти президент Барак Обама аз Конгресси ИМА дархост кард, ки маблағгузориро ба Телевизиони «Мартӣ» қатъ бикунад. Вале то ба ҳанӯз маблағгузорӣ ба ин расонаи таблиғотӣ идома дорад.

28-уми сентябри соли 2015 президенти вақти Ҷумҳурии Куба Раул Кастро дар маърӯзаи аввалини худ дар Ассамблеяи генералии СММ талаб кард, ки пахши барномаҳои зиддиҳукуматии телевизион ва радиоҳои ИМА нисбати Куба қатъ карда шаванд.  Вале ИМА бурдани тарғиботи густурдаро тавассути телевизион ва радиои «Мартӣ» идома медиҳад.

Ба қавли рӯзномаи мустақили «Havana Times» Ҳукумати Куба изҳори нигаронӣ кардааст, ки радио ва телевизиони «Мартӣ» аз 13 августи соли 2018, дар рӯзи вафоти роҳбари собиқи ҷумҳурӣ Фидел Кастро пахши сартосарии барномаҳояшро дар ҷазираи «Озодӣ» ба роҳ мемонад. «Ҳукумат ин амалро маҳкум карда, изҳор кардааст, ки ҳуҷуми радиоэлектронӣ фаъолияти телекоммуникатсионии миллиро халалдор карда, зидди созишномаҳоӣ байналхалқӣ мебошад».[233]

Қабл аз ин директори вақти Идораи пахши барномаҳо барои Куба Томас Регалдо изҳор дошта буд, ки ба қарибӣ мавҷҳои радио ва телевизиони «Мартӣ» дар тамоми қаламрави Ҷумҳурии Куба бе ягон мамониат пахш карда мешаванд.  Ӯ дар баромадаш тавассути Телевизиони «Miami Mega TV» гуфт, ки лоиҳаи мазкур, ин «инқилоби технологӣ» аст. Он имконият медиҳад, ки дар муддати 6 моҳ ба тамоми ҷазира мавҷи кӯтоҳ роҳ ёбад.[234]

 Ба қавли Т. Регалдо ин технологияи нави пахш буда, онро амалан наметавон масдуд кард. Сигнали барномаҳо ҳатто ба телефонҳои мобилӣ  дастрас буда, он аллакай дар Гавана санҷида шудааст.

Директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба Томас Регаладо 20 сентябри соли 2019 аз вазифааш истеъфо дод. Ӯ моҳи июни соли 2018 ба ин вазифа таъин гардида буд. Баъдан вазифаи директори Идораи пахши барномаҳо барои Кубаро муовини қаблии директор — Эмилио Васкес иҷро мекард. Майкл Пак, президенти Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ 19 декабри соли 2020 Ҷеффрӣ Скотт Шапироро, ки дар вазифаи иҷрокунандаи директори Идораи пахши барномаҳо барои Куба фаъолият мекард, директори ин идора таъйин намуд. Ҷеффрӣ Скотт Шапиро аз соли 2017 дар идораи мазкур фаъолият мекунад. Ӯ 27-уми апрели соли 1973 таваллуд шуда, ҳамчун журналисти таҳқиқотчӣ дар ИМА машҳур аст. Ҷ. С. Шапиро хатмкардаи факултаи ҳуқуқшиносии Донишгоҳи Флорида мебошад.

Ҳадафи радио ва телевизиони «Мартӣ» чун аз рӯзи таъсисёбиаш тағйир наёфта, ба мардуми ин кишвар пешниҳод кардани иттилои сонсурнашудаи режими Куба аст, гуфта мешавад дар сомонаи расмии ин расонаҳо: https://www.radiotelevisionmarti.com

«Рисолати радио ва телевизиони «Мартӣ» то он вақт идома меёбад, ки ҳамаи кубагиҳо аз моддаи 19-уми Ҳуқуқи башар оид ба ба озодии ақида ва баёни он, ҳуқуқ ба гирифтани иттилоъ ва озод паҳн кардани он бархурдор нашаванд».[235]

Ҳамин буд, ки то иҷрокунандаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ таъин гардидани Майкл Пак, дастнишини президент Доналд Трамп дар соли 2019 буҷаи Идораи пахши барномаҳо барои Куба сол то сол афзоиш меёфт. Масалан, буҷаи он дар соли 2014 ҳудуди 27 млн. доллари ИМА буд. Буҷаи соли 2018-и Идораи пахши барномаҳо барои Куба, ки моҳи марти ҳамон сол Конгресси ИМА тасдиқ кард, 29 миллион долларро ташкил дод.[236] Баъди сари қудрат омадани Майкл Пак бо хоҳиши ӯ буҷаи оҷонсӣ ва расонаҳои зертобеи ӯ кам шуданд. Аз ҷумла, буҷаи соли 2019-и Идораи пахши барномаҳо барои Куба 28 миллиону 749 ҳазор доллар, буҷаи соли 2020 – 20 миллиону 973 ҳазор долларро ташкил кард. Барои буҷаи соли 2021 бошад, маблағи 12 миллиону 973 ҳазор доллар дархост шудааст.

РАДИОИ «ОСИЁИ ОЗОД»   

ВАО новобаста аз муҳтаво, шакл, намуд ва аудиторияи худ бунёдан ниҳоди сиёсӣ маҳсуб мешавад.[237] Пайдо шудани технологияҳои нави иттилоотиву коммуникатсионӣ дар ду даҳсолаи охир ба ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ овард ва он ба табдили иттилоъ ҳамчун омили муборизаи сиёсӣ ва олоти амалигардонии ҳадафҳои давлат дар арсаи ҷаҳонӣ  мусоидат намуд. Ҳамин тавр, ВАО силоҳи пурқудрати таъсиррасонӣ ба муҳити иттилоотӣ ва имиҷи давлат гардид. Ҳамин аст, ки аксари кишварҳо барои амалӣ кардани аҳдофи сиёсии худ аз тарғиботи расонаҳо истифода мекунанд.

Радиои «Осиёи озод»  ташкилоти хусусии ғайритиҷоратӣ аст, ки аз ҳисоби Конгресси ИМА (буҷаи федеролии ИМА) маблағгузорӣ гардида, аз ҷониби Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ  (аз соли 1995 то 22 августи соли 2018ташкилоти мазкур бо номи Шӯрои идораи пахши барномаҳо — BBG фаъолият мекард) идора карда мешавад. Радиои мазкур 12-уми марти соли 1996 аз ҷониби Кумитаи озодии Осиё таъсис ёфта, барномаи аввалини он 29 сентябри соли 1996 ба эфир баромад.

Ҳадафи радио бурдани тарғибот ба кишварҳои Осиёи Шарқӣ ва Осиёи Ҷанубӣ Шарқӣ аст, ки қаблан рӯ ба тарзи рушди сотсиалистӣ оварда буданд ва аз ҷониби Иттиҳоди Шӯравӣ дастгирӣ меёфтанд. Штаб-квартираи радио дар шаҳри Вашингтони иёлоти Колумбияи ИМА ҷойгир аст.

Аз моҳи сентябри соли 2005 Хонум Либбӣ Лю, хитоии зодаи Калифорния президенти радио важурналисти байналхалқӣ Хонум Бэй Фанг аз моҳи октябри соли 2016 директори иҷроияи радио буданд.Бэй Фанг хатмкардаи донишгоҳи Гарвард буда, 20 соли собиқаи журналистӣ дорад. Ҳамчунин Бэй Фанг қаблан дар вазифаи ҷонишини ёвари котиби давлатӣ низ фаъолият кардааст.

20 ноябри соли 2019 дар роҳбарии Радиои «Осиёи озод» тағйирот ба вуҷуд омада, Бэй Фанг президенти нави радио таъин гардид. Бэй Фанг дар ин вазифа Либби Люро иваз кард. Либби Лю бошад, вазифаи директори генералии Бунёди технологияҳои кушодаи Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалиро ба дӯш гирифт.

1-уми июли соли 2020 Майкл Пак, иҷрокунандаи вазифаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ Парамесваран Поннудурайро, ки ноиби президенти Радиои «Осиёи озод» оид ба барномасозӣ буд, иҷрокунандаи вазифаи президенти радиои номбурда таъйин намуд. Охири соли 2020 бошад, Стивен Йейтс президенти Радиои «Осиёи озод» таъйин гардид. Баъди чанд рӯзи иҷрокунандаи директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ таъйин гардидани Келу Чао Стивен Йейтс аз вазифааш барканор гардида, 24 январи соли 2021 Бэй Фанг аз нав президенти Радиои «Осиёи озод» таъйин карда шуд.[238]   

Буҷаи солонаи радиои мазкур дар соли 2019 – 45 миллиону 195 ҳазор доллар, соли 2020 – 44 миллиону 223 ҳазор доллар буд. Барои буҷаи соли 2021 бошад, 39 миллиону 519 ҳазор доллар дархост шудааст.  Вале, бинобар Ҷумҳурии Халқии Хитой ва кишварҳои дигари пахши Радиои «Осиёи озод» аз афзалиятҳои тарғиботии ИМА маҳсуб шуданашон, дар асл барои радиои мазкур маблағи бештаре ҷудо хоҳад шуд. Ҳамчунин Радиои «Осиёи озод» қисман аз ҷониби Хазинаи фарҳанг ва озодии Корея маблағгузорӣ мешавад.

Радио ба 9 забон дар 6 мамлакат — Бирма, Камбоҷа, Лаос, Ҷумҳурии Халқӣ-Демократии Корея, Ҷумҳурии Халқии Хитой ва Ветнам барнома пахш мекунад. Радиои «Осиёи озод» ҳамчун умури ахбори интернетӣ низ фаъолият дорад. Радиои «Осиёи озод» 10 сомонаи чандрасонаии интерактивӣ дорад, ки 9-тои он ба забонҳои пахши барномаҳо буда, сомонаи 10-ум ба забони англисӣ аст. Аудиторияи Радиои «Осиёи озод» қариб 50 миллион нафар мебошад, ки ин ҳиссаи ночизи аҳолии кишварҳои пахши барномаро ташкил медиҳанд.

Бояд гуфт, ки маводи Радиои «Осиёи озод» аз соли 2005-ум аз тариқи шабакаҳои иҷтимоӣ тавассути подкастҳо, RSS ва твиттер-каналҳо низ паҳн карда мешаванд.

Дар Радиои «Осиёи озод» 256 нафар корманди штатӣ, 140 нафар хабарнигорони маҳаллӣ ва мухбирони ғайриштатӣ фаъолият мекунанд.

Рисолати Оҷонсии ВАО-и глобалӣ дастгириву ҳифзи озодӣ ва демократия тавассути пахши иттилои воқеӣ ва объективӣ дар бораи ИМА ва ҷаҳон ба шунавандаҳои хориҷӣ мебошад.

Рисолати Радиои «Осиёи озод» бошад, — ин пешниҳод кардани иттилои аниқу саривақтӣ ва ахбори мамолики Осиё аст, ки ҳукумати онҳо дастрасиро барои матбуоти озод манъ кардаанд.[239]

Барномаҳои Радиои «Осиёи озод» аз ахбори дохилӣ ва иттилое, ки барои шунавандаҳо ҷолиб аст, таҳия мегарданд.  Ҳар як идораи радио барномаҳоеро таҳия мекунад, ки фарҳангу забон ва авлавияти хоҳиши шунавандаҳои маҳаллии ҳамон бахшро фаро гирифтаанд. Радиои «Осиёи озод» уҳдадор аст, ки аз руи стандартҳои беғаразӣ, аниқӣ ва адолат фаъолият бикунад.

Дар ҳамин ҳол Радиои «Осиёи озод» чун дигар расонаҳои хориҷии ИМА асосан барои бурдани тарғибот таъсис ёфтааст. Константин Асмолов, номзади илми таърих, мутахассиси пешбари Маркази таҳқиқоти Кореяи Пажӯҳишгоҳи Шарқи Дури АУ Россия мегӯяд, ки имрӯз Радиои «Осиёи озод» ҳамон вазифаеро иҷро карда истодааст, ки дар давраи «ҷанги сард» Радиои «Аврупои озод»/«Озодӣ» анҷом медод.[240]

Ба қавли роҳбарияти Радиои «Осиёи озод» маводи онҳоро расонаҳои машҳури ИМА аз қабили «New York Times», «Washington Post», CNN, MSNBC, «The Wall Street Journal» ва ғайра чун сарчашмаи муътамади иттилоъ иқтибос мекунанд.[241] 

Радиои «Осиёи озод» дар баробари истифодаи барномаҳои маърифативу фарҳангӣ тамаркузашро ба воқеоти мамлакатҳои пахшаш карда, иттилои доғеро мешунавонад, ки дар ин кишварҳо сонсур мешавад ва мардум ба он дастрасӣ надоранд.

Бинобар ин аз таъсиси Радиои «Осиёи озод» мавҷи онро Ҳукумати Хитой, Кореяи Шимолӣ, Ветнам хомӯш мекунанд, то ки муштариён ба барномаҳои радиои мазкур дастрасӣ надошта бошанд.

Ҳатто соли 1998 ба 3 хабарнигори Радиои «Осиёи озод», ки мехостанд аз Вашингтон ба Пекин рафта, сафари президент Билл Клинтонро дар ҶХХ инъикос намоянд, иҷозаи вуруд ба кишварро надоданд.  Ҳамчунин дар баъзе кишварҳо сомонаи Радиои «Осиёи озод» филтр мешавад ва муштариён наметавонанд ба он дастрасӣ дошта бошанд.

Масалан, 30-юми марти соли 2010 веб-филтри Хитой — «Сипари тиллоӣ» тасодуфан ба таври муваққатӣ ҳамаи ҷӯяндаҳои Гуглро дар Хитой, ки сомонаи Радиои «Осиёи озод»- ро меҷӯстанд, маҳкам кард.[242]

Чунин вазъият дар дигар кишварҳои минтақа низ ба назар мерасад. Моҳи сентябри соли 2017 дар шаҳри Пномпен, пойтахти Камбоҷа бюрои Радиои «Осиёи озод» дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ пас аз 20 соли фаъолият баста шуд. Пас аз ин ҳодиса, моҳи ноябр ду нафар хабарнигорони камбоҷагии Радиои «Осиёи озод» Уон Чин ва Йонг Сотеаринро ба ҷосусӣ айбдор карда, ба ҳабс гирифтанд.[243]

Журналистони бахши кхмерии Радиои «Осиёи озод» бо дахолати созмонҳои байналхалқӣ ва бо пардохти гаравпулӣ аз ҷониби радио баъди беш аз 8 моҳи зиндонӣ, соли 2018 ба озодӣ баромаданд.

Соли 2011 бо маблағгузории федеролӣ Либбӣ Лю Хазинаи технологияҳои кушодаро таъсис дода, дар Радиои «Осиёи озод» лоиҳаи барномаи глобалии технологияҳои озодии Интернетро роҳандозӣ намуд. Барномаи мазкур барои барҳам задани сонсури Интернет метавонад дар тамоми гӯшаи дунё ба мардум хизмат расонад. 

Чӣ хеле ки қаблан қайд намудем, Радиои «Осиёи озод» аввалин барномаашро 29 сентябри соли 1996 барои Ҷумҳурии Халқии Хитой ба забони хитоии шимолӣ шурӯъ кардааст. Ҳоло ба ин забон шабонарӯзе 12 соат барнома пахш карда мешавад.

Моҳи декабри соли 1996 Радиои «Осиёи озод» ба пахши барномаҳояш, ба забони тибетӣ шурӯъ кард. Ҳоло ба ин забон ҳамарӯза 10 соат барнома пахш карда мешавад.

Радиои «Осиёи озод» ҳамчунин барои ҶХХ аз моҳи декабри соли 1998 ба забони уйғурӣ ҳамарӯза 2 соат барнома пахш мекунад.  Уйғурҳо асосан дар Вилояти Худмухтори Синзян — Уйғур зиндагӣ мекунанд. Дар ин вилоят беш аз 10 миллион нафар уйғурҳо сукунат доранд.

Яъне, дар маҷмӯъ дар як шабонарӯз Радиои «Осиёи озод» барои ҶХХ 24 соат барнома пахш мекунад. Агар барномаҳои радиоро ба забони катонӣ, ки як лаҳчаи забони хитоӣ аст ва сокинони ҷанубу шарқи Хитой ба он гуфтугӯ мекунанд, ба назар гирем, пас дар як шабонарӯз барномаҳои РОС барои ин мамлакат 26 соатро ташкил мекунад.

Моҳи феврали соли 1997 ИМА тарғиботи худро ба давлати дигари Осиёи Ҷанубӣ Шарқӣ – Мянма (Бирма) шурӯъ кард. Феълан Радиои «Осиёи озод» ба забони бирмагӣ ҳамарӯза 4 соат барнома пахш мекунад. Аҳолии Мянма тақрибан ба 60 миллион нафар расида, 68 фоизашро бирмагиҳо ташкил мекунанд. Дар ин ҷо беш аз 100 миллату халқиятҳо зиндагӣ карда, забони бирмагӣ давлатӣ мебошад.

Моҳи марти ҳамон сол пахши барномаҳои радиои номбурда ба забони кореягӣ барои Ҷумҳурии Халқӣ-Демократии Корея (Кореяи Шимолӣ) оғоз шуданд. Ҳоло Радиои «Осиёи озод» ҳамарӯза барои ин кишвар 5 соат барнома пахш мекунад. Аҳолии ин кишвар ҳудуди 25,5 миллион нафар буда, қисми асосии онро кореягиҳо ташкил медиҳанд.

Моҳи августи соли 1997 пахши барномахои Радиои «Осиёи озод» барои Лаос шурӯъ шуданд.  Ҳоло ба забони лаосӣ шабонарӯзе 2 соат барнома пахш карда мешавад. Аҳолии ин кишвар бештар аз 6,8 миллион нафар буда, дар он ҳудуди 70 қабилаву халқиятҳо зиндагӣ мекунанд.

Ҳамчунин моҳи сентябри соли 1997 Радиои «Осиёи озод» барои Шоҳигарии Камбоҷа ба забони кхмерӣ ба пахши барномаҳояш шурӯъ кард. Ҳоло ба ин забон ҳамарӯза 2 соат барнома шунавонида мешавад. Ба забони мазкур ҳудуди 21 миллион нафар дар Камбоҷа, Ветнам, Таиланд, Лаос, ҶХХ, ИМА, Франсия ва Австралия гуфтугӯ мекунанд.

Дар Камбоҷа ҳудуди 15,6 миллион нафар сукунат дошта, беш аз 80 фоизи аҳолиро кхемерҳо ташкил мекунанд. Ба забони кхмерӣ, ки ба оилаи забонҳои австралиягиву осиёӣ дохил мешавад, қариб 96 фоизи мардум гуфтугӯ мекунанд.

Моҳи майи соли 1998 пахши барномаҳои Радиои «Осиёи озод» ба забони 9-ум – кантонӣ оғоз гардид. Ҳоло радио ҳамарӯза ба ин забон 2 соат барнома пахш мекунад.  Ба забони мазкур беш аз 70 млн. нафар дар ҷануб ва шарқи Хитой аз ҷумла, дар Ҳонконг, Макао, Гуандун, Гуансӣ ва Хайнан гуфтугӯ мекунанд. Ҳамчунин донандагони ин лаҳчаи забони хитоӣ дар Ветнам, Малайзия, Индонезия, Таиланд, Сингапур, Филиппин ва дар ҷомеаи хитоиҳои кишварҳои дигари олам сукунат доранд.  Дар бисёр мактабҳои Ҳонконг, Макао и Гуандун ба ин лаҳча таҳсил сурат мегирад. Ҳамчунин ин лаҳҷа дар ВАО ва муассисаҳои давлатии Макао ва Гуандун истифода мешавад.

Радиои «Осиёи озод» барои фаъолияти пурсамараш борҳо бо мукофоту ҷоизаҳо қадр гардидааст.  Аз ҷумла, солҳои 2000, 2005, 20007, 2008 – бо мукофоти ҳарсолаи «Ҳуқуқи инсон», соли 2010 — бо мукофоти «Ҷасорати журналистӣ» ва ғайра мукофотонида шудааст.

Дар ҳамин ҳол ба қавли коршиносони соҳа, Радиои «Осиёи озод» на ҳамеша ахбори воқеӣ пахш мекунад. Масалан, 17 июли соли 2016 Радиои «Осиёи озод» дар такя ба «Asia Press International RFA» хабар дод, ки дар Кореяи Шимолӣ аз китобҳои дарсӣ аксҳои оилаи роҳбари давлат Кимро гирифтанд, то ки кӯдакон болои онҳо наққошӣ накунанд. Гӯё сарчашмаи онҳо 75 нусха китобҳои дарсии гуногунро дастрас кардааст ва дар ягонтои онҳо портрети Ким Ир Сен, Ким Чен Ир ва Ким Чен Ин набудааст. Вале радио дар бораи он ки шояд чунин аксҳо дар китобҳои дарсӣ, масалан, китоби математика набошад, ҳарфе нагуфт. «Воқеан, шахспарастии оилаи Кимҳо дар Кореяи Шимолӣ он қадар нест, ки дар хориҷа тавсифаш мекунанд», мегӯяд Константин Асмолов, номзади илми таърих, мутахассиси пешбари Маркази таҳқиқоти Кореяи Пажӯҳишгоҳи Шарқи Дури АУ Россия.[244]

26 сентябри соли 2016 Радиои «Осиёи озод» дар бораи ба таври оммавӣ ба Кореяи Ҷанубӣ фирор кардани сокинони манотиқи марзии Кореяи Шимолӣ иттилоъ пахш кард. Ба гуфти ин расона дар ин манотиқ обхезии калон рӯй дода, симхори марзро чаппа кардааст. Дар натиҷа системаи назоратӣ аз кор мондааст ва барои фирор шароити мусоид фароҳам омадааст. Бояд гуфт, ки ҳамон вақт обхезӣ дар манотиқи шимолии мамлакат ба вуқӯъ омада буд, ки бо Кореяи Ҷанубӣ пайваст нест.

Тибқи талаботи Кодекси ахлоқии журналисти Радиои «Осиёи озод» хабарнигорони он набояд овоза ва иттилои беасосро дар барномаҳояшон ҷой диҳанд ва аз рӯи имконият бояд беш аз як сарчашмаи иттилоъро истифода баранд.[245] 

Агар мабодо журналисти Радиои «Осиёи озод» ба ягон хатое дар ахбор, табсира ва ё маводи дигар роҳ диҳад, бояд ҳатман онро дар ҳамон барнома ислоҳ намояд.

Баъзан дурӯғпароканиҳои Радиои «Осиёи озод» хеле соддаву ғайримантиқӣ аст. Масалан, 14 ноябри соли 2016 Радиои «Осиёи озод» дар бораи маъракаи ҷамъкунии фолгаи алюминий барои сохтани тӯрҳои махфигардӣ аз моҳворҳои ҷосусии америкоӣ дар Кореяи Шимолӣ хабар дод.  Ба қавли радио мактаббачаҳо низ дар ин маърака иштирок намуда, қуттии холии сигор ҷамъ карда истодаанд, то ки фолгаи онро низ барои ин «маводи стратегӣ» истифода баранд.[246]

Тибқи талаботи ахлоқии Радиои «Осиёи озод» ҳангоми инъикоси терроризм ва ифротгароӣ ё таҳдиди зӯроварӣ бояд ба табдил ёфтани радио ба пойгоҳи тарғиби чунин амалҳо роҳ дода нашавад. Вале аксаран терроризм, ифротгароӣ, ҷудоихоҳӣ аз мавзӯъҳоеанд, ки мавриди таваҷҷуҳи хабарнигорони ин расонаи америкоӣ қарор мегиранд.

Чӣ хеле ки қаблан ишора кардем, Радиои «Осиёи озод» аксаран ба мавзӯъҳои доғ таваҷҷуҳ мекунад, ки дар ин бора расонаҳои дохилии кишвар иттилои воқеӣ пахш намекунанд. Масалан, 3-юми декабри соли 2015 бахши уйғурии радиои номбурда дар такя ба пулиси маҳаллӣ дар бораи моҳи ноябр аз ҷониби нерӯҳои мусаллаҳи Чин кушта шудани 17 нафар гумонбари ҳуҷуми хунини 18-уми сентябр ба шахтаи ангишт иттилоъ дод. Аз ин шумора 7 нафар занону кӯдакон буданд.[247] Аз рӯи маълумоти расмӣ бошад, дар ин амалиёт 28 гумонбар вақти аз ғор баромадан кушта шудаанд. Воқеан, бори аввал дар бораи ҳуҷум ба шахтаи ангишт бахши уйғурии Радиои «Осиёи озод» иттилоъ дода буд.

Ҳуҷуми мазкурро ҷудоихоҳони уйғур барои фишорроварӣ ба Ҳукумати Хитой анҷом додаанд. Уйғурҳо яке аз 10 миллати сернуфуси олам мебошанд, ки давлати худро надоранд.Соли 1949, вақти ба тобеияти ҶХХ даромадани вилояти мазкур «беш аз 75 фоизи аҳолиро уйғурҳо ташкил мекарданд, хитоиҳо бошад, 7% буданд. Ҳоло бошад, бо кӯчида омадани хитоиҳо аз дигар манотиқи ҷумҳурӣ шумораи уйғурҳо танҳо дар вилоят 46 фоиз аст».[248] 

Поймол шудани ҳуқуқи инсон низ аз мавзӯъҳои асосии Радиои «Осиёи озод» мебошад. Махсусан, поймол шудани ҳуқуқҳои ақаллиятҳои миллӣ дар барномаҳои радио чашмрас аст.  «Яке аз ҷанбаҳои стратегияи ИМА нисбати Хитой истифодаи мавзӯи ҳифзи ҳуқуқи инсон барои фишороварӣ мебошад, менависад маҷаллаи «Геополитика ва сиёсати ҷаҳонӣ».[249]

Бино ба хабари Радиои «Осиёи озод» дар як қатор мактабҳои Вилояти худмухтори Синзяну Уйғур, аз ҷумла, дар мактабҳои ноҳияи Инин (округи худмухтори Илӣ — Қазоқ) таҳсил ба забони қазоқӣ ва уйғурӣ манъ карда шудааст. «Истифодаи китобҳои дарсӣ ва дигар маводи омӯзишӣ ба забони уйғурӣ ва қазоқӣ бояд пурра қатъ карда шавад», омадааст дар ин хабар.[250]

Дар Хитой ҳудуди 1,5 миллион қазоқҳо зиндагӣ мекунанд, ки қисми зиёдашон дар округи худмухтори  Илӣ-Қазоқ сукунат доранд.

Бояд гуфт, ки ҳанӯзсоли 1984 дар Хитой Қонун дар бораи «Ҳуқуқ ба мухторияти этникӣ» қабул шуда буд, ки онро ҳукумат иҷро намекунад ва ҳамеша ақаллиятҳои миллӣ ба мисли қазоқҳо, уйғурҳо ва тибетиҳо зери фишори хитоиҳо қарор доранд.

10 августи соли 2018 Гэй Макдаугалл, узви Комиссияи СММ оид ба табъизи нажодӣ дар ҷаласаи ин созмон дар Женева изҳор дошт, ки 2 миллион нафар уйғурҳо ва намояндагони ақаллиятҳои мусулмон Дар Хитой дар «лагерҳои сиёсии тарбияи идеологӣ»-и Вилояти худмухтори Синзяну Уйғур нигоҳ дошта мешаванд.[251]

Кодекси ахлоқии Радиои «Осиёи озод» тақозо мекунад, ки журналистон бояд дар маводу барномаҳои худ лаҳни орому беғаразонаро нигоҳ дошта, ба мубоҳиса, тарғибот ё таҳқир нисбати ҳамагуна одамон, гурӯҳҳо ва ҳукуматҳо роҳ надиҳанд. 

Журналистон барои беғаразу объективӣ будан, бояд аз ягон ҳизби сиёсӣ, гурӯҳи мухолифин, ташкилоти дорои характери динии кишварҳои пахши барномаи радио вобаста набошанд ва ягон нуқтаи назари сиёсиро дастгирӣ накунанд.[252] Дар ҳамин ҳол ба қавли коршиносони соҳа, хабарнигорони Радиои «Осиёи озод» на ҳамеша меъёрҳои Кодекси ахлоқиро риоя карда, ахбори воқеӣ пахш мекунанд.

Воқеан, тарғиботи ИМА зидди Хитой ва кишвархои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ барои одамоне пешбинӣ шудааст, ки қобилияти дарккуниашон барои баҳогузории иттилои интиқодӣ паст аст.Яъне тарғибот ба мардуми авом, ки аксари аҳолии ин кишварҳоро ташкил мекунанд, равона гардидааст. Ин дар навбати худ имкон медиҳад, ки ба осонӣ ба тафаккури оммаи васеи мардум таъсир расонида шавад.

ШАБАКАҲОИ ПАХШИ ШАРҚИ НАЗДИК

Ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ ба табдили иттилоъ ҳамчун омили муборизаи сиёсӣ ва олоти амалигардонии ҳадафҳои давлат дар арсаи ҷаҳонӣ  мусоидат менамояд. ВАО силоҳи пурқудрати таъсиррасонӣ ба муҳити иттилоотӣ ва имиҷи давлат мегардад.[253] Имрӯз ҷанги иттилоотӣ як рукни асосии  сиёсати хориҷии кишварҳои абарқудрат барои амалӣ сохтани ҳадафҳои геополитикӣ  мебошад. Ҳамин аст, ки кишварҳои абарқудрат барои роҳандозии сиёсати хориҷии худ як қатор расонаҳоро таъсис додаанд. 

Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик — Middle East Broadcasting Networks, Inc. (MBN) – ташкилоти ғайритиҷоратии иттилоотии ИМА буда, телевизионҳои «Ал-Ҳурра», «Ал-Ҳурра-Ироқ», Радиои «Сава», Радиои «Офия Дарфур», лоиҳаҳои интернетии «Садо баланд бикун», «Садоҳои Мағриб»-ро идора мекунад.

Расонаҳои мазкур ба забони арабӣ буда ба қавли муассисони MBN ҳамчун пуле байни ИМА ва мардуми кишварҳои Шарқи Наздик ва Африкаи Шимолӣ хизмат мекунанд. Онҳо дар бораи Америка иттилои аниқу воқеӣ пахш карда, муштариёнро бо сиёсати ин кишвар ва одамонаш шинос менамоянд.[254] Ҳамчунин дар Телевизиони «Ал-Ҳурра» ва Радиои «Сава» мубоҳисаҳо оид ба ҳуқуқи инсон, озодии баён ва дин сурат мегирад, ки ин мавзӯъҳо дар ВАО-и Шарқи Наздик баррасӣ намешаванд.

Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик ҳамчунин аз тариқи Интернет тавассути функсияи MBN «Digital» фаъолияти густурда бурда, муҳтавои шабакаҳои иҷтимоиро барои телевизион ва радио мувофиқ менамоянд. Масалан, MBN «Digital» барои аудиторияи худ ҳисоботҳои асливу иттилооти интерактивӣ аз тариқи «Facebook» ва омезиши онҳоро дар вақти пахши барномаҳои эфирӣ пешниҳод мекунад. Дар вақти прайм-тайми барномаҳои иттилоотиву ҷорӣ бошад, дар шабакаҳои иҷтимоӣ пахш карда мешаванд. 

MBN аз буҷаи федеролии ИМА (тавассути Конгресс) маблағгузорӣ гардида, аз ҷониби Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (аз соли 1995 то 22 августи соли 2018Шӯрои идораи пахши барномаҳо – BBG) идора карда мешавад. «Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик қаблан, то соли 2005 Шабакаи телевизионии Шарқи Наздик ном дошт».[255]

Штаб-квартираи ширкати мазкур дар шаҳри Спрингфилди иёлоти Виргиния ҷойгир аст. Шабакаҳои мазкур барномаҳои худро аз штаб-квартираи MBN дар Виргинияи Шимолӣ ва бюроҳояш дар Қоҳира, Дубай, Байтулмуқаддас, Бейрут, Эрбил, Работ, Бағдод ва Вашингтон пахш мекунанд. Ҳамчунин MBN дар тамоми Шарқи Наздик ва Африкаи Шимолӣ хабарнигорони худро дорад.

17 июли соли 2017 Алберто М. Фернандес президенти Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик (Middle East Broadcasting Networks, Inc.)таъин гардид.Қаблан ба шабакаи мазкур Брайан Коннифф 11 сол роҳбарӣ кард.

 Дар сохторҳои Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик 869 нафар фаъолият карда, буҷаи солонаи он барои соли 2018 ба 112,6 млн. доллари ИМА баробар буд.[256] Баъдан буҷаи он барои соли 2019  110 миллиону 60 ҳазор доллар ва дар соли 2020 110 миллиону 312 ҳазор долларро ташкил дод. Барои фаъолияти шабака дар соли 2021 бошад, 96 миллиону 773 ҳазор доллар маблағ дархост шудааст.

Радиои «Сава»

Баъди амалиёти террористии 11 сентябри соли 2001 сиёсати ИМА оид ба радиошунавонӣ барои Шарқи Наздику Миёна мувоҷеҳи тағйироти ҷиддӣ гардид. Формати нави радиошунавонӣ бо муҳтавои нав пайдо шуд. Як пажӯҳиши бахши арабии Радиои «Садои Америка» нишон дод, ки вай ба 22 кишвари арабзабон — аз халиҷи Форс то уқёнуси Атлантика беҳуда барнома пахш мекардааст ва рейтинги радиои мазкур дар минтақа ҳамагӣ 1-2 фоизро ташкил медодааст. Зеро дар ин минтақа касе намехост барномаҳои арабии Радиои «Садои Америка»-ро, ки аз Исроил ҷонибдорӣ менамояд, гӯш кунад. Ҳамин тавр 21-уми марти соли 2002-юм охирин маротиба барномаҳои арабии Радиои «Садои Америка» пахш шуданд.

Ба ҷои он 23 марти соли 2002 Радиои «Сава» (www.radiosawa.com) ба пахши шабонарӯзии барномаҳояш ба забони арабӣ шурӯъ кард. «Сава» аз забони арабӣ ба тоҷикӣ маънои «ҳамроҳ»-ро дорад. Радиои «Сава» ба шунавандаҳо формати нави тафреҳиро, ки аз суруду мусиқӣ ва ахбори кӯтоҳ иборат буд, пешниҳод кард. Дар он аксаран суруду мусиқии попи арабӣ ва ғарбӣ барои ҷавонон пахш мешуд. Радио дар як ҳафта беш аз 370 барномаи иттилотӣ дорад, ки давомнокии ҳар яке аз 5 то 10 дақиқа буда, ҳар 30 дақиқа садо медиҳанд. Формати чандир имкон медиҳад, ки радио дар ҳолати зарурӣ ахбор ва ё барномаи мустақим пахш намояд. Ахбор ва барномаҳои ҷорӣ ҳудуди сеяки ҳаҷми пахши радиоро ташкил медиҳанд. Дар барномаҳои таҳлилии радио ҳаводиси рӯз, варзиш, масоили сиёсиву иҷтимоӣ, бизнес ва санъат дар омезиш бо беҳтарин мусиқии ғарбӣ ва маъруфтарин мусиқии арабӣ баррасӣ мегарданд.[257]

Пахши иттилои воқеӣ ва беғараз дар бораи минтақа, ҷаҳон ва ИМА барои шунавандаҳои мамолики Шарқи Наздик рисолати асосии Радиои «Сава» мебошад.  Радиои «Сава» аз ҷониби Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик (Middle East Broadcasting Networks, Inc – MBN) идора гарида, аз ҷониби Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ назорат карда мешавад. Радио мазкурро чун дигар дастгоҳҳои тарғиботии ИМА Конгресс маблағгузорӣ мекунад. Дар аввали таъсисаш буҷаи солонаи Радиои «Сава» 35 миллион долларро ташкил медод. Мақари асосии Радиои «Сава» дар шаҳри Вашингтон буда, Вилям Сабатинӣ директори генералии он мебошад. 

  Бо тафовут аз Радиои «Садои Америка», ки барои ҳамаи кишварҳои Араб барномаи ягонаро пахш мекард, Радиои «Сава» бевосита ба ҳар як мамлакат ва халқи он рӯ меорад ва мушаххасан ба онҳо барнома мешунавонад. Масалан, аз 6 июни соли 2002-юм барномаи махсус барои Ироқ пахш мешавад. Дар он мусиқии ором ва баъд барномаи сиёсӣ, вале бе тарғибот садо медиҳад, то ки эътимоди шунавандаҳо, махсусан ҷавононро, ки дар Ироқ аксари аҳолиро ташкил медиҳанд, ба даст орад. Интихоби мавзӯъ дар радио аз афзалияти сиёсати хориҷии ИМА вобаста аст. 

«Шумо моро гӯш мекунед, мо шуморо. Мо мехоҳем, ки ба рушди озодӣ ва демократия мусоидат намоем. Бинобар ин ба ҳама мубоҳисаи озод ва табодули назарро пешниҳод мекунем»,[258] гуфта буд дар солҳои аввали фаъолияти Радиои «Сава» Норман Паттиз, собиқ узви Шӯрои идораи пахши барномаҳои хориҷии ИМА. Воқеан, ӯ ровии телевизион, бизнесмени соҳаи ВАО буда, соли 1976 Ширкати «Westwood One»-ро таъсис дод, ки баъдан ба бузургтарин шабакаи радиоӣ дар ҷаҳон табдил ёфт. Н. Паттиз ҳамчунин соли 2010 Ширкати «Courtside Entertainment Group»-ро таъсис дода, директори генералии он буд.

Ӯ, вақте ки раиси кумита оид ба корҳои Шарқи Наздики Шӯрои идораи пахши барномаҳои хориҷии ИМА буд, дар таъсиси Радиои «Сава» ва Телевизиони «Ал-Ҳурра» кумак кардааст.[259]

Пеш аз он ки Норман Паттиз фаъолияти радиоро ба роҳ монад, дар тӯли ду ҳафта бо завҷааш ва якчанд кормандони дигар ба кишварҳои Шарқи Нақдик ва Африкаи Шимолӣ сафар карда, аудиторияи радио ва холигии фазои иттилоотиро омӯхт.[260] 

Маълум шуд, ки 60 фоизи аҳолии минтақа то 30-сола мебошанд ва ба сиёсат таваҷҷуҳ  надоранд. Бинобар ҳамин ҳам ҳудуди 75 фоизи вақти барномаҳои Радиои «Сава»-ро суруду мусиқӣ ташкил медиҳанд.

Ба қавли ӯ бори аввал буд, ки формати ғарбии радио дар Шарқи Наздик барои ҷалби шунавандаҳо муваффақ истифода шуд. «Мо инкор намекунем, ки ҷавонон Радиои «Сава»-ро барои мусиқиаш гӯш мекунанд. Вале ҳамзамон мо барои шунавандаҳо иттилои ҷиддитарро пахш мекунем»,[261] — гуфта буд Н. Паттиз. Дар як муддати кӯтоҳ Радиои «Сава» бо пахши мусиқиаш байни ҷавонони араб нисбати радиоҳои маҳаллӣ маҳбуб гардид. Онҳо радиоро гӯш мекунанд ва медонанд, ки баъди барномаи иттилоотӣ боз мусиқӣ пахш мешавад.

Радиои «Сава» дар мавҷҳои миёна (AM), FM, моҳвораҳои «Eutelsat», «Nilesat», «Arabsat» ва дар Интернет барнома пахш мекунад.

Чӣ хеле ки қайд намудем, Радиои «Сава» дар баробари барномаҳои умумӣ барои ҳар кишвари минтақа барномаҳои алоҳида пахш мекунад, ки дар Интернет ҳам дастрасанд. Масалан, Радиои «Сава — Миср», Радиои «Сава — Ироқ», Радиои «Сава — Урдун», Радиои «Сава — Халиҷ», Радиои «Сава — Лубнон», Радиои «Сава — Либиё», Радиои «Сава — Марокко» ва Радиои «Сава — Судон». Аз ҷумла, Радиои «Сава — Maрокко» ахбори ҷорӣ, барномаҳои тафреҳӣ ба забони арабӣ барои кишварҳои Шарқи Наздик ва ғайра пахш мекунад. Дар радио суруду мусиқии маҳаллӣ ва ғарбӣ пахш мешаванд.[262]

Барномаҳои Радиои «Сава» борҳо ғолиби озмунҳои байналмилалӣ гардидаанд. Аз ҷумла, барномаи «Марди минаҳои заминӣ»-и Радиои «Сава», ки дар бораи марди ироқӣ нақл мекунад, соли 2016 дар бахши «Беҳтарин маводи радиожурналистӣ» ғолиби озмуни Ассосиатсияи пахши байналхалқӣ гардид. Қаҳрамони барнома 22 сол қабл дар натиҷаи таркиши мина ҳар ду пояшро аз даст додааст, вале ба ин нигоҳ накарда, дар марзи Ироқу Эрон мина меҷӯяд.[263]

Аз рӯи иттилои ширкати таҳқиқотии Gallup, Телевизиони «Ал-Ҳурра» ва Радиои «Сава» дар Шарқи Наздик 27,5 миллион нафар муштарӣ доранд ва ин нишондиҳанда нисбат ба соли 2018 беш аз 2 миллион нафар афзудааст.

Телевизиони «Ал-Ҳурра»

Ибтидои солҳои 2000-ум телевизионҳои маҳаллии арабӣ нисбати ИМА ва сиёсати он дар минтақа назари хуш надоштанд ва ин албатта, ба тафаккури бинандагон нисбати ин кишвари абарқудрат ақидаи манфиро ба вуҷуд меовард. Ин нуктаро ба назар гирифта, мансабдорони Ҳукумати ИМА кӯшиш карданд, ки бо таъсиси як шабакаи телевизионӣ ба забони арабӣ масъаларо барои худ ҳал бикунанд.

Норман Паттиз, узви собиқи Шӯрои идораи пахши барномаҳои хориҷии ИМА (BBG) дар баробари Радиои «Сава» асосгузори таъсиси Телевизиони «Ал-Ҳурра» мебошад.[264]

Ба қавли Н. Паттиз назари бинандаҳои араб ба ИМА вобаста ба инъикоси ҷанг дар Афғонистон, Ироқ ва муноқишаҳои Исроилу Фаластин дар ахбори телевизионҳои маҳаллӣ таъсири манфӣ мерасонад. Барои тарғиби сиёсати ИМА ва баланд бардоштани обрӯи он дар кишварҳои арабзабон бояд барои ин минтақа телевизиони моҳворавии арабӣ таъсис дода мешуд.

Дар натиҷаи кӯшишҳои Н. Паттиз ҳукумати президент Буш аз Конгресси ИМА барои соли аввали фаъолияташ 62 миллион доллар маблағ гирифт. Ҳамин тавр тирамоҳи соли 2003 сохтмони бинои телевизион оғоз гардид.

Телевизиони «Ал-Ҳурра» шабакаи моҳворавӣ буда, аз 14 феврали соли 2004 ба забони арабӣ ва лаҳҷаҳои он ба 22 кишвари Шарқи Наздик ва Африкаи Шимолӣ аз қабили Алҷазоир, Аморати Муттаҳидаи Араб, Арабистони Саудӣ, Баҳрайн, Ироқ, Кувайт, Қатар, Лубнон, Либиё, Мавритания, Марокко (Марокаш), Миср, Ҷибутӣ, Урдун, Уммон, Фаластин, Сомалӣ, Судон ва Яман барнома пахш мекунад.[265]

Телевизиони «Ал-Ҳурра» ба Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик тааллуқ дошта, аз ҷониби Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ маблағгузорӣ (аз ҷониби Конгресс) ва идора карда мешавад. «Ал-Ҳурра» аз забони Арабӣ маънои «озод»-ро дорад ва ба монанди дигар расонаҳои тарғиботии ИМА, аз қабили Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ», Радиои «Осиёи озод» номгузорӣ шуда,  барои ҷанги иттилоотӣ истифода мешавад. Сомонаи расмии телевизиони мазкур www.alhurra.com мебошад.

Мақари асосии Телевизиони «Ал-Ҳурра дар шаҳри Спрингфилди иёлоти Виргиния ҷойгир аст. Шабакаи мазкур ҳамчунин дар Бағдод ва Дубай бюро дошта, марказҳои истеҳсоли барномаҳояш дар Бейрут, Байтулмуқаддас, Қоҳира ва Вашингтон ҷойгиранд. Телевизиони «Ал-Ҳурра» дар кишварҳои Шарқи Наздик, Африкаи Шимолӣ, ИМА ва Аврупо хабарнигорони худро дорад.

Рисолати телевизиони мазкур ба қавли муассисаш пешниҳоди иттилои аниқ ва воқеиву беғараз буда, он арзишҳои демократиро дастгирӣ менамояд. 

Телевизиони «Ал-Ҳурра» шабонарӯзӣ ба забони арабӣ ахбор ва барномаҳои таҳлилӣ пахш мекунад ва ҳафтае беш аз 17 миллион бинанда дорад. Ҳоло вай аз рӯи маъруфият дар байни телевизионҳои хориҷии арабизабон BBC, «France 24 Arabic», RTV, CCTV, CNNi, «Sky Arabia» ва RT ҷой гирифтааст. 

Моҳи апрели соли 2004 шабакаи нави телевизионии «Ал-Ҳурра — Ироқ» ба пахши барномаҳояш оғоз кард. Муҳтавои асосии ин шабака барномаҳои Телевизиони «Ал-Ҳурра» буда, дар он иловатан барномаҳои махсус барои бинандаҳои Ироқ пахш мешаванд.

Телевизиони «Ал-Ҳурра» ба мисли расонаҳои дигари тарғиботии ИМА барои бинандагон ройгон аст. Телевизиони мазкур ба ғайр аз ахбори минтақавӣ ва ҷаҳон вобаста ба ҳуқуқи инсон, аз ҷумла ҳуқуқи занон, озодии виҷдон, озодии баён, навиди варзиш ва илму техника барнома пахш менамояд. Ҳамчунин вай барномаҳои иттилоотии машҳури телевизиони ИМА аз қабили «60 дақиқа»-и CBS-ро бо тарҷумаи забони арабӣ бознашр мекунад.

 «Имрӯз» (اليوم) – барномаи мустақими ҳарӯзаи сесоата буда, ҳамзамон аз офисҳои Телевизиони «Ал-Ҳурра» дар 5 мамлакат — аз Дубай, Бейрут Қоҳира, Байтулмуқаддас ва шаҳри Спрингфилд пахш мешавад. Дар барнома ахбори охирини кишварҳои Шарқи Наздик, ИМА ва тамоми ҷаҳон инъикос мегардад. Ҳамчунин дар он масоили сиҳатӣ, тафреҳ, варзиш ва иҷтимоиёт баррасӣ мегардад. Дар барнома мусоҳибаҳо бо сиёсатмадорон, бизнесменҳо, варзишгарон ва ғайра пахш машаванд. 

Барномаи «Вашингтон аз дохил» (واشنطن الداخل داخل) ҳар ҳафта як маротиба пахш гардида, дар он дар қатори меҳмонони мансабдор аз Қасри Сафед, Конгресс, Додгоҳи олии ИМА ва ғайра, ҳамчунин рӯзноманигорон аз газетаҳои «The New York Times», «The Wall Street Journal» ва расонаҳои дигар иштирок карда, масоили сиёсати Америкаро баррасӣ менамоянд.

Ҳунна (назари занон) барномаи яксоатаи ҳафтаина аст, ки дар он занҳои муваффақи араб масъалаҳои мубрами минтақаро баррасӣ мекунанд.

«Баробарӣ» (المساواة) ток-шоуи ҳарҳафтаина аст, ки дар он ҳуқуқи занон дар халиҷи Форс ва Шарқи наздик баррасӣ мешавад. 

«Ҳикоёти Акрами Хузам (خزام أكرم مع حكايات) барномаи мустанад аст, ки ҳар ҳафта оид ба масоили иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, аз қабили бекорӣ, меҳнати кӯдакон, бесаводӣ, хатнаи занон ва муҳоҷират ба кишварҳои Ғарб дар кишварҳои Араб пахш мешавад.

Дар ток-шоуи ҳафтаинаи «Гуфтугӯи халиҷ (الخليج حديث) масъалахои муҳими сиёсӣ, иҷтимоӣ ва таҳсилотии халиҷи Форс баррасӣ мегарданд.

Барномаи мустанади «Америкоиҳо» («الأمريكيين») дар бораи ҳаёти рӯзмараи   сокинони ИМА, эътиқоди онҳо ва андешаашон дар бораи оянда нақл мекунад.

Барномаи ҳафтаинаи «Вол стрит» (ستريت وول مين) аз биражаи саҳмияҳои Ню-Йорк пахш шуда, дар он оид ба ахбори молиявӣ аз тамоми ҷаҳон маълумот дода мешавад.

Дар барномаи «Чашмандоз» (لتركيز) ҳисоботҳои гуногун аз тамоми олам оид ба сиёсат, илму фарҳанг, бизнес ва ғайра пахш мешаванд. Дар ҳисоботҳо ҳамчунин барномаҳо аз бойгонии «News Hour»-и Телевизиони PBS, ки ба забони арабӣ тарҷума шудаанд, намоиш дода мешаванд. 

«Ал-маҷалла» (المجلة) барномаи мустанад аст, ки асосан ба таърихи Иёлоти Муттаҳидаи Америка бахшида шудааст. Дар он ҳуқуқи шаҳрвандии ИМА, меъморӣ, навъҳои шадиди варзиш, санъат ва тарзи ҳаёти америкоиҳо ва ҳаёти арабҳои  муваффақи америка баррасӣ мегардад.

Дар барномаи ҳафтаинаи яксоатаи «Ҳадяи Ал-Ҳурра» (الحرة هدايا) мусоҳибаҳо бо хабарсозони маъруфи Шарқи Наздик пахш карда мешавад.

Дар ҳамин ҳол телевизион дар баъзе масъалаҳо худсонсурӣ мекунад. Ба навиштаи муҳаққиқи телевизионҳои Шарқи наздик, профессори бритонӣ Наомӣ Сакр Телевизиони «Ал-Ҳурра» дар пахши ахбори ҳарбӣ вобаста ба ИМА сонсурро риоя карда, маълумоте, ки ба низомиёни ин кишвар зиён меорад, пахш намекунад.[266]

Ба қавли аввалин директори барномаи ахбори Телевизиони «Ал-Ҳурра» Муаффақ Ҳарб, ки соли 2006 истеъфо дод, дар барномаҳои иттилоотӣ на ин ки хабарҳо пахш мешуданд, балки сиёсати хориҷии ИМА пеш бурда мешуд. Он вақт ҳадафи телевизион на хуш омадан ба бинандаҳои араб, балки мақбул шудан ба Вашингтон буд.[267]

Қобили зикр аст, ки Телевизиони «Ал-Ҳурра» бо беш аз 550 шабакаҳои моҳворавӣ ба забони арабӣ, ки дар Шарқи наздик барнома пахш мекунанд, рақобат дорад.

Хабарнигорони Телевизиони «Ал-Ҳурра» борҳо аз ҷониби мақомоти давлативу ғайридавлатии кишварҳои пахши барномаҳо ва ашхоси алоҳида мавриди лату кӯб ва зӯроварӣ қарор гирифтаанд. Масалан, моҳи октябри соли 2010 дар Ироқ хабарнигори ғайриштатӣ Таҳрир Кадхим Ҷавод дар натиҷаи инфиҷори мошинаш кушта шуд.[268]   Моҳи марти соли 2011 бошад, хабарнигор Абдул Карим Ал-Шайбонӣ дар шаҳри Санои Яман аз ҷониби шахсони номаълум лату кӯб шуд.

Барномаҳои Телевизиони «Ал-Ҳурра» борҳо бо ҷоизаҳои озмунҳои байналхалқӣ қадр гаштаанд. Аз ҷумла, соли 2018 ролики тарғиботии Телевизиони «Ал-Ҳурра» ба филми «Баромад аз ДИИШ»  соҳиби медали нуқраи Фестивали байналхалқии телевизион ва кино дар  Ню-Йорк гардид.

Соли 2017 барномаи ҳафтаинаи «Ал-Маҷалла»-и Телевизиони «Ал-Ҳурра» дар бахши «Санъат ва фарҳанг»-и Озмуни ҳарсолаи Ассосиатсияи пахши байналхалқӣ (AIB) дар Лондон ғолиб омад.

Радиои «Офия Дарфур»

29-уми сентябри соли 2008 Шабакаҳои Шарқи Наздик барои минтақаи Дарфури Судон ва қисми шарқии Ҷумҳурии Чад лоиҳаи нави худро ба забони арабии судонӣ бо номи Радиои «Офия Дарфур» (دارفور عافية) — сиҳатии Дарфур роҳандозӣ намуд.  Барномаи аслии ҳаррӯзаи он, аз ахбор ва мусоҳибаҳо бо ашхоси расмии ИМА, коршиносон оид ба ҳуқуқи инсон, намояндаҳои ТҒД, гурӯҳҳои мусаллаҳ, гурезаҳои даргириҳо дар Судон ва фаъолони ҷомеа иборат буд. Ҳамчунин дар барнома хулосаи матбуоти хориҷӣ оид ба Судон ва масоили фарҳангу мероси фарҳангӣ пахш мешуданд. Барномаи аслии нимсоатаи Радиои «Офия Дарфур» дар мавҷи кӯтоҳ ба вақти Судон дар соати 21 пахш шуда, он ҳамон рӯз соати 22 ва рӯзи дигар соати 6-и субҳ такрор мешуд. Дар таъсиси радиои мазкур профессорон Зубайр Усмон Тайиб ва Заҳра Ал-Ола Абу Зайд саҳми зиёд доранд.[269]

Баъди қариб 10 соли пахш, 10-уми сентябри соли 2018 Радиои «Офия Дарфур» фаъолияташро қатъ кард.[270]

Сабаби қатъи фаъолияти радиоро муассисонаш ба камбуди молиявӣ нисбат медиҳанд. Вале ба назари мо, сабаби асосӣ, ин рисолати худро иҷро кардани радио мебошад. Зеро ҳанӯз 15 ноябри соли 2008 бо ибтикори радиои мазкур барои Судон Радиои «Дабанга» таъсис ёфта буд, ки тӯли ин солҳо хеле рушд кард ва ҳоло шабонарӯзе дуву ним соат барнома пахш мекунад. Соли 2013 бошад, шабакаи моҳворавии Телевизиони «Дабанга» ба фаъолият шурӯъ кард.[271]

Радиои «Дабанга» лоиҳаи Шабакаи Радиои «Офия Дарфур», Иттиҳоди журналистони Судон ва созмонҳои байналхалқӣ оид ба рушди ВАО бо дастгирии консорсиуми донорҳои байналхалқӣ, созмонҳои башардӯстона ва ТҒД-и маҳаллӣ мебошад. Вай аз ҷониби Созмони «Free Press Unlimited», ки дар Нидерланд аст, идора карда мешавад.  

Ба қавли ҳукуматдорони Судон Радиои «Дабанга» ба мухолифин тааллуқ дошта, аз хориҷ маблағгузорӣ мешавад. Аз ҳамин сабаб радио дар пахши хабарҳо беғараз нест ва воқеиятро намегӯяд. Аз ҷумла, радио аз қавли Созмони ҳифзи ҳуқуқи инсон (Human Rights Watch) дар бораи моҳи октябри соли 2014 таҷовуз шудани беш аз 200 занону духтарон дар Дарфур аз ҷониби ҳарбиёни Судон иттилоъ дода буд. Президенти Судон Умар ал-Башир ин хабарро дар мусоҳибааш ба Телевизиони «Евронюс» такзиб карда, гуфт, ки Комиссияи СММ ин воқеаро тафтиш кард ва хабар тасдиқ нашуд.[272]

Ҳамин аст, ки ҳукуматдорони Судон кӯшиш мекунанд, ки Радиои «Дабанга», ки худро расонаи мустақил медонад, дар кишвар пахш нашавад. Аз ҷумла, 18-уми феврали соли 2018 Ширкати моҳворавии хизматрасонии Миср «Nilesat» пахши мавҷи Радиои «Дабанга»-ро бе огоҳии пешакӣ қатъ карда буд ва танҳо рӯзи дигар мавҷи ин лоиҳаи Радиои «Офия Дарфур» дар моҳвораи «Eutelsat» барои шунавандаҳо дастрас гардид.  Ба қавли вазири иттилооти Судон ҳукумати онҳо оид ба пахши барномаҳои радио аз ҷониби ширкати моҳворавӣ «Nilesat» ба ҳукуматдорони Миср шикоят карданд. Вале ба ин мушкилот нигоҳ накарда, Радиои «Дабанга» бо кумаки созмонҳои хориҷӣ фаъолияти худро ба таври муваффақ идома медиҳад.

Лоиҳаҳои интернетӣ

Соли 2015 бо роҳбарии президенти вақти Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик Брайан Т. Коннифф лоиҳаи чандрасонаии «Садо баланд бикун» роҳандозӣ шуд, ки ҳамаи расонаҳои ширкати мазкурро фаро гирифта, тавассути телевизион, радио ва Интернет амалӣ мегардад. Лоиҳаи мазкур барои бурдани тарғибот зидди гурӯҳи ифротиву террористии «Давлати исломӣ», махсусан дар Ироқу Сурия равона шудааст. Он ба муштариён имкони ибрози озодонаи назарашонро доир ба ин масъала муҳайё мекунад. Дар муҳлати беш аз як соле, ки лоиҳаи «Садо баланд бикун» роҳандозӣ шуд, танҳо дар саҳифаҳои «Facebook»» 1,3 миллион обуначиён сабти ном шуданд ва ба қиссаҳои дар ин ҷо чопшуда 350 ҳазор  шарҳ навиштанд.[273] Лоиҳа ҳамчун радио-шоу пешкаши шунавандагон мегардад ва таваҷҷуҳи онҳоро ҷалб мекунад.

Дар ин лоиҳа ҳамчунин ҷонибдорони гурӯҳи мамнуи ифротиву террористии «Давлати исломӣ» низ метавонистанд озодона иштирок бикунанд ва ақидаи худро иброз доранд.

Баъди муваффақ шудани «Садо баланд бикун» лоиҳаи интернетии «Садоҳои Мағриб» оғоз гардид. Шабакаҳои пахши Шарқи Наздик барои иттилоотонӣ ва ҳамкорӣ бо мардуми Мағриби Африкаи Шимолӣ моҳи майи соли 2017 сомонаи «Садоҳои Мағриб»-ро бо суроғаи https://www.maghrebvoices.com/  роҳандозӣ намуд.[274]

Сомонаи мазкур барои қариб 100 млн. нафар сокинони минтақа пешбинӣ шуда, дар мубоҳисаҳои он масъалаҳои доғи рӯз аз қабили мубориза бар зидди гурӯҳи «Давлати исломӣ», ҳуқуқи инсон, коррупсия, одамфурӯшӣ, ғуломӣ, ҳуқуқи ақаллиятҳои миллӣ ва муҳоҷирати ғайриқонунӣ баррасӣ мешаванд.

Барои осон шудани мубоҳисаҳо кормандони «Садоҳои Мағриб» роҳбарони ҷамоаҳоро ҷалб мекунанд. Онҳо ба кӯчаҳои Марокаш, Алҷазоир, Тунис, Либиё ва Мавритания баромада, назари шаҳрвандони оддиро оид ба мавзӯъҳои муҳим мегиранд ва тавассути сомона пахш мекунанд.  Ҳамчунин дар сомона ахбори ҷамоаҳои Мағриб, ИМА, Нидерланд, Франсия ва Испания пахш мешавад.

Масалан, дар як бахши сомонаи мазкур гурезаҳо дар бораи пайваст шуданашон ба гурӯҳҳои террористӣ ва баъди дарк кардан аз онҳо гурехтанро нақл мекунанд. Дар як бахши дигари сомона муштариён саволи дилхоҳашонро оид ба ИМА пурсон мешаванд. Ба ин суолҳо кормандони сомона посухи муфассал медиҳанд. Ҳамчунин барои муштариён муҳтавои видеоӣ ва ғайра пешниҳод мешавад. Барои онҳое, ки мехоҳанд забони англисиро омӯзанд, дар сомона дарсҳои Радиои «Садои Америка» дастрас мебошанд.

«Садоҳои Мағриб» ҳамчунин барои мубоҳисаҳои шабонарӯзӣ аз шабакаҳои иҷтимоӣ чун «Facebook», «Instagram», «Snapchat», «Twitter» ва «WhatsApp» истифода мекунад.

Чӣ тавре ки қаблан зикр кардем, расонаҳои америкоӣ мекӯшанд, ки муштариёни худро ба иртиботи тарафайн ҷалб намоянд. Дар ҳамин ҳол Шабакаҳои пахши Шарқи наздик барои шарҳнависӣ дар сомонаҳо ва саҳифаҳои шабакаҳои иҷтимоии худ талаботи хосаро ҷорӣ кардааст. Масалан, шарҳи хонандаҳо набояд аз 300 калима зиёд бошад.  Дар сурати аз ин меъёр зиёд будани шарҳ он чоп карда намешавад.[275] Ҳангоми навиштан шореҳ набояд аз забони дағалу хусуматомез ва ба зӯроварӣ даъваткунанда истифода барад.

Ҳамчунин хонандаҳо дар навиштаҳои худ набояд касеро тарсонанд, таҳқир кунанд, суханҳои ноҷо гӯянд, ба нажодпарастӣ роҳ диҳанд ва умуман ҳуқуқи қонунии дигаронро поймол намоянд.

Ҳуқуқ ба моликияти зеҳнӣ низ набояд поймол карда шавад. Дар шарҳҳо тарғиботи шахс, молу хизматрасонӣ ва брендҳо низ манъ аст.

БУНЁДИ ФАНОВАРИҲОИ КУШОДА

Пайдо шудани технологияҳои нави иттилоотиву коммуникатсионӣ аз ҷумла, рушди Интернет дар ду даҳсолаи охир ба ҷаҳонишавии фазои иттилоотӣ овард ва он ба табдили иттилоъ ҳамчун омили муборизаи сиёсӣ ва олоти амалигардонии ҳадафҳои давлат дар арсаи ҷаҳонӣ мусоидат намуд.

          Имрӯз бо рушди Интернет ва ҳамагонӣ шудани шабакаҳои иҷтимоӣ тарғиботи сиёсии абарқудратҳо аз ҷумла, ИМА аз ин ҷода низ ба таври густурда пахш карда мешавад. Барои бе монеа бурдани тарғибот аз ин расонаҳои нав Интернети озод ва босуръат лозим аст. Барои ҳамин ҳам ИМА Бунёди фановариҳои кушода (OTF — Open Technology Fund)-ро таъсис додааст.

          OTF ташкилоти мустақили ғайритиҷоратиест, ки ба пешрафти озодии ҷаҳонии Интернет саъй мекунад. Ташкилоти мазкур як ҷузъи Оҷонсии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) буда, аз ҷониби он маблағгузорӣ мешавад.[276]

Бунёди фанновариҳои кушода ҳанӯз соли 2012 ҳамчун як лоиҳаи таҷрибавии Радиои «Осиёи озод» таъсис ёфта, моҳи ноябри соли 2019  ба ташкилоти мустақили ғайритиҷоратӣ табдил гардид.[277] 

          Идораи Бунёди фановариҳои кушода дар шаҳри Вашингтон ҷойгир аст ва аз моҳи ноябри соли 2019 то моҳи июли соли 2020 хонум Либби Лю, хитоии зодаи Калифорния директори генералии ташкилоти мазкур буд. Хонум Лаура Каннингем,  президенти Бунёди фановариҳои кушода низ бо дигар шудани ҳайати Шӯрои идора аз вазифааш сабукдӯш шуд. Либбӣ Лю қаблан, аз моҳи сентябри соли 2005 президенти Радиои «Осиёи озод» буд. 20 ноябри соли 2019 бошад, Бэй Фанг президенти нави радиои номбурда таъин гардид.[278]

Майкл Пак, директори Оҷонсии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) 7-уми июли соли 2020 эълон кард, ки Ҷеймс М. Майлзро ҳамчун иҷрокунандаи вазифаи директори Бунёди фановариҳои кушода (OTF) интихоб кардааст. «Ман шодам, ки Ҷеймс ин пешниҳоди беназирро барои хидмат ба кишвар пазируфт. Ӯ дорои донишҳои бойест, ки аз таҷрибаи калони касбӣ дар соҳаи тиҷорат, ҳуқуқ, идоракунии ташкилотҳои ғайритиҷоратӣ ва муассисаҳои калони давлатӣ ба даст овардааст», — гуфт Майкл Пак.[279]

Ҷеймс М. Майлз аз соли 1991 то соли 2003 вазифаи чилумин котиби давлатии Иёлоти Каролинаи Ҷанубиро ба уҳда дошт. Ӯ муассис ва шарики ширкати ҳуқуқии «Haynsworth Baldwin and Miles» оид ба ҳуқуқи меҳнат дар Королинаи Ҷанубӣ мебошад.  Ҷеймс М. Майлз дараҷаи бакалаврро дар соҳаи сиёсатшиносӣ дар Донишгоҳи Дюк гирифта, дар Донишгоҳи Каролинаи Шимолӣ ба дараҷаи доктори ҳуқуқ мушарраф гардидааст. 

«Мо бояд хеле хушбин бошем, — гуфт ҷаноби Майлз ҳангоми муаррифӣ, — Иёлоти Муттаҳида, ки бо захираҳои амалан бепоёни техникӣ ва рӯҳияи соҳибкорӣ мусаллаҳ аст, метавонад дар убур кардани садҳо ба муваффақиятҳои назаррас ноил гардад. Ин ҷузъи асосии фаъолияти USAGM мебошад.”[280]

Буҷаи солонаи Бунёди фановариҳои кушода ҳудуди 20 миллион доллари ИМА аст.[281] Ташкилоти номбурда ба Ҳукумати ИМА тааллуқ дошта, чӣ хеле ки зикр кардем, тавассути Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ идора карда мешавад.[282] Дар офиси марказии ташкилот ҳамагӣ 12-15 нафар кор мекунанд. Вале ҳамкорони онҳо дар тамоми дунё қариб ба 70 нафар мерасанд.[283] Бунёди фанновариҳои кушода бо суроғаи http://www.opentech.fund сомонаи худро дорад. 

Бунёди фановариҳои кушода лоиҳаҳоеро дастгирӣ мекунад, ки ба муқобили сонсур ва назорати репрессивӣ дар Интернет равона карда шуда, ба шаҳрвандон дар саросари ҷаҳон имкон медиҳад, ки ҳуқуқҳои асосии инсонии худро онлайн истифода баранд. Ташкилоти мазкур тавассути таҳқиқ, таҳия, татбиқ ва устувории технологияҳое, ки ба ҷараёни озоди иттилоот мусоидат мекунанд, амнияти рақамии истифодабарандагони зери хатарро фароҳам оварда, ба баёни озод мусоидат менамояд.[284]

Аҳли кормандони OTF кӯшиш ба харҷ медиҳанд, ки Интернетро ҳамчун платформае фароҳам оваранд, ки монеаро барҳам зада, ба пешрафти мусбати иҷтимоӣ ва таҳкими арзишҳои асосии демократӣ мусоидат кунад. Ҷомеаи мазкур аз Шӯрои машваратӣ ва стипендиатҳо аз тамоми ҷаҳон иборатанд, ки ба даҳҳо забон ҳарф мезананд. Онҳо дар бораи озодии Интернет бисёр чизҳоро медонанд, садҳо лоиҳаҳоро дастгирӣ мекунанд ва медонанд, ки чӣ гуна муваффақиятҳои худро ба даст овардан мумкин аст.

Арзишҳо ва принсипҳои ҷамъият, ҳамкорӣ ва кунҷковӣ нерӯи пешбарандаи OTF мебошанд. Тавассути кори худ, онҳо мекӯшанд, ки ҳамчун аъзои масъули ҷомеаи Интернети озод амал намоянд, ҳамкориро дар гурӯҳҳои мухталиф тақвият диҳанд ва ҳисси кунҷковиро дар таҳқиқи ғояҳо ва ҳалли нав барои муқобилият бо сонсур ва назорат дар саросари ҷаҳон нигоҳ доранд.

Чӣ хеле ки зикр кардем, Бунёди фановариҳои кушода соли 2012 бо мақсади ҳалли мушкилоте, ки дар натиҷаи баланд бардоштани сатҳи сонсури онлайн ва назорат дар саросари ҷаҳон ба вуҷуд омаданд, таъсис дода шудааст. Аз он вақт инҷониб, OTF афзоиши ҷомеаи озодии Интернетро ба як шабакаи гуногун ва устувор табдил медиҳад ва технологияҳоеро эҷод мекунад, ки ба миллиардҳо корбарон дар саросари ҷаҳон хизмат мерасонанд.[285] 

Фонди озодии Интернет роҳи асосии дастгирии лоиҳаҳо ва одамоне мебошад, ки дар лоиҳаҳои марказонидашудаи дастрас ва технология кор карда, ҳуқуқҳои инсон, озодии Интернет, ҷомеаҳои кушодро тарғиб мекунанд. Онҳо барои пешрафти фарогир ва бехатар дар шабакаҳои коммуникатсионии ҷаҳонӣ барои корбарони зери хатар, аз ҷумла рӯзноманигорон, муҳофизони ҳуқуқи инсон, фаъолони ҷомеаи шаҳрвандӣ ва одамоне, ки ҳамарӯза дар муҳити репрессивӣ зиндагӣ мекунанд ва мехоҳанд дар Интернет озодона сухан гӯянд, мусоидат менамоянд.[286]

Бунёди фановариҳои кушода маблағгузории технологияҳои озодии Интернетро дар тамоми марҳилаҳои давраи рушди он — аз тасдиқи консепсия то амалӣ гардидани он анҷом медиҳад. Ин равиш кафолат медиҳад, ки рӯзноманигорон ва корбарони USAGM асбобҳои зарурии ҳозираро барои дастрасӣ ба Интернет бидуни сонсур дошта бошанд. OTF барои дастгирии ҳамаҷониба барои лоиҳаҳои озодии Интернет тавассути механизмҳои гуногуни татбиқ захираҳои зарурӣ пешниҳод мекунад.[287]

Воқеан, OTF барои дастгирии таҳқиқот, таҳия, ҷойгиркунӣ ва устувории технологияҳое, ки сонсурро барҳам зада, амният ва махфияти корбаронро дар Интернет беҳтар мекунанд, мустақиман маблағгузорӣ мекунад. OTF тавассути лабораторияҳои худ хидматҳои экспертӣ, аз ҷумла тарҷумаи абзорҳои озодии Интернетро ба зиёда аз 200 забон, аудити амниятӣ, арзёбии қобилияти истифода, дастгирии ҳуқуқӣ ва нигаҳдории амнияти маводро пешниҳод мекунад. Ин хидматҳо кафолат медиҳанд, технологияҳое, ки аз ҷониби OTF роҳандозӣ ва нигоҳдорӣ карда мешаванд, аз ҷониби аудиторияи USAGM то ҳадди имкон самаранок, бехатар ва қобили истифода бошанд.

Соли 2017, Конгресси ИМА матни маблағгузории озодии Интернетро барои Шӯрои идораи пахши барномаҳо (Broadcasting Board of Governors — BBG) нав кард. Ба BBG (ҳоло USAGM) барои озодии Интернет имкониятҳои зерин дода шудаанд:

A) маблағҳо танҳо барои абзорҳо ва воситаҳои  BBG барои таҳия ва тақсимоти муҳтавои рақамӣ дастрас аст; дастрасии муштариёнро ба чунин муҳтаво дар сомонаҳои сонсуршаванда осонтар кунад; ҳамоҳангсозии паҳн кардани муҳтавои рақамии BBG барои аудитороияи мақсадноки минтақавӣ; таблиғ ва паҳн кардани чунин абзор ва усулҳо аз ҷумла, усулҳои амнияти рақамӣ;

B) ҳамоҳанг кардан бо барномаҳое, ки тибқи Қонуни «Амалиёти пахши байналмилалӣ» маблағгузорӣ мегарданд ва дар ҳолати зарурӣ ба стратегияҳои пахши кишвар дохил карда мешаванд;

C) таъмини воситаҳо ва усулҳои канорагирии Интернет барои муштариён дар кишварҳое, ки афзалиятҳои стратегии BBG мебошанд, мутобиқи Стратегияи озодии Интернет аз ҷониби директори BBG ҳамоҳанг карда мешаванд;

D) таҳқиқ ва таҳияи асбобҳо ё усулҳои нави дар банди А) иҷозатдодашуда танҳо пас аз он ки директори BBG бо машварат бо Котиби давлатӣ ва дигар идораву муассисаҳои марбутаи ҳукумати ИМА хавфҳо ва манфиатҳои чунин абзорҳо ё усулҳои навро арзёбӣ мекунад, инчунин чораҳои эҳтиётиро барои ҳадди аққал истифода бурдани ин гуна абзор ё техникаи нав бо мақсадҳои ғайриқонунӣ муқаррар менамояд, сурат мегирад.[288]

OTF шахсони алоҳидаро дар лоиҳаҳои пешрафтаи тадқиқотӣ, ки чӣ гуна давлатҳои авторитарӣ ҷараёни озоди иттилоотро маҳдуд мекунанд ва чӣ гуна шаҳрвандон чунин тактикаро бартараф мекунанд, дастгирӣ мекунад. Стипендияҳои OTF ба тарбияи насли ояндаи коршиносони озодии Интернет мусоидат намуда, барои онҳое, ки малака ва ҳаваси озодии Интернет доранд, шароит муҳайё мекунад.

Бунёди фановариҳои кушода инчунин ба шабакаҳои хабарии USAGM барои мустаҳкам намудани амнияти рақамӣ, мустаҳкамтар кардани сомонаҳо ва барномаҳои USAGM барои тобоварӣ ба сонсур, таъмин намудани хатҳои пайдоиши фармоишӣ ва бехатар, истифодаи технологияҳои пешрафта кумаки мустақим мерасонад. Озодии Интернет барои он ки муштариён новобаста аз сонсури афзоянда ба мундариҷаи маводҳои USAGM дастрасӣ пайдо кунанд, кафолат медиҳад.

OTF ба ВАО-и мустақил ва рӯзноманигорон, ки бо ҳамлаҳои рақамӣ рӯ ба рӯ мешаванд, дастгирии фавқулодда медиҳад, ва ба коҳиши ҳамлаҳои оянда мусоидат менамояд. Ҳоло зиёда аз 2 миллиард нафар корбарон дар саросари ҷаҳон ҳамарӯза технологияҳои OTF-ро истифода мебаранд. Зиёда аз се ду ҳиссаи ҳамаи корбарони мобилӣ дар саросари ҷаҳон дар дастгоҳҳои худ технологияҳои дорои инкубатсияи OTF-ро истифода мебаранд. OTF бо шабакаҳои USAGM ҳамкории зич дорад, то мундариҷаи онҳоро дар Интернет муҳофизат кунад ва ба сонсур тобовар созад. Масалан, вақте ки сайти хабарии USAGM дар Покистон ба таври ногаҳонӣ баста шуд, OTF сайтҳои оинавӣ сохт, то мундариҷаи USAGM барои муштариёни асосӣ боқӣ монад. OTF инчунин аввалин дастур оид ба озодии Интернетро барои пахшкунандагони байналмилалӣ — BypassCensorship.org таҳия кардааст.

OTF воситаҳои зидди сонсур, дахолатнопазирӣ ва амниятро нигоҳ медорад, ки аз ҷониби Кумитаи ҳимояи журналистон, ЮНЕСКО, Хабарнигорони бидуни марз, Дидбони ҳуқуқи башар, Хонаи озодӣ ва дигарон мунтазам истифода ва тавсия дода мешавад.

Ба шарофати маблағгузории Бунёди фановариҳои кушода метавон зуд муайян кард, ки сонсур дар саросари ҷаҳон дар куҷо, кай ва чӣ гуна рух медиҳад. Ҳоло дар зиёда аз 210 кишвар ҳар моҳ садҳо ҳазор ченкунӣ гузаронида мешавад. Дар ин кор технологияҳое истифода мешаванд, ки ҳуҷҷатҳои саривақтӣ ва мунтазами рӯйдодҳои сонсурро дар муҳити саркубгар дар саросари ҷаҳон пешниҳод мекунанд.

OTF ба шахсони алоҳида ва ташкилотҳое, ки дар ҳолатҳои фавқулоддаи рақамӣ дар зиёда аз 40 кишвар аз ҷумла, Венесуэла, Эрон, Озарбойҷон, Ветнам, Тайиланд, Покистон, Мексика, Уганда ва Тибет ба мушкилоти озодии Интернет дучор омадаанд, кумаки фаврӣ расонидааст. Озмоишгоҳи гурӯҳи сурхи OTF барномаҳоеро, ки барои назорати репрессивӣ дар саросари Чин истифода шудаанд, аз ҷумла воситаҳое, ки ҳукумат барои мусалмонони уйғур аз ақаллиятҳои динии Шинҷон истифода бурдааст, тафтиш ва ошкор кард. Таҳқиқоте, ки аз ҷониби OTF дастгирӣ шудааст, инчунин содироти технологияҳои чинӣ ва тактикаи сонсур ва назоратро ба 102 кишвар пайгирӣ намудааст.

Талабот ба лоиҳаҳои озодии Интернет дар тӯли даҳсолаи охир баробари афзоиши таҳдидҳои назоратӣ ба таври назаррас афзоиш ёфт. Дар натиҷа, раванди дархости маблағгузории OTF ҳарчи бештар рақобатпазир мешавад. Аз соли 2012 инҷониб OTF зиёда аз 3500 дархости дастгириро, ки тақрибан 450 миллион долларро ташкил медиҳанд, баррасӣ ва дастгирӣ кардааст.

Дар нимсолаи дуюми соли 2020 маълум гардид, ки фаъолияти самараноки USAGM ва кормандонаш зери хатар буда, он ба амнияти миллии ИМА хатар эҷод мекунад. Ин нуктаро ба назар гирифта, 23 июли соли 2020 директори генералии Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) Майкл Пак изҳор кард, ки «Мақомоти дигари федералии ИМА якчанд арзёбии амиқи оҷонсиро анҷом доданд. Ин арзёбиҳо нокомиҳои системавӣ ва бунёдии ҷиддии амнияти фаъолиятро ошкор карданд, ки аксари онҳо солҳо боз боқӣ мондаанд. Мо бо шарикони федералии худ ҳамкории зич дорем, то ин проблемаҳо ба зудӣ ҳалли худро ёбанд», — гуфт М. Пак.[289]

OTF тавассути Фонди озодии Интернет мекӯшад, қобилияти шахсони алоҳида, ташкилотҳо ва ширкатҳоеро дастгирӣ кунад ва афзоиш диҳад, ки талошҳои марказонидашудаи технологиро дастгирӣ мекунанд ва ҳадафи онҳо мустаҳкам намудани озодии Интернет, пешбурди ҳуқуқи инсон бо роҳи канорагирӣ аз сонсур ва назорати репрессивӣ, беҳтар намудани имкониятҳои амнияти рақамӣ ва мусоидат ба солимии умумии Интернет мебошад.[290]

Барои ноил шудан ба озодии Интернет Бунёди фановариҳои кушода ҳамасола барои ширкатҳо ва шахсони алоҳида бурсияҳо ҷудо мекунад. Ҳаҷми маблағҳои мазкур аз 10 ҳазор то 900 ҳазор доллари ИМА муайян шудааст. Вале аслан маблағҳои ҷудошуда ба ҳисоби миёна аз 50 ҳазор то 200 ҳазор долларро ташкил медиҳанд. Масалан, аз соли 2012 то соли 2016 тавассути Фондии озодии Интернет ба маблағи умумии 1 миллиону 286 ҳазору 70 доллар бурсия ҷудо шудааст.[291]

Дар тӯли даҳ соли охир бошад, лоиҳаи дигари Бунёди фановариҳои кушода — «Tor» дар ҷаҳон технология ва таҳқиқоти муҳимро барои ҳифзи дахолатнопазирӣ ва озодии сухан дар Интернет таъмин менамояд. Аз соли 2012 то соли 2017 ба ин мақсад 3 миллиону 107 ҳазору 300 доллар ҷудо шудааст.[292]

Моҳи июни соли 2020 маъмурияти президент Доналд Трамп роҳбари Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ (USAGM) ва роҳбарони Идораи пахши барномаҳо барои Шарқи Наздик, Радиои «Осиёи озод», Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодӣ» ва Бунёди фановариҳои кушодаро аз вазифаашон озод намуд.  Роҳбари нави USAGM Майкл Пак тасмим гирифт, ки маблағи Бунёди фановариҳои кушодаро ба лоиҳаҳои дигар равона намояд. Дар натиҷа хатари бе маблағгузорӣ мондани лоиҳаҳои амалкунанда ба вуҷуд омаданд.[293]

Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ пешниҳод кард, ки маблағгузории Бунёди фановариҳои кушодаро қатъ бикунад. Дар номааш аз 15 декабри соли 2020 директори генералии USAGM Майкл Пак ин амалро ба мувофиқ омадани манфиатҳо ва қоидашиканиҳо дар фаъолияти ин ташкилот маънидод кард. Дар сурати иҷро накардани ин пешниҳод OTF ба муҳлати 3 сол аз маблағгузории ҳамагуна субъектҳои федеролии ИМА маҳрум карда мешавад.

Ба қавли роҳбари USAGM тафтиши фаъолияти OTF аз ҷониби ширкати хусусии ҳуқуқии McGuireWoods, ки Оҷонсии ИМА оид ба ВАО-и глобалӣ ҷалб карда буд, «қонуншиканиҳо ва исрофкориро» муайян кардааст.[294] Ҳамчунин аксари лоиҳаҳо ягон хел натиҷа надодаанд. Ҳангоми тафтиш OTF санадҳои заруриро пешниҳод накард ва имкон надод, ки муфаттишон бо хайати кории ташкилот мусоҳиб шаванд.

Дар ҳамин ҳол ҳудуди 400 ташкилоти гуногун аз қабили Wikimedia Foundation, Electronic Frontier Foundation, лоиҳаҳои Tor, Red Hat, Gnome, Digital Ocean, Tunnel Bear, Open Source Initiative, Access Now, Human Rights Watch ва 2300 ашхоси алоҳида ба унвони Конгресси ИМА номаи кушода навишта, аз он хоҳиш карданд, ки маблағгузории Бунёди фановариҳои кушодаро дар шароити ҳаводиси сиёсӣ ва макроиқтисодӣ дифоъ намояд.  Муроҷиаткунандагон аз Конгресс даъват карданд, ки аз USAGM талаб бикунад, то буҷаи тасдиқшудаи OTF-ро барои солҳои молиявии 2019-2020 иҷро намояд. Ҳамчунин муаллифони нома талаб доштанд, ки тақсими маблағгузориҳо ҳамеша кушоду шаффоф ва боадолатона сурат бигирад. Ҳамчунин фановариҳое, ки озодии Интернетро таъмин менамоянд ва аз ҷониби Ҳукумати ИМА маблағгузорӣ мешаванд, бояд ҳамеша боз бошанд.[295]

17 июни соли 2020 роҳбари нави USAGM Майкл Пак Шӯрои директорони OTF-ро истеъфо дод. Ӯ шӯрои нави Бунёди фановариҳои кушодаро дар ҳайати зерин таъйин намуд: Ҷонатан Александр (мушовири калони ҳуқуқии Liberty Counsel Action), Роберт Боуз (сармушовири котиби Вазорати департаменти манзил ва рушди шаҳри ИМА), Бетани Козма (муовини роҳбари ҳайати Агентии ИМА оид ба корҳои байналмилалӣ), Рэйчел Семмел (директори алоқаи дафтари идоракунӣ ва буҷа), Эмили Нюман (сардори дастгоҳи USAGM) ва Майкл Пак ба ҳайси раиси Шӯро. 23 июни соли 2020 Додситонии кулли округи Колумбия ба додгоҳ муроҷиат кард, ки тағйиротҳои воридшуда ба Шӯро Қонуни Корпоратсияҳои ғайритиҷоратиро нақз мекунад.  Дар мурофиа иддао шуд, ки ин амал қоидаҳои федералии коммуникатсияро, ки агентиҳои хабарии давлатиро аз дахолати сиёсӣ муҳофизат мекунанд, вайрон кард. Дар як ҳукми дусаҳифагӣ додгоҳ ҳушдор дод, ин иқдом метавонад корбарии фаъолони зидди сонсурро дар Интернет, дар кишварҳое, ки ҳукуматҳои саркӯбгар доранд, халалдор мекунад. 16 октябри соли 2020, дар парвандаи ҷудогона, Суди олии Округи Колумбия тағйироти номбурдаро ғайриқонунӣ ҳисобида, ҳайати куҳнаи Шӯрои директорони OTF-ро барқарор намуд ва қарор кард, ки ҳама гуна тағйиротҳои шӯрои нав беэътибор дониста шаванд.[296]

ХУЛОСА

Тибқи маълумоти Раёсати марказии кашшофии ИМА Русия дар ду даҳсолаи оянда бо эҳтимоли зиёд ҳамчун кишваре, ки назми ҷаҳонро ба ҳам мезанад, боқӣ мемонад.[297] Дар гузориш, ки 8-уми апрели соли 2021 нашр шудааст, тамоюлҳое, ки дар 20 соли оянда ба ИМА имкони эҷоди хатар доранд, таҳлил шудааст. Муаллифони гузориш гуфтаанд, ки Русия ҷанги иттилоотиро идома медиҳад ва расонаҳоро барои эҷоди нофаҳмиҳо миёни кишварҳои ғарбӣ истифода мебарад.

Дар ҳамин ҳол ҷанги тиҷоратии президент Д. Трамп бо ҶХХ ва таҳримҳо нисбати ширкатҳои чинӣ ба ҷанги нави сард дар соҳаи тарғибот овард.[298]

Моҳи марти соли 2016 сенаторон Роб Портман (аз Ҳизби ҷумҳурихоҳон) ва Крис Мерфи (аз Ҳизби демократӣ) лоиҳаи қонунро аз се банди асосӣ ба Сенати ИМА пешниҳод карданд. Ҳадафи лоиҳаи мазкур «беҳтар кардани имконоти ИМА барои зидистии тарғиботи хориҷӣ ва дезинформатсия» мебошад.

 Ба қавли Р. Портман лоиҳаи қонун се авлавият дорад. Якум, омода кардани стратегияи муқобилияти дезинформатсия ва тарғибот мебошад, ки ба он маркази махсус созмоншудаи таҳлили иттилоот ва чораҷӯӣ зери роҳбарияти Департаменти давлатӣ машғул мешавад. Дуюм, пешниҳод мешавад, ки хазинаи маблағгузории барномаҳои баланд кардани тахассуси мухбирони маҳаллӣ, дастгирии СҒД ва созмонҳои дигари ҷамъиятӣ таъсис дода шавад. Сеюм, аз нигоҳи қонун тавсеа додани имконоти ҷомеаҳои маҳаллӣ барои муқобилият кардан ба идоракунии берунӣ аз ҳисоби афзоиши табодули фарҳангӣ ва таҳсилотӣ мебошад.

Коршиносони Маркази таҳлили сиёсати Аврупо изҳор медоранд, ки маъракаи тарғибот ва дезинформатсия, ки Русия солҳои 2014-2016 оғоз кардааст, дар давраи пандемияи короновирус густариши нав меёбад. Истифодаи тактикаи Русияро Хитой фаъолона оғоз кардааст.[299] Аз ҷумла, тарғиботи Хитой хайрияи ширкатҳои чинӣ ва соҳибкоронро ҳамчун дастгирии расмии Ҳукумати ҶХХ маънидод мекунад, мегӯяд Лукретсмия Погеттӣ, таҳлилгари Пажӯҳишгоҳи хитойшиносии ба номи Герхард Меркатор. 

Дар ҳамин ҳол ахбори воқеӣ дар бораи иштироки нерӯҳои ҳарбӣ дар мубориза бар зидди пандемия аз ҷониби тарғибгарони Русия ва Хитой ҳамчун исботи суст ба роҳ мондани мубориза бар зидди короновирус аз ҷониби Иттиҳоди Аврупо ва умуман Ғарб нишон дода мешавад, мегӯяд таҳлилгар. 

6 -уми майи соли 2020 намояндаи Департаменти давлатии ИМА Филип Рикер дар брифинг ба рӯзноманигорон  изҳор дошт, ки ИМА барои муқобилият зидди дезинформатсияи Хитой ва Россия бо иттифоқчиёнаш Канада, Фаронса, Олмон, Британияи Кабир, Италия, Иттиҳоди Аврупо ва НАТО ҳамкорӣ мекунад.[300]

Коршиносони марказҳои таҳлилии Вашингтон мегӯянд, ки гуногунрангии тарғиботи Хитой ва Россия ба он равона шудааст, ки дар фазои иттилоотӣ бартариятро ба даст бигиранд.

Имрӯз ИМА яке аз кишварҳоест, ки дар бурдани ҷанги иттилоотӣ дар ҷаҳон ҳамтои муносиб надорад. Зеро барои фаъолияти тарғиботӣ ва иттилоотӣ ҳамасола маблағҳои ҳангуфт ҷудо карда мешавад.

            Соли 2016 президент Барак Обама дар таркиби Департаменти давлатии ИМА сохтори навро бо номи Маркази ҳамкориҳои глобалӣ — МҲГ (Global Engagement Center — GEC)-ро таъсис дод. Он вақт ҳадафи маркази мазкур ҳамоҳангсозии фаъолиятҳои саросарии коммуникатсионӣ ба шунавандагони хориҷӣ барои муқобила бо паёмҳо ва коҳиш додани нуфузи созмонҳои байналмилалии террористӣ, ба монанди ДИИШ нигаронида шуда буд.

Аз соли 2020 ин ташкилот як ниҳодест, ки ҳадафи он «роҳнамоӣ, ҳамгироӣ ва ҳамоҳангсозии талошҳои ҳукумати федералӣ дар бораи эътироф, фаҳмиш, фош ва муқобила бо саъйҳои таблиғотӣ ва дезинформатсияи давлати хориҷӣ ва бахши ғайридавлатӣ мебошад ки ба вайрон кардан ё таъсир расонидан ба сиёсат, амният ё суботи СММ, Иёлоти Муттаҳидаи Америка, иттифоқчиён ва кишварҳои шарики он равона шудааст. » Яъне, ҳоло он аз мақоми мубориза бо терроризм, ба абзори ҷанги иттилоотии Амрико алайҳи давлатҳои хориҷӣ табдил ёфтааст. Гарчанде ки ин марказ аз ҷониби Департаменти давлатии ИМА идора карда мешавад, он ҳамчунин як созмони байнисоҳавӣ мебошад, ки аз ҷониби масъулини шуъбаҳои мудофиа, хазинадорӣ, адлия ва илова бар ин Вазорати амнияти дохилӣ, идораҳои иктишофӣ ва USAID (Департаменти давлатӣ ва Агентии ИМА оид ба рушди байналмилалӣ) дастгирӣ карда мешавад.

Маркази ҳамкории глобалиро хонум Лиа Гэбриэлл роҳбарӣ мекунад. Ӯ корманди собиқи Раёсати марказии кашшофӣ буда, дар Маъмурияти иктишофии Вазорати дифоъи ИМА низ кор кардааст. Вай ба амалиёти пинҳонӣ ва ҷамъоварии маълумоти иктишофии стратегӣ машғул буд. Лиа Гэбриэлл пеш аз ин, шахси асосии тамосии Вазорати мудофиа бо атташеҳои ҳарбии хориҷӣ буд, ки ҳамкориҳои байналмилалии низомӣ ва амалиётҳои мубодилаи иттилоотиро байни ин атташеҳо ва роҳбарияти ИМА ташкил мекард. Ӯ ҳамчунин дар давраҳои мухталифи зиндагиаш рӯзноманигор, халабони ҳавопаймои бомбаандози F-18 будааст.

Тибқи ҳисоботи расмии роҳбарияти марказ, буҷаи базавии МҲГ дар соли 2016 тақрибан 20 миллион долларро ташкил додааст, дар соли молиявии 2017 он аллакай 35,8 миллион доллар, соли 2018 — 55,3 миллион доллар, соли 2019 — 55,4 миллион долларро ташкил дод. Ин маблағгузорӣ танҳо тавассути Департаменти давлатӣ аст. Аммо илова бар ин, дар соли 2018, МҲГ аз Вазорати мудофиаи ИМА 20 миллион доллар ва дар соли 2019 5 миллион доллар гирифтааст. Соли 2020 танҳо ба буҷаи Маркази ҳамкориҳои глобалӣ 64,3 миллион доллар ворид гардидааст.  Афзоиши буҷаи ин ташкилот пеш аз ҳама ба дигар кардани самти мубориза аз ДИИШ ба таҳдидҳое, ки аз Русия, Чин, Эрон ва дигар кишварҳо нисбати ИМА меояд, вобаста аст.[301]

Тибқи иттилои портали «Defence One», ҳангоми баррасии буҷаи Маркази ҳамкориҳои глобалӣ дар соли 2017 мебоист марказ барои муборизаи идеологӣ бо Русия 60 миллион доллар ва барои ДИИШ ҳамагӣ 19 миллион доллар сарф мекард. Дар ҳамон давра, як гурӯҳи сенаторҳои ИМА пешниҳод карданд, ки барои таблиғоти зидди Русия, пайгирии маъракаҳои таблиғотии хориҷӣ, таҳлили тактика ва муқовимат ба онҳо, додани грантҳо ба рӯзноманигорони хориҷӣ, инчунин барои дастгирии «журналистикаи объективии Русия», созмонҳои шаҳрвандӣ ва ширкатҳои хусусӣ ба МҲГ 100 миллион доллари иловагӣ ҷудо бикунад.

Воқеан, дар ин робита таҳлили сохтори буҷаи дархостшуда аз ҷониби Департаменти Давлатии ИМА ва USAID барои соли молиявии 2021 ҷолиб аст. Департаменти давлатӣ ва USAID ба нақша гирифтаанд, ки аз ҷумла, барои «мубориза бо таъсири зараровари Хитой» ва «амният, демократия ва рушди иқтисодӣ дар минтақаи озод ва кушоди Ҳинду Уқёнуси Ором» (1,5 миллиард доллар кумаки хориҷӣ ва 596 миллион доллар дар шакли иштироки дипломатӣ дар дастгирии Иёлоти Муттаҳида), «муқовимат бо таъсири зараровари Русия ва дезинформация» (763,8 миллион доллар), «муқовимат бо таъсири зараровари Эрон» (337,5 миллион доллар), «огоҳ кардани ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҷалби шунавандагони хориҷӣ» маблағ масраф бикунанд. Департаменти давлатӣ ва USAID хоҳиш доранд, ки махсус ба Маркази ҳамкориҳои глобалӣ барои огоҳ кардани ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҷалби шунавандагони хориҷӣ 138 миллион доллар ҷудо карда шавад.

Соли 2018 дар чаҳорчӯбаи ҳамкории департаменти давлатӣ ва департаменти мудофиа бо барномаҳои Маркази ҳамкориҳои глобалӣ барои дастгирии шарикони давлатӣ ва хусусӣ, ки ба муайян кардани таблиғот ва дезинформатсияи давлатҳои хориҷӣ машғуланд, Фонди дастрасӣ ба иттилоот таъсис дода шуд. Департаменти давлатӣ дар ибтидо нақша дошт, ки аз ҳисоби Фонди дастрасӣ ба иттилоот ба маблағи 5 миллион доллар грантҳо пешниҳод кунад. Бунёди мазкур бояд як унсури калидии шарикии МҲГ бо созмонҳои маҳаллии ҷомеаи шаҳрвандӣ, ташкилотҳои ғайриҳукуматӣ, васоити ахбори омма ва эҷодгарони абзорҳо барои муқовимат бо таблиғ ва дезинформатсия бошад.

Мувофиқи суханони худи Лиа Габриэлл, ки вай ҳангоми брифинг моҳи марти соли 2020 гуфта буд, дар ҳайати МҲГ се даста таъсис дода шудааст: яке барои муқовимат ба дезинформатсияи Русия, дигаре барои муқовимат ба дезинформатсияи Хитой ва сеюм барои муқовимат ба дезинформатсияи Эрон тамаркуз мекунад. Ғайр аз ин, як гурӯҳи таҳлилӣ ва таҳқиқотӣ иборат аз тақрибан 25 нафар таҳлилгарон ва коршиносони соҳаҳои мушаххас мавҷуд аст, ки тавассути имкониятҳои гуногуни технологӣ ташвиқот мебаранд.

Ба қавли роҳбари Клуби таҳлилии «Аврупову Осиё» Никита Мендкович ҷанги иттилоотӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ аллакай ҷараён дорад. Иёлоти Муттаҳида барои таблиғ дар кишварҳои минтақа маблағҳои калон ҷудо мекунад, то мавқеи Русия, Эрон ва Чин дар он заифтар шаванд. Яке аз чунин мисолҳо фаъолияти USAID мебошад, ки дар Қазоқистон ва дигар ҷумҳуриҳо барномаи маблағгузории расонаҳо ва созмонҳои ғайриҳукуматиро роҳандозӣ мекунад.[302]  

Воқеан ҳам, абзорҳои маъмулии ҷанги иттилоотии ИМА-ро дар Осиёи Марказӣ ТҒД ва ВАО, ки аз созмонҳои амрикоӣ, аз қабили Бунёди Сорос, USAID ва ғайра дастгирии молиявӣ мегиранд, ташкил медиҳанд.

Масалан, барномаи MediaCAMP дар Осиёи Марказӣ бо буҷаи 15 миллион доллар аз ҷониби Агентии ИМА оид ба рушди байналмиллалӣ (USAID) маблағгузорӣ мешавад ва аз ҷониби Интернюс Нетуорк амалӣ мегардад. Ҳадафи барнома рушди мутаносиби муҳити иттилоотӣ дар Қазоқистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон мебошад.[303] Омӯзиши саводи расонаӣ яке аз ҷузъҳои асосии барнома буда, барои рушди тафаккури интиқодӣ, муайян кардани хабарҳои воқеӣ аз хабарҳои дурӯғи Русия ва кишварҳои Осиёи Марказӣ равона карда шудааст.

Ҳамчунин сомонаи «New reporter» (хабарнигори нав) лоиҳаи намояндагии ташкилоти байналмилалии ғайритиҷоратии «Internews Network» дар Осиёи Марказӣ буда, ба забонҳои русӣ, қазоқӣ ва тоҷикӣ низ нашр мешавад. Лоиҳа дар доираи барномаи ВАО-и Осиёи Марказӣ бо дастгирии Агентии ИМА оид ба рушди байналмилалӣ (USAID) амалӣ карда мешавад.

Самтҳои асосии таъсири иттилоотии Амрико ба кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки дорои хусусияти зиддирусӣ аст, инҳоянд:

 барангехтани миллатгароии зидди русӣ;

 руссофобия;

 бадном кардани ҳамкориҳои мавҷуда бо Русия;

мухолифат ба СПАД, ИИАО, СҲШ.

Шабакаи қавитарини тарғиботии ИМА ҳоло дар Қазоқистон ва Қирғизистон мавҷуд аст. Аз ин рӯ, Қирғизистон ва Қазоқистони ҳамсоя барои таблиғ дар кишварҳое чун Ӯзбекистон ва Тоҷикистон ҳамчун пойгоҳ истифода мешаванд.

Фаъолияти Маркази ҳамкориҳои глобалӣ тули ду соли охир дар кишварҳои Осиёи Марказӣ эҳсос мешавад. Нашрияҳое, ки мустақим ё ғайримустақим аз ҷониби Иёлоти Муттаҳида маблағгузорӣ мешаванд, ба тарғиботӣ зидди Русия ва ҶХХ машғуланд. Ҳадафи ин нашрияҳо дар зеҳни хонандагон эҷод кардани симои Русия ва Чин ҳамчун душманони тамаддун аст.

Ҳанӯз дар соли 2011, рӯзномаи бритониёии «Guardian» хабар дода буд, ки Фармондеҳии марказии нерӯҳои мусаллаҳи ИМА, ки амалиёти низомиро дар Осиё назорат мекунад, бо ширкати «Ntrepid» -и Калифорния ба маблағи 2,76 миллион доллар шартномаи ҷолиб бастааст. «Ntrepid» уҳдадор шуда буд, ки барои фармондеҳӣ ба истилоҳ «Системаи онлайнии идоракунии кадрҳоро» таҳия ва таъмин намояд. Тибқи тавсиф, ин система ба як нафар ё «ҳамоҳангсоз» имкон медиҳад, ки то 10 шахси маҷозии бардурӯғро дар саросари ҷаҳон назорат кунад. То ҳол маълум нест, ки системаи нав ба истифода дода шудааст ё не. Аммо, чунин ба назар мерасад, ки агар вай набошад ҳам, пас чизи ба ин монанд ҳоло дар Интернет алайҳи Русия, Чин ва Эрон фаъолона истифода мешавад.

Дар шабакаҳои иҷтимоӣ ҳазорҳо саҳифаҳои қалбакӣ сабт шудаанд, ки дар онҳо иттилои манфӣ алайҳи Хитой, Русия ва Эрон нашр мешаванд. Табиист, ки ин «ҳамоҳангсозон» аз «кураторҳо» -и худ дастур мегиранд, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ, форумҳои интернетӣ ва нашрияҳо чӣ нависанд. Асосан, «фейкҳо» пас аз ҳар гуна изҳороти шадиди Иёлоти Муттаҳидаи Америка нисбати Русия, Чин ё Эрон меафзоянд. Ҳадаф аз ин эҷоди заминаи иттилоотии манфӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ алайҳи ин се кишвар аст.

Бояд гуфт, ки ИМА дар бурдани тарғибот барои кишварҳои Осиёи Марказӣ аз Радиои «Озодӣ» ва сохторҳои зертобеи он ба таври самаранок истифода мебарад. Иёлоти Муттаҳидаи Америка манфиатҳои худро чӣ тавре ки метавонад ва лозим медонад, муҳофизат мекунад.  Дар ҳамин ҳол он ҳанӯз бо муқовимати ҷиддии Русия, Чин ва Эрон дучор наомадааст ва дар оянда густариши муборизаҳои иттилоотӣ байни ин кишварҳо пешгӯӣ мешавад.

         Дар Тоҷикистон барои бурдани тарғибот ба хориҷа танҳо як расона – Радиои «Овози тоҷик» махсусонида шудааст, ки он соли 2007 дар заминаи шабакаҳои «Фурӯғи Ориёно» (1993) ва идораи барномаҳои бурунмарзӣ таъсис дода шудааст. Гуфта мешавад, ки ҳадафи асосии барномаҳои шабака шинос намудани шунавандагони хориҷӣ бо самтҳои асосии сиёсати давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон, инъикоси таърих ва фарҳанги пурғановати мардуми ин сарзамин, ҳамчун меросбарони таъриху тамаддуни ин миллат мебошад. Радиои «Овози тоҷик» шабонарӯзӣ буда, ҳамарӯза аз соати 7.00 то 19.00 мустақиман бо забонҳои тоҷикӣ (2 соат), форсӣ (2 соат), дарӣ (2 соат), русӣ (2 соат), ӯзбекӣ (1 соат), ҳиндӣ (1 соат), арабӣ (1 соат) ва англисӣ (1 соат) барнома пахш мекунад. Барномаҳои мазкур аз соати 19.00 то соати 07.00 рӯзи дигар такроран садо медиҳанд.  

Ҳоло барномаҳои шабакаҳои давлатии радиоҳои Тоҷикистон аз тариқи моҳвораи АВС-2 ба 30 давлати дунё пурра ва 13 давлати дигар қисман пахш карда мешавад. Инчунин, 7 шабакаи телевизион ва 4 радиои давлатӣ (www.radiotoj.tj) бо истифода аз Интернет дар сомонаи http://www.teleradiocom.tj ва www.mediabay.com ба таври мустақим ба тамоми кишварҳои дунё интиқол меёбад.

Аз маълумоти мазкур бармеояд, ки ҳадафи пахши барномаҳои Радиои «Овози тоҷик» танҳо муаррифии сиёсати феълии давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон ба шунавандагони хориҷӣ буда, мақсадҳои геополитикиро дунбол надорад. Ҳол он ки дар шароити кунунӣ ҳар як давлат бояд бар зидди тарғиботи кишварҳои хориҷӣ истодагарӣ карда тавонад.

Муаллифи ин сатрҳо ҳанӯз соли 2006 пешниҳод карда буд, ки барои бурдани тарғибот ба хориҷа пахши барномаҳоро ба забонҳои кишварҳои абарқудрат – англисӣ, немисӣ, франсавӣ, хитоӣ, испанӣ ва арабӣ ба роҳ мондан зарур аст.[304]  Аз пешниҳоди мазкур то ҳол танҳо пахши барномаҳо ба забонҳои англисиву арабӣ амалӣ шуду халос.

Воқеан, муноқишаи марзӣ байни Қирғизистон ва Тоҷикистон 28-29 апрели соли 2021 дар Исфара, ки аз ду ҷониб даҳҳо нафар кушта шуданд, бори дигар зарурияти пахши барномаҳоро ба забони қирғизӣ дар Радиои «Овози тоҷик» собит менамояд.

                Ҳамчунин имрӯз зарурати пахши барномаҳои тарғиботии телевизионӣ ба забонҳои хориҷӣ ба миён омадааст. Барои роҳандозии амали мазкур дар аввал метавон аз имконоти Муассисаи давлатии телевизиони «Ҷаҳоннамо» истифода кард. Вале бо пайдо шудани шароити мусоиди иқтисодӣ бояд як телевизиони алоҳида таъсис дод, ки бо пахши барномаҳо ба хориҷа зидди тарғиботи кишварҳои хориҷи истодагарӣ карда тавонад.

ФЕҲРИСТИ АДАБИЁТ

радиопропаганды/В. Артёмов, В. Семёнов. -М.: Искусство, 1978. – 256 с.

• Вачнадзе Г. Н. Антенны направлены на Восток. Формы и методы империалистической радиопропаганды на страны социализма. — 2-е изд., переработ. и доп./Г. Н. Вачнадзе. — М.: Политиздат, 1977. — 239 с.
• Монография/Джовид

Муким. ­– Душанбе: Деваштич, 2005. – 180 с.

• . ­Специфика агитации и пропаганды в информационном 

обществе/Джовид Муким. Профессиональная культура журналиста как фактор информационной безопасности (Сборник статей и материалов под ред. профессора Олешко В.Ф.). — Екатеринбург: Издательство Уральского университета, Издательский Дом «Филантроп», 2008. – С. 101-113.

• Медиаи нав ва тарғибот/М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№1.- С. 291 – 297. ISSN 2413-516Х .
• қимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/М. А. Муқимов. Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. -№ 2. — С. 251 – 255. ISSN 2413-516Х.
• қимов М. А. Нақши Радиои «Озодӣ» дар фазои иттилоотии Тоҷикистон/ М. А. Муқимов.  Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. -№ 3. — С. 268 – 273.  ISSN 2413-516Х.
• қимов М. А.  Радиои «Осиёи озод»   дастгоҳи    тарғиботии ИМА. / М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№2.  — С. 320 – 325. ISSN 2413-516Х.
• / М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2020. -№2. — С. 281-287. ISSN 2413-516Х
• Тарғиботи расонаҳои электронии ИМА ба Ҷумҳурии Куба. / М. А. Муқимов.  Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№4.  — С. 282 – 288. ISSN 2413-516Х. 
• Ҷанги иттилоотӣ ва таъмини амнияти фазои иттилоотӣ / М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. – Душанбе: Сино, 2017. – № 4/2. – С. 266 – 271. ISSN 2413-516Х. 
• бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№3.  — С. 304 – 311. ISSN 2413-516Х 
• қимов М. Махсусияти одоби касбии журналистӣ ва риояи он дар матбуоти ИМА/ М. Муқимов. Паёми ДМТ, № 3/9 (154). – Душанбе: Сино. – 2014. — С. 306 — 310. ISSN 2074-1847
• Мақоми жанрҳо дар Радиои «Озодӣ». Монография/ Ҷовид Муқим. – Душанбе: Сино, 2000. — 55 с.
• Муқим Ҷ.  «Озодӣ»- зодаи ҷанги сард/Ҷовид Муқим. Боли сухан (Маҷмӯаи мақолаҳо). – Душанбе: Сино. – 2004. – С. 63-66.
• Маводи конфронси илмӣ — назариявии ҳайати профессорону устодон ва донишҷўёни ДДМТ. – Душанбе: Сино. – 2000. – С. 215-216.
• тарғибот/ Ҷовид Муқим. Пайёми Донишгоҳи давлатии миллии Тоҷикистон. – № 3.- Душанбе: Сино. – 2000. – С. 154 – 156.
• Монография/Ҷовид Муқим. – Душанбе: Деваштич, 2006. — 71 с.
• Монография/Ҷовид Муқим. – Душанбе: Сино, 2000. — 47 с.
• Панфилов А. Ф. Радиовойна: история и современность. Очерки о внешнеполитической радиопропаганде фашистской Германии, США, Англии и ФРГ/ А. Ф. Панфилов. — М.: Искусство, 1984. — 242 с

МУНДАРИҶА

1. ……………………….  99
2. 7

РАСОНАҲОИ ҶАҲОНИИ ТАРҒИБОТИИ ИМА

Ҷовид Муқим  (Муқимов М. А.)

Муҳаррири техникӣ: Неъмат Салимзода

 Мусаҳҳеҳ: Қ. Само

ГЛОБАЛНЫЕ ПРОПАГАНДИЧЕСКИЕ СМИ США

Джовид Муким  (Мукимов М. А.)

В этой монографии исследуется история возникновение и развитие глобальных СМИ США. В том числе автор исследует роль Агентство США по глобальным медиа, Радио и телевидение «Голос Америки», Радио «Свободная Европа»/Радио «Свобода», Радио «Фардо», Радио и телевидение «Марти», Ближневосточные сети вещания, Радио «Свободная Азия» и Фонда открытых технологий в системе пропаганды США. Данная книга предназначена исследователям журналистики, политологам, студентам факультетов и отделений журналистики.

Ба чоп 14.06. 2021 супорида шуд.

Ба чопи китоб 20.06. 2021 имзо шуд.

Андозаи 60 х 84 1/16.  Ҳаҷм 11 ҷ.ч.  Коғази офсетӣ.

Адади нашр: 100. Супориши № 015

Суроға: ш. Душанбе, кӯчаи Муҳаммадиев 17/6.

Матбааи Донишкадаи давлатии забонҳои Тоҷикистон

Ба номи Сотим Улуғзода

---

[1] Networks/USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/networks/rferl/ (Санаи муроҷиат: 29.04.2021)

[2] Артёмов В., Семёнов В. Би-Би-Си: история, аппарат, методы радиопропаганды/В. Артёмов, В. Семёнов. -М.: Искусство, 1978. — С. 18-19.

[3] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/М. А. Муқимов. Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ, № 2. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. — С. 251 – 255. ISSN 2413-516Х 

[4] Муқимов М. А. Ҷанги иттилоотӣ ва таъмини амнияти фазои иттилоотӣ/М. А. Муқимов. Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. – Душанбе: Сино, 2017. – № 4/2. – С. 266 – 271. ISSN 2413-516Х 

[5] Ятимов С. Шуури ҷамъиятӣ ва амнияти ҷамъиятӣ (шуури муқаррарӣ)/ С. Ятимов // Ҷумҳурият. – 2015. — 17 декабр.

[6] Русофобский маневр: США увеличили бюджет «Голоса Америки» и «Радио Свобода» / Вперёдроссия.рф. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://вперёдроссия.рф/blog/43348995773/Rusofobskiy-manevr:-SSHA-uvelichili-byudzhet-«Golosa-Ameriki»-i- (Санаи муроҷиат: 18.11.2019).

[7] Budget Submissions/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/our-work/strategy-and-results/strategic-priorities/budget-submissions/ (Санаи муроҷиат: 03.04.2021).

[8] В 2021 году из федерального бюджета на поддержку сми выделят 102,8 млрд руб/Телеcпутник. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://telesputnik.ru/materials/money/news/v-2021-godu-iz-federalnogo-byudzheta-na-podderzhku-smi-vydelyat-102-8-mlrd-rub/ (Санаи муроҷиат: 25.09.2020).

[9] Муким Джовид. Радио «Свобода»: ложь и правда. Монография/Джовид Муким. ­– Душанбе: Деваштич, 2005. – С. 9.

[10] The history of U.S. civilian international broadcasting/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/who-we-are/history/ (Санаи муроҷиат: 20.01.2020).

[11]Агентство США по Global Media ( USAGM )/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://ru.qwe.wiki/wiki/U.S._Agency_for_Global_Media?ddexp4attempt=1 (Санаи муроҷиат: 25.01. 2020).

[12]Explore a list of former members of the Board/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/who-we-are/board/ (Санаи муроҷиат: 25.01.2020).

[13] United States Agency for Global Media replaces leadership at its other networks sharing freedom of press principles/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2021/01/24/united-states-agency-for-global-media-replaces-leadership-at-its-other-networks-sharing-freedom-of-press-principles/ (Санаи муроҷиат: 24.01.2021).

[14] Education/linkedin. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.linkedin.com/in/karen-kornbluh-39097834 (Санаи муроҷиат: 07.04.2021).

[15] Strategy and Results/ USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.usagm.gov/our-work/strategy-and-results/ (Санаи истифодабарӣ: 23.01.2020).

[16] Structure/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/who-we-are/organizational-chart/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[17] USAGM by the numbers/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/news-and-information/press-room/(Санаи муроҷиат: 04.04.2021).

[18] Structure/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ]  https://www.usagm.gov/who-we-are/organizational-chart/ (Санаи муроҷиат: 21.01.2020).

[19] Глава Агентства США по глобальным медиа уходит в отставку/ Golos Ameriki. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.golos-ameriki.ru/a/usagm-chief-executive-john-lansing-resigns-/5072606.html   (Санаи муроҷиат: 06.09. 2019).

[20]NPR Board of Directors/NPR. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.npr.org/about-npr/182676957/npr-board-of-directors (Санаи муроҷиат: 26.01.2020).

[21] Кандидат на пост главы USAGM Майкл Пэк ответил на вопросы сенаторов/Golos ameriki.ru. 2009-2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.golos-ameriki.ru/a/trump-nominee-pledges-independence-for-us-government-news-outlets/5091630.html (Санаи муроҷиат: 20.01. 2020).

[22] Голос Америки или Трампа? Как президент США пытается взять под контроль иновещание/BBC.– 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.bbc.com/russian/features-54517077 (Санаи муроҷиат: 13.10.2020)

[23]Open_Technology_Fund/Wikipedia. — 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Technology_Fund (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[24] USAGM CEO Pack announces investigation into long-term security failures/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/2020/07/23/usagm-ceo-pack-announces-investigation-into-long-term-security-failure/(Санаи истифодабарӣ: 16.12.2020).

[25]Рӯзноманигорони RFE/RL сарпарасти худро ба “истиқлолрабоӣ” айбдор карданд/ RFE/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/31028288.html (Санаи истифодабарӣ: 31.12.2020).

[26]USAGM CEO Michael Pack names Board of Directors/USAGM.2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/2021/01/19/usagm-ceo-michael-pack-names-board-of-directors/ (Санаи муроҷиат: 19.01.2021)

 

[27] Байден начал замену неугодных руководителей радиостанций/ ИА Красная Весна. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://rossaprimavera.ru/news/5dfc2929 (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[28] Байден начал замену неугодных руководителей радиостанций/ ИА Красная Весна. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://rossaprimavera.ru/news/5dfc2929 (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[29] Новый исполняющий обязанности главы USAGM начинает отмену политики предшественника/ Ruherald.com. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://ruherald.com/novyj-ispolnyayushhij-obyazannosti-glavy-usagm-nachinaet-otmenu-politiki-predshestvennika/ (Санаи муроҷиат: 21.01.2021).

[30] Ҷейми Флай дигарбора президенти Радиои Озодӣ таъин шуд/ RFL/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/31087216.html (Санаи муроҷиат: 05.02.2021).

[31] Новый глава USAGM сменила руководство «Голоса Америки»/RFE/RL  2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://rus.ozodlik.org/a/31063617.html (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[32]   Муқимов М. А. Нақши Радиои «Озодӣ» дар фазои иттилоотии Тоҷикистон / Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. -№ 3. — С. 268 – 273. ISSN 2413-516Х 

[33] Муқимов М. А. Тарғиботи расонаҳои электронии ИМА ба Ҷумҳурии Куба / Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№4.  — С. 282 – 288. ISSN 2413-516Х. 

[34] Director Regalado Leaves TV and Radio Martí/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/2019/09/20/director-regalado-leaves-tv-and-radio-marti/ (Санаи муроҷиат: 18.01.2020).

[35] Муқимов М. А.  Радиои «Осиёи озод»   дастгоҳи    тарғиботии ИМА / Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№2.  — С. 320 – 325. ISSN 2413-516Х.

[36] Bay Fang named Radio Free Asia’s new president/RFA. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.rfa.org/about/releases/bayfang_president-11202019123259.html (Санаи муроҷиат: 24.01.2020).

[37] United States Agency for Global Media replaces leadership at its other networks sharing freedom of press principles/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2021/01/24/united-states-agency-for-global-media-replaces-leadership-at-its-other-networks-sharing-freedom-of-press-principles/ (Санаи муроҷиат: 24.01.2021).

[38] Муқимов М. А. Шабакаҳои пахши шарқи наздик тарғибгари манфиатҳои ИМА / Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2019. -№3.  — С. 304 – 311. ISSN 2413-516Х.  

[39] USAGM CEO Michael Pack names James M. Miles, former SC Secretary of State, Acting CEO of Open Technology Fund/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2020/07/07/usagm-ceo-michael-pack-names-james-m-miles-former-sc-secretary-of-state-acting-ceo-of-open-technology-fund/ (Санаи муроҷиат: 15.12.2020).

[40] Русофобский маневр: США увеличили бюджет «Голоса Америки» и «Радио Свобода» / Вперёд Россия. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://вперёдроссия.рф/blog/43348995773/Rusofobskiy-manevr:-SSHA-uvelichili-byudzhet-«Golosa-Ameriki»-i- (Санаи муроҷиат: 18.11.2019).

[41] BBG Global Audience Estimate From the FY 2013 Performance and Results Report/BBG. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://www.bbg.gov/wp-content/media/2013/12/2013-Audience-Overview-Factsheet.pdf (Санаи муроҷиат: 15.01.2020).

[42] Муким Джовид. Радио «Свобода»: ложь и правда. Монография/Джовид Муким. ­– Душанбе: Деваштич, 2005. – C. 9.

[43] Голос Америки или Трампа? Как президент США пытается взять под контроль иновещание/BBC. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.bbc.com/russian/features-54517077 (Санаи муроҷиат: 13.10.2020).

[44] Голос Америки/Golos ameriki.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.golos-ameriki.ru/p/3980.html (Санаи муроҷиат: 25.11. 2019).

[45] Американцам станут доступны материалы на многих языках мира/ Golos ameriki. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/us-bbg-open/1577452.html (Санаи муроҷиат: 25.09. 2019).

[46] About Radio VOA/ VOA. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.insidevoa.com/p/5831.html  (Санаи муроҷиат: 17.11.2019).

[47] Русская служба «Голоса Америки»: 70 лет в эфире/ Golos ameriki. — 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/voa-70-about-us/3727576.html (Санаи муроҷиат: 18.11.2019).

[48] Президент USAGM Джон Лансинг подал в отставку/Ruherald.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://ruherald.com/prezident-usagm-dzhon-lansing-podal-v-otstavku/ (Санаи истифодабарӣ: 21.09.2019).

[49] «Amerika ovozi» o’zbek xizmati xodimlari/VOA. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.amerikaovozi.com/p/5648.html (Санаи муроҷиат: 28.11.2019).

[50] VOA Launches Venezuela-Focused TV News Program/ VOA. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.insidevoa.com/a/voa-launches-venezuela-focused-tv-news-program/5101277.html (Санаи муроҷиат: 08.12.2019).

[51] VOA Broadcasting to Iran/ VOA. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.insidevoa.com/p/6425.html (Санаи муроҷиат: 08.12.2019).

[52] AI: Дар саркӯби эътирозҳо дар Эрон 161 кас кушта шудаанд/ RFE / RL. 2019.  — [Манбаи электронӣ]. URL:  https://www.ozodi.org/a/30300348.html (Санаи муроҷиат: 30.11.2019).

[53] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ / Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ, № 2 . — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. — С. 251 – 255. ISSN 2413-516Х 

[54]About Us/ VOA.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://learningenglish.voanews.com/p/5373.html (Санаи муроҷиат: 28.11.2019).

[55] VOA’s Weekly Audience Surpasses 280 Million/ VOA. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.insidevoa.com/a/voa-weekly-audience-surpasses-280-million/5175852.html  (Санаи муроҷиат: 10.12.2019).

[56] Элез Биберай назначен и.о. директора «Голоса Америки»/VOA. 2020. — [Манбаи электронӣ] —https://www.golosameriki.com/a/us-global-media-agency/5483792.html (Санаи муроҷиат: 01.06.2020).

[57] Новый глава USAGM сменила руководство «Голоса Америки»/RFE/RL — 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://rus.ozodlik.org/a/31063617.html (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[58] Дар бораи Озодӣ/RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.ozodi.org/p/4447.html (Санаи муроҷиат: 25.10.2020).

[59] Панфилов А. Ф. За кулисами Радио «Свобода»/ А.Ф. Панфилов. — М.: Изд-во Международное отношение, 1974.-С. 21.

[60] Горянин А. Старая и новая «Свобода»//Среда. — 1996.-№1.- С. 46-52.

[61] Sosin C. Sparks of Liberty/ С. Sosin. — The Pennsylvania State University Press, 1999.-P.  2.

[62] Информационная война: стратегия и тактика виртуальных сражений:/ Студми. 2016. –

 [Манбаи электронӣ] — URL: http://studme.org/128104195833/politologiya/informatsionnaya_voyna_strategiya_taktika_virtualnyh_srazheniy  (Санаи муроҷиат: 26.10.2016).

[63] Radio Fre Europe and Radio Liberty, US senate, 92-d Congress, 1-st session, report № 92-319.- Calendar № 13.- P. 9-10.

[64] Nelson M. War of the heavens/ M. Nelson. — Brassey’s, 1997.- P. 199.

[65] Ларионова Н. «Свобода» в лицах//Правда. — 1989.- 20 февраля.

[66] Ларионова Н. Разговор без диктафонов//Правда. — 1989.- 16 января.

[67] Ятимов С. Шуури ҷамъиятӣ ва амнияти ҷамъиятӣ (шуури муқаррарӣ) / С. Ятимов // Ҷумҳурият. – 2015. — 17 декабр.

[68] Mickelson S. Americas other voice/ S. Mickelson. — Praeger, 1983. – P. 241.

[69] Панфилов А. Ф. За кулисами Радио «Свобода»/ А. Ф. Панфилов. — М.: Изд-во Международное отношение, 1974.-С. 88-89.

[70] «Свобода» без свободы// ЦентрАзия. –2006.-13 февраля.

[71] Горянин А. Старая и новая «Свобода»//Среда. — 1996.- С. 46-52.

[72] Горянин А. Старая и новая «Свобода»//Среда. — 1996.- С. 46-52.

[73] Сӯҳбати ихтисосии Адолати Мирзо бо президенти Радиои Аврупои Озод- Радиои Озодӣ Ҷеф Гедмин //Миллат. — 2010.-14 апрел.

[74] https://pressroom.rferl.org/history/RFL/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: Historyhttps://pressroom.rferl.org/history (Санаи муроҷиат:10. 01. 2021).

[75] В России запрещена ретрансляция «Голоса Америки» и «Радио Свобода»/ NEWSru.com.  2006.- [Манбаи электронӣ] —   URL:  http://www.newsru.com/russia/07jul2006/svoboda.html (Санаи муроҷиат: 07.07.2006).

[76] https://pressroom.rferl.org/history/RFL/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: Historyhttps://pressroom.rferl.org/history (Санаи муроҷиат: 10. 01. 2021).

[77] О нас/Настоящее время 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.currenttime.tv/about (Санаи муроҷиат: 20. 03. 2021).

[78] Радио Свободная Европа/Радио Свобода оштрафовали в России из-за закона об «иностранных агентах»/RFL/RL. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.currenttime.tv/a/29341889.html (Санаи муроҷиат: 05. 07. 2018).

[79] Путин ҷаримаҳои ҳангуфти қонуни баҳсбарангези «агенти хориҷӣ»-ро имзо кард/RFL/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.ozodi.org/a/31119346.html (Санаи муроҷиат:24. 02. 2021).

[80] Сенаторы США осудили власти России за преследование РСЕ/РС/ RFE/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.svoboda.org/a/31148956.html  (Санаи муроҷиат: 13.03. 2021).

[81] USAGM Acting CEO meets with Secretary of State Blinken/ USAGM. 2021.- [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2021/04/06/usagm-acting-ceo-meets-with-secretary-of-state-blinken/ (Санаи муроҷиат: 13.03. 2021).

[82]Радиои «Озодӣ» 60-сола шуд/RFL/RL. 2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:

http://www.ozodi.org/content/tajik-service-of-rferl-celebrates-60-years-on-air/24932256.html (Санаи муроҷиат: 15. 03. 2013).

[83] США нацелились в информационной войне на преимущественно русские регионы/ Eadaily.com.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://eadaily.com/ru/news/2019/09/21/ssha-nacelilis-v-informacionnoy-voyne-na-preimushchestvenno-russkie-regiony (Санаи муроҷиат:: 21. 09. 2019).

[84] Не стыдно смотреть в глаза соседям». Проекту Север.Реалии – год/ RFL/RL. 2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:https://www.severreal.org/a/30811415.html (Санаи муроҷиат: 01. 09. 2020).

[85] Зарба ба «чашму гӯши халқ»//Нигоҳ. — 2016.- 27 январ. — №43 (476).

[86] Congressional FY 2021 budget justification/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.usagm.gov/wp-content/uploads/2020/02/FINAL-USAGM-FY-2021-Congressional-Budget-Justification_2_9_2020.pdf (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).

[87] Congressional FY 2021 budget justification/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.usagm.gov/wp-content/uploads/2020/02/FINAL-USAGM-FY-2021-Congressional-Budget-Justification_2_9_2020.pdf (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).

[88] Панҷ мудири собиқи Радиои Озодӣ ба Ҷо Байден нома фиристодаанд/ RFE/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.ozodi.org/a/31039775.html (Санаи муроҷиат: 09.01. 2021).

[89] Congressional FY 2021 budget justification. U.S. Agency for global media broadcast hours FY 2019 — FY 2021 / USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.usagm.gov/wp-content/uploads/2020/02/FINAL-USAGM-FY-2021-Congressional-Budget-Justification_2_9_2020.pdf (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).

[90] СМИ: США намерены вести с Россией информационную борьбу в соцсетях:/ МИА «Россия сегодня». 2016. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://ria.ru/society/20150414/1058384332.html#ixzz3XUmxJVI8 (Санаи муроҷиат: 14.04.2015).

[91] https://pressroom.rferl.org/history/RFL/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: Historyhttps://pressroom.rferl.org/history (Санаи муроҷиат: 10. 01. 2021).

[92] Даҳҳо ҳамҷинсгаро дар Тоҷикистон «муҳтоҷи кумаки башарӣ шудаанд» /RFL/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/31124863.html (Санаи муроҷиат: 27. 02. 2021).

[93] Навори ҷанҷолбарангез ба мактаби 44-и Душанбе рабт надорад/RFE/RL. 2013. — [Манбаи электронӣ] —   URL: http://www.ozodi.org/articleprintview/24840603.html (Санаи муроҷиат: 17.01.2013).

[94] Боз як дуздии “Озодӣ” аз сомонаи “Ахбор”/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p4026-168.htm (Санаи муроҷиат: 02.11.2017).

[95]Агентство США по глобальным медиа ответило на заявления Алламжанова о нарушениях журналистской этики «Радио Свобода»/АИМК. 2019. — [Манбаи электронӣ] –  URL: https://uznews.uz/ru/article/16749 (Санаи муроҷиат: 09.09.2019). 

[96] Руководство Радио Свобода изучит жалобу Ташкента на «Озодлик»/ИА Фергана. 2019. — [Манбаи электронӣ] –  URL: http://www.fergana.agency/news/110633/?country=uz (Санаи муроҷиат: 09.09.2019).   

[97] Пас аз марги марди 60-сола беморхонае дар Суғд зери карантини шадид гирифта шуд/ RFE/RL. 2021.- [Манбаи электронӣ] –  URL: https://www.ozodi.org/a/нахустин-мавриди-коронавирус-дар-тоҷикистон/30532665.html (Санаи муроҷиат: 05.04.2020). 

[98] Ҳангома ё дурӯғ, сенсатсия ё иғво// СССР, 2020.- 9 апрел.

[99] COVID-19 буд. Тасдиқи хабари Радиои Озодӣ пас аз 10 моҳи нашри он. ВИДЕО/ RFE/RL. 2021.- [Манбаи электронӣ] –  URL: https://www.ozodi.org/a/31109363.html (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).   

[100] COVID-19 буд. Тасдиқи хабари Радиои Озодӣ пас аз 10 моҳи нашри он. ВИДЕО/ RFE/RL. 2021.- [Манбаи электронӣ] –  URL: https://www.ozodi.org/a/31109363.html (Санаи муроҷиат: 18.02.2021).   

[101] Ҳамла ба хабарнигорони Радиои Озодӣ ҳангоми таҳияи гузориш дар Душанбе. ВИДЕО/ RFE/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] –  URL: https://www.ozodi.org/a/31133388.html (Санаи муроҷиат: 04.03.2021).

[102] Президенти Радиои Озодӣ ҳамла ба хабарнигоронро дар Душанбе маҳкум кард. ВИДЕО /RFE/RL, Inc. 2021. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://www.ozodi.org/a/31133388.html (Санаи муроҷиат: 05.03.2021).

[103] Ҷеймӣ Флай хост, иддаоҳои таҳдид ба хабарнигори Озодӣ таҳқиқ карда шавад/ RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://www.ozodi.org/a/30548846.html (Санаи муроҷиат: 12.04.2020).

[104] Радиои Озодӣ таҳдиди Рамазон Қодировро «тамоюли хатарнок» номид/ RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://www.ozodi.org/a/30570453.html (Санаи муроҷиат: 22.04.2020).

[105] Журналисти Радиои «Озодлик»-ро ба Ӯзбекистон роҳ надоданд/Akhbor.com.  2019. — [Манбаи электронӣ] – URL:  https://akhbor.com/-p9368-95.htm (Санаи муроҷиат: 05.06.2019).

[106] Комиссия Госдумы: Зарубежные НКО и СМИ пытались вмешиваться в 19 регионах/ Eadaily.com. 2019 — [Манбаи электронӣ] –  URL: https://eadaily.com/ru/news/2019/11/14/komissiya-gosdumy-zarubezhnye-nko-i-smi-pytalis-vmeshivatsya-v-19-regionah (Санаи муроҷиат: 14.11.2019).

[107]Радиои Озодӣ 60-сола шуд/ RFE/RL.  2017. — [Манбаи электронӣ] – URL: http://www.ozodi.org/content/tajik-service-of-rferl-celebrates-60-years-on-air/24932256.html (Санаи муроҷиат: 13.03.2013).

[108] Служба новостей Центральной Азии:/ RFE/RL.  2016. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://www.centralasian.org/p/4860.html (Санаи муроҷиат: 10.10.2016).

[109] Новости Радио «Озоди»: Сегодня в Таджикистане и мире:/ News.tj. 2016. — [Манбаи электронӣ] –   URL: https://www.news.tj/ru/news/tajikistan/20161027/novosti-radio-ozodi-segodnya-v-tadzhikistane-i-mire-27102016 (Санаи муроҷиат: 27.10.2016).

[110]Радиои Озодӣ дар соли пурталотуми 2020 чӣ корҳо кард? ВИДЕО/ RFE/RL. 2020. — [Манбаи электронӣ] —   URL: https://www.ozodi.org/a/ozodi-dar-soli-purtalotum—chi-korho-kard/31023398.html (Санаи муроҷиат: 29.12.2020).

[111] Радиои Озодӣ дар соли пурталотуми 2020 чӣ корҳо кард? ВИДЕО/ RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] —   URL: https://www.ozodi.org/a/ozodi-dar-soli-purtalotum—chi-korho-kard/31023398.html (Санаи муроҷиат: 29.12.2020).

 

[112] Радиои Озодӣ дар соли пурталотуми 2020 чӣ корҳо кард? ВИДЕО/ RFE/RL, Inc. 2020. — [Манбаи электронӣ] —   URL: https://www.ozodi.org/a/ozodi-dar-soli-purtalotum—chi-korho-kard/31023398.html (Санаи муроҷиат: 29.12.2020).

[113] Финкельштейн Э. Русские голоса в зарубежном эфире//Знамя. — 1996.- №7.- С. 179-192.

[114] Шаповал С. Я не верю в мир с границами//Независимая газета. — 1996. — 7 мая.

[115] Объявлен временный президент «Радио Свобода» /Asia-Plus. 2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:    http://asia-plus.tj/ru/news/obyavlen-vremennyi-prezident-radio-svoboda (Санаи муроҷиат: 20. 01. 2013).

[116] Радио Свободная Европа/Радио Свобода возглавил Томас Кент/RFL/RL. 2016. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.svoboda.org/a/27790740.html (Санаи муроҷиат: 10. 06. 2016).

[117]Президент Радио Свободная Европа/Радио Свобода Томас Кент покинул свой пост/RFL/RL. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.svoboda.org/a/29519910.html (Санаи муроҷиат: 01. 10. 2018).

[118]Ted Lipien returns to U.S. international broadcasting as head of RFE/RL/ USAGM.  2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2020/12/18/ted-lipien-returns-to-u-s-international-broadcasting-as-head-of-rfe-rl/ (Санаи муроҷиат: 19.12.2020).

[119] Байден начал замену неугодных руководителей радиостанций/ ИА Красная Весна.  2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://rossaprimavera.ru/news/5dfc2929 (Санаи муроҷиат: 22.01.2021).

[120] Ҷейми Флай дигарбора президенти Радиои Озодӣ таъин шуд/ RFL/RL.  2021. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/31087216.html (Санаи муроҷиат: 05.02.2021).

[121] Панфилов А. Ф. За кулисами Радио «Свобода»/А.Ф. Панфилов. — М.: Международное отношение, 1974. — С. 62.

[122] Панфилов А. Ф. За кулисами Радио «Свобода»/ А. Ф. Панфилов. — М.: Международное отношение, 1974.-С. 68.

[123] Mickelson S. Americas other voice/ S. Mickelson — Praeger, 1983.- P. 3.

[124] Финкельштейн Э. Русские голоса в зарубежном эфире//Знамя. — 1996.- №7.- С. 179-192.

[125] Темуриён Р. Марде, ки ғурурашро раҳо накард// Зиндагӣ. — 2006. — 6 апрел.

[126] Чоҳкан – зери чоҳ! Аббос Ҷаводӣ: ҲНИТ ману Соҷидаи Мирзоро аз пули бедардимиён маҳрум кард/ Akhbor.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://akhbor.com/-p9424-168.htm (Санаи муроҷиат: 12.06.2019).

[127] «Радио Свобода» сменило руководителей программ Центральной Азии и двух бюро/ИА Фергана.  2021. — [Манбаи электронӣ] –   URL: https://fergana.agency/news/106316/ (Санаи муроҷиат: 15.03.2021).

[128] Узбекский писатель стал директором центральноазиатских программ «Радио Свобода» /ИА Фергана. 2020. — [Манбаи электронӣ] –   URL: https://fergana.news/news/114171/ (Санаи муроҷиат: 15.01.2020).

[129] Радио Свобода» сменило руководителей программ Центральной Азии и двух бюро/ИА Фергана.  2021 [Манбаи электронӣ] –   URL: https://fergana.agency/news/106316/ (Санаи муроҷиат: 15.03.2021).

[130] Нахустин паёми мудири нави Радиои “Озодӣ” Салими Аюбзод/ Akhbor.com.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://akhbor.com/-p8946-155.htm (Санаи муроҷиат: 06.04.2019).

[131] Мирзои Салимпурро ҳам аз «Озодӣ» ронданд/ИА tojnews.  2016. — [Манбаи электронӣ] — URL:  

http://www.tojnews.tj/tj/news/mirzoi-salimpurro-kham-az-ozodi-rondand (Санаи муроҷиат: 30.08.2016).

[132] Тағйироти кадрӣ дар “Озодӣ”: Рустами Ҷонӣ – ба ҷои Хуршеди Ҳамдам (Видео)/ Akhbor.com. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p5217-117.htm (Санаи муроҷиат: 18.02.2018).

[133]Продажная свобода/ИИ Сentrasia. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://centrasia.org/newsA.php?st=1556648160 (Санаи муроҷиат: 30.04.2019).

[134] Намояндаи Вазорати умури хориҷии ИМА гуфт, аз ҳаққи кормандони Радиои Озодӣ ҳимоят мекунад/ RFE/RL, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30237813.html (Санаи муроҷиат: 26.10.2019).

[135] Салим Аюбзод дар бораи ҷойгоҳ ва ояндаи радиои “Озодӣ” / Euctj.org. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://euctj.org/salim-ayubzod-dar-borai-ҷojgoҳ-va-oyandai-radioi-ozodӣ/ (Санаи муроҷиат: 30.08.2019).

[136] Салим Аюбзод дар бораи ҷойгоҳ ва ояндаи радиои “Озодӣ” / Euctj.org. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://euctj.org/salim-ayubzod-dar-borai-ҷojgoҳ-va-oyandai-radioi-ozodӣ/ (Санаи муроҷиат: 30.08.2019).

[137] Намояндаи Вазорати умури хориҷии ИМА гуфт, аз ҳаққи кормандони Радиои Озодӣ ҳимоят мекунад/ RFE/RL, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30237813.html (Санаи муроҷиат:  26.10.2019).

[138] Намояндаи Вазорати умури хориҷии ИМА гуфт, аз ҳаққи кормандони Радиои Озодӣ ҳимоят мекунад/ RFE/RL, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30237813.html (Санаи муроҷиат: 26.10.2019).

[139] Номаи Конгресси Амрико ба Эмомалӣ Раҳмон дар бораи Радиои Озодӣ/ RFE/RL, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30220850.html (Санаи муроҷиат: 17.10.2019).

[140] Номаи Президенти Радиои Озодӣ ба Сироҷиддин Муҳриддин/ RFE/RL, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30247476.html (Санаи муроҷиат: 01.11.2019).

[141] Қазияи Қаюмзод ҳамла ба мустақилияти Озодист / RFE/RL, Inc.  2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:

http://www.ozodi.org/articleprintview/24881942.html (Санаи муроҷиат: 23.01.2013).

[142] Суд талаби радиои «Озодӣ»-ро қонеъ кард/СҶ ИНДЕМ.  2013. — [Манбаи электронӣ] — URL:

http://www.tojnews.org/node/7346 (Санаи муроҷиат: 27.05.2013).

[143] Номаи Президенти Радиои Озодӣ ба Сироҷиддин Муҳриддин/ RFE/RL, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30247476.html (Санаи муроҷиат: 01.11.2019).

[144] Ҷеймӣ Флай ва Эмомалӣ Раҳмон озодии баён ва аккредитатсияро баррасӣ карданд/ RFE/RL, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/rferl-president-discussed-media-freedom-and-accreditation-with-rahmon/30258416.html (Санаи муроҷиат: 07.11.2019).

[145] Мулоқот бо Президенти Радиои “Аврупои озод», Радиои «Озодӣ” Ҷеймӣ Флай/Хадамоти матбуоти Президенти Тоҷикистон.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://www.prezident.tj/node/21770 (Санаи муроҷиат: 07.11.2019).

[146] Ҷеймӣ Флай ва Эмомалӣ Раҳмон озодии баён ва аккредитатсияро баррасӣ карданд/ RFE/RL, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/rferl-president-discussed-media-freedom-and-accreditation-with-rahmon/30258416.html (Санаи муроҷиат: 07.11.2019).

[147] Истеъфои эътирозии Хуршеди Ҳамдам аз Радиои “Озодӣ”: нангу номус барои ман аз ҳама чӣ болост!/ Akhbor.com. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  18/05/2018  http://akhbor.com/-p6120-117.htm (Санаи муроҷиат:  20.05.2018).

[148] Фарзони Муҳаммадӣ Радиои “Озодӣ”-ро ба суд медиҳад/ Akhbor.com. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:http://akhbor.com/-p3765-117.htm (Санаи муроҷиат: 10.10.2017).

[149] Фарзони Муҳаммадӣ Радиои “Озодӣ”-ро ба суд медиҳад/ Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://akhbor.com/-p3765-117.htm (Санаи муроҷиат: 10.10.2017).

[150] Истеъфои Сайф Сафар аз Радиои “озодӣ”/ Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — http://akhbor.com/-p2462-117.htm (Санаи муроҷиат: 21.06.2017).

[151] Як дурӯғи шохдор барои “сафед” кардани Соҷидаи Мирзо/ Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] —

 http://akhbor.com/-p3874-168.htm (Санаи муроҷиат: 20.10.2017).

[152] Фарзони Муҳаммадӣ Радиои “Озодӣ”-ро ба суд медиҳад/ Akhbor.com. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:http://akhbor.com/-p3765-117.htm (Санаи муроҷиат: 10.10.2017).

[153] C. Мизроб против «Радио Свобода»/ Mynet.tj. 2017. — [Манбаи электронӣ] — http://www.mynet.tj/news/?sahifai=300&clips=18002&clipscat=1 (Санаи муроҷиат: 20.08.2008).

[154] “Худо сояи давлати ин мардро аз сари мардуми тоҷик кам накунад”/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — http://akhbor.com/-p3702-155.htm (Санаи муроҷиат: 05.10.2017).

[155] Тағйироти кадрӣ дар Радиои “Озодӣ” баъди моҷарои “бадрафтории ҷинсӣ” /RFE/ RL. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://akhbor.com/-p5605-117.htm (Санаи муроҷиат: 30.03.2018).

[156] Казахская редакция Радио Свободы «Радио Азаттык» превратилась в «придаток пропаганды назарбаевского режима», — бывший редактор Асем Токаева/ CA-news. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://ca-news.org/news:1492039 (Санаи муроҷиат: 24.01.2019)

[157] Муомилаҳои пинҳонии Соҷида Ҷахфарова ва Аббос Ҷаводӣ/ Akhbor.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://akhbor.com/-p8408-168.htm (Санаи муроҷиат: 23.01.2019).

[158] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/Akhbor.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[159] Найранги нави Соҷида-хола/ Akhbor.com.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://Akhbor.com/-p8379-168.htm (Санаи муроҷиат: 19.01.2019).

[160] Шармандагие, ки охир надорад: номаи аъмоли Соҷидаи Мирзо дар саҳифаҳои The Wall Street Journal/ Akhbor.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://akhbor.com/the-p9087-117.htm (Санаи муроҷиат:: 26.04.2019).

[161] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/ Dow Jones & Company, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[162] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/ Dow Jones & Company, Inc.  2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[163] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/ Dow Jones & Company, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[164] US Broadcaster Under Scrutiny for Disseminating Autocratic Propaganda/ Dow Jones & Company, Inc. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.wsj.com/articles/u-s-broadcaster-under-scrutiny-for-disseminating-propaganda-11556184602?mod=searchresults&page=1&pos=1 (Санаи муроҷиат: 25.04.2019).

[165] Нома ба президент: хабарнигорони “Озодӣ” бо мақомот ҳамкорӣ мекунанд/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/index90.htm#  (Санаи муроҷиат: 05.04.2017).

[166] Нома ба президент: хабарнигорони “Озодӣ” бо мақомот ҳамкорӣ мекунанд/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/index90.htm#  (Санаи муроҷиат: 05.04.2017).

[167] Номаи бози Файзинисо Воҳидова ба Президенти Радиои «Озодӣ»/СҶ ИНДЕМ.  2016 — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.tojnews.tj/tj/news/nomai-bozi-fayziniso-vokhidova-ba-prezidenti-radioi-ozodi (Санаи муроҷиат: 29.08.2016).

[168] Номаи бози Файзинисо Воҳидова ба Президенти Радиои «Озодӣ»/СҶ ИНДЕМ.  2016 — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.tojnews.tj/tj/news/nomai-bozi-fayziniso-vokhidova-ba-prezidenti-radioi-ozodi (Санаи муроҷиат: 29.08.2016).

[169] Ҳушдор: Радиои “озодӣ” ҳамсӯҳбатонашро ба мақомот мефурӯшад/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p5907-117.htm (Санаи муроҷиат: 28.04.2018).

[170]Ҳушдор: Радиои “озодӣ” ҳамсӯҳбатонашро ба мақомот мефурӯшад/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p5907-117.htm (Санаи муроҷиат: 28.04.2018).

[171] Ҳушдор: Радиои “озодӣ” ҳамсӯҳбатонашро ба мақомот мефурӯшад/Akhbor.com. 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://akhbor.com/-p5907-117.htm (Санаи муроҷиат: 28.04.2018).

[172] Сенсатсия: «Озодӣ» дар «Ҷаҳоннамо» /Faraj. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:

http://faraj.tj/news/8276-sensatsiya-ozod1251-dar-1206a1203onnamo.html (Санаи истифодабарӣ: 26.02.2015).

[173]Иҷози истифодаи матолиби РАО/РО /RFE/RL. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.ozodi.org/info/linking_policy/21.html (Санаи истифодабарӣ: 05.12.2012).

[174] Ларионова Н. «Свобода» в лицах//Правда. — 1989.- 20 февраля.

[175] Ниточкина А. Юлиан Панич: дважды в одну реку//Огонёк. — 1990.- №25.

[176] Коновалов В. «Свобода»-«Красный архив», а также о русских и русофобии//Литературная Россия. — 1997.- 9 декабря.

[177] Что нового на «Свободе»?//Советский патриот.-1989.-24 мая.

[178] Американское радио «Свобода» выгнало Бабицкого за правду о карателях/ Politonline.ru. 2015. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://www.politonline.ru/comments/22880821.html  Санаи муроҷиат: 20.03.2015).

[179] Журналиста «Радио Свобода» на месяц оставили без зарплаты за поддержку Путина/Vesti. 2014. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://www.vesti.ru/doc.html?id=1489647 (Санаи муроҷиат: 23.04.2014).

[180] Американское радио «Свобода» выгнало Бабицкого за правду о карателях/Politonline.ru. 2015. — [Манбаи электронӣ] — URL:  http://www.politonline.ru/comments/22880821.html  (Санаи муроҷиат:20.03.2015).

[181] Экс-сотрудник «Радио Свобода»* рассказал о редакционной политике холдинга/МИА «Россия сегодня. 2020. — [Манбаи электронӣ] –  URL: https://radiosputnik.ria.ru/20201214/tsenzura-1589229108.html (Санаи муроҷиат:  14.12.2020). 

[182] Радио «Свобода» обвинили в диктаторстве и использовании журналистов как рабов/Newsru.com. 2006. — [Манбаи электронӣ] – URL: https://www.newsru.com/world/09feb2006/radiasv.html (Санаи муроҷиат: 11.04.2006). 

[183] «Свобода» под угрозой?//Asia-Plus. -2003.-1 мая.

[184] Президенти Радиои «Аврупои озод»/Радиои «Озодї» аз кор сабукдўш гардид//Зиндагӣ. — 2005.-28 июл.

[185] Темуриён Р. Марде, ки ғурурашро раҳо накард// Зиндагӣ. — 2006.-20 апрел.

[186] Темуриён Р. Ғуломӣ дар «Озодӣ»//Чароғи рўз. — 1999.-№3.

[187] Горянин А. Старая и новая «Свобода»//Среда. — 1996.-№1.- С. 46-52.

[188] Коновалов В. «Свобода»-«Красный архив», а также о русских и русофобии//Литературная Россия. — 1997.- 9 декабря.

[189] Грант А. Владимир Матусевич: не «Свобода», а коррупция в эфире//Русское слово. — 1996.- 9-10 марта.

[190] Идизода М. Абдуғаффор А. Ҳеҷ куҷо азизтар аз ватан набуд//Одаму олам. — 2005.- 4 август. 

[191] Круглосуточное вещание «Свободы» на Иран отложено до 19 декабря/ МИА «Россия сегодня». 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://ria.ru/20021216/283218.html (Санаи муроҷиат: 10.10.2019).

[192] Тегеран приступил к глушению западных передач/ Golos ameriki.ru. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/update-iran-radio-tv-censoring-2009-12-30-80345317/664183.html (Санаи муроҷиат: 19.09.2019).

[193] About Radio Farda/ Radio farda. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.radiofarda.com/p/6258.html (Санаи муроҷиат: 17.09.2019).

[194] Муқим Ҷовид. Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ/ Ҷовид Муқим. – Душанбе, 2006. — С. 10.

[195] About Radio Farda/ Radio farda. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.radiofarda.com/p/6258.html (Санаи муроҷиат: 17.09.2019).

[196] Идомаи эътирозҳо ва ҳимояти Хоманаӣ аз қарори ҳукумати Эрон. ВИДЕО/RFL/RL. 2019. — [Манбаи электронӣ]. URL:  https://www.ozodi.org/a/30276431.html (Санаи муроҷиат: 25.11. 2019).

[197] В Иране задержали около 180 лидеров беспорядков, сообщили СМИ /МИА «Россия сегодня». 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://ria.ru/20191123/1561521335.html (Санаи муроҷиат: 25.11. 2019).

[198] Ҳомиёни ҳуқуқ: дар эътирозҳои Эрон беш аз 100 кас кушта шуд/ RFE / RL. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.ozodi.org/a/30283866.html (Санаи муроҷиат: 22.09.2019).

[199]Иран вернулся во времена «до интернета»/ИА Турон. 2019. — [Манбаи электронӣ]. URL:  https://www.contact.az/ext/news/2019/11/free/Worldwide/ru/85318.htm (Санаи муроҷиат: 25.11. 2019).

[200] Mission Statement/RFE/RL, Inc. 2019.- [Манбаи электронӣ] — URL:   https://pressroom.rferl.org/mission-statement-principles-of-ethical-journalism (Санаи муроҷиат: 27.11. 2019).

[201] Министр обороны Израиля встретился с ведущими иранскими журналистами»/ MFA. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://mfa.gov.il/MFARUS/EnemiesPeace/IranianThreat/Pages/Defense-Minister-Liberman-meets-leading-Iranian-journalists.aspx (Санаи муроҷиат: 10.10.2019).

[202] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/Паёми ДМТ, бахши илмҳои филологӣ, № 2 . — Душанбе: Маркази табъу нашр, баргардон ва тарҷума, 2018. — С. 251 – 255. ISSN 2413-516Х 

[203] Ayatollah BBC – An Iranian Disinformation Operation Against Western Media Outlets/Clearskysec.com. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.clearskysec.com/bbc/  (Санаи муроҷиат: 15.09.2019).

[204] Роухани «удивлён» доверием иранцев к иностранным СМИ/ RFE / RL. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://rus.azattyq.org/a/rouhani-udivlen-doveriem-irancev-k-inostrannym-smi/29293306.html (Санаи муроҷиат: 21.09.2019).

[205]Конгресс США выступил против сокращения бюджетов «Голоса Америки» и «Радио Свобода» / Rambler.ru. 2019. — [Манбаи электронӣ]. URL:  https://news.rambler.ru/other/42504974-kongress-ssha-vystupil-protiv-sokrascheniya-byudzhetov-golosa-ameriki-i-radio-svoboda/ (Санаи муроҷиат: 25.09. 2019).

[206] Муқим Ҷ. Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ. Монография / Ҷовид Муқим. – Душанбе: Деваштич, 2006.- 71 с.

[207]Office of Cuba broadcasting:/US Agency for Global Media. 2018. — [Манбаи электронӣ] https://www.usagm.gov/networks/ocb/ (Санаи муроҷиат: 25.11.2018).

[208] Муким Дж. Радио «Свобода»: ложь и правда.  Монография / Джовид Муким. — Душанбе: «Деваштич», – 2005. – С. 7.

[209]Radio y Televisión Martí:/Wikimedia Foundation, Inc.2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Radio_y_Televisi%C3%B3n_Mart%C3%AD (Санаи муроҷиат: 11.12.2018).

[210]Programas radio/Radio Televisión Martí. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.radiotelevisionmarti.com/radio/programs (Санаи муроҷиат: 28.01.2019).

[211] Programas radio/Radio Televisión Martí. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.radiotelevisionmarti.com/radio/schedule/4/2021/5/4 (Санаи муроҷиат: 04.05.2021).

[212]New morning lineup rejuvenates the Martís:/ US Agency for Global Media. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/2018/04/04/new-morning-lineup-rejuvenates-martis/ ( Санаи муроҷиат: 14.11.2018).    

[213] Nacimiento, presidio, destierro, José Martí:/ Radio Televisión Martí. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.radiotelevisionmarti.com/a/nacimiento-presidio-destierro-jos%C3%A9-mart%C3%AD/226816.html (Санаи муроҷиат: 30.01.2019).

[214] “Looking for a Handout” Between Miami and Cuba:/ Havana Times. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://havanatimes.org/?p=104503 (Санаи муроҷиат: 24.01.2019).      

[215] Новая станция по drm! Тестовые передачи radio marti drm/ DRM. 2021— [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.drm.org/new-station-on-drm-radio-marti-drm-test-transmissions/ (Санаи муроҷиат: 06.02.2021).      

[216] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ / М. А. Муқимов// Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. Бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Сино, 2018. -№ 2 — С. 251 – 255. 

[217]Радио и ТВ Марти расширяют вещание на Кубу:/Голос Америки. 2018. [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/a-33-a-2004-08-24-1-1/633659.html (Санаи истифодабарӣ: 15.12. 2018).

[218] Fahrenthold, David. «Grounded TV Marti plane a monument to the limits of American austerity»/ David Fahrenthold. //The Washington Post, 2013. — September 2.

[219] Fahrenthold, David. «Grounded TV Marti plane a monument to the limits of American austerity»/ David Fahrenthold. //The Washington Post, 2013. — September 2.

[220]Programas TV/ Radio Televisión Martí. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.radiotelevisionmarti.com/programs/tv (Санаи муроҷиат: 25.01.2019).

[221] Programas TV/ Radio Televisión Martí. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.radiotelevisionmarti.com/radio/schedule/4/2021/5/4 (Санаи муроҷиат: 09.05.2021).

[222] Big Cuba Communications Contract Awarded:/ Havana Times. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://havanatimes.org/?p=107629   (Санаи муроҷиат: 30.01.2019).

[223] Радио и ТВ Марти расширяют вещание на Кубу:/Голос Америки. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/a-33-a-2004-08-24-1-1/633659.html (Санаи муроҷиат: 15.12. 2018).

[224] Муким Дж. Радио «Свобода»: ложь и правда.  Монография / Джовид Муким. — Душанбе: «Деваштич», – 2005. – С. 7.

[225] Davalos, Gabriel. «Radio-electronic aggression of Cuba condemned»// Granma, 2007. — February 14.

[226] Американцам станут доступны материалы на многих языках мира/ Golos ameriki. — 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golos-ameriki.ru/a/us-bbg-open/1577452.html (Санаи муроҷиат: 25.09. 2019).

[227] US Radio Bombing of Cuba Found Illegal»//Prensa Latina, 2007. — November 14

[228] Adams, David. «Time to scrap TV Marti, critics say»/ David Adams. //St. Petersburg Times, 2009.- February 15. 

[229] Radio Marti’s Credibility Hits New Low:/ Havana Times. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:    https://havanatimes.org/?p=121076 (Санаи муроҷиат: 20.01.2019).

[230] Radio and TV Marti’s New Attempt to Penetrate Cuba:/Havana Times. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://havanatimes.org/?p=139478 (Санаи истифодабарӣ: 21.12.2018).

[231] Garfield, Bob.  John Nichols. «Straits Flush». On the Media/ Bob Garfield. New York City: WNYC/National Public Radio, 2006. – August 18.

[232] Radio and TV Martí, U.S. Broadcasters to Cuba, Emerge From Cold War Past Facing Uneasy Future:/ The New York Times Company.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.nytimes.com/2015/03/25/us/radio-tv-marti-cuba.html (Санаи муроҷиат: 30.12.2018).

[233] Radio and TV Marti’s New Attempt to Penetrate Cuba:/Havana Times. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://havanatimes.org/?p=139478 (Санаи муроҷиат: 21.12.2018).

[234] Radio and TV Marti’s New Attempt to Penetrate Cuba:/ Havana Times. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://havanatimes.org/?p=139478 (Санаи истифодабарӣ: 21.12.2018).

[235]Conócenos:/ Radio Televisión Martí. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL:    https://www.radiotelevisionmarti.com/p/393.html (Санаи муроҷиат: 20.01.2019).

[236] Director of Radio and TV Martí resigns amid internal crisis — Regalado applies for the job:/ Miami Herald. 2019. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.miamiherald.com/news/nation-world/world/americas/cuba/article207363084.html (Санаи истифодабарӣ: 29.01.2019).

[237] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/ М.А. Муқимов// Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. Бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Сино, 2018. -№ 2 — С. 251. 

[238] United States Agency for Global Media replaces leadership at its other networks sharing freedom of press principles/ USAGM. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2021/01/24/united-states-agency-for-global-media-replaces-leadership-at-its-other-networks-sharing-freedom-of-press-principles/ (Санаи муроҷиат: 24.01.2021).

[239]Mission:/RFA. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.rfa.org/about/info/mission-08272007132826.html (Санаи муроҷиат: 27.09.2018).

[240] Как Радио «Свободная Азия» выпускает на свободу целые стаи уток:/ Inca Group «War and Peace». 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:http://www.warandpeace.ru/ru/reports/view/116843/ (Санаи муроҷиат: 05.07.2017).

[241] 15th Anniversary Resolution:/ RFA. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.rfa.org/about/info/15th-anniversary-resolution.html (Санаи муроҷиат: 25.09.2018).

[242]Google blames China’s ‘great firewall’ for outage CNN. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://money.cnn.com/2010/03/30/technology/google_china/  (Санаи муроҷиат: 15.07.2018).

[243] В Камбодже журналисты Радио Свободная Азия обвинены в шпионаже:/ RFE/RL, Inc. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.svoboda.org/a/28861119.html (Санаи муроҷиат: 05.06.2018).

[244] Как Радио «Свободная Азия» выпускает на свободу целые стаи уток:/ Inca Group «War and Peace». 2017. — [Манбаи электронӣ] — URL:http://www.warandpeace.ru/ru/reports/view/116843/ (Санаи муроҷиат: 05.07.2017).

[245]Code of Journalistic Ethics:/ RFA. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.rfa.org/about/info/codeofethics.html (Санаи муроҷиат: 28.09.2018).

[246] Как Радио «Свободная Азия» выпускает на свободу целые стаи уток:/ Inca Group «War and Peace». 2017. [Манбаи электронӣ] — URL:http://www.warandpeace.ru/ru/reports/view/116843/ (Санаи муроҷиат: 05.07.2017).

[247] Насилие в провинции Синьцзян: Есть ли у Китая проблемы с террором?/ИА Обзор.Press.  2018. -[Манбаи электронӣ]- https://obzor.press/press/12508-nasilie-v-provinczii-sinczzyan-est-li-u-kitaya-problemyi-s-terrorom  (Санаи муроҷиат: 23.08.2018).

[248] Уйгурские исследования — обзор последних работ:/ «CAA Network». 2018. — [Манбаи электронӣ] —  http://inozpress.kg/news/view/id/52222 (Санаи муроҷиат: 15.09.2018).

[249]Американские неоконсерваторы лицемерно используют правозащитную проблематику против Китая:/ Мир политики. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://mirpolitiki.net/politika/amerikanskie-neokonservatory-licemerno-ispolzujut-pravozawitnuju-problematiku-protiv-kitaja-201205.html (Санаи муроҷиат: 22.09.2018).

[250] В СУАР частично запрещено обучение на уйгурском и казахском языках:/Uyghur Today. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://uyghurtoday.com/2017/10/14/v-suar-chastichno-zapreshcheno-obuchenie-na-ujgurskom-i-kazahskom-yazykah/ (Санаи муроҷиат: 23.08.2018).

[251] ООН: Китай содержит больше двух миллионов уйгуров в политических лагерях для «идеологического перевоспитания»/ Uyghur Today. 2018. — [Манбаи электронӣ]- URL: http://uyghurtoday.com/2018/08/18/oon-kitaj-soderzhit-bolshe-dvuh-millionov-ujgurov-v-politicheskih-lageryah-dlya-ideologicheskogo-perevospitaniya/ (Санаи муроҷиат: 20.08.2018).

[252] Code of Journalistic Ethics:/ RFA. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.rfa.org/about/info/codeofethics.html (Санаи муроҷиат: 28.09.2018).

[253] Муқимов М. А. Нақши ВАО дар низоми нави ҷаҳонӣ/М.А. Муқимов// Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. Бахши илмҳои филологӣ. — Душанбе: Сино, 2018. -№ 2 — С. 253. 

[254]Mission:/USAGM. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.usagm.gov/networks/mbn/ (Санаи муроҷиат: 25.09.2018).

[255] Company Overview of Middle East Broadcasting Networks, Inc.:/ Bloomberg L.P.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.bloomberg.com/research/stocks/private/snapshot.asp?privcapid=24739353 (Санаи муроҷиат: 11.10.2018).

[256] Middle EastBroadcasting Networks. Alhurra and Radio Sawa:/ BBG. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:    https://www.bbg.gov/networks/mbn/ (Санаи муроҷиат: 27.09.2018).

[257] About Radio SAWA:/ Radio SAWA.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.radiosawa.com/AboutUs (Санаи муроҷиат: 29.09.2018).

[258]Радиовойна против Ирака:/ Deutsche Welle. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.dw.com/ru/%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2-%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B0/a-813260 (Санаи муроҷиат: 10.10.2018).

[259] From Westwood One to PodcastOne, Pioneer Norm Pattiz:/ Audioboom.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://audioboom.com/posts/3356355-from-westwood-one-to-podcastone-pioneer-norm-pattiz (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[260] Al Jazeera, Radio Sawa founders report on Media in the Middle East:/ International.ucla.edu. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: http://www.international.ucla.edu/lai/article/5087#.W7D0TdRkit8 (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[261]Радиовойна против Ирака:/ Deutsche Welle. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.dw.com/ru/%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D0%BD%D0%B0-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2-%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B0/a-813260 (Санаи муроҷиат: 10.10.2018).

[262]Радио «Сава Марокко»/LiveOnlineRadio.Net. 2018. — [Манбаи электронӣ] — https://www.liveonlineradio.net/ru/morocco/radio-sawa-maroc.htm (Санаи муроҷиат: 29.09.2018).

[263] Radio Sawa documentary shortlisted for AIB award:/USAGM. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.usagm.gov/award/radio-sawa-documentary-shortlisted-aib-award/ (Санаи муроҷиат:: 18.10.2018).

[264] U.S. Senate Committee on Foreign Relations. «The Broadcasting Board of Governors: Finding The Right Media For The Message In The Middle East (PDF)». — U.S. Government Printing Office, 2004.- April 29.

[265] Alhurra:/Wikipedia. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Alhurra (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[266] Naomi, Sakr. Arab Television Today:/ Sakr, Naomi. — I.B. Tauris. -2007, p. 63.

[267] Whitlock, Craig.  U.S. Network Falters in Middle East Mission:/ Craig Whitlock. The Washington Post, 2008.- 22 June.

[268]Freelance cameraman slain in Iraq:/ CPJ. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.cpj.org/2010/10/freelance-cameraman-slain-in-iraq.php (Санаи муроҷиат: 14.10.2018).

[269] Afia Darfur shut down:/Afia Darfur. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:   http://www.afiadarfur.com/afiadarfur-shut-down/ (Санаи муроҷиат: 15.10.2018).

[270] Lack of funding causes Radio Afia Darfur to stop its broadcasts:/ Radio Dabanga. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/lack-of-funding-causes-radio-afia-darfur-to-stop-its-broadcasts (Санаи муроҷиат: 13.10.2018).

[271] Beginning of Radio Dabanga:/Radio Dabanga. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.dabangasudan.org/en/about-us (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[272] Президент Судана ответил на обвинения в отношении суданских военнослужащих:/ Euronews. 2018. -[Манбаи электронӣ] — URL:  https://ru.euronews.com/2015/02/13/euronews-exclusive-sudan-president-challenges-reports-of-mass-rape-by-soldiers (Санаи муроҷиат: 15.10.2018).

[273] “Raise Your Voice” campaign makes an impact in Iraq:/BBG.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.bbg.gov/2016/09/30/raise-voice-makes-impact-iraq/https://www.rfa.org/about/info/15th-anniversary-resolution.html (Санаи муроҷиат: 25.09.2018).

[274] MBN’s Maghreb Voices, a new platform for open and free discussions:/ BBG.  2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.bbg.gov/2017/05/24/mbn-maghreb-voices-platform-for-open-and-free-discussions/ (Санаи муроҷиат: 12.10.2018).

[275] Commenting policy/ Radio Sawa. 2018. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.radiosawa.com/p/407.html  (Санаи муроҷиат: 11.10.2018).

[276]OTF/USAGM.  2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.usagm.gov/networks/otf/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[277]Structure/Usagm. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/who-we-are/organizational-chart/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[278] Bay Fang named Radio Free Asia’s new president/RFA.org. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.rfa.org/about/releases/bayfang_president-11202019123259.html (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[279] USAGM CEO Michael Pack names James M. Miles, former SC Secretary of State, Acting CEO of Open Technology Fund/ USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2020/07/07/usagm-ceo-michael-pack-names-james-m-miles-former-sc-secretary-of-state-acting-ceo-of-open-technology-fund/ (Санаи муроҷиат: 15.12.2020).

[280] USAGM CEO Michael Pack names James M. Miles, former SC Secretary of State, Acting CEO of Open Technology Fund/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.usagm.gov/2020/07/07/usagm-ceo-michael-pack-names-james-m-miles-former-sc-secretary-of-state-acting-ceo-of-open-technology-fund/ (Санаи муроҷиат: 07.07.2020).

[281] Usagm proposes cutting federal funding Open Technology Fund/ VOAnews.com. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.voanews.com/press-freedom/usagm-proposes-cutting-federal-funding-open-technology-fund (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[282]Open_Technology_Fund/Wikipedia. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Technology_Fund (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[283]People behind OTF/ USAGM. — 2020. — [Манбаи электронӣ]  https://www.opentech.fund/about/people/?page=4 (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[284] About/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.opentech.fund/about/ (Санаи муроҷиат: 18.12.2020).

[285]Our history/ USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.opentech.fund/about/our-history/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[286]Internet Freedom Fund//USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.opentech.fund/funds/internet-freedom-fund/ (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[287]OTF/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.usagm.gov/networks/otf/ (Санаи муроҷиат: 21.12.2020).

[288]Open_Technology_Fund/Wikipedia. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Technology_Fund (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[289]USAGM CEO Pack announces investigation into long-term security failures/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:    https://www.usagm.gov/2020/07/23/usagm-ceo-pack-announces-investigation-into-long-term-security-failure/ (Санаи муроҷиат: 16.12.2020).

[290]Internet Freedom Fund/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.opentech.fund/funds/internet-freedom-fund/ (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[291] ONI open observatory of network interference/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:   https://www.opentech.fund/results/supported-projects/ooni-open-observatory-of-network-interference/ (Санаи муроҷиат: 22.12.2020).

[292] Tor Project/USAGM. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.opentech.fund/results/supported-projects/tor-project/ (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[293] Американцы встали на защиту фонда открытых технологий Open Technology Fund/ ООО «ИТ Медиа». 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.it-world.ru/it-news/market/154408.html (Санаи муроҷиат: 18.12.2020).

[294] Usagm proposes cutting federal funding Open Technology Fund/ VOAnews.com. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.voanews.com/press-freedom/usagm-proposes-cutting-federal-funding-open-technology-fund (Санаи муроҷиат:: 22.12.2020).

[295] Трамп лишает госфинансирования СПО для обхода цензуры. Red Hat, Tor, Wikipedia умоляют так не делать/Cnews. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.cnews.ru/news/top/2020-06-23_red_hattorwikipedia_poprosili_ssha (Санаи муроҷиат: 19.12.2020).

[296]Open_Technology_Fund/Wikipedia. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Technology_Fund (Санаи муроҷиат: 20.12.2020).

[297] Русияро кишваре номиданд, ки эҳтимол назми ҷаҳонро ба ҳам занад/RFE/RL. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.ozodi.org/a/31196767.html (Санаи муроҷиат: 10.04.2021).

[298] Китай: разрушение старых иллюзий/Interfax. 2021. — [Манбаи электронӣ] — URL:  https://www.interfax.ru/world/757541 (Санаи муроҷиат: 24.03.2021).

[299] Китай перенял у России тактику информационной войны с Западом/VOA. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golosameriki.com/a/china-russia-info-wars/5349210.html (Санаи муроҷиат: 28. 03.2020).

[300] США: вместе с партнерами – против дезинформации Пекина и Москвы/VOA. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://www.golosameriki.com/a/us-calls-its-partners-stand-together-against-russian-fake-news/5409466.html (Санаи муроҷиат: 07. 05.2020).

 

[301] Информационный фронт сверхдержав в Центральной Азии: реальность или миф? /Stanradar. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://stanradar.com/news/full/39523-informatsionnyj-front-sverhderzhav-v-tsentralnoj-azii-realnost-ili-mif.html (Санаи муроҷиат: 11.05.2020).

[302] Информационный фронт сверхдержав в Центральной Азии: реальность или миф? /Stanradar. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL: https://stanradar.com/news/full/39523-informatsionnyj-front-sverhderzhav-v-tsentralnoj-azii-realnost-ili-mif.html (Санаи муроҷиат: 11.05.2020).

[303] Центральноазиатская программа mediacamp/ USAID. 2020. — [Манбаи электронӣ] — URL:

https://www.usaid.gov/ru/central-asia-regional/fact-sheets/central-asia-media-program (Санаи муроҷиат: 05.05.2020).

[304] Муқим Ҷ. Сиёсат ва ҷанги иттилоотӣ. Монография/ Ҷовид Муқим. – Душанбе: Деваштич, 2006. – С. 61.